Polityka społeczna

3. Definicje polityki społecznej w Polsce od okresu międzywojennego do czasów współczesnych
1938 Stanisław Rychliński ? Polska
Polityka społeczna to naukowo usystematyzowany zbiór wskazówek jak usuwać albo chociaż łagodzić niesprawiedliwości i szkody płynące dla jednostki i społeczeństwa z ustroju pracy najemnej i jak przeciwdziałać dalszemu narastaniu tych niesprawiedliwości
1975 Antoni Rajkiewicz ? Polska
Polityka społeczna to działalność państwa i innych podmiotów kształtująca charakter pracy i życia oraz warunki funkcjonowania ludności. Zakres ale i metody polityki społecznej zależą od ustroju politycznego i poziomu rozwoju sił wytwórczych kraju.
Lata 90 J.Auleytner
Polityka społeczna to działalność państwa, samorządu i organizacji pozarządowych, której celem jest wyrównywanie drastycznych różnic socjalnych między obywatelami, dawanie im równych szans i asekurowanie ich przed . Polityka społeczna ? co ma robić ?
Wyrównywanie nierówności między ludźmi
Dawanie ludziom równych szans
Asekurowanie ludzi przed skutkami ryzyka
4. Wskaźniki poziomu życia i zróżnicowania społecznego
Najdłużej funkcjonującym wskaźnikiem mierzenia zróżnicowania społecznego jest PKB w przeliczeniu na mieszkańca w danym kraju.
Miernikiem uniwersalnym rozwoju społecznego jest indeks rozwoju społecznego HDI
Jest to wskaźnik syntetyczny , a dla jego obliczenia bierze się pod uwagę 3 mierniki :
1) przewidywana długość życia w chwili urodzenia
2) poziom wykształcenia mierzony wskaźnikiem solaryzacji ( jaki % ludzi z danej grupy wiekowej uczy się )
3) PKB na mieszkańca obliczony wg parytetu siły nabywczej
W efekcie powstaje wskaźnik mieszczący się od 0 do 1 , bliżej 0 świadczy o niższym poziomie rozwoju w danym kraju , dążący do 1 wyższy poziom rozwoju .
Miernik HPI ? miernik zasięgu ubóstwa ( mierzony w krajach trzeciego świata ):pod uwagę bierze się - odsetek mieszkańców, którzy nie dożywają 40 lat, odsetek mieszkańców, którzy nie piszą i nie czytają odsetek mieszkańców bez dostępu do wody;
Metoda Genewska ( dystansowa ) ? chodzi o pomiar poziomu zaspokojenia potrzeb w danym momencie ( wyżywienie , edukacja, środowisko?) Pierwszy krok polega na wyodrębnieniu grup potrzeb (dla każdej wyodrębnia się dokładnie 3 mierniki ? dwa jakościowe i jeden ilościowy ) Ustalenie dla każdego z nich dwóch wartości ? minimalnej i maksymalnej ? przeprowadza się badania w terenie czyli jak wygląda rzeczywistość i porównuje do wartości progowych ( od 0 do 100 ) Im bliżej do 100 tym mamy lepszy stopień zaspokojenia potrzeb.
Wskaźnik Giniego, Wskaźnik Nierówności Społecznej , pokazuje jak rozkładają się dochody w danym społeczeństwie Nazwa wskaźnika pochodzi od nazwiska jego twórcy, włoskiego statystyka Giniego. Przyjmuje wartości od 0 do 1 i im jest bliżej jedności tym jest większe rozwarstwienie, im bliżej zero tym mniejsze .
5. Modele polityki społecznej realizowane we współczesnych krajach
- model marginalny ? model ten opiera się na założeniu istnienia 2 kanałów zaspokojenia indywidualnych potrzeb tj. rynek prywatny i rodzina; dopiero gdy te kanały zawodzą wchodzi państwo, czyli pol. społ. W tym modelu pol.społ. nastawiona jest na doraźne, okresowe zaspokajanie potrzeb grup szczególnie narażonych, które same nie są w stanie sobie poradzić. Pomoc jest minimalna, wyraźnie adresowana, wymaga testu dochodów i kontrolowania adresatów.
- model motywacyjny - jest to model, w którym polityka społeczna jest traktowana jako niezbędny element ładu społecz. i ekonom. gdyż poprzez inwestycje w kapitał ludzki (edukację, ochronę zdrowia) podnosi wydajność pracy i poprawia kwalifikacje pracow. i pozawala na utrzymanie pokoju społecznego.
W tym modelu zakres państwa jest większy niż w modelu marginal. Pol.społ. ma motywować do lepszej pracy. Programy socjalne traktuje się jako dodatek do gospodarki. Model zakłada priorytet zasług i wydajności pracy w procesie zaspokajania potrzeb.
- model instytucjonalno ? redystrybucyjny, - model ten przyjmuje założenie wyrównania nie tylko szans społecznych, ale tez dobrobytu na zasadzie szerokiej redystrybucji dochodów. Uznaje pol.społ. za integralną instytucję danego społeczeństwa gwarantującą powszechny dostęp do świadczeń i usług na podstawie kryterium potrzeb.
15. Prawa i normy Unii Europejskiej w sprawach socjalnych
9 grudnia 1989r. przez 11 krajów (z wyjątkiem Wielkiej Brytanii) członkowskich Wspólnoty została podpisana ?Karta socjalna Wspólnoty Europejskiej?. Karta ma przyczyniać się do harmonizowania przepisów składających się na ustawodawstwo socjalne w krajach Wspólnoty.
Standardy przewidziane w Karcie obejmują 12 grup praw socjalnych dotyczących:
swobodnego przepływu pracowników na obszarze EWG
-swobodnego wyboru i wykonywanie zawodu
-poprawy warunków życia i pracy
-ochrony socjalnej
-wolności zrzeszania się pracobiorców i pracodawców
-swobodnego dostępu do kształcenia zawodowego przez cały okres pracy zarobkowej
-równego traktowania mężczyzn i kobiet
-ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracy
-ochrony dzieci i młodzieży
-pomocy socjalnej i medycznej dla emerytów (ludzi starszych)
-zapewnienie niepełnosprawnym środków ułatwiających integrację społeczna i zawodową

Główne procesy demograficzne w Polsce po 1990 roku
Na sytuację demograficzną składa się:
- stan i struktura ludności,
- rozrodczość,
- małżeństwa i rozwody,
- umieralność i migracje.
W latach 90-tych miało miejsce zjawisko znacznego wzrostu liczby mieszkańców miast (ponad 23 mln)
W 2002 roku liczba ludności wynosiła 38.230.000 osób. Oznacza to, że od spisu przeprowadzonego w 1988 roku liczba ludności zwiększyła się o około 350 tys., czyli o niespełna 1%.
Spisy powszechne przeprowadzane są co 10 lat. Na koniec 2005 roku stan ludności wyniósł 38.15 7.000,-
Podział ludności na płeć i wiek:
W 2002 roku ? 48,4 % ludności to mężczyźni. Ma miejsce tutaj współczynnik feminizacji, czyli dominacji kobiet.
Struktura ludności w Polsce ze względu na wiek: 0-17 lat ? grupa przedprodukcyjna, od 18-59/64 lat to grupa produkcyjna, od 60/65 do nieskończoności to grupa w wieku poprodukcyjnym.
W 2002 roku w wieku poprodukcyjnym było 8.850.000 osób, a w 2005 roku ? 7.860.000
W wieku produkcyjnym w 2002 roku było 61,8% ludności tj. 23.625.000, natomiast w 2005 24.405.000.
Do 2010 roku liczba osób wzrośnie do 25.000.000. W wieku poprodukcyjnym będzie 15% ludności tj. 5.750.000
Rozrodczość i umieralność:
W 1990 roku zawarto 255 tys. małżeństw,
1995 zawarto 207 tys. małżeństw
2000 ? 211 tys. ?
2005 ? 207 tys. ?
Liczba małżeństw ma tendencję malejącą. Mają miejsce małżeństwa pierwotne i
małżeństwa wtórne.
W 1990 roku zawarto 6,7 małżeństw na 1000 ludności, natomiast w 1995- 5 małżeństw na 1000 ludności.
Dane dotyczące rozwiązania małżeństw:
W 1990 roku rozwiązano 226 tys. małżeństw (przez śmierć i rozwód), z powodu rozwodu 42 tys., reszta przez śmierć.
W 2005 roku rozwiązano 210 tys. małżeństw, w tym przez rozwód 42 tys. małżeństw.
W ponad 2/3 przypadków powództwo o rozwód wnosi kobieta, ale orzeczenie o rozwodzie z winy żony jest tylko w 3% przypadków.
Najczęściej przyczyną rozwodu jest alkoholizm męża, zdrada lub trwały związek uczuciowy z inną osobą.
19. Współzależność polityki społecznej w krótkich i długich okresach
- w krótkim okresie przyjmujemy, że poziom życia każdego człowieka i każdego społeczeństwa zależy od poziomu jego produkcji. Konsumować można to co zostało wytworzone. Tak więc w krótkich okresach np. rocznych pol. społ. jest postrzegana jako bezpośredni efekt pol. gospod.
- w długich okresach pol. społ. może być traktowana jako sfera promocji produktywności czyli ponoszenia wydatków na oświatę, zdrowie, wypoczynek, kulturę co nazywa się inwestowaniem w kapitał ludzki. W długich okresach zależność między pol. społ. a pol. gos. jest trudno dostrzegalna. Długo trzeba czekać na efekty.
Pol.społ. jest potrzebna gospodarce rynkowej, gdyż w niektórych sprawach mechanizmy rynkowe zawodzą :
1.rynek zawodzi jako instrument informacji i koordynacji, tzn. rejestruje tylko potrzeby, za którymi stoi siła nabywcza
2.mech.rynk. zawodzą ,gdyż rynek funkcjonuje w oparciu o dany poziom dochodów i zamożności i nie zawiera mechanizmów wpływających wyrównawczo na poz. doch Dochody się różnią, a pol.społ. je wyrównuje np.przez zas.rodzinne, zas.dla bezrobotnych, dodatki mieszkaniowe
3.mech.rynk. zawodzą w odniesieniu do produkcji dóbr publ.,czyli wspólnie użytkowanych, które opierają się mech.rynk., ich produkcja nie jest nastawiona na zysk.
Pol.społ. w gosp.rynk:
-rejestruje potrzeby ,których nie rejestruje rynek
- wyrównuje dochody
-dostarcza dóbr publ.
20. Poziom wydatków na cele socjalne w Europie i w Polsce i jego uwarunkowania
Uwarunkowania wydatków społecznych z budżetu państwa w długim okresie :
- mały wzrost gospodarczy lub jego stagnacja
- wzrost bezrobocia
- kilkuletni okres pozostawania u władzy partii lewicowych lub lewico-centrowych
- wysoka stopa starości oraz duża siła polityczna organizacji ludzi starszych
- słabość autonomicznych instytucji w stosunku do instytucji państwowych, czyli niezależnego Banku Centralnego, niezależnych stowarzyszeń itp.
W strukturze wydatków finansów publicznych mniej więcej połowę stanowią wydatki na pol.społ. inaczej mówiąc na wydatki na cele społeczne stanowią ok. 50% finansów publicznych czyli ok. 30% PKB. Jest to poziom odpowiedni do poziomu wydatków społecznych w europejskich krajach OECD w pozostałych europejskich krajach tj. 30-40% wydatków publicznych.
Struktura wydatków na cele socjalne w 2002;
-ubezp.społ. 28,9%
-ochrona zdrowia 2%
-pomoc społ.8,5%
-oświata i wychowanie 1,1%
-szkolnictwo wyższe3,7%
-kultura 0,4%
-gosp.mieszkaniowa 1,2%
24. Poziom zatrudnienia w Polsce i w Europie, jego zmiany i ich uwarunkowania
Kwestia zatrudnienia
1988r. ? pracuje ok. 18 mln ludzi
1990r. ? obniżenie poziomu zatrudnienia do 16,5 mln
1994r. ? 16,3 mln
2004 r. 13,7 mln pracujących (był to najniższy poziom zatrudnienia w Polsce)
Od 2005-2007r. wzrosła do 15,1 mln
Bierni zawodowo (II kwartał 2007r.)
- emeryci ? 5,73 mln
- uczniowie i studenci ? 3,54 mln,
- chorzy i niepełnosprawni ? 2,51 mln,
- prowadzący dom ? 1,52 mln,
- bezrobotni ? 1,6 mln,
- nie szukający pracy ? 0,55 mln,
- niegotowi do podjęcia pracy ? 0,09 mln
- inni ? 0,64 tys.
Zatrudnienie:
a) wg statusu zatrudnienia
- wśród pracujących najemnych ? 70 %
- pracujący na swój rachunek ? 20 %
b) wg płci
- kobiety ? ok. 47%
- mężczyźni ? ponad 62 %
c) wg wykształcenia
- średnie ? ok. 50%
- wyższe ? ok. 25%
- podstawowe i zasadnicze zawodowe ? ok. 25%
Praca w szarej strefie ? ponad 9% ogólnej liczby zatrudnionych oficjalnie stanowią osoby pracujące w szarej strefie (ok. 1400 000 osób)
Stopa zatrudnienia w Polsce jest najniższą w Europie ? poniżej 50%
Struktura zatrudnienia
- rolnictwo i leśnictwo ? ok. 2 460 000 ludzi tj. 18% ogółu zatrudnienia
- usługi ? 7 456 000 (ok.53%)
- sektor przemysłowy ? 4 000 000 (ok. 28,8%)
Uwarunkowania zatrudnienia:
- współczesny postęp technologiczny
- gwałtowna globalizacja problemów gospodarczych
- globalizacja stylu zycia
- zwiększenie się roli jednostki oraz kobiet na rynku pracy,
- przesunięcie zasobów pracy do sfery usług,
- wzrost roli zatrudnienia w małych podmiotach gospodarczych i pracy na własny rachunek
- upowszechnienie technologii informacyjnej.
- Ewolucja ustawodawstwa w zakresie polityki rynku pracy w Polsce (od 1989 r.)
1989r ? ustawa o zatrudnieniu (kreśliła kto może być bezrobotny, kto może uzyskać świadczenie; utworzono biura pracy) ustawa miała na celu szczególną ochronę bezrobotnych zwalnianych z upadających czy likwidowanych zakładów oraz tracących pracę na skutek zwolnień grupowych
16.11.1991r - uchwalono ustawę o zatrudnieniu i bezrobociu ograniczono dostęp do statutu bezrobotnego jak i do zasiłków dla bezrobotnych; utworzono system urzędów pracy, początkowo Centralny UP, Rejonowy UP, Wojewódzki UP ustawa osłonowa dla bezrobotnych
14.12.1994r. ? ustawa o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu
pojawiły się elementy aktywnej polityki społecznej ? przeciwdziałanie bezrobociu: pośrednictwo pracy, szkolenia i przekwalifikowania, udzielanie pożyczek na rozpoczęcie działalności, organizacja robót i prac interwencyjnych
2004 ? ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy
Aktualna polityka zatrudnienia w Polsce w oparciu o ust. z 2004r.
- wymienia instytucje pośrednictwa pracy, dialogu społecznego- wymienia agencje pracy
- wymienia publiczne służby zatrudnienia
25. Wytyczne europejskiej strategii zatrudnienia
Europejska Strategia Zatrudnienia to zbiór naczelnych zasad i priorytetów ukierunkowujących działania Unii Europejskiej na określone cele w zakresie polityki zatrudnienia. ESZ ma swój początek w Traktacie Amsterdamskim podpisanym przez przywódców krajów ówczesnej piętnastki podczas Szczytu Luksemburskiego w dniach 20-21 listopada 1997.Została oparta na czterech filarach:
- Zatrudnialność - w ramach tego filaru wprowadzono doradztwo zawodowe, ustawiczne kształcenie bezrobotnych, organizowanie kursów podnoszących lub zmieniających ich kwalifikacje tak, aby mieli oni szansę powrotu na rynek pracy.
- Przedsiębiorczość - zainicjowano zmiany w zasadach zakładania działalności gospodarczej, aby dać obywatelom UE swobodę działania i zwiększyć szansę na powstawanie nowych miejsc pracy
- Zdolność adaptacyjna pracowników i pracodawców - filar ten ma na celu propagowanie elastycznych form zatrudnienia, nowoczesnych form zarządzania organizacją, przeprowadzanie szkoleń pracowników w celu podniesienia ich zdolności adaptacyjnych do zmieniającej się sytuacji rynkowej
- Równość szans - dążenie do aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych oraz zrównanie szans kobiet i mężczyzn na rynku pracy. W obrębie tego filaru postulowano również konieczność przeprowadzania prób pogodzenia życia zawodowego z życiem rodzinnym.
System ubezpieczeń zdrowotnych w Polsce i jego przemiany od 1997 roku
Zgodnie z Konstytucją RP każdy obywatel Polski ma prawo do ochrony zdrowia niezależnie od jego sytuacji materialnej. Władze publiczne zapewniają równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Warunki i zakres udzielania świadczeń określa ustawa. Obecnie system kształtowany jest przez dwie podstawowe ustawy:
a) ustawę o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych,
b) ustawę o zakładach opieki zdrowotnej.
Zmiany jakie dokonały się po 1997 roku:
1. W dniu 6 lutego 1997 r. przyjęta została ustawa o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym przywracająca instytucję kas chorych.
Reformowanie sektora ochrony zdrowia rozpoczęło się 1.I.1999r. poprzez wprowadzenie powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego. Po wyborach do parlamentu w 1997 r. w oparciu wskazano m.in. na potrzebę:
? wprowadzenia systemu powszechnego ubezp. zdrowotnego opartego na fund. ubezpieczeniowych niezależnych od administracji rządowej,
? rozwoju innych form ubezpieczeń zdrowotnych
Głównym założeniem reformy stało się odejście od finansowania służby zdrowia bezpośrednio z budżetu państwa. Całkowicie niezależne i samorządne Kasy Chorych otrzymały za zadanie zarządzanie zgromadzonymi funduszami.
Przyjęto mieszany, budżetowo-ubezpieczeniowy system zasilania opieki zdrowotnej. Część niezbywalnych zadań finansowało państwo np. programy polityki zdrowotnej.Pozostałe środki finansowe pochodziły ze składek od podatku dochodowego od osób fizycznych, a także z dotacji i darowizn. Kasy Chorych III RP nie mogły działać dla zysku, przez co nie mogły świadczyć usług zdrowotnych oraz być właścicielami zakładów opieki zdrowotnej.
2. Ustawa z dnia 23.I.2003r. o powszechnym ubezpieczeniu w NFZ weszła w życie 1.IV.2003 r. i zastąpiła ustawę o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym.
Ustawa wprowadziła zasadnicze zmiany w instytucji płatnika. Funkcjonujące dotychczas Regionalnych Kasy Chorych zostały przekształcone w jedną instytucję ?NFZ. W strukturze NFZ działały Centrala i 16 oddziałów wojewódzkich utworzonych zgodnie z podziałem terytorialnym państwa. Wprowadzono ujednolicone zasady finansowania świadczeń zdrowotnych oraz starano się stworzyć warunki zapewniające równy dostęp do świadczeń zdrowotnych dla ubezpieczonych na terenie całego kraju.
NFZ jest państwową jednostką organizacyjną posiadającą osobowość prawną i zarządza środkami finansowymi pochodzącymi w głównej mierze ze składek na ubezpieczenie zdrowotne.