Rehabilitacja osób niepełnosprawnych.
Rehabilitacja jest procesem medyczno - społecznym , który dąży do zapewnienia osobom niepełnosprawnym godziwego życia w poczuciu pożyteczności społecznej i bezpieczeństwa społecznego oraz zawodowego.
Rehabilitacja wyłoniła się w rozwiniętych społeczeństwach z nieszczęść ludzkich i katastrof, za które społeczność czy państwo poczuły się odpowiedzialne. Były to początkowo wojny i epidemie, jak choroba Heinego – Medina, kalectwo wrodzone, a później nieszczęśliwe wypadki, choroby okaleczające różne narządy ciała, zaburzenia umysłowe itd. Skutki tych nieszczęść wprowadziły osoby nimi dotknięte w impas życiowy. One same nie pozwoliły się wyzwolić, a pomoc lekarska nie zdołała usunąć kalectwa. Wynikła więc utrata sprawności fizycznych, psychicznych, społecznych czy zawodowych. W Polsce odpowiedzialność za rehabilitację przyjęło Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej co miało ogromne znaczenie dla osób niepełnosprawnych jak również dla dalszego rozwoju tej nauki.
Definicja niepełnosprawności, którą można uznać za obecnie obowiązującą w naszym kraju, głosi:
„Niepełnosprawną jest osoba, której stan zdrowia psychicznego lub fizycznego powoduje trwałe lub długotrwałe utrudnienie, ograniczenie lub uniemożliwienie udziału w stosunkach społecznych i wypełnianie ról wg przyjętych kryteriów i obowiązujących norm” .
„Rehabilitacja osób niepełnosprawnych oznacza zespół działań, w szczególności organizacyjnych, leczniczych, psychologicznych, technicznych, szkoleniowych, edukacyjnych i społecznych zmierzających do osiągnięcia, przy aktywnym udziale tych osób, możliwie najwyższego poziomu ich funkcjonowania, jakości życia i integracji społecznej”. (Dz. U. art. 7 z 27 sierpnia 1997r.).
Podstawę procesu rehabilitacji stanowią generalne zasady dotyczące powszechnie ludzi niepełnosprawnych. Są to przyjmując za Hulkiem :
- ruch i praca, które są (poza odpowiednim leczeniem) czynnikami przyśpieszającymi powrót chorego do zdrowia i maksymalnej sprawności;
- uwzględnienie występowania związku, jaki dotyczy powrotu do zdrowia, ze środowiskiem społecznym, z którego człowiek niepełnosprawny przychodzi do ośrodka rehabilitacyjnego i do którego powróci po zakończeniu leczenia;
- występowanie związku między poprawą stanu zdrowia, postępami w szkoleniu i wydajnością pracy, a stanem psychicznym niepełnosprawnych;
- każda osoba pomimo upośledzenia zachowuje nadal określone sprawności fizyczne, psychiczne i w zakresie technik społecznego zachowania;
- nie ma takiej pracy, która stawiałaby jej wykonawcy wszystkie wymagania w zakresie sprawności fizycznej, psychicznej i społecznej;
- konieczność rozpatrywania potrzeb niepełnosprawnych nie w oderwaniu, lecz zawsze w ich związku z całokształtem życia i pracy.
Występuje wiele możliwości rehabilitacji osób niepełnosprawnych. Możemy tu wymienić:
Rehabilitację leczniczą – ukierunkowana jest przede wszystkim na wykorzystanie biologicznych metod oddziaływania na osobę z dysfunkcją organizmu w celu poprawy jej stanu zdrowia lub ograniczenia somatycznych skutków urazu ciała.
Rehabilitację społeczną – ma na celu przywracanie możliwości normalnego sposobu życia w naturalnym środowisku. Rehabilitacja społeczna realizowana jest przede wszystkim przez:
1. wyrabianie zaradności osobistej i pobudzanie aktywności społecznej osoby niepełnosprawnej,
2. wyrabianie umiejętności samodzielnego wypełniania ról społecznych,
3. likwidację barier w szczególności architektonicznych, urbanistycznych, transportowych, technicznych, w komunikowaniu się i dostępie do informacji,
4. kształtowanie w społeczeństwie właściwych postaw i zachowań sprzyjających integracji z osobami niepełnosprawnymi.
Rehabilitację zawodową - ma na celu ułatwienie osobie niepełnosprawnej uzyskania i utrzymania odpowiedniego zatrudnienia i awansu zawodowego, przez umożliwienie jej korzystania z poradnictwa zawodowego, szkolenia zawodowego i pośrednictwa pracy.
Rehabilitację pedagogiczną – rozumie się przez nią realizację procesu nauczania dostosowanego do możliwości i ograniczeń tych osób .
U większości osób rehabilitacja ma charakter leczenia funkcjonalnego tj. stosowania ćwiczeń ruchowych we wszystkich ich odmianach, których celem jest poprawienie niesprawnego narządu ruchu. Często leczenie to łączy się z zabiegami fizykoterapeutycznymi, do których możemy zaliczyć :
- elektroterapię, obejmującą stosowanie prądu galwanicznego, prądów małej, średniej i wielkiej częstotliwości;
- magnetoterapię polegającą na stosowaniu, przede wszystkim, pulsującego pola magnetycznego małej częstotliwości;
- termoterapię, obejmującą hydroterapię, prądy wielkiej częstotliwości, ultrasonografię, promienie podczerwone, parafinoterapię, krioterapię;
- fototrapię, obejmującą światło słoneczne, promieniowanie nadfioletowe, chromoterapię i lasery,
oraz terapię zajęciową. W wielu przypadkach rehabilitacja lecznicza ma podstawowe znaczenie np. w leczeniu skolioz , w porażeniach obwodowych i ośrodkowych. W innych przypadkach uzupełnia i kończy leczenie podstawowe np. w leczeniu złamań kości czy zwichnięciach stawów. W ramach rehabilitacji leczniczej wyróżnić możemy jeszcze nauczanie wykonywania życia codziennego, opiekę pielęgniarską czy psychoterapię.
Podstawowym celem pomocy jest zaspokajanie niezbędnych potrzeb życiowych osób i rodzin oraz umożliwienie im bytowania w warunkach odpowiadających godności człowieka. Dotyczy to umożliwiania tym osobom przezwyciężania trudnych sytuacji życiowych, w których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne środki i możliwości. Jedną z takich form jest zaopatrzenie ortopedyczne (protezowanie i aparatowanie) . Pomaga to w leczeniu, w odzyskaniu sprawności, ułatwia wykonywanie podstawowych czynności życia codziennego. Wraz z postępem technicznym tego rodzaju zaopatrzenie ustawicznie się unowocześnia i jest coraz bardziej skuteczne w działaniu. Dotyczy to szczególnie krajów wysoko rozwiniętych. W Polsce występują w tej dziedzinie znaczne opóźnienia.
Dalszą pomoc stanowi rehabilitacja zawodowa. Składa się na nią wiele działań w tym szczególnie poradnictwo, przygotowanie do pracy, zatrudnienie i opieka nad niepełnosprawnymi w zakładach pracy.
Warunkami właściwego zatrudnienia niepełnosprawnych są: dobranie dla niego pracy zgodnej ze stanem zdrowia i kwalifikacjami, odpowiednie zorganizowanie stanowiska pracy, życzliwy stosunek do niego ze strony współpracowników, a także sprawowanie opieki w czasie zatrudnienia. Istotną formę stanowią tu zakłady pracy chronionej. Jednak w ramach przeobrażeń w systemie gospodarczym w Polsce odczuwają one znaczne trudności przystosowania do ogólnych warunków ekonomicznych i większość z nich ulega likwidacji, co jest nieraz tragiczne w skutkach dla zatrudnionych tam niepełnosprawnych.
Ważną sprawą jest także adoptowanie mieszkań dla niepełnosprawnych (poruszających się o kulach i na wózkach inwalidzkich), by umożliwić im samodzielne dostanie się do budynku mieszkalnego.
Dotyczy to także ułatwienia przejść podziemnych poprzez uwzględnienie tych zagadnień w zagospodarowaniu przestrzennym osiedli. Wobec powyższego zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Administracji Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z dnia 3 lipca 1980r „w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki” zawiera wymóg dostępności budynków użyteczności publicznej i mieszkalnych dla osób niepełnosprawnych. Budynki takie powinny być wyposażone w odpowiednie podjazdy i dźwigi, a także odpowiednio szerokie drzwi. Nie można tutaj zapomnieć o poręczy umocowanej na odpowiedniej wysokości.
O opiekę i pomoc mogą zwracać się osoby niepełnosprawne niezależnie od stopnia i rodzaju niepełnosprawności. Powinny one móc korzystać z różnego rodzaju form pomocy, zależnie od ich indywidualnej sytuacji.
Obecnie w Polsce instytucjami obsługującymi takie osoby są: Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie, Kasy Chorych, Zakłady Opieki Zdrowotnej.
Niepełnosprawni mają możliwość korzystania z takich form pomocy jak:
1. warsztatach terapii zajęciowej
2. turnusach rehabilitacyjnych
3. zespołach ćwiczeń fizycznych usprawniających psychoruchowo, zgodnie z potrzebami osób niepełnosprawnych
Warsztat terapii zajęciowej oznacza wyodrębnioną organizacyjnie i finansowo placówkę stwarzającą niepełnosprawnym, z upośledzeniem uniemożliwiającym aktualnie podjęcie pracy, możliwość udziału w rehabilitacji społecznej i zawodowej przez terapię zajęciową.
Turnus rehabilitacyjny oznacza formę aktywnej rehabilitacji, połączonej z elementami wypoczynku, mającej na celu przede wszystkim ogólną poprawę sprawności, wyrobienie zaradności, pobudzanie i rozwijanie zainteresowań osób niepełnosprawnych.
Zespoły ćwiczeń fizycznych usprawniających psychoruchowo, zgodnie z potrzebami osób niepełnosprawnych. Są to np. poradnie psychologiczne czy gabinety fizjoterapeutyczne.
W ostatnich latach dokonują się zasadnicze przemiany w statusie ludzi niepełnosprawnych w naszym kraju. Jednak ze względu na złą sytuację ekonomiczną państwa przed niepełnosprawnymi pojawiają się złe perspektywy. Pomimo, iż problem tych ludzi jest problemem społecznym, który we właściwy sposób rozwiązywany owocować może zwiększoną sprawnością funkcjonowania mechanizmów państwa, wydaje się, że stanowi on jedynie obciążenie. Fatalnie funkcjonująca służba zdrowia w znacznym stopniu ogranicza dostęp ludziom niepełnosprawnym do rehabilitacji np. zamykane są przychodnie rehabilitacji ambulatoryjnej, ograniczony jest dostęp do opieki pielęgniarskiej czy zabiegów fizjoterapeutycznych w domach pomocy społecznej, a także występuje zbyt mała liczba warsztatów terapii zajęciowej. Również bariery architektoniczne są utrudnieniem dla osób niepełnosprawnych, gdyż zamiast nie dopuszczać do powstawania kolejnych tych barier i usuwać już istniejące, a odnosi się to w szczególności do publicznych obiektów budowlanych, wielorodzinnych budynków mieszkalnych i ciągów komunikacyjnych nikt nie zwraca uwagi na bezsilność i bezradność osób niepełnosprawnych, którzy tak jak i my chcą sprawnie żyć i funkcjonować normalnie.
LITERATURA:
1. W. Dega, K. Malinowska – „Rehabilitacja medyczna” – Warszawa 1993r.
2. S. Kowalik – „Psychospołeczne podstawy rehabilitacji osób niepełnosprawnych” – Warszawa 1996r.
3. K. Podolski, W. Turnowiecki – „Polityka społeczna” – Gdańsk 1993r.
4. G. Straburzyński, A. Straburzyńska – Lupa – „Medycyna fizykalna” – Warszawa 2000r.
5. E. Kostrzewa, E. Marek, J. Patkiewicz, M. Wójcik – „Vademecum niepełnosprawnych” – Wrocław 1993r.