Prawo zobowiązań- zagadnienia dotyczące konsumenta
Klauzule niedozwolone (abuzywne)
• Tylko w umowach z udziałem konsumentów
• Tylko wtedy, gdy nie zostały z konsumentem indywidualnie uzgodnione – zgodnie z zasadą chcącemu nie dzieje się krzywda. Domniemaniem prawnym jest, że indywidualne uzgodnienie nie miało miejsca, co oznacza że na przedsiębiorcy ciąży obowiązek ich wykazania. Art. 5 k.c. (nadużycie prawa podmiotowego) czy swoboda umów (3531) i art. 358 – na nich może opierać konsument swój zarzut klauzul niedozwolonych w sytuacji, gdy np. został wmanewrowany przez przedsiębiorcę w uzgodnienie ograniczeń.
• Nie dotyczą postanowień określających główne świadczenia stron, w tym ceny lub wynagrodzenia, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny – nie można uznać za główne postanowienie takiego postanowienie, które nie zalicza się do esentiala negoti. Ustawodawca m świadomość, gdy w odniesieniu do tych świadczeń podjąłby dyskusję co do klauzul to co by z tej umowy zostało. Ustawodawca wychodzi z założenia, że konsumenci są wyposażeni w instrumenty kontroli z innych przepisów i zbyteczne jest stosowanie do tego klauzul umownych
• Bez znaczenia jest sposób wprowadzenia klauzuli do umowy
W Niemczech np. przepisy o klauzulach niedozwolonych stosuje się do przedsiębiorców.
Klauzule ustalane indywidualnie
Te postanowienia umowy, na których wprowadzenie i treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. Ciężar wykazania indywidualnych uzgodnień spoczywa na tym, kto się na tą okoliczność powołuje. Z reguły jest to przedsiębiorca usiłujący wykazać, że doszło do związania konsumenta treścią postanowień zawartych w umowie lub wzorcu. Ważne jest na ile konsument miał wpływ na treść klauzul a wiec nawet jeśli osoba trzecia zaproponuje klauzule to też można postawić zarzut.
Przesłanki uznania klauzuli za niedozwoloną
• Sprzeczność klauzul z dobrymi obyczajami
• Rażące naruszanie interesów konsumenta – nie może być tak samo rozumiane jak rażący wyzysk, który jest oceniany szerzej
Przesłanki te muszą być zawsze ustalane w kontekście konkretnej umowy, a więc muszą uwzględniać celowość jej treści, związek badanej klauzuli z innymi elementami umowy, okolicznościami zawarcia umowy, a także uwzględniać umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienia będące przedmiotem oceny. Momentem właściwym dla dokonywania oceny jest moment zawarcia umowy.
Art. 3853 k.c. – przykładowy katalog klauzul niedozwolonych.
Dobre obyczaje
Klauzula ta nawiązuje do zasad współżycia społecznego. Odwołuje się do zasad słuszności w obrocie, a więc do zobiektywizowanych i ustalonych kryteriów uczciwego postępowania, w tym wypadku powiązana z obrotem mieszanym. Klauzula zakłada zakaz nadużywania pozycji silniejszej profesjonalisty w stosunku do kontrahenta – konsumenta. W każdym przypadku ocena musi być dokonywana w odniesieniu do konkretnej sytuacji.
Naruszenie interesów konsumenta
Dotyczy przede wszystkim niekorzystnego ukształtowania sytuacji ekonomicznej konsumenta. Obejmuje także naruszenie prywatności konsumenta, stratę przez niego czasu, narażanie na niewygodę, czy nierzetelne traktowanie. Interesy te są naruszone rażąco, jeżeli dochodzi do znacznego odchylenia przyjętego uregulowania.
Skutki zastrzeżenia klauzuli niedozwolonej
Brak związania tym postanowieniem w danym stosunku umownym. Postanowienie to jest bezskuteczne ex lege. Nie jest zatem potrzebne stwierdzenie bezskuteczności w postępowaniu sądowym. Bezskuteczność „niedozwolonego postanowienia umownego” nie powoduje nieważności czy bezskuteczności całej umowy.
Kontrola treści umów konsumenckich
• Incydentalna – oparta na k.c.
• Abstrakcyjna – kontrola sądowa na podstawie przepisów k.p.c. oderwana od konkretnej umowy. Sądem właściwym jest Sąd Okręgowy w Warszawie – Sąd Antymonopolowy, który zakazuje wykorzystywania określonych postanowień, a zakazy te stają się skuteczne erga omnes od chwili wpisania uznanego za niedozwolone postanowienia do Rejestru Klauzul Niedozwolonych prowadzonego przez Prezesa UOKiK. Sam wyrok jest publikowany w Monitorze Sądowym i Gospodarczym.
Katalog klauzul niedozwolonych
• Odnoszące się do zawarcia i wykonywania umowy (7)
• Uzależniające spełnienie świadczenia od okoliczności zależnych tylko od woli kontrahenta konsumenta (8)
• Przyznające silniejszej stronie prawo do wyłącznej interpretacji umowy lub uprawnienia do stwierdzenia zgodności świadczenia z umową (9,11)
• Wyłączające, lub istotnie ograniczające odpowiedzialność za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania (2,21)
Umowa przedwstępna
• Jest umownym zobowiązaniem się stron do zawarcia w przyszłości konkretnej umowy (definitywnej, przyrzeczonej).
• Przedmiotem świadczenia jednej lub obu stron jest złożenie oświadczenia woli o zawarciu oznaczonej umowy.
• Jej ważność jest uzależniona od wskazania w jej treści istotnych postanowień umowy przyrzeczonej.
Termin zawarcia umowy przyrzeczonej
• Wynika z umowy przedwstępnej
• Wynika z oświadczenia złożonego po zawarciu umowy przedwstępnej przez osobę uprawnioną.
o Osobą uprawnioną jest strona umowy przedwstępnej, której służy roszczenie o zawarcie umowy.
o W sytuacji, gdy obie strony są uprawnione, skuteczne jest oświadczenie strony, która złoży je wcześniej
o Uprawnienie do wyznaczenia terminu jest uprawnieniem kształtującym a termin do jego złożenia wynosi jeden rok od zawarcia umowy przedwstępnej.
Skutki umowy przedwstępnej
Skutki umowy przedwstępnej są zależne od formy tej umowy. Jeżeli umowa przedwstępna czyni zadość wymaganiom od których zależy ważność umowy przyrzeczonej, a przede wszystkim wymaganiom co do formy, to umowa przedwstępna rodzi skutek silniejszy. W przeciwnym razie umowa przedwstępna rodzi skutek słabszy.
Skutek silniejszy umowy przedwstępnej
Strona uprawiona może dochodzić zawarcia umowy przyrzeczonej. Dochodzenie obowiązku złożenia oświadczenia woli następuje wg przepisów art. 64 k.c. i 1047 k.p.c. Równolegle z roszczeniem o złożenie oświadczenia wierzycielowi przysługuje roszczenie o naprawienie szkody spowodowanej niewykonaniem zobowiązania.
Skutek słabszy umowy przedwstępnej
Stronie uprawnionej przysługuje roszczenie o odszkodowanie w ramach ujemnego interesu umowy.
Przedawnienie roszczeń z umowy przedwstępnej
Roszczenie z umowy przedwstępnej przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym umowa przyrzeczona miała być zawarta. Jeżeli sąd oddali żądanie zawarcia umowy przyrzeczonej roszczenia z umowy przedwstępnej przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym roszczenie staje się wymagalne.
Dodatkowe zastrzeżenia umowne
Zastrzeżenia, które wywierają określony wpływ na trwałość umowy do której zostały dodane i na zabezpieczenie jej rzeczywistego wykonania.
1. Zadatek
2. Kara umowna
3. Odstępne
4. Umowne prawo odstąpienia
1,2,3 – wzmacniają trwałość
4 – osłabia zasadę pacta sunt servanda
Zadatek
Czynność prawna realna – konieczne jest przekazanie przedmiotu zadatku
Wysokość nie może przewyższać wysokości świadczenia głównego
Przedmiotem może być określona kwota (zadatek pieniężny) lub rzecz (zadatek rzeczowy)
Skutki zadatku
1. Umowa
2. Zwyczaj
3. Ustawa
Pierwszorzędne znaczenie ma umowa. W braku regulacji umownej stosuje się zwyczaj a dopiero potem ustawę.
Ustawowe skutki zadatku
W razie niewykonania umowy przez jedną ze stron druga strona może bez wyznaczania dodatkowego terminu od umowy odstąpić, a pobrany zadatek zatrzymać. Jeżeli natomiast zadatek sama dała, może żądać sumy dwukrotnie wyższej. Roszczenia przedawniają się na zasadach ogólnych. Jeśli obie strony odpowiadają za niewykonanie umowy to wzajemne roszczenie o zadatek ulegają zatarciu.
Kara umowna
• Może zabezpieczać tylko wykonanie świadczenia o charakterze niepieniężnym
• Ma charakter akcesoryjny w stosunku do zobowiązania głównego
• W każdym przypadku musi być wskazany tytuł do naliczania kary umownej (% wady dostarczonego towaru, wadliwe wykonanie obiektu budowlanego, zwłoka w wykonaniu zobowiązania)
• Zastępuje odszkodowania
• Przysługuje w razie zaistnienia okoliczności będącymi podstawą jej naliczania bez względu na poniesioną szkodę
• Nie jest dopuszczalne dochodzenie odszkodowania przewyższającego karę umowną, chyba że odmienne postanowienie zostanie wprowadzone do umowy
Miarkowanie kary umownej
• Jeżeli zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane (więcej niż połowa zobowiązania)
• Jeżeli kara umowna jest rażąco wygórowana w stosunku do szkody
Odstępne
• Jest to uzgodniona przez strony kwota pieniężna od zapłaty, której strony uzależniają możność skorzystania z umownego prawa odstąpienia.
• Może być zastrzeżona w każdej umowie na rzecz jednej lub na rzecz obu stron
• Odstępne wzmacnia więź umowną osłabioną przez umowne prawo odstąpienia.
Umowne prawo odstąpienia
• Część treści umowy i dzieli jej los
• Jest czynnością prawną konsensualną
• Stawia pod znakiem zapytania trwałość umowy i osłabia zasadę pacta sunt servanda
Treść umownego prawa odstąpienia
• Oznaczenie terminu w ciągu którego będzie możliwe skorzystanie z prawa
• Oznaczenie czy prawo to przysługuje jednej lub dwóm stron
Ważność tego zastrzeżenia nie zależy od wskazania w jego treści przyczyn uzasadniających skorzystanie z prawa odstąpienia.
Oświadczenie o odstąpieniu
Uprawniony może złożyć takie oświadczenie drugiej stronie w terminie zawittym. Musi być bezwarunkowe i nie może być cofnięte chyba że za zgodą strony. Forma oświadczenia co do zasady dowolna.
Skutek odstąpienia
Odstapienie ma moc wsteczną. Powoduje wygaśnięcie umowy oraz powrót do stanu jaki istniał przed jej zawarciem. Rodzi to dla stron obowiązek zwrotu tego co otrzyumały w wyniku wykonania umowy zajemnej.