Modele samorządów w EU

Modele samorządów w UE

AUSTRIA

Podstawowymi jednostkami administracyjnymi są gminy (Ortsgemeinden) będące samorządnymi korporacjami lokalnymi. Na szczeblu ponadgminnym nie występuje samorząd terytorialny. Gmina stanowi korporację terytorialną z prawem do samorządu i jednocześnie jednostkę podziału terytorialnego. Wszystkie grunty muszą należeć do jakiejś gminy. Ostatnia reforma przeprowadzona w latach 70-tych obecnego wieku polegała na komasacji małych gmin w myśl zasady, iż liczba mieszkańców w gminie wynosić musi co najmniej 1000 osób.
Podstawy prawne organizacji i funkcjonowania gmin zawarte są w Konstytucji Federalnej oraz w ustawodawstwie landów, tj. w ośmiu ordynacjach gminnych dla gmin krajowych oraz w prawach miejskich dla miast z własnym statutem. W zasadzie każde miasto liczące ponad 20 tys. mieszkańców może posiadać własny statut. Nadanie statutu uwarunkowane jest wyrażeniem zgody rządu federalnego. Warunek ten wynika z faktu, iż miasta te wykonują również funkcje administracji rządowej. Te szczególne prawa miejskie nadano w Austrii 15 miastom. Odrębny status posiada Wiedeń, będący równocześnie miastem, landem i stolicą.
Każda gmina posiada trzy organy: radę gminną, zarząd oraz burmistrza. Rada jest organem przedstawicielskim, jej członkowie wybierani są w równych, bezpośrednich, tajnych oraz powszechnych wyborach na okres 5-6 lat. Liczba członków rady zależy od liczby mieszkańców gminy i wynosi od 7 do 39. Bierne prawo wyborcze służy osobom, które ukończyły 24 lata. Rada gminy obok kompetencji uchwałodawczych posiada również kompetencje wykonawcze o charakterze władczym oraz kontrolnym. Z tego też względu nazywana jest "lokalnym parlamentem". W ramach obowiązującego prawa rada gminy wydawać może statuty, rozporządzenia i decyzje. Ponadto rada podejmuje podstawowe decyzje dotyczące gminnego budżetu, ściągania gminnych podatków oraz nabywania i zbywania własności komunalnej, zaciągania kredytów, itp. Rady gmin mogą powoływać komisje, które zazwyczaj mają za zadanie pełnienie funkcji opiniodawczych i pomocniczych na rzecz rady.
Zarząd gminy składa się z burmistrza, zastępców burmistrza i członków. Do zarządu należy przygotowywanie obrad rady gminy i składanie w tym zakresie stosownych wniosków, wykonywanie uchwał i decyzji rady gminy, administrowanie majątkiem gminy oraz ustalanie zasad tego gospodarowania.
Burmistrz posiada kompetencje do reprezentowania gminy na zewnątrz. Jako przewodniczący organu wykonawczego gminy zwołuje posiedzenia rady gminy i zarządu, kieruje ich posiedzeniami, wykonuje podjęte uchwały. Do burmistrza należy wykonywanie zarówno zadań własnych gminy, jak i zadań powierzonych z zakresu administracji rządowej. Ponadto burmistrz kieruje administracją gospodarczą i finansową gminy i realizuje budżet; nie może jednak zbywać samodzielnie nieruchomości gminnych.
Aparatem pomocniczym burmistrza jest urząd gminy. W wyjątkowych wypadkach, na podstawie uchwały rady gminy urząd ten może podejmować rozstrzygnięcia władcze. W gminach podzielonych na sołectwa oraz w miastach podzielonych na dzielnice działają naczelnicy. Są to organy pomocnicze i doradcze, mogą jednak posiadać funkcje decyzyjne na podstawie upoważnienia burmistrza.



Źródło: Bogdan Dolnicki: "Samorząd terytorialny. Zagadnienia ustrojowe", Kantor Wydawniczy ZAKAMYCZE, 1999


FINLANDIA

Model samorządu terytorialnego w Finlandii ukształtowany został w okresie międzywojennym, kiedy to założono istnienie tego samorządu wyłącznie na szczeblu gminy. W zasadzie do dnia dzisiejszego w prowincjach nie powołano jednostek samorządowych; działają tam jedynie różnego typu "federacje gmin".
Podstawę prawną współczesnego fińskiego samorządu terytorialnego stanowi ustawa z 1976 roku o gminach. Zakłada ona istnienie jednego typu gminy. Nazwa "miasto" posiada jedynie charakter prestiżowy i nadawana jest przez Prezydenta Finlandii w formie dekretu jako forma uhonorowania danej gminy.
Najwyższym organem gminy jest rada gminy (Kunnanvaltuusto). Wybierana jest ona w wyborach bezpośrednich i tajnych na cztery lata. Liczba członków rady zależy od ilości mieszkańców gminy i waha się od 13 do 85 osób. Kandydaci na radnych wysuwani są przez partie polityczne oraz niezależne związki wyborcze działające na terenie gmin. Partie te i związki mogą w trakcie wyborów podejmować współpracę w postaci koalicji wyborczych bądź wspólnych list wyborczych. Nowo wybrana rada rozpoczyna swą działalność wraz z początkiem roku kalendarzowego następującego po roku, w którym odbyły się wybory.
Zadania rady gminy można podzielić na cztery podstawowe grupy:
? stanowienie prawa miejscowego
? organizacja administracji gminnej
? wykonywanie władztwa finansowego
? planowanie działalności gminnej oraz rozwoju gminy
Organem wykonawczym rady jest zarząd gminy (Kunnanhallitus). Składa się on z co najmniej 7 członków, wybranych przez radę w drodze uchwały co dwa lata. Do zadań zarządu należy realizacja uchwał rady gminy oraz prowadzenie bieżącej administracji gminnej. Ponadto zarząd reprezentuje gminę przed sądami i organami administracyjnymi, zawiera w imieniu gminy umowy, przygotowuje i przedkłada radzie projekty uchwał oraz innych rozstrzygnięć, a także wykonuje kontrolę legalności wydawanych przez radę uchwał. Administrację gminną tworzą również liczne komisje gminne wybrane przez radę.
Wszyscy członkowie rady, zarządu oraz komisji gminnych wykonują swe funkcje honorowo. Otrzymują oni jednak zwrot zarobków utraconych w związku z pełnioną funkcją oraz diety i zwrot kosztów podróży.
Kolejnym organem działającym w gminie jest dyrektor urzędu gminy, powołany przez radę. Do roku 1977 był on równocześnie przewodniczącym zarządu gminy, natomiast obecnie pełni funkcję kierowniczą aparatu pomocniczego organów gminy - urzędu gminy. Dyrektor uczestniczy w posiedzeniach zarządu z głosem doradczym. Powoływany jest on na czas nieokreślony i zaliczany do grupy tzw. urzędników gminnych.
Trzecią grupę funkcjonariuszy gminnych, obok działaczy honorowych i urzędników, stanowią pracownicy samorządowi zatrudnieni na podstawie umowy o pracę.
W Finlandii znalazł również odbicie powszechny trend do przechodzenia większości kompetencji samorządowych z ciał kolegialnych pochodzących z wyborów na działającą stale zawodową administrację. Brak jednostek samorządowych na szczeblach ponadgminnych zastąpiony został dobrze rozwiniętą współpracą pomiędzy gminami szczebla podstawowego na wszystkich poziomach podziału terytorialnego kraju. Współpraca ta przybiera zazwyczaj postać związków celowych, zajmujących się prowadzeniem szpitali specjalistycznych, szkolnictwa ponadpodstawowego, planowaniem regionalnym, itp.


Źródło: Bogdan Dolnicki: "Samorząd terytorialny. Zagadnienia ustrojowe", Kantor Wydawniczy ZAKAMYCZE, 1999

FRANCJA

We Francji gminy, departamenty i regiony są zarządzane samodzielnie przez wybrane rady. Dla wszystkich gmin występuje jednolity model organizacyjny.
Rada gminy wybierana jest przez mieszkańców gminy na sześć lat. Liczba radnych gminnych waha się od 9 aż do 69. Wyjątki dotyczą wielkich miast - Lyon posiada 73 radnych, Marsylia 101 radnych, natomiast Paryż, który jest równocześnie miastem i departamentem, posiada Radę Paryża, złożoną ze 163 radnych. Miasta te zostały podzielone ponadto na dzielnice, które posiadają również własne rady. Rady mają obowiązek odbywania posiedzeń plenarnych co najmniej raz na kwartał. Kompetencje rady gminnej ustalone zostały przy pomocy klauzuli generalnej, przewidującej, iż do rady gminnej należą wszystkie sprawy mające charakter lokalny, z wyjątkiem spraw ustawowo wyłączonych na rzecz administracji rządowej lub wspólnot lokalnych wyższych szczebli (departamentów i regionów).
Organem wykonawczym rady jest mer, wybierany przez radę z jej składu na pierwszym po wyborach posiedzeniu. Do wyboru mera wymagana jest absolutna większość głosów, która musi zostać osiągnięta w jednej z dwóch tur głosowania. W razie braku takiej większości, w trzeciej turze można dokonać wyboru mera zwykłą większością głosów. Kadencja mera wynosi 6 lat, tak jak kadencja rady. W praktyce kandydaturę na stanowisk mera zgłasza partia lub ugrupowanie, które wygrało wybory samorządowe. Po dokonaniu wyboru mera rada nie ma możliwości odwołania go przed upływem kadencji. Prawo przewiduje jedynie dopuszczalność zawieszenia lub odwołania mera w przypadku popełnienia przez niego poważnego błędu przy realizacji jego zadań i funkcji. Wraz z merem wybierani są jego zastępcy. Funkcja mera jest honorowa, często przy tym łączona z mandatem członka parlamentu.
Aparatem pomocniczym mera jest urząd. W jego skład wchodzą pracownicy w liczbie od kilku w małych gminach wiejskich do kilkuset w dużych gminach miejskich. W skład urzędu wchodzą również tzw. urzędnicy pomocniczy. Za każdym razem konkretnego upoważnienia do działania wraz z określeniem zakresu kompetencji udziela urzędnikom pomocniczym mer.
Drugi szczebel samorządowy stanowią departamenty (95 oraz 4 krajów zamorskich). Równolegle z nimi urzęduje organ państwowy - prefekt. Departamenty są korporacjami terytorialnymi. Organem uchwałodawczym jest rada główna. Na każdy okręg wyborczy przypada jeden radny. Kadencja wynosi 6 lat. Jednakże po upływie kolejnych trzech lat wybierana jest połowa składu rady. Urzędnicy departamentów są w większości pracownikami państwowymi. Ich zwierzchnikiem jest przewodniczący rady głównej.
W drodze tradycji przyjęło się, iż do zadań departamentów należą budowa i utrzymanie dróg departamentowych oraz dużych dróg międzygminnych, utrzymanie miejscowej kolei, ochrona socjalna młodzieży oraz osób starych. Ponadto ustawy kompetencyjne przydzieliły departamentom liczne, dotychczas państwowe, zadania, np.: budownictwo, gospodarka mieszkaniowa, transport i komunikacja, szkolnictwo wyższe zawodowe oraz średnie, sprawy socjalne.
Organem administracji państwowej na poziomie departamentu jest komisarz republiki. Jest reprezentantem rządu, powoływanym przez prezydenta republiki. Posiada on funkcje nadzorcze nad samorządem terytorialnym. Ponadto jest on organem wykonawczym, wykonującym zadania, które nie zostały przekazane samorządowi. Komisarz ma prawo uczestniczenia w sesjach rady głównej z prawem głosu. Przewodniczący rady składa mu roczne sprawozdanie z głównych kierunków działań, a on z kolei składa sprawozdanie ze swej działalności radzie. Swe zadania komisarz republiki wykonuje przy pomocy sekretarza generalnego, szefa organów administracji specjalnej, urzędników przybocznych oraz ogromnego sztabu urzędników.
Pomiędzy gminami a departamentami znajdują się okręgi administracyjne nie posiadające osobowości prawnej - tzw. arrodisements, w liczbie 325. Ich wielkość można porównać do powiatów w Niemczech. Organem administracji jest "przyboczny komisarz Republiki" - powoływany przez Prezydenta Republiki. Pełni on funkcje przedstawiciela rządu. W zamierzeniu arrondisement miało pełnić funkcje związku gmin, lecz w praktyce obok niego powstały związki gmin.

Źródło: Bogdan Dolnicki: "Samorząd terytorialny. Zagadnienia ustrojowe", Kantor Wydawniczy ZAKAMYCZE, 1999

GRECJA

W Grecji panuje centralistyczny system administracyjny. Został on zbudowany na wzór francuski, głownie pod wpływem doświadczeń wojny domowej, która toczyła się w latach 40., przede wszystkim na greckiej prowincji. Na charakterze greckiej administracji waży wiele czynników, przede wszystkim tradycyjnie słabe instytucje samorządu lokalnego, jak również silne skupienie decyzji publicznych i środków finansowych na szczeblu rządu. Również w zakresie programowania polityki regionalnej i jej implementacji, wszystkie zasadnicze decyzje są zarezerwowane dla urzędników rządowych. Plany dotyczące rozwoju lokalnego i regionalnego oraz plany inwestycyjne są przedstawiane do akceptacji urzędnikom administracji rządowej, mogą być przez nich modyfikowane, a nawet całkowicie odrzucone. Duże znaczenie przy tego typu decyzjach ma system protekcji i powiązań klientalnych pomiędzy urzędnikami różnych szczebli administracyjnych. Zasadnicze decyzje o charakterze strategicznym i politycznym mogą być podjęte jedynie na szczeblu centralnym, daleko posunięty centralizm hamuje również rozwój inicjatyw obywatelskich i samorządności władz lokalnych. Słabość samorządów lokalnych, brak samorządowych instytucji na szczeblu regionalnym są także uznawane przez Komisję Europejską za poważną przeszkodę dla efektywnego wykorzystania europejskiej pomocy regionalnej.
W Grecji istnieje podział administracyjny na trzynaście regionów (kategoria statystyki europejskiej NUTS II), 55 prefektur (nomoi - NUTS III) oraz około dziewięćset gmin. Wybieralne władze samorządowe występują obecnie jedynie na szczeblu prefekturalnym i gminnym. Warto zaznaczyć, że podział regionalny i władze administracyjne na tym szczeblu zostały wprowadzone dopiero w 1987 roku.
Regiony w zasadzie nie mają własnego budżetu. Poza niewielkimi środkami własnymi, przeznaczonymi na działalność administracyjną, zasadnicza większość ich środków pochodzi z dotacji rządowych i środków funduszy strukturalnych UE.
Na czele władz regionalnych stoi sekretarz generalny, który jest bezpośrednio delegowany przez rząd. Jednocześnie sekretarz generalny przewodniczy obradom rady regionalnej, która jest ciałem doradczym i koordynującym w zakresie planowania rozwojem regionalnego.
Prace rady mają charakter koordynacyjny dla administracji samorządowej i opiniodawczy dla agend rządowych. Rada z jednej strony wykorzystuje w swej pracy plany rozwojowe samorządów lokalnych, a z drugiej uwzględnia wskazówki przekazywane z rządu. Ostatecznie wszystkie propozycje planistyczne rady są przedstawiane do aprobaty rządowej. Ministerstwo Gospodarki Narodowej ma w tym względzie bezsprzecznie dominującą rolę decyzyjną. Tryb pracy planistycznej ma charakter hierarchiczny i chociaż inicjatywy płyną od najniższych jednostek samorządowych, decyzje planistyczne i finansowe są podejmowane odgórnie. Rada regionalna składa się z przedstawicieli administracji regionalnej, przedstawicieli władz samorządowych, związków zawodowych i stowarzyszeń społecznych oraz biznesowych.
Również na szczeblu prefekturalnym, aż do roku 1994 nie istniały władze samorządowe. Prefekci byli obsadzani przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i mogli być w każdej chwili odwołani przez władze centralne z zajmowanego stanowiska. Rada prefekturalna była wyłaniana według podobnego mechanizmu co obecnie działające rady regionalne. Prefekci przewodniczyli obradom rady i reprezentowali interesy władzy centralnej. W roku 1994 wyłoniono po raz pierwszy rady prowincji w wyniku wyborów powszechnych. W ten sposób jest również powołany prefekt. Prefektury mają samodzielny, chociaż mocno ograniczony budżet oraz prawo powoływania własnych struktur administracyjnych, w tym własnych agencji i przedsiębiorstw użyteczności publicznej. Samorządy praktycznie nie mają własnych dochodów, a całość finansów publicznych przeznaczona na działalność wybieralnych władz lokalnych wynosi zaledwie 11% środków budżetu państwa. Pomiędzy władzami poszczególnych szczebli samorządowych nie ma wzajemnego zwierzchnictwa. Natomiast planowanie prefekturalne musi uwzględniać zarówno wskazówki rządowe, jak również plany rozwojowe koordynowane na szczeblu regionalnym.

Źródło: Tomasz Grzegorz Grosse: "Polityka regionalna Unii Europejskiej i jej wpływ na rozwój gospodarczy", Instytut Spraw Publicznych, 2000.

HISZPANIA

Tradycje samorządowe w Hiszpanii sięgają początków XIX wieku, jednak o samorządzie w znaczeniu współczesnym mówić można dopiero od 1978 r., kiedy to weszła w życie nowa Konstytucja hiszpańska. Podstawę prawną współczesnego samorządu terytorialnego w Hiszpanii stanowi ustawa o podstawach administracji lokalnej z 1985 r. Na jej podstawie zbudowano jednolitą strukturę organów gminnych w całym kraju. Organami tymi są: rada gminy, burmistrz oraz występujący w roli zastępców burmistrza zawodowi urzędnicy przyboczni. Jedynie w gminach najmniejszych, liczących mniej niż 100 mieszkańców, administrację lokalną wykonuje tzw. otwarta rada.
Rada gminy wybierana jest przez mieszkańców gminy w wyborach tajnych, bezpośrednich i powszechnych na 4-letnią kadencję. Rada ma obowiązek ukonstytuowania się w ciągu dwudziestu dni po wyborach. Do kompetencji rady należy administrowanie oraz rozstrzyganie w istotnych sprawach gminy.
W gminach liczących powyżej 5000 mieszkańców powoływana jest obowiązkowo tzw. komisja zarządzająca. W gminach mniejszych komisja ta powoływana być może fakultatywnie, jeśli możliwość taką przewiduje statut gminy lub zadecyduje o tym rada w drodze uchwały. Komisja składa się z burmistrza i z określonej liczby wybranych przez niego radnych (liczba ta nie powinna przekroczyć 1/3 składu rady). Prawo powoływania i odwoływania członków tej komisji przysługuje wyłącznie burmistrzowi na zasadzie uznaniowej. Rada gminy nie ma w tym zakresie żadnych uprawnień. Komisja taka została przewidziana jako organ pomocniczy burmistrza. Nie posiada on własnych kompetencji, a tylko wykonuje zadania przekazane jej przez burmistrza lub rade gminy.
Burmistrz jest wybierany przez radę gminy na cztery lata. Do wyboru burmistrza wymagane jest uzyskanie absolutnej większości głosów. Jednakże w przypadku braku takiej większości, burmistrzem zostaje kandydat z listy, który otrzymał najwięcej głosów. W przypadku równości głosów o wyborze rozstrzyga głosowanie. W gminach małych, liczących 100-250 mieszkańców, o wybór na stanowisko burmistrza ubiegać się mogą wszyscy członkowie rady. Burmistrz przewodniczy radzie gminy oraz reprezentuje ją na zewnątrz. Szczególnym uprawnieniem burmistrza jest powoływanie swoich zastępców i przydzielanie im na zasadzie delegacji części swoich kompetencji. Liczba i zakres kompetencji zastępców zależy w zasadzie wyłącznie od woli burmistrza.
Obok organów obowiązkowych (rady gminnej, burmistrza, zastępców burmistrza i komisji zarządzającej) gminy mogą powoływać organy pomocnicze i dowolnie kształtować ich organizację. Takimi organami mogą być: komisje doradcze, "upełnomocniony członek rady gminy", rady dzielnicowe, rady terenowe i reprezentanci burmistrza.
Hiszpańskie prawo samorządowe zezwala radom gminnym na tworzenie, oprócz wymienionych i omówionych wyżej organów, również innych organów w celu usprawnienia i zdekoncentrowania administracji lokalnej.

Źródło: Bogdan Dolnicki: "Samorząd terytorialny. Zagadnienia ustrojowe", Kantor Wydawniczy ZAKAMYCZE, 1999

IRLANDIA

W Irlandii panuje silnie scentralizowany system administracji terenowej. Został on zbudowany zgodnie z tradycją brytyjską. Do tej pory główną podstawą prawną dla działania irlandzkiego samorządu jest ustawa uchwalona przez parlament westminsterski w 1898 roku. W Irlandii funkcjonuje pięć kategorii samorządu lokalnego, ale można je podzielić na dwie zasadnicze grupy. Pierwszą stanowi 29 hrabstw (Counties) oraz działających na tej samej formule prawnej - pięć miast. Jednostkami podrzędnymi jest czterdzieści dziewięć dystryktów miejskich oraz pięć dzielnic. Ostatnią kategorię samorządu lokalnego o uprawnieniach podrzędnych wobec hrabstw i miast stanowi dwudziestu sześciu miejskich komisarzy.
Samorządy lokalne mają stosunkowo niewielkie kompetencje, ograniczające się do wypełniania podstawowych funkcji porządkowych. Nie mają na przykład żadnych zadań związanych ze szkolnictwem, rozwojem rolnictwa, pomocą socjalną, publicznym transportem, policją. W Irlandii funkcjonują specjalne administracje rządowe w układzie regionalnym, odpowiedzialne za zarządzanie tymi sferami usług publicznych.
Ponadto, samorządy dysponują niewielkim budżetem, przy czym zasadnicza część ich dochodów jest przekazywana bezpośrednio z budżetu państwa. Samorządy wydatkują około 4,7% dochodu narodowego i jedynie 12% wszystkich wydatków publicznych. Ściśle kontrolowane są również ich finanse, a zwłaszcza wysokość zadłużenia budżetowego i wielkość pensji urzędników. Tradycyjną odpowiedzialność za działania nadzorcze nad samorządem pełni ministerstwo środowiska (!)
System władz samorządowych opiera się na słabej pozycji obieranej w wyborach powszechnych, rady i relatywnie silnej roli zarządu. Jest on wprawdzie zatwierdzany przez radę, ale nie jest wyłaniany spośród jej składu. Rekrutuje się z wysoko wykwalifikowanych urzędników - menedżerów, którzy ubiegają się o stanowisko w drodze konkursu.
Zadziwiająco słaba pozycja radnych jest tym bardziej zastanawiająca, iż w około 60% to jednocześnie czołowi politycy krajowi, którzy łączą swój mandat w radzie hrabstwa lub miasta z mandatem parlamentarnym. Okręgi wyborcze do samorządu lokalnego pokrywają się bowiem z okręgami parlamentarnymi, a popularność polityczną zdobywa się w zasadzie na uczestnictwie w wyborach samorządowych. Zasadniczą przyczyną słabości samorządu lokalnego jest prawdopodobnie tradycja wysokiej centralizacji władzy i umiejscowienie większości zasadniczych decyzji na szczeblu krajowym. Ponadto, autorytet samorządowy został poważnie nadwątlony poprzez szereg afer korupcyjnych.

Źródło: Tomasz Grzegorz Grosse: "Polityka regionalna Unii Europejskiej i jej wpływ na rozwój gospodarczy", Instytut Spraw Publicznych, 2000.

NIEMCY

Struktura państwa niemieckiego składa się z czterech szczebli: federacji, krajów federalnych, powiatów i miast wyłączonych z powiatów, miejscowych jednostek administracyjnych (gminy i mniejsze związki gmin). Jednostki te tworzą przestrzenny schemat administracji; są zorganizowane jako korporacje terytorialne, posiadają osobowość prawną i mają bezpośrednio wybieralne organy.
Istotną cechą dotyczącą ustroju gmin w Niemczech jest wielkość i różnorodność źródeł prawa ustrojowego. Regulacja prawna ustroju gmin odbywa się zwykle w ten sposób, że konstytucja krajowa ogólnie reguluje problematykę samorządu terytorialnego, a następnie wydawane są ustawy o ustroju gmin i ustroju powiatu. Z pewnymi drobnymi wyjątkami, polegającymi na powoływaniu związków terytorialnych na szczeblach ponadpowiatowych ("związków okręgowych"), można przyjąć, iż dominuje dwustopniowa struktura samorządu terytorialnego, składająca się z gminy i powiatu.
Organem uchwałodawczym powoływanym w każdej gminie jest rada oraz burmistrz (dyrektor gminy lub magistrat) jako organ wykonawczy i zarządzający. Burmistrzowi podporządkowani być mogą urzędnicy przyboczni, kierujący wydziałami na zasadzie decernatu. Rada wybiera przewodniczącego oraz powołuje swoje wydziały, które odpowiadają swym charakterem polskim komisjom rady. Są one tylko wtedy samodzielnymi organami, kiedy mają prawo decydowania. Zazwyczaj przekazuje się im określone zadania tylko w dużych gminach. Wybiera się monokratyczny organ - zwierzchnika gminy, który kieruje administracją gminy. Urzędnicy zawodowi spełniają rolę wykonawczą, ale też kierują określonymi sprawami. Tzw. główni urzędnicy (burmistrz, dyrektor gminy), jako organy wybieralne, są raczej urzędnikami spełniającymi określoną rolę polityczną.
Najważniejszym organem powiatu jest we wszystkich landach rada powiatowa. Stanowi ona polityczne przedstawicielstwo powiatu i jego mieszkańców, jest ona wybierana w wyborach bezpośrednich. Rada nie jest parlamentem w sensie konstytucyjnym. Radni nie posiadają immunitetu, lecz jedynie korzystają z ochrony prawnokarnej swoich wypowiedzi publicznych, z wyjątkiem zniewag. Dotyczy ich również zasada wolnego mandatu, to znaczy, iż nie są oni związani ani wytycznymi swojej partii politycznej, ani też rady gminnej, w której mieszkają. W praktyce występuje jednak zasada dyscypliny frakcyjnej. Kadencja rady powiatowej w większości landów wynosi pięć lat. Przewodniczącym rady jest w południowych i południowo - zachodnich landach starosta, w landach północnych i zachodnich rady wybierają przewodniczącego z grona radnych.
Rada powiatowa jest organem stanowiącym we wszystkich istotnych sprawach powiatu. Do wyłącznej właściwości rady należą przed wszystkim: uchwalanie budżetu, obsada stanowisk, stanowienie prawa miejscowego, decydowanie o tworzeniu, przekształceniach i likwidacji przedsiębiorstw komunalnych, udzielanie pożyczek i poręczeń.
Typowym dla prawie wszystkich krajów związkowych drugim organem jest komisja powiatowa. Posiada ona w poszczególnych krajach różne funkcje. Można wyodrębnić trzy podstawowe grupy funkcji:
? jako mniejszego od rady organu kolegialnego, gremium uchwałodawczego,
? jako komisja główna rady powiatu, której zadaniem jest przygotowanie uchwał rady oraz koordynacja pracy komisji fachowych,
? jako kolegialnego organu administracyjnego powiatu, składającego się z członków zawodowych i pozaetatowych (honorowych)
Szefem administracji powiatowej jest starosta, a tylko w Nordhein - Westfalen i Niedersachsen - dyrektor powiatu. Starosta odpowiada za działalność administracji powiatowej. Przygotowuje i wykonuje uchwały organów kolegialnych. Ponadto wykonuje zadania zlecone z zakresu administracji rządowej.
Miasta liczące ponad 100 000 mieszkańców są z mocy prawa wyłączone z powiatów i stanowią samodzielny powiat. Jedynie w Bawarii i częściowo w Rheinland - Pfala (na ziemiach należących dawniej do Bawarii) na mocy zwyczaju, liczne mniejsze miasta, często liczące mniej niż 50 000 mieszkańców, są wyłączone z powiatów. Z drugiej zaś strony istnieją również, głównie w północnych i południowo - zachodnich krajach związkowych, miasta włączone do powiatów a liczące ponad 100 000 mieszkańców.


Źródło: Bogdan Dolnicki: "Samorząd terytorialny. Zagadnienia ustrojowe", Kantor Wydawniczy ZAKAMYCZE, 1999

SZWECJA

Samorząd terytorialny występuje w Szwecji na dwóch szczeblach podziału terytorialnego kraju. Szczebel podstawowy tworzą 284 gminy, pokrywające cały obszar państwa. Są to zazwyczaj jednostki duże, liczące średnio ponad 29 000 mieszkańców i zajmujące przeciętnie obszar o powierzchni 1444,9 km2. Szczebel ponadgminny stanowią 24 prowincje. W prowincjach obok administracji samorządowej działają jednak organy administracji rządowej, toteż występuje tam problem dualizmu władzy i związana z tym konieczność podziału kompetencji. Podstawową strukturę gminy tworzą: rada (jako organ uchwałodawczy), komisja centralna, pozostałe komisje oraz administracja zawodowa.
Rada pochodzi z wyborów powszechnych, które odbywają się co trzy lata w trzecią niedzielę września - kadencja rady wynosi zatem trzy lata. Rada rozstrzyga sama, ilu członków powinien liczyć jej skład. Przepisy ustawowe określają jedynie minimalną liczebność rad w zależności od liczby mieszkańców gminy. W skład rady oprócz radnych wchodzą ich zastępcy. Liczbę zastępców radnych określa sama rada, liczba ta nie może jednak przekroczyć połowy składu rady gminy. Zgodnie z prawem wyborczym każda partia wyborcza, która uzyskała miejsce w radzie, otrzymuje również mandaty zastępców radnych w liczbie wynoszącej połowę uzyskanych miejsc w radzie.
Instytucja zastępcy radnego jest specyficzną cechą szwedzkiego prawa komunalnego. W przypadku, gdy radny nie może wziąć udziału w sesji rady, na jego miejsce występuje zastępca. Zastępca podejmujący czynności za radnego przejmuje wszystkie jego prawa i obowiązki.
Rada wybiera ze swego grona przewodniczącego oraz jednego lub dwóch zastępców. Do czasu wyboru przewodniczącego obrady rady prowadzi radny z najdłuższym stażem. Wybór przewodniczącego dokonywany jest na czas określony przez radę gminy, zazwyczaj jest to jednak okres równy kadencji rady. Przewodniczący spełnia funkcje typowo prezydialne. Kieruje on bowiem pracami rady, zwołuje sesje po ich uprzednim przygotowaniu oraz przewodniczy im. Jest on organem reprezentującym radę na zewnątrz, choć prawo nie traktuje go jako przedstawiciela ustawowego rady. Gmina może podejmować uchwały we wszystkich sprawach istotnych dla gminy, w szczególności dotyczy to kwestii: finansowych, gospodarczych, organizacyjnych, planowania przestrzennego i stanowienia prawa miejscowego. Oprócz tego rada gminy sprawuje funkcje opiniodawczo - doradcze. Kolejne kompetencje rady wynikają z przyznanego gminie władztwa osobowego. Rada powołuje członków licznych organów gminy, w tym członków i zastępców wszystkich komisji, ich prezydiów, kierowników przedsiębiorstw komunalnych oraz fundacji.
Ustawa samorządowa zezwala radzie na przekazanie części swoich zadań jednej z komisji. Rada gminy może powołać własne komisje. Obok komisji wewnętrznych rady, w szwedzkim ustroju samorządowym występują również komisje, będące w istocie wykonawczymi organami administracji samorządowej. Wykonując funkcje administracyjne komisje posiadają własne kompetencje, odrębne od kompetencji rady. Członkowie komisji wybierani są przez radę spośród mieszkańców gminy, którzy nie pełnią żadnych funkcji politycznych. Komisjom tym podporządkowana jest grupa urzędników zawodowych, tworząca urząd pomocniczy komisji.
Centralną pozycję w gminie posiada tzw. komisja główna, której podporządkowane są wszelkie pozostałe komisje gminy. Komisja główna sprawuje wobec nich funkcje kierownicze i koordynacyjne, toteż często określana jest mianem "rządu gminnego". Pozostałe komisje sklasyfikować można w dwojaki sposób:
? według kryterium przedmiotowego - te, których organizacja i zakres działania określone są prawem samorządowym oraz działające w oparciu o szczególne ustawy administracyjne
? obligatoryjne i fakultatywne
Komisje resortowe (fachowe) wybierane są przez radę gminy. Często również członkowie komisji głównej pełnią funkcje przewodniczących ważniejszych komisji resortowych. Posiedzenia komisji są niejawne. W gminie obowiązuje zasada przydzielania kompetencji wyłącznie jednemu organowi.
Szczególny typ organizacji wewnętrznej gminy występuje w Sztokholmie. Rada gminy liczyć tu musi co najmniej 101 członków. Jej kadencja rozpoczyna się 15 października roku, w którym odbyły się wybory, czyli o dwa tygodnie wcześniej niż pozostałych radach gminnych. Umożliwić ma to uchwalenie przez nową radę budżetu gminy na nadchodzący rok. Większość różnic dotyczy tzw. radnych miejskich, choć trafniejsza byłaby tu chyba nazwa "rajców" dla odróżnienia od radnych będących członkami rady. "Rajcowie" ci zazwyczaj wybierani są przez radę gminy spośród jej członków na okres trzech lat. Obecnie jest dziewięciu "rajców" Sztokholmu. Przewodniczącymi tej komisji jest "rajca finansowy", który pełni równocześnie funkcje przewodniczącego komisji finansowej. Również pozostali rajcowie powoływani są przez komisję główną na stanowiska przewodniczących głównych komisji. Rajcowie nie mogą być wybierani w skład komisji głównej, uczestniczą jednak w jej obradach z głosem doradczym. Ponadto rajcowie mają obowiązek uczestniczenia w sesjach rady (nawet gdy nie są jej członkami), odpowiadania na wnioski i interpelacje oraz pełnienia funkcji doradczej.

WŁOCHY

Obecnie we Włoszech funkcjonują trzy szczeble samorządu terytorialnego. Jest to dwadzieścia regionów (NUTS II), dziewięćdziesiąt pięć prowincji (NUTS III) oraz osiem tysięcy sto gmin. Gmina jako korporacja samorządowa posiada własny teren i wykonuje na nim uprawnienia wynikające z przyznanej jej osobowości prawa prywatnego i publicznego. W terminologii samorządowej występuje rozróżnienie na gminy (commune) i miasta (citta), mające swe podłoże w tradycji historycznej, bowiem nie zawsze można uzasadnić je rodzajem wykonywanych zadań. Jednak we wszystkich gminach występują trzy organy: rada gminna, komisja gminna oraz syndyk.
Rada gminna będąca organem uchwałodawczym, wybierana jest na kadencje pięcioletnią. Liczba członków zależy od wielkości gminy i waha się od 15 radnych w gminach najmniejszych do 80 radnych w gminach liczących ponad 500 000 mieszkańców. Radni sprawują swą funkcję honorową. Zakres zadań rady dotyczy wszystkich istotnych spraw gminy, w tym budżetu, planowania przestrzennego oraz polityki personalnej.
Komisja gminna składa się z syndyka oraz asesorów gminnych. Jest ona organem kolegialnym powołanym do wykonywania uchwał rady oraz zarządzania administracją gminy. Członkowie komisji gminnej wybierani są przez radę z jej składu. Członkowie komisji nie mogą być urzędnikami gminnymi, sędziami i kierownikami banków komunalnych, a także nie mogą być spokrewnieni do drugiego stopnia z innymi członkami komisji. Kadencja komisji gminnej jest równa kadencji rady. Podstawowym zadaniem komisji jest przygotowywanie i przedkładanie radzie projektów uchwał oraz kierowanie administracją gminy.
Syndyk dzieli zadania pomiędzy poszczególnych asesorów według kryterium resortowego. Posiedzenia komisji gminnej są, w przeciwieństwie do sesji rady, niejawne. Obradom przewodniczy syndyk. Sposób podejmowania uchwał nie jest ściśle określony prawem, mogą one być podejmowane również w formie obiegowej lub przez telefon. Dla podjęcia uchwały przez komisję gminną wymagana jest większość ponad 50% stałego składu komisji.

Źródło: Bogdan Dolnicki: "Samorząd terytorialny. Zagadnienia ustrojowe", Kantor Wydawniczy ZAKAMYCZE, 1999