Polityka społeczna i kwesie społeczne - zagadnienia

I.
WPROWADZENIE DO POLITYKI SPOŁECZNEJ

Źródłem polityk społecznej są kwestie społeczne (np. w XIX wieku wystąpiła kwestia robotnicza, lecz mogą być też również kwestie płac, ochrony zdrowia, edukacyjne i dochodowe). Nie każdy problem społeczny jest kwestią społeczną.

Definicja prof. Jana Danieckiego:
Kwestia społeczna – problem o najwyższym stopniu dotkliwości dla szerokich rzesz społecznych (co najmniej kilkaset osób), który generuje sytuacje krytyczne w życiu jednostek i zbiorowości, powodując zarazem trwałe zakłócenia w funkcjonowaniu państwa. Kwestii społecznych nie da się usunąć bez aktywności państwa.

Kwestie społeczne mogą mieć dwojaki zakres:

1. Kwestie przedmiotowe – powstają w wyniku nie zaspokojenia jakiejś potrzeby.
2. Kwestie podmiotowe – powstają, gdy występuje stan niezaspokojenia różnych potrzeb w stosunku do jakiejś grupy społecznej. (np. kwestia ludzi starszych, ludności wiejskiej, niepełnosprawnych, rodzin, mniejszości narodowych czy religijnych).

Dualne pojmowanie polityki społecznej:

1. Jako nauka – musi zdiagnozować kwestie społeczne, musi je opisać, wyjaśnić dlaczego powstają i jak je rozwiązać.
2. Jako działalność – działalność prowadzona przez państwo oraz samorządy terytorialne.

Polityka społeczna – (w ujęciu współczesnym) to działalność państwa, samorządów terytorialnych i organizacji pozarządowych, zmierzające do kształtowania: ogólnych warunków pracy i bytu ludności, struktur społecznych, stosunków społecznych opartych na równości i sprawiedliwości społecznej sprzyjających zaspakajaniu potrzeb społecznych na dobrym poziomie.


II.
PROBLEMY POLITYKI ZATRUDNIENIA I BEZROBOCIA

Poziom zatrudnienia = liczba zatrudnionych
W Polsce jest ok. 13mln. ludzi zatrudnionych a ok. 24mln. w wieku produkcyjnym.

Wiek produkcyjny:
· kobiety: 18 – 59 lat
· mężczyźni 18 – 64 lat
Stopa zatrudnienia = [liczba osób zatrudnionych]/[liczba osób w wieku produkcyjnym]x100 %

W Polsce stopa zatrudnienia wynosi 57%.
Kraje o najwyższej stopie zatrudnienia:
Szwajcaria 90,8%
Norwegia 88,9%
Dania 87,2%
USA 84,2%
Szwecja 83,1%
Wielka Brytania 81,7%

Ok. 40% ludzi pozostaje bez zatrudnienia. Są wśród nich:
· studenci i uczący się,
· pozostający na zasiłku,
· bezrobotni,
· ludzie na wcześniejszych emeryturach,
· część niepełnosprawnych (jest ich 5,5mln. a pracuje ok. 400tys.),
· ukryte bezrobocie na wsi.

Jest to zjawisko dezaktywacji społeczeństwa polskiego i marnotrawienie zasobów krajowych, gdyż ludzie ci nie tworzą produktu krajowego, a ponadto pobierają świadczenia od państwa.

Polityka zatrudnienia w okresie transformacji:
1. Ustawa z dnia 29-12-1989roku O zatrudnieniu – po raz pierwszy zdefiniowano pojęcie bezrobocia.
2. Ustawa z dnia 16-10-1991roku O zatrudnieniu i bezrobociu – starano się wprowadzić rozwiązania służące łagodzeniu skutków bezrobocia oraz ograniczeniu jego rozmiarów.
3. Ustawa z dnia 14-12-1994 O zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu – nie wprowadzała żadnych radykalnych zmian.
4. Ustawa z dnia 20-04-2004 O promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.

Struktura zatrudnienia:

W Polsce w Europie
- sektor rolniczy* 27% 5%
- sektor przemysłowy 27% 30 – 35%
- sektor usługowy 44% 65 – 75%
*sektor rolniczy = rolnictwo, łowiectwo, rybołówstwo

Przyczyny bezrobocia:
A. Obiektywne – niezależne od sytuacji w kraju.
B. Charakterystyczne – dotycząc tylko Polski:
· Osłabienie tempa wzrostu gospodarczego i zarysowanie się coraz silniejszych tendencji stagnacyjnych,
· Wyż demograficzny,
· Wygasanie klauzul ochronnych w dziedzinie zatrudnienia,
· Zwolnienia grupowe,
· Dążenie przedsiębiorstw do obniżania kosztów pracy,
· Niedopasowanie strukturalne podaży i popytu na rynku pracy.


Stopa bezrobocia = [liczba osób bezrobotnych]/[liczba osób w wieku produkcyjnym] x 100%

Zmiany w poziomie bezrobocia po 1990 roku:

I etap
Od I 1990 roku (bezrobocie 0,3%) do VII 1994 (16,9%) wzrost bezrobocia, przyczyny to przede wszystkim zwolnienia grupowe oraz likwidacja nierentownych zakładów pracy.
II etap
Od VII 1994 do VIII 1998 (9,5%) spadek spowodowany wzrostem gospodarczym.

III etap
Od VIII 1998 do 2004 (ponad 20%) bezrobocie cały czas wzrasta.

Cechy bezrobocia:
· Sezonowość zjawiska,
· Zróżnicowanie terytorialne w przekroju wojewódzkim i powiatowym,
· Trudna sytuacja młodzieży i absolwentów, wynikająca często z niechęci pracodawców do zatrudnienia osób nie mających stażu pracy, mimo posiadania odpowiednich kwalifikacji,
· Wysokie bezrobocie na wsi,
· Trudność w znalezieniu pracy przez osoby po 50 roku życia,
· Wysoki poziom bezrobocia długookresowego,
· Niski poziom wykształcenia i brak kwalifikacji.

Rodzaje bezrobocia:
a) Tradycyjne – wynika z naturalnej płynności pracowników, w gospodarce zawsze występuje pewna liczba osób zmieniających pracę i pozostająca w związku z tym krótkookresowo bez zatrudnienia.
b) Strukturalne – jest wynikiem upadku jednych a rozwoju drugich branż i gałęzi. Występuje wówczas, gdy nierównowaga na rynku pracy jest efektem niedopasowania struktury podaży pracy (głównie pod względem kwalifikacji, wykształcenia, zawodu, miejsca zamieszkania) i struktury popytu na pracę.
c) Technologiczne – związane jest z zastępowaniem pracy żywej praca uprzedmiotowioną (wdrażanie postępu technicznego i technologicznego).
d) Koniunkturalne – spowodowane jest wahaniami koniunktury gospodarczej. Zatrudnienie osiąga najwyższy poziom w fazie rozkwitu, a najmniejszy w fazie kryzysu.
e) Sezonowe – wynika z sezonowości zapotrzebowania na pracę w gałęziach gospodarki, których działalność jest uzależniona od pór roku.

Skutki bezrobocia:
1. Pozytywne:
- sprzyja mobilności zawodowej i przestrzennej,
- wyzwala konkurencje pomiędzy poszukującymi pracy,
- obniża nadmierną fluktuację zatrudnionych,
- podnosi poszanowanie i dyscyplinę pracy,
- przyczynia się do zmniejszenia bezrobocia ukrytego umożliwiając racjonalizację struktury zatrudnienia,
- osłabia presję na wzrost płac.
2. Negatywne
- marnotrawstwo istniejących w gospodarce zasobów pracy,
- obniżenie dochodu społeczeństwa,
- obciążenie budżetu państwa spowodowane wypłata zasiłków dla bezrobotnych, wydatkami na ich szkolenie, pożyczkami dla bezrobotnych, pracami interwencyjnymi, robotami publicznymi, wydatkami z pomocy społecznej oraz utrzymaniem instytucji obsługujących osoby bezrobotne,
- skutki psychospołeczne (np. wzrost konfliktów w rodzinie, osłabienie więzi społecznych, stresy związane z degradacją pozycji społecznej, negatywne zmiany w sferze psychicznej, utrata tożsamości apatia, frustracja),
- Skutki zdrowotne (np. większa podatność na choroby, wyższa umieralność),
- Narastanie zjawisk patologii społecznej,
- Wzrost napięć politycznych i konfliktów społecznych,
- Emigracja osób nie mogących znaleźć zatrudnienia w kraju.

Specyfika polskiego bezrobocia (cechy):

- ludzie młodzi (do 34 roku życia),
- duży procent bezrobotnych kobiet (w 1997 60% ogółu),
- dominacja wśród bezrobotnych osób z podstawowym wykształceniem lub zasadniczym zawodowym,
- bezrobocie długotrwałe (powyżej 1 roku),
- zróżnicowanie przestrzenne – tereny z najwyższym bezrobociem to:
+ północno-wschodnie obszary rolnicze,
+ województwa dolnośląskie, łódzkie – obszary uprzemysłowione lecz z przemysłem przestarzałym.
W końcu 2000 roku najwyższe stopy bezrobocia notowano w:
* warmińsko-mazurskim 24,5%
* zachodniopomorskim 20,5%
* lubuskim 20,5%
* kujawsko-pomorskim 19,4%
Najniższa stopa bezrobocia występowała w:
* mazowieckim 11,1%
* małopolskim 11,9%
* wielkopolskim 12,3%
*śląskim 12,8%
- zróżnicowanie demograficzne,
- deficyt w handlu zagranicznym.

Polska na tle państw europejskich ma największy odsetek bezrobocia.

Modele przeciwdziałania bezrobociu:

Model I
Polityki rynku pracy
Istotą tego modelu jest łagodzenie skutków bezrobocia za pomocą środków pasywnych oraz czasowa aktywizacja bezrobotnych za pomocą środków aktywnych.
a) Środki aktywne
- Pośrednictwo pracy (państwowe i prywatne) - organizacje i instytucje upoważnione do udzielania usług w ramach pośrednictwa pracy. Usługi te są nieodpłatne dla pracowników a płatne dla pracodawców.
- Poradnictwo zawodowe – doradca zawodowy pomaga przy wyborze odpowiedniego zawodu i miejsca zatrudnienia, a pracodawcom w doborze kandydatów na stanowiska wymagające szczególnych predyspozycji psychofizycznych.
*indywidualne
*grupowe
- Prace interwencyjne – zatrudnienie czasowe na okres 12 miesięcy, w dowolnym miejscu, wynagrodzenie w połowie jest pokrywane ze środków państwowych.
- Roboty publiczne – również zatrudnienie czasowe, ale wynagrodzenie jest w całości pokrywane ze środków państwowych.
- Szkolenia i przekwalifikowania bezrobotnych.
b) Środki pasywne
- Fundusz Pracy – 2,45%
- Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych – 0,08%
- Fundusz Ubezpieczeń Społecznych:
emerytalne – 19,52%
rentowe – 13,00%
chorobowe – 2,45%
wypadkowe – 2,03%
- Fundusz Składkowy Ubezpieczenia Społecznego Rolników
rentowo-emerytalny
prewencji i rehabilitacji
składkowy
administracyjny
rezerwowy
- Państwowy Fundusz Rehabilitacyjny Osób Niepełnosprawnych




Model II
Model makroekonomicznej polityki prozatrudnieniowej
Istotą jest zwiększenie zatrudnienia za pomocą określonych środków ekonomicznych i prawnych, które prowadzą do zwiększenia popytu albo podaży na rynku pracy.

III.
POLITYKA PŁACOWO DOCHODOWA

Podstawowe pojęcia w zakresie płac i dochodów

Dochód – wszystkie wpływy finansowe oraz nie finansowe otrzymywane z różnych źródeł w danym okresie czasu.
Płaca nominalna – jest to ilość jednostek pieniężnych jaką otrzymuje pracownik w formie wynagrodzenia.
Płaca realna – jest to siła nabywcza płacy nominalnej. Wysokość płacy realnej zależy od wysokości płacy nominalnej i kosztów utrzymania (cen produktów jakie płacimy nabywając te produkty).
Płaca minimalna - ustawowo zagwarantowana płaca nominalna, poniżej której nie można płacić pracownikowi zatrudnionemu w pełnym wymiarze godzin. (w Polsce bruto=845PLN netto=560PLN).
Płaca przeciętna – Przeciętna płaca w 5 podstawowych sektorach gospodarki. (w Polsce brutto»2400PLN)
Fundusz płac – suma wynagrodzeń wypłaconych w danym przedsiębiorstwie w danym okresie czasu.
Czynniki kształtujące poziom płac:
- wielkość przedsiębiorstwa,
- płeć,
- miejsce zamieszkania,
- typ własności (publiczna/prywatna),
- branża firmy,
- wymagane wykształcenie,
- staż zawodowy.

Główne problemy w zakresie płac i dochodów w Polsce w okresie transformacji.

- Polityka kształtowania ogólnego poziomu płac jest prowadzona na szczeblu centralnym i polega przede wszystkim na hamowaniu dynamiki płac, uzasadniając ograniczenie wysokości płac zagrożeniem inflacyjnym i traktując płacę jako podstawowe źródło wzrostu cen.
- W gospodarce realnego socjalizmu prowadzono politykę niskich wynagrodzeń, co kontynuowane było również w latach 90-tych.
- W latach 90-tych zaszły zmiany w metodach kształtowania poziomu płac, strukturze zarobków (zwłaszcza w rozpiętości wynagrodzeń).
- Zmieniono metody hamowania funduszu płac (zaniechano tzw. popiwku), określając wskaźnik przyrostu przyjętego wynagrodzenia w drodze negocjacji prowadzonej przez organizacje wchodzące w skład Komisji Trójstronnej i koncentrując się na ograniczeniu poziomu plac indywidualnych poprzez ich opodatkowanie.
- Rzeczywiste wynagrodzenia w Polsce w latach 90-tych znacznie się obniżyły:
najwyższy spadek płac realnych => 1990 rok => pogłębiał się do 1993 roku => zachowanie tej tendencji do 1994 roku.
wyraźny wzrost płacy realnej 1996 i 1997 rok, pomimo tego było to tylko 73,7% wynagrodzenia z 1989 roku.
- Skokowe obniżenie wynagrodzeń realnych wystąpiło też w 1982 roku, siła nabywcza spadła do 75,1% w porównaniu z 1981 rokiem.
Dopiero w 1989 roku zbliżyły się do poziomu z 1981 roku.
W 1990 roku znowu obniżyły się o 25%.
- W latach 1988 – 1995 place były niższe niż PKB/1 mieszkańca (przyjmujemy, że przeciętne wynagrodzenie powinno być wyższe), co może świadczyć o nadmiernym wyzysku pracowników, albo o niewłaściwym wykorzystaniu Produktu globalnego brutto => poprawa nastąpiła dopiero w 1996 roku.

Powstanie szarej strefy wynagrodzeń
- Wynagrodzenie w firmach prywatnych, które w całości lub w części płacone są niejawnie bez opodatkowania i bez ubezpieczenia albo tylko bez ubezpieczenia.
- Wynagrodzenia w firmach publicznych płacone poza listą płac, podobnie jak w zakładach prywatnych, jednak na znacznie mniejszą skalę.
- Powstawanie i rozszerzanie się tego zjawiska wiąże się głównie z narzutami na płacę. Podstawowe formy obejścia tych narzutów to:
zatrudnianie na etacie, ale pod postacią działalności gospodarczej,
opłacanie pracownika częściowo z funduszu osobowego, a częściowo na zlecenie,
tworzenie spółek, w ramach których część pracowników danego przedsiębiorstwa wykonuje pracę jako usługę obcą,
opłacanie pracowników na poziomie oficjalnej płacy minimalnej i wypłacanie reszty wynagrodzenia nieoficjalnie i bezpośrednio przez przełożonego,
opłacanie pracowników w formie rzeczowej,
przekazywanie wynagrodzeń na konta zagraniczne.
- Szacunki GUS-PAN z 1994 roku:
Pracujący nielegalnie : 860tys. – 1230tys.
Dochody pracujących nielegalnie : ok. 8,2% PKB
Straty ZUS : 2540mln PLN => 7,7% dochodów budżetowych => 3,4% PKB

Polaryzacja dochodów – sytuacja, w której place koncentrują się wokół dwóch centrów – bardzo wysokiego i bardzo niskiego.
Pionowa rozpiętość płac – różnica pomiędzy wysoko a nisko zarabiającymi pracownikami.

Zmiany w poziomie płac w Polsce
- Rozpiętości wynagrodzeń zwiększyły się zarówno między dużymi grupami ludności , jak i wewnątrz poszczególnych grup. Maksymalna rozpiętość decylowa zwiększyła się z 4,69 w 1989 roku do 6,35 w 1997 roku.
- Rozpiętości ogółem zwiększają się, w przypadku kobiet są jednak niższe niż w przypadku mężczyzn. W 1997 roku rozpiętości osiągnęły wskaźnik 1,4 przyjmując stan z 1993 roku za 1.
- Na początku transformacji 10% ludności o najwyższych dochodach uzyskiwało 21,2% dochodów ogółem, a 10% ludności o najniższych dochodach 4%. W1998 roku było to odpowiednio 26,2% i 2,2%, maksymalne rozpiętości decylowe zwiększyły się z 5,3 do 11,9.
- Gdy przyrost dochodów koncentruje się w grupach o najwyższych dochodach, a równolegle następuje relatywne zmniejszenie się udziału dochodów najniższych grup decylowych strefa ubóstwa może się rozszerzać, pomimo ogólnego wzrostu gospodarczego.

Płace w Polsce na tle innych krajów UE

Grupy państw o najmniejszych rozpiętościach dochodowych:
I.
Kraje skandynawski i europy zachodniej
Kanada
II.
Japonia
Chiny
Indie
SriLanka
III.
Kraje arabskie i afrykańskie
IV.
USA



Czynniki różnicujące dochody wewnątrz krajów:
- prowadzona polityka społeczna,
- uwarunkowania zawodowe (doświadczenie i kwalifikacje),
- udział firm zagranicznych w gospodarce,
- udział emigrantów przekazujących dochody do własnych krajów,
- stopa bezrobocia długotrwałego,
- udział emerytów i rencistów w społeczeństwie.
Przyczyny powiększania się rozpiętości dochodowej:
- zmniejszanie podatków dochodowych od firm,
- ekspansja kapitału finansowego,
- coraz większy udział osób starszych w społeczeństwie.

Dynamika i zróżnicowanie dochodów ludności po 1990 roku
- Płace realne w Polsce są wciąż na niskim poziomie.
- W porównaniu z 1989 rokiem dochody w 1998 roku były o 19,7% wyższe.

IV.
PROBLEMY UBÓSTWA

1. Podstawowe pojęcia związane z ubóstwem

Ubóstwo absolutne – stan warunków bytowych, który uniemożliwia lub w istotnym stopniu utrudnia realizację podstawowych funkcji życiowych.
Ubóstwo względne – poziom dochodów jednostki, który jest mniejszy niż przeciętny poziom dochodów lub wydatków, przyjęty w danej społeczności lokalnej lub w danym kraju.
Ze względu na przyczyny wyróżnia się:
a) ubóstwo zawinione – powstałe z winy osób, których dotyczy.
b) Ubóstwo niezawinione – powstaje z przyczyn niezależnych od samych ubogich.
Pojęcia związane z ubóstwem:
- nędza,
- bieda,
- niedostatek,
- deprywacja - poczucie upośledzenia w zakresie materialnych warunków życia.
- Marginalizacja – wykluczenie (ekskluzja) ludzi z życia społecznego

2. Przyczyny ubóstwa:
a) obiektywne (względne):
- bezrobocie,
- zbyt niskie płace,
- niski dochód narodowy,
- wysoki przyrost naturalny
b) subiektywne (absolutne):
- rozwody,
- samotne macierzyństwo, wielodzietność,
- brak pomocy ze strony dorosłych dzieci dla starzejących się rodziców,
- uchylanie się od pracy,
- alkoholizm, narkomania,
- rozpad rodziny,
- przekonania, postawy i zachowania ludzi.




Inny podział to na przyczyny:
a) zewnętrzne:
- brak wyboru miejsca zatrudnienia i rodzaju pracy,
- brak podstawowych usług,
- brak interesującej oferty kulturowej, co sprzyja prymitywizacji i wulgaryzacji życia oraz rozprzestrzeniania się postaw patologicznych,
- uczestnictwo w kulturze oparte jest na modelu telewizyjno-towarzysko-alkoholowym,
- trudna sytuacja mieszkaniowa, zły stan techniczno-sanitarny mieszkań oraz mała dostępność samodzielnych mieszkań dla ludzi młodych,
- nie akceptowalna i niesprawna władza lokalna.

b) wewnętrzne:
- niski poziom wykształcenia większości społeczeństwa, czyli brak konkurencyjności jednostki na rynku pracy,
- wysokie wydatki rodzin na żywność i używki, co przy niskich dochodach uniemożliwia oszczędzanie.

Trzy stanowiska dotyczące przyczyny ubóstwa:
1. Teoria skażonych charakterów – ubóstwo uważane jest za wynik indywidualnych wad, ułomności i defektów. Każdy może powiększyć swoje dochody, biedny jest ten kto nie włożył odpowiedniego wysiłku. Istotę tej teorii oddaje formuł „biedny, bo głupi, głupi bo biedny”.
2. Teoria ograniczonych możliwości – ubożenie jednostek pozostaje poza kontrolą jednostki. Biednym jest się dla tego, że nie ma się równego dostępu do szkół miejsc pracy, istnieją różne rodzaje dyskryminacji, czy też z powodu nieodpowiedniej polityki rządu wobec ekonomicznie najsłabszych.
3. Teoria Wielkiego Brata – rząd przez wysokie podatki i liczne programy socjalne prowadzi do tego, że rodziny nie mają motywacji do poprawy swojej sytuacji ekonomicznej i uzależniają się od państwa.
Trzy nurty badawcze, dotyczące przyczyn ubóstwa:
1. kulturowy – ubóstwo wynika z zachowań indywidualnych o charakterze patologicznym, i kryminogennym.
2. liberalny – ubóstwo wynika przede wszystkim z działania mechanizmów rynkowych.
3. strukturalny – system kapitalistyczny blokuje szanse ekonomicznie niższych warstw, zamykając przed nimi możliwości rozwoju.

Schematy dziedziczenia ubóstwa:
a) Rozpoczęcie w bardzo młodym wieku, przy niskim poziomie wykształcenia i bez okresu nauki, pracy.
b) Wejście na stałe w sferę pracy niewykwalifikowanej, niemożność dalszego podnoszenia poziomu materialnego.
c) Niski dochód, bardzo skromny standard życia, mieszkanie w warunkach niskiego poziomu higieny i częste zmiany miejsca zamieszkania, dorywcza praca kobiety poza domem, zły stan zdrowia kobiety (wyczerpanie nerwowe).
d) Dzieci: niski poziom wykształcenia, przedwczesne podjęcie pracy, trudności materialne.
e) Utrata głównego źródła dochodu, niska emerytura, korzystanie z państwowej opieki społecznej, izolacja osoby w podeszłym wieku.

Linie ubóstwa:
1. Obiektywne:
a) Minimum socjalne – jest górną granicą ubóstwa. To najniższy koszt określonych dóbr i usług, uznanych za niezbędne do zaspokojenia podstawowych potrzeb człowieka (żywność, mieszkanie, oświata, wychowanie, kultura, odzież i obuwie, leki, higiena, sport, wypoczynek, transport rezerwa finansowa – od 4 – 8% wszystkich wydatków). Szacowana wysokość minimum socjalnego ma informować o kosztach zapewniających takie warunki życia, by rodzina czy gospodarstwo domowe mogły zachować siły życiowe, posiadać i wychowywać dzieci oraz utrzymywać więź ze społeczeństwem.
b) Minimum egzystencji – dolna granica ubóstwa. Jego poziom umożliwia przeżycie, czyli zaspokojenie potrzeb na najniższym z dopuszczalnych poziomów. Dobra niezbędne do przeżycia do żywność odzież chroniąca przed zimnem, dach nad głową oraz podstawowa pomoc lecznicza.
2. Relatywne –definiują ubóstwo względne. Przedstawiają jak się mają nasze dochody do 50% przeciętnych wydatków gospodarstw domowych w naszym kraju.
3. Subiektywne:
a) Metoda lejdeńska – opracowana w Leyden (w Holandii). Pytanie zadawane gospodarstwom domowym: „Proszę podać poziom miesięcznych dochodów swojego gospodarstwa domowego, który uznaliby państwo jako: 1) bardzo dobry, 2) dobry, 3) ledwo wystarczający, 4) niewystarczający (zły), 5) bardzo zły”
b) Metoda subiektywnej linii ubóstwa – „Jakie jest według Ciebie absolutne minimum dochodu dla Twojego gospodarstwa domowego, aby można było powiązać koniec z końcem?”
c) Linia Delecka – „Czy z aktualnym dochodem netto możesz wiązać koniec z końcem: 1) z wielką trudnością, 2) z trudnością, 3) z pewną trudnością, 4) raczej łatwo, 5) łatwo, 6) bardzo łatwo. Gospodarstwo domowe, które udzieliłoby odpowiedzi 3 żyje na granicy ubóstwa.
d) Metoda Lidii Beskid – pytanie o odczucia dotyczące całego społeczeństwa – „Jak Pan(i) sądzi, na 100 Polaków ilu przypada ludzi naprawdę biednych?” oraz „Czy uważa Pan(i) swoje gospodarstwo domowe za biedne: 1) tak, całkowicie, 2) czasami pod niektórymi względami, nie, w ogóle nie.”

Mierniki ubóstwa:
1. Zasięg ubóstwa – obrazuje miernik nazwany stopą ubóstwa, wskazuje jaki stopień ludności, rodzin, bądź gospodarstw domowych żyje poniżej zdefiniowanej linii ubóstwa.
2. Głębokość ubóstwa – obrazuje jak głęboko ubodzy znajdują się od linii ubóstwa, czyli jak dużo musiała by przeciętnie otrzymać każda osoba żyjąca w strefie ubóstwa, aby tą strefę opuścić, tzn. aby znaleźć się dokładnie na granicy ubóstwa. Wskaźnik ten podawany jest w procentach, a jego mniejsza wartość oznacza mniejszą głębokość ubóstwa.
Miary ubóstwa według kryterium minimum socjalnego:
1. stopa ubóstwa (odsetek osób poniżej granicy ubóstwa) od 1989 do 2002 roku skokowo narastała od 14,8% do 53,8%.
2. Głębokość ubóstwa w Polsce wynosiła w 1994 roku - 41%, a w 2000 spadła do 33%.
Miary ubóstwa według minimum egzystencjalnego:
1. Stopa ubóstwa w 2003 roku – 11,7% (ok. 4mln. ludzi)
2. Głębokość ubóstwa w 2003 roku – 19%
Najbardziej obiektywną metodą badań ubóstwa jest linia minimum socjalnego.

Cechy ubóstwa w Polsce:
- Najwyższym odsetkiem osób ubogich charakteryzują się gospodarstwa, których głowy legitymują się wykształceniem co najwyżej podstawowym.
- Wyższe wykształcenie praktycznie całkowicie odsuwa zagrożenie ubóstwem skrajnym.
- Ubodzy częściej mieszkają na wsi i najrzadziej ubóstwem są dotknięci mieszkańcy aglomeracji miejskich.
- Najwięcej ubogich żyje w regionach północnej Polski (o słabo rozwiniętych działach pozarolniczych) i na obszarach wzdłuż wschodniej granicy Polski (niski poziom urbanizacji, uprzemysłowienia i infrastruktury).
- Najwyższym odsetkiem osób ubogich charakteryzują się gospodarstwa domowe, których głowa miała 34 lata i mniej.
- Zagrożenie ubóstwem jest tym większe im większe jest gospodarstwo domowe (rodziny wielodzietne).
- W Polsce bardziej współczuje się biednemu niż go obwinia za jego sytuację.

Skutki ubóstwa:
- ograniczony świat instytucji, z którymi stykają się członkowie biednych rodzin:
Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej,
Szkoła (a także poszczególni nauczyciele),
Instytucje związana z opieką nad dziećmi (np. Lokalne Koło Dzieci Niepełnosprawnych),
Parafia – ksiądz, zakonnice z pobliskiego klasztoru,
Urząd Pracy,
Lokalny sklep,
Dyskoteka,
PCK.
- brak w życiu ubogich instytucji życia kulturalnego, organizacji i partii politycznych,
- zamykanie się ubogich w kręgach rodziny, która niekiedy jest jedynym oparciem w trudnej sytuacji,
- ograniczenie kontaktów towarzyskich:
inni ludzie to świat wrogi, nieżyczliwy, zawistny,
dzieci z rodzin biednych nie chcą uczestniczyć w wycieczkach szkolnych i bezpłatnych koloniach,
brak pieniędzy uniemożliwia wyjście z domu.
- biedzie towarzyszy poczucie wstydu i poniżenia.

V.
POLITYKA OCHRNY ZDROWIA

Uwarunkowania stanu zdrowia społeczeństwa
a) Pole biologii – obejmuje czynniki genetyczne każdej jednostki, procesy dojrzewania i starzenia.
b) Pole środowiska – czynniki działające poza organizmem człowieka, a wpływające na jego zdrowie.
c) Pole zachowań – czynniki całkowicie zależne od człowieka.
d) Pole opieki zdrowotnej – zasady i procedury działania instytucji powołanych celowo do działań na rzecz zdrowia.
Najczęstsze przyczyny zgonów w związku z czynnikami z:
- pola biologii – cukrzyca,
- pola środowiska- zabójstwa samobójstwa,
- pola zachowań – marskość wątroby, wypadki drogowe, inne wypadki,
- pola opieki zdrowotnej – grypa, zapalenie płuc.
Na stan zdrowia ma wpływ min.:
- Wykształcenie – najwyższy wskaźnik zgonów niemowląt jest wśród kobiet z wykształceniem niepełnym podstawowym, a najwyższy z wykształceniem wyższym.
- Miejsce pracy – ryzyko śmierci jest najwyższe wśród pracowników na stanowiskach robotniczych.
- Miejsce zamieszkania.

Mierniki stanu zdrowia społeczeństwa
a) Pozytywne – badania poborowych, badania dzieci przyjmowanych do szkół.
b) Negatywne – pomiar oceny negacji zdrowia:
Chorobowość – liczba chorych w stosunku do ogółu ludności.
Zachorowalność – liczba nowych przypadków zachorowań w danym roku w stosunku do liczby ludności.
Śmiertelność – liczba zgonów na daną chorobę w danym roku w stosunku do liczby osób chorujących na tą chorobę.
Umieralność ogólna – liczba zgonów w danym roku przypadająca na 10 lub 100 tysięcy ludności.
c) Bezpośrednie
d) Pośrednie – dotyczą infrastruktury służby zdrowia (np. liczby lekarzy przypadających na określoną liczbę mieszkańców, liczba łóżek szpitalnych przypadających na określoną liczbę mieszkańców).
e) Obiektywne – zachorowania, zgony, liczba lekarzy.
f) Subiektywne – mają postać sondaży wśród społeczeństwa. Badany sam określa swój stan zdrowia.

Stan zdrowia ludności w Polsce
1. Średnia długość życia – od kilku lat wydłuża się przewidywana długość życia noworodków obu płci (mężczyźni 69,7lat, kobiety 78lat [na rok 2000]).
2. Stan zdrowia dzieci i młodzieży – obniżyła się umieralność niemowląt, ale nadal jest wyższa niż w krajach wysokorozwiniętych. Obniżyła się zachorowalność dzieci na choroby zakaźne w wyniku wieloletnich szczepień ochronnych. Główną przyczyną zgonów dzieci i młodzieży są wypadki i zatrucia, następnie nowotwory, choroby układu nerwowego, wady wrodzone i choroby układu krążenia.
3. Przyczyny zgonów – najczęstsze z nich to:
choroby układu krążenia 50%
nowotwory 20%
urazy i zatrucia 7%
Obniżyła się umieralność kobiet w związku z ciążą i porodem. Utrzymuje się zachorowalność na wirusowe zapalenie wątroby i niektóre choroby zakaźne (np. salmonella).
4. Profilaktyka – szczepienia ochronne dzieci i młodzieży (od 0-20lat). Podejmuje się szereg działań w zakresie przeciwdziałania zakażeniom HIV.
5. Zjawiska negatywne:
wzrost wypadkowości w pracy i poza pracą,
pogarszająca się kondycja fizyczna i psychiczna,
szerzenie się uzależnień,
wzrost liczby samobójstw – szczególnie wśród dzieci i młodzieży.

Trzy modele organizacji i finansowania ochrony zdrowia:
1. narodowy – występował we wszystkich krajach komunistycznych (obecnie tylko w Wielkiej Brytanii). Głównym organizatorem służby zdrowia było państwo, które finansowało ten system. Państwo odpowiedzialne było za zapotrzebowanie medyczne i farmaceutyczne. Personel medyczny zatrudniany był jako pracownicy państwowi i podlegał podwójnej pośredniej kontroli ze strony państwa. W Polsce model ten określany był jako służba zdrowia. Państwo nie miało funduszy na kontynuowanie tego modelu.
2. korporacyjno-przedstawicielski (ubezpieczeniowy) – służba zdrowia została zastąpiona przez ochronę zdrowia. Sprywatyzowano apteki. Wyzwolono personel medyczny z roli funkcjonariusza państwowego. Przekazano samorządowi terytorialnemu własność większości zakładów opieki zdrowotnej oraz odpowiedzialność za wykonywanie zadań ochrony zdrowia. W 1997 roku koalicja rządowa SLD-PSL wprowadziła ustawę wzorowaną na systemie niemieckim:
· Utworzono kasy powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego.
· Wprowadzono składkę ubezpieczeniową w wysokości 10% wartości wynagrodzenia.
· Kasy zawierały kontrakty z lekarzami w imię poszczególnych osób.
W 1998 roku AWS dokonała nowelizacji tej ustawy:
· zmniejszyła składkę do 7,5% (obecnie 8,25%),
· zamiast kas powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego utworzono kasy chorych, których członkowie byli wybierani przez sejmiki wojewódzkie.
Z dniem 23-01-2003 weszła w życie ustawa O Narodowym Funduszu Zdrowia. Jest to nadal model ubezpieczeniowy, ale w formie nie występującej w żadnym innym państwie.
3. liberalny – w USA, ubogim państwo zagwarantowało opiekę zdrowotną, bogaci mogą sobie wykupić dodatkowe ubezpieczenie.

Rozwój ochrony zdrowia w Polsce
Wyróżnia się kilka podstawowych etapów, różniących się odrębnym podejściem do ustalenia priorytetów i kierunków działalności w zakresie opieki zdrowotnej.

Etap I [1944 – 1954]
Okres tworzenia od podstaw zasad powszechnej ochrony zdrowia. Konsekwencjami II Wojny Światowej były występujące w tym czasie choroby nędzy i ubóstwa, które wymagały ukierunkowania działań ochrony zdrowia na likwidację chorób zakaźnych, chorób wewnętrznych oraz szeroko rozumianą ochronę zdrowia jako podstawowe prawo obywatelski. Rozszerzenie świadczeń zabezpieczenia społecznego spowodowało, że możliwym stało się objęcie opieką ochrony zdrowia coraz większej liczby ludności.
Etap II [1955 – 1970]
W tym okresie główne działania koncentrowały się na rozwoju kadr medycznych, powołaniu nowych placówek naukowych oraz uczelni szkolących kadrę medyczną w zawodach poza medycznych. Powołano cztery Instytuty medycyny pracy – w Łodzi, Sosnowcu, Lublinie i Gdańsku. Wprowadzono specjalizację medycyny przemysłowej, powstały liczne przychodnie między zakładowe, obejmujące opieką lekarską załogi kilku zakładów pracy. Położono duży nacisk na działalność profilaktyczną – badania nowo przyjętych pracowników oraz badania okresowe.
Etap III [lata 70-te]
Ówczesny rząd przyjął program rozwoju ochrony zdrowia do 1990 roku, który zapowiadał intensywne działania zarówno w rozwoju kadr jak i bazy. Dokonano wielu zmian organizacyjnych:
o powołano zespoły opieki zdrowotnej,
o utworzono Narodowy Fundusz Ochrony Zdrowia,
o rozszerzono bezpłatną opiekę zdrowotną praktycznie na całą ludność kraju.
Etap IV [lata 80-te]
Określono że za stan zdrowotny ponosi przede wszystkim rząd państwa, ale także podstawowe komórki społeczne, czyli rodziny oraz różne instytucje, zakłady pracy, każdy obywatel.
Etap V [koniec lat 80-tych]
Ówczesna sytuacja ekonomiczna kraju wymusza sytuację, w której w coraz większym stopniu kosztami za profilaktykę zdrowotną obciąża się jednostki rodzinę oraz instytucje poza zdrowotne. W okresie tym zaczęto realizować określone już w latach 60-tych uwarunkowania ochrony zdrowia. Czynniki decydujące o zdrowotności społeczeństwa to:
- sytuacja demograficzna - żywność i żywienie
- warunki transportu i komunikacji - wykształcenie
- warunki mieszkaniowe - odzież
- warunki pracy - wypoczynek i rozrywka
- sytuacja na rynku pracy - zbiorowe spożycie i oszczędzanie
- system zabezpieczenia społecznego - swobody obywatelskie
Większość z wymienionych czynników związana jest z poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego państwa.
Etap VI
Wiąże się z promocją zdrowia. Przewodnie maksymy tego etapu to „Zdrowie dla wszystkich w roku 2000” oraz „Twoje zdrowie w Twoich rękach”. Prowadzono różne działania antyalkoholowe i antynikotynowe, rozwijano działania opieki rodzinnej (w tym opieki nad dziećmi). Założenia programowe obejmują:
· Zlikwidowanie nierówności zdrowotnych z zapewnieniem wszystkim równych szans rozwoju i wykorzystania zdrowia.
· Działania w celu umocnienia zdrowia, jak i te, które zmierzają do zapobiegania zgonom, chorobom i ich skutkom w postaci niepełnosprawności.
Etap VII
Wprowadzenie reformy ochrony zdrowia, która w sposób zasadniczy zmieniała model finansowania ochrony zdrowia, jednocześnie wprowadzając wiele zmian organizacyjnych dostosowując je do gospodarki rynkowej. Opracowano Strategiczne Kierunki Działania Ministra Zdrowia w latach 2002 – 2003, które mają służyć realizacji programu Narodowej Ochrony Zdrowia. Kierunki realizacji tego programu to:
· Przywrócenie konstytucyjnej odpowiedzialności rządu za prowadzenie polityki zdrowotnej państwa.
· Likwidacja kas chorych, finansowanie systemu opieki zdrowotnej przez Narodowy Fundusz Zdrowia, z 16 oddziałami wojewódzkimi.
· Kontraktowanie świadczeń przez Fundusz na podstawie wojewódzkich planów zdrowotnych, planów zabezpieczenia usług zdrowotnych oraz oferty świadczeniodawców.
· Zapewnienie każdemu obywatelowi dostępu do opieki zdrowotnej o każdej porze dni i nocy, opartej na pomocy lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, nocną wyjazdową pomoc lekarską oraz zintegrowane ratownictwo medyczne.
· Zwiększenie liczby lekarz rodzinnych i zmiana zasad kontraktowania porad specjalistycznych, aby zlikwidować kolejki do lekarzy.
· Określenie sieci szpitali publicznych, które będą wyłączone z proces prywatyzacji.
· Wprowadzenie rejestru usług medycznych oraz prowadzenie polityki lekowej państwa.
· Zapewnienie każdemu choremu zapewnienie równego dostępu do leków niezbędnych w trakcie leczenia, niezależnie od jego sytuacji materialnej.
· Wprowadzenie jednakowych ogólnopolskich priorytetów w polityce zdrowotnej, takich jak: opieka nad matką i dzieckiem, opieka profilaktyczna w miejscu nauki, wychowania, profilaktyka chorób układu krążenia i chorób nowotworowych.
· Wprowadzenie zasad i warunków wykonywania zabiegów medycznych.
· Wspieranie i wyróżnianie wzorowych postaw etycznych pracowników ochrony zdrowia, przywrócenie w społeczeństwie należytej rangi zawodów medycznych.
Ocena ostatniego etapu przez Pana Włodarczyka: Minister Zdrowia nie posiada żadnego nadzoru nad działalnością kas chorych. Samodzielne sporządzanie planów finansowych przez poszczególne kasy zachwiało równość w dostępie do świadczeń zdrowotnych obywateli, w poszczególnych województwach. W praktyce realizowanych jest kilkanaście niezależnych „polityk zdrowotnych” z większym lub mniejszym udziału samorządów lokalnych.

VI.
POLITYKA MIESZKANIOWA

Polityka mieszkaniowa – państwo ma za zadanie stworzyć warunki umożliwiające rodzinom pozyskiwanie samodzielnych mieszkań, dokonywanie zamiany mieszkań pozwalających na dostosowanie standardu mieszkań do możliwości finansowych rodzin i ich indywidualnych preferencji.

Sytuacja mieszkaniowa :
a) W ujęciu statystycznym – charakterystyka zasobów mieszkaniowych i sposobu ich użytkowania.
b) W ujęciu dynamicznym – zmiany i tendencje zachodzące w określonym czasie w stanie zasobów mieszkaniowych, stopniu ich wyposażenia, warunkach zamieszkiwania ludności itp.

Mierniki sytuacji mieszkaniowej:
a) Stopień nasycenia mieszkaniami – oznacza liczbę mieszkań przypadających na 1000 mieszkańców.
1950 – 235 mieszkań / 1000 ludności
1988 – 283
2002 – 303
b) Samodzielność zamieszkania – określa stosunek liczby gospodarstw domowych do liczby mieszkań.
1950 – 117,5 gospodarstw domowych / 100 mieszkań
1988 – 111,7
2002 – 113,4
c) Zaludnienie mieszkań – określa przeciętna liczbę osób przypadających na 1 izbę lub 1 mieszkanie.
Izba – pomieszczenie w mieszkaniu oddzielone od innych pomieszczeń stałymi ścianami, o powierzchni co najmniej 4m2, z bezpośrednim oświetleniem dziennym.
1950 – 1,75 osób / 1 izbę
1988 – 1,02
2002 – 0,88
d) Wielkość mieszkania – mierzona liczbą izb w mieszkaniu lub powierzchnią użytkową mieszkania.
1988 – 17,1 m2 powierzchnia użytkowa mieszkania / 1 osobę
2002 – 21,0 m2
e) Standard mieszkania – mierzony stopniem wyposażenia w instalacje techniczno-sanitarne w mieszkaniu. Wyróżnia się pięć kategorii warunków mieszkaniowych ludności. (dane z 2002 roku):
1. bardzo dobre – kompletna instalacja mniej niż 1 osoba na izbę. (8,6% ludności)
2. dobre – instalacja wodociągowa, ustęp spłukiwany i łazienka, 1osoba na izbę. (25% ludności)
3. dostateczne - instalacja wodociągowa i ustęp spłukiwany oraz od 1,01 – 1,99 osoby na izbę. (30,5% ludności)
4. złe – instalacja wodociągowa oraz od2,00 –2,99osoby na izbę.(23,3% ludności)
5. bardzo złe – bez instalacji oraz 3 i więcej osoby na izbę. (12,2% ludności)
Główne problemy w sferze mieszkalnictwa:
- niedobór mieszkań, który wynosi 1mln lokali,
- niski poziom dochodów, przy jednoczesnym wzroście kosztów nabycia i utrzymania mieszkania – w 1999 za przeciętne miesięczne wynagrodzenie można było nabyć 0,5m2 mieszkania,
- zły stan techniczny – do roku 2010 ok. 1mln mieszkań będzie trzeba wyburzyć,
- załamanie przemysłu budowlanego,
- segregacja przestrzenna ludności w zależności od poziomu jej zamożności (enklawy biednych i bogatych),
- trwała peryferyzacja i marginalizacja dużych grup społecznych, niekiedy całych miast, które straciły dotychczasową bazę ekonomiczną w postaci dużego zakładu przemysłowego niekiedy zatrudniającego kilka tysięcy osób,
- zdegradowanie obszarów wielkomiejskich (np. dzielnic przemysłowych) obniżając zainteresowanie inwestorów całym miastem,
- udział wydatków na cele mieszkaniowe nie przekracza 3% PKB (2002 rok) i jest zdecydowanie zbyt niski.

Uwarunkowania polityki mieszkaniowej
1. Ekonomiczne:
- rozszerzające się ubóstwo,
- malejące dochody ludności,
- wzrost kosztów związanych z budową i utrzymaniem mieszkania.
2. Społeczne: powoduje szybki wzrost gospodarstw domowych przy jednoczesnym zmniejszaniu się przeciętnej liczby osób wchodzących w ich skład. Powoduje to wzrost potrzeb mieszkaniowych (deficyt mieszkań).
- postęp społeczny,
- przeobrażenia kulturowe,
- mobilność ludności,
- stosunkowo szybkie usamodzielnianie się ludzi młodych,
- przyznawanie świadczeń z tytułu ubezpieczenia społecznego ludności osiągającej wiek produkcyjny,
- proces rozczłonkowania gospodarstw domowych.
3. Demograficzne:
- przewidywane zmiany liczby ludności gospodarstw domowych.
4. Zmiany obyczajowe: rosnące potrzeby mieszkaniowe dla gospodarstw jednoosobowych.
- zmniejszanie się liczby zawieranych małżeństw,
- rosnąca liczba rozwodów,
- znaczna różnica w trwaniu życia kobiet i mężczyzn, co w rezultacie doprowadza do wzrostu liczby kobiet samotnych.
5. Polityka państwa:
- budownictwo jest dotowane z funduszy spożycia społecznego.
6. Prawne:
- Ustawa z dnia 29 kwietnia 1985 roku O gospodarce gruntami i wywłaszczeniu nieruchomości,
- Ustawa z dnia 3 lutego 1995 roku O ochronie gruntów rolnych i leśnych,
- Ustawa z dnia 26 października 1995 roku O niektórych formach popierania budownictwa mieszkaniowego,
- Ustawa z dnia 15 grudnia 2000 roku O spółdzielniach mieszkaniowych,
- Ustawa z dnia 15 grudnia 2000 roku O zasadach zbywania mieszkań,
- Ustawa z dnia 21 czerwca 2001 roku O dodatkach mieszkaniowych,
- Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 roku O gospodarce nieruchomościami,
- Ustawa z dnia 2 lipca 1994 roku O najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych,
- Ustawa z dnia 26 października 1995 roku O niektórych formach popierania budownictwa mieszkaniowego oraz zmianie niektórych ustaw,
- Ustawa z dnia 18 grudnia 1998 roku O wspieraniu przedsiębiorstw tremomodernizacyjnych,
- Ustawa z dnia 11 marca 2004 roku O podatku VAT,
- Rozporządzenie Rady ministrów z dnia 4 lipca 2000 roku W sprawie szczegółowych zasad i trybu udzielania pożyczek i kredytów ze środków Krajowego Funduszu Mieszkaniowego i niektórych wymagań dotyczących projektowania mieszkań finansowanych przy udziale tych środków,
- Ulgi podatkowe wprowadzone na początku lat 90-tych na budowę mieszkań własnych oraz na wynajem oraz kupno działek i remonty.
7. Historyczne:
- Polska miała problemy mieszkaniowe już w okresie międzywojennym, następnie zniszczenia wojenne. W latach PRL budowano mieszkania złej jakości.

Regulacje prawne i programy w sferze mieszkalnictwa
Ustawa z dnia 26 października 1995 roku O niektórych formach popierania budownictwa mieszkaniowego oraz zmianie niektórych ustaw – umożliwiła min. Powoływanie towarzystw budownictwa społecznego (tzw. TBS’y), zajmujących się budową, remontem oraz zarządzaniem zasobami mieszkaniowymi. Mieszkania budowane tym sposobem przeznaczane są na wynajem osobą, które ni będą w stanie kupić mieszkania.
Ustawa z dnia 18 grudnia 1998 roku O wspieraniu przedsiębiorstw tremomodernizacyjnych – utworzono w Banku Gospodarstwa Krajowego Fundusz Termomodernizacyjny oraz zagwarantowano gminom możliwość korzystania z preferencyjnych pożyczek z przeznaczeniem na remonty w obiektach użyteczności publicznej. Program utrzymania i modernizacji istniejących zasobów obejmuje:
3. remonty – przywrócenie takiego stanu budynku, jaki istniał na początku poprzedniego cyklu jego eksploatacji,
4. modernizacje – remonty uzupełnione wprowadzeniem nowych, lepszych, sprawniejszych lub dodatkowych, podnoszących komfort elementów wyposażenia,
5. rewaloryzacje – przywrócenie wartości, czyli remont lub modernizacja obiektów o szczególnej wartości zabytkowej,
6. waloryzacja – pojęcie to odnosi się do kompleksowych akcji podejmowanych w obszarach miast, w starych dzielnicach, na wybranych obszarach wiążących wymienione poprzednio działania z działaniami zmierzającymi do ożywienia społeczno-gospodarczego.
Program „własne mieszkanie” - Oparty na dopłatach do oprocentowania hipotecznych kredytów mieszkaniowych. Jest on kredytem długoterminowym spłacanym w ratach np. przez 20 lat, dzięki któremu można od razu się wprowadzić do nowego mieszkania. Pomoc państwa ogranicza się do spłaty części należnych odsetek za zakup mieszkania do maksymalnej powierzchni 50m2. Program ten jest adresowany do osób średnio zamożnych kupujących pierwsze mieszkanie.
Firmy deweloperskie – Podejmują na własne ryzyko przedsięwzięcia inwestycyjne, przeznaczające w jego wyniku obiekty w trakcie budowy lub po jej zakończeniu na sprzedaż w celu wycofania włożonego kapitału i osiągnięcia zysku. Ale głównie rynek mieszkaniowy nastawiony jest na budowę mieszkań o wysokim standardzie. Brakuje mieszkań dla osób średnio zamożnych i najuboższych.
Państwo przewiduje wspomaganie samorządów i organizacji pozarządowych w budowie i utrzymaniu różnego rodzaju placówek socjalnych typu schroniska, noclegownie, itp.
Ustawa z dnia 24 czerwca 1994 roku O własności lokali – Ogół właścicieli lokali, a więc osoby, które nabyły mieszkania na własność i właściciele lokali nie wykupionych tworzą wspólnotę mieszkaniową, która jest odpowiedzialna za utrzymanie całej nieruchomości. Wysokość udziału w nieruchomości wspólnej, a tym samym w kosztach jej utrzymania, jest określony stosunkiem powierzchni użytkowej lokali do powierzchni całego budynku.
Ustawa z dnia 2 lipca 1994 roku O najmie lokali mieszkaniowych dodatkach mieszkaniowych:
1. zniesiono obowiązujący system najmu lokali na podstawie decyzji administracyjnej o przydziale i przywrócono cywilnoprawne formy poprzez nawiązywanie stosunku najmu na podstawie umowy,
2. przywrócono zasadę ze o wielkości wynajmowanego mieszkania decydują możliwości finansowe najemcy i jego potrzeby,
3. zniesiono zakaz zajmowania przez jedną osobę lub małżonków więcej niż jednego lokalu mieszkalnego,
4. zniesiono instytucje tzw. mieszkań zakładowych,
5. wprowadzono ochronę lokatorów przez wprowadzenie ograniczenia wypowiedzenia wynajmującego lokal jedynie z ważnych powodów określonych prawnie,
6. zmieniono zasady ustalania wysokości czynszu najmu. Występują trzy kategorie czynszów:
czynsz wolny – jego wysokość jest ustalana swobodnie przez strony w umowie najmu,
czynsz regulowany – stawki ustalają władze gminy, przy czym nie mogą one przekroczyć 3% kosztów odtworzenia lokalu w skali rocznej (koszt odtworzony to zużycie mieszkania),
czynsz za lokale socjalne – określone przez radę gminy, ustawa nie przewiduje ani minimalnej ani maksymalnej ich wysokości. Należy jedynie uwzględnić fakt, że lokale te są zamieszkiwane przez ludność ubogą.
7. wprowadzono system dodatków mieszkaniowych – szczególnie świadczenie pieniężne wyznaczane przez gminy osobą o niskich dochodach, w celu umożliwienia im zapłaty czynszu oraz pokrycie innych obciążających je wydatków za zajmowany lokal mieszkalny.
Kierunki działań w celu wzrostu dostępności nowych mieszkań:
a. uproszczenie procedur lokalizacyjnych inwestycji,
b. uproszczenie procedur wydawania decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu,
c. uproszczenie procedury uzyskiwania pozwoleń na budowę,
d. wprowadzenie terminów dla rozpatrywania przez gminę wniosków oraz wydawania decyzji, dotyczących rozpoczęcia inwestycji mieszkaniowych,
e. zawieszenie praw lokatorów i właścicieli w prywatnych zasobach mieszkaniowych w celu zwiększenia atrakcyjności wynajmu.

VII.
PROBLEMY EDUKACJI I POLITYKA EDUKACYJNA

Edukacja – wychowanie wykształcenie, nauka; proces zdobywania wiedzy i umiejętności.

Inwestycje w kwalifikacje człowieka są najtańszym sposobem podnoszenia poziomu konkurencyjności gospodarki i przyśpieszania tym samym tempa rozwoju gospodarczego.
Edukacja w kapitał ludzki oparta jest na czterech zasadach:
a. Uczyć się, aby wiedzieć,
b. Uczyć się, aby działać,
c. Uczyć się, aby wspólnie żyć,
d. Uczyć się, aby być.
Kwestia edukacyjna i nierówność ograniczająca z jednej strony szanse jednostki, a z drugiej komplikująca rozwój społeczno-gospodarczy.
Państwo powinno zachęcać obywateli do kształcenia się, czyniąc edukację dostępną dla wszystkich.





Zmiany demograficzne a popyt społeczny na edukację w Polsce

- Malejąca od 1984 roku liczba urodzeń powoduje, że coraz mniej liczne roczniki rozpoczynają naukę w szkołach podstawowych. W okresie 1990/1991 – 1998/1999 zmniejszyła się liczba uczniów szkół podstawowych o 10%.
- W tym samym okresie wzrosła populacja uczniów w szkołach ponad podstawowych o 27% oraz studentów o 166%.
- W latach 1999/2000 – 2002/2003 liczba uczniów sześcioletnich szkół podstawowych zmalała kolejne 9,7% a uczniów w gimnazjach było o 11,3% mniej. Analogicznie zwiększyła się liczba uczniów szkół średnich o 4.5% i wyższych o 23,8%.
- Zjawisku demograficznemu towarzyszyły równocześnie, częściej niż w poprzednich okresach decyzje absolwentów szkół podstawowych o kontynuowaniu edukacji w szkołach średnich, dających możliwość bezpośrednio po ich ukończeniu wejście do szkół wyższych.

Ludność w wieku powyżej 15 lat wg poziomu wykształcenia (w %):
Wykształcenie Rok 1988 Rok 2002
Wyższe 6,5 10,2
Średnie i policealne 24,7 32,6
Zasadnicze zawodowe 23,6 24,1
Podstawowe ukończone 38,8 28,2
Podstawowe nieukończone i bez wykształcenia szkolnego 6,5 4,9

Zróżnicowanie poziomu wykształcenia wg miejsca zamieszkania w 2002 roku:
Wykształcenie Miasto Wieś
Wyższe 13,7 4,3
Średnie i policealne 38,6 22,4
Zasadnicze zawodowe 21,1 29,2
Podstawowe ukończone 22,2 38,3
Podstawowe nieukończone i bez wykształcenia szkolnego 1,5 5,0

Poziom wykształcenia ludności w Polsce w wieku 13 lat i więcej w 2002 roku.
Wyższe (tytuł naukowy co najmniej dr) 9,9 (0,34)
Średnie ogólnokształcące/zawodowe 8,6/17,7
Policealne 3,2
Zasadnicze zawodowe 23,2
Podstawowe ukończone 29,8
Podstawowe nieukończone, bez wykształcenia szkolnego 5,5

Ludność kończąca studia wg płci:
· Mężczyźni 9,3%
· Kobiety 10,4%

Absolwenci szkół zawodowych wg płci:
· Mężczyźni 30,0%
· Kobiety 17,0%
Wykształcenie ponad podstawowe wg płci:
· Mężczyźni 67%
· Kobiety 62%

Wydatki na szkolnictwo od początku lat 90’tych maleją, udział w PKB na edukację wynosił w 1991 roku – 0,76%, a w 1998 roku – 0,50%.



Bariery edukacyjne:
a) Bariera terytorialna – wiąże się z dostępem do matury i studiów ludności małych miasteczek i wsi.
b) Bariera finansowa

Inne problemy polityki edukacyjnej to:
- niska jakość kształcenia
- kwalifikacje nauczycieli
- problem edukacji dorosłych

Prawa edukacyjne:

o Powszechna Deklaracja Praw Człowieka – gwarantuje każdemu człowiekowi prawo do nauki w tym bezpłatnej przynajmniej na szczeblu podstawowym oraz do korzystania i uczestniczenia w postępie nauki, korzystania z jego dobrodziejstw.
o Pakty Praw Człowieka z 1966 roku – obowiązkowe i bezpłatne kształcenie na szczeblu podstawowym, studia wyższe mają być dostępne dla wszystkich na zasadzie równości w zależności od zalet osobistych.
o Europejska Karta Społeczna Rady Europy – bezpłatne kształcenie na szczeblu podstawowym i średnim, zapewnia działania w celu popierania regularnego uczęszczania do szkoły.
o Konstytucja RP z 1997 roku (art. 70) – prawo każdego do nauki, do 18 roku życia nauka jest obowiązkowa i bezpłatna w szkołach publicznych.
o Ustawa z dnia 07-09-1991roku O systemie oświaty – określa instytucje tworzące system oświaty oraz zasady ich prowadzenia.
o Ustawa z dnia 08-01-1999roku Przepisy wprowadzające reformę ustroju szkolnego.
o Karta Nauczyciela z 1982roku (znowelizowana 01-01-1997roku) – ustalenia prawne dotyczące praw, obowiązków, finansowania, zasad zatrudnienia nauczycieli i wszystkich pracowników pedagogicznych zatrudnionych w oświacie.

Podmioty działające na rzecz edukacji:
1. UNESCO – organizacja szerząca oświatę i szkolnictwo oraz walcząca z analfabetyzmem na całym świecie.
2. Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu
3. Samorządy terytorialne
4. Organizacje pozarządowe np. Towarzystwo Wiedzy Powszechnej, Towarzystwo Przyjaciół Dzieci, liczne towarzystwa naukowe i szkolne.

Biała Księga edukacji i kształcenia – dokument Unii Europejskiej z 1995 roku. Podkreśla następujące kwestie:
- konieczność człowieka do przystosowania się do globalizacji technologii i zwiększonego dostępu do informacji i wiedzy,
- edukacja i kształcenie są głównymi nośnikami tożsamości, przynależności, promocji społecznej i rozwoju osobowego; ponadto są czynnikami determinującymi równość szans (np. całkowita równość pomiędzy kobietą a mężczyzną),
- edukacja podnosi wartość zasobów ludzkich,
trzeba w UE stworzyć środki służące rozwojowi woli edukacji, kształcenia się przez całe życie.

Organizacja systemu oświaty po reformie
Nowe podstawy prawne systemu edukacji w Polsce stworzono na początku 1990 roku.
System oświaty obejmuje:
- Przedszkola,
- Szkoły podstawowe,
- Gimnazja (od roku szkolnego 1999/2000),
- Szkoły ponadgimnazjalne (od roku 2002/2003),
- Wygasające szkoły i oddziały szkół ponad podstawowych,
- Szkoły artystyczne różnych stopni,
- Placówki oświatowo-wychowawcze,
- Placówki kształcenia ustawicznego,
- Ośrodki doskonalenia i doszkalania zawodowego,
- Młodzieżowe ośrodki wychowawcze i inne.

Reforma systemu oświaty doprowadziła do decentralizacji zarządzania oświatą. Niemal wszystkie publiczne szkoły i instytucje oświatowe są prowadzone przez jednostki samorządu terytorialnego. A mianowicie:
Gminy – zakładają i prowadzą publiczne przedszkola (w tym przedszkole specjalne), publiczne szkoły podstawowe i gimnazja.
Powiaty – prowadzą publiczne szkoły specjalne, (podstawowe i gimnazjalne), wygasające szkoły ponadpodstawowe, szkoły ponadgimnazjalne, a także ośrodki szkolno-wychowawcze, placówki pracy pozaszkolnej (pałace młodzieży, młodzieżowe domy kultury, itp.) i inne placówki oświatowo-wychowawcze.
Województwa – zakładanie i prowadzenie szkół o znaczeniu regionalnym (zakłady kształcenia nauczycieli, placówki dokształcania i doszkalania nauczycieli) i inne jednostki kształcenia o znaczeniu regionalnym.