Pojęcie i istota samorządu terytorialnego na tle europejskim

POJĘCIE I ISTOTA SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO
1. Samorząd -
- w znaczeniu politycznym - honorowe uczestnictwo osób fizycznych w wykonywaniu określonych zadań państwowych
- w znaczeniu prawnym-
- ma zawsze charakter korporacji (związek osób fizycznych)
- korporacja osób fizycznych działająca na zasadzie decentralizacji, wykonująca zadania ze sfery administracji publicznej
- wykonywanie zadań adm. publ. w sposób zdecydowany i na własną odpowiedzialność przez określone w stosunku do państwa podmioty, które w zakresie wykonywania swoich zadań nie są poddane żadnej ingerencji państwowej.
2. pośrednia administracja państwowa:
- administracja nie jest pełniona przez bezpośrednie organy państwowe, lecz przez samodzielne, tzn. zdolne do działań prawnych podmioty, administrujące zadaniami państwowymi]
- administracja taka jest zdecentralizowana
- stoi poza ciągiem instancyjnym bezpośrednich organów państwowych
3. Światowa Deklaracja Samorządu Lokalnego - uchwalona na 27 Światowym Kongresie Międzynarodowego Związku Władz Lokalnych, w dnia 22-26 września 1985 r. w Rio de Janeiro - stanowi zbiór zasad, w/g których ma działać samorząd terytorialny.
4. Europejska Karta Samorządu Terytorialnego - uchwalona 15 października 1985 r. w Strasburgu - Polska ratyfikowała tę umowę międzynarodową.

? zasada samorządności terytorialnej musi być uznana w prawie wewnętrznym oraz, w miarę możliwości, w Konstytucji,
? samorząd terytorialny oznacza prawo i zdolność społeczności lokalnych do regulowania i kształtowania w ramach ustaw znacznej części spraw publicznych, na własną odpowiedzialność, dla dobra mieszkańców,
? podstawowe kompetencje społeczności lokalnych są określone w Konstytucji lub ustawie. To postanowienie nie wyklucza jednak zlecania komunalnym korporacjom terytorialnym określonych kompetencji w ramach ustaw,
? komunalne korporacje terytorialne mają w ramach ustaw prawo do zajmowania się wszelkimi sprawami, które nie zostały wyłączone z ich kompetencji lub przekazane innym organom,
? nadzór administracyjny nad komunalnymi korporacjami terytorialnymi może być sprawowany tylko w sposób określony w konstytucji lub ustawach zwykłych i w przypadkach tam przewidzianych, celem nadzoru nad działalnością komunalną może być zasadniczo tylko zapewnienie przestrzegania ustaw i zasad konstytucji. Nadzór ten w odniesieniu do zadań, które zostały komunalnym korporacjom terytorialnym powierzone, obejmować może kontrolę celowościową,
? nadzór nad komunalnymi korporacjami terytorialnymi należy tak wykonywać, aby przestrzegana była zasada proporcjonalności pomiędzy stosowanymi środkami nadzoru i znaczeniem chronionych przez ten nadzór interesów.

Obie cytowane wyżej deklaracje międzynarodowe zawierają regułę, iż samorząd terytorialny poprzez uregulowanie go w konstytucjach i ustawodawstwach krajowych staje się jedną z podstawowych instytucji ustrojowo-prawnych współczesnego państwa.

samorządy w Europie:

Szwecja :
Królestwo Szwecji to kraj o powierzchni równej niemalże 450 000 km?. Występuje tu dwuszczeblowy samorząd lokalny: istnieje 290 gmin (kommun) i 21 województw (landstig). Najmłodszą gminą jest Knivsta, która odłączyła się od gminy Uppsala w 2003 roku.Reform socjalne zostały wprowadzone w 1990 roku. Reformy Adel i Psyk-adel, znacząco ograniczyły zaangażowanie władz centralnych w kwestiach ochrony zdrowia i sfery socjalnej. Trwa proces decentralizacji władzy publicznej, oparty o twierdzenie mówiące, iż potrzeby mniejszych społeczności najlepiej będzie w stanie zaspokajać władza lokalna. Wynikiem tego procesu jest przejęcie przez samorząd terytorialny niemal całkowitej odpowiedzialności za zabezpieczenie i finansowanie opieki zdrowotnej dla ludności. Władze rządowe wytyczają kierunki polityki socjalnej i koordynują działania władz lokalnych.
Głównym źródłem dochodów samorządowych gmin i województw są podatki lokalne. Ponieważ samorządy są odpowiedzialne za świadczenie większości usług publicznych, posiadają szeroką autonomię w ustalaniu stawek podatków lokalnych.

NIEMCY:

Struktura państwa niemieckiego składa się z czterech szczebli: federacji, krajów federalnych, powiatów i miast wyłączonych z powiatów, miejscowych jednostek administracyjnych (gminy i mniejsze związki gmin). Jednostki te tworzą przestrzenny schemat administracji; są zorganizowane jako korporacje terytorialne, posiadają osobowość prawną i mają bezpośrednio wybieralne organy.
Istotną cechą dotyczącą ustroju gmin w Niemczech jest wielkość i różnorodność źródeł prawa ustrojowego. Regulacja prawna ustroju gmin odbywa się zwykle w ten sposób, że konstytucja krajowa ogólnie reguluje problematykę samorządu terytorialnego, a następnie wydawane są ustawy o ustroju gmin i ustroju powiatu. Z pewnymi drobnymi wyjątkami, polegającymi na powoływaniu związków terytorialnych na szczeblach ponadpowiatowych ("związków okręgowych"), można przyjąć, iż dominuje dwustopniowa struktura samorządu terytorialnego, składająca się z gminy i powiatu

Francja:

We Francji gminy, departamenty i regiony są zarządzane samodzielnie przez wybrane rady. Dla wszystkich gmin występuje jednolity model organizacyjny.
Rada gminy wybierana jest przez mieszkańców gminy na sześć lat. Liczba radnych gminnych waha się od 9 aż do 69. Wyjątki dotyczą wielkich miast - Lyon posiada 73 radnych, Marsylia 101 radnych, natomiast Paryż, który jest równocześnie miastem i departamentem, posiada Radę Paryża, złożoną ze 163 radnych. Miasta te zostały podzielone ponadto na dzielnice, które posiadają również własne rady. Rady mają obowiązek odbywania posiedzeń plenarnych co najmniej raz na kwartał. Kompetencje rady gminnej ustalone zostały przy pomocy klauzuli generalnej, przewidującej, iż do rady gminnej należą wszystkie sprawy mające charakter lokalny, z wyjątkiem spraw ustawowo wyłączonych na rzecz administracji rządowej lub wspólnot lokalnych wyższych szczebli (departamentów i regionów)

HISZPANIA:

Tradycje samorządowe w Hiszpanii sięgają początków XIX wieku, jednak o samorządzie w znaczeniu współczesnym mówić można dopiero od 1978 r., kiedy to weszła w życie nowa Konstytucja hiszpańska. Podstawę prawną współczesnego samorządu terytorialnego w Hiszpanii stanowi ustawa o podstawach administracji lokalnej z 1985 r. Na jej podstawie zbudowano jednolitą strukturę organów gminnych w całym kraju. Organami tymi są: rada gminy, burmistrz oraz występujący w roli zastępców burmistrza zawodowi urzędnicy przyboczni. Jedynie w gminach najmniejszych, liczących mniej niż 100 mieszkańców, administrację lokalną wykonuje tzw. otwarta rada.
Rada gminy wybierana jest przez mieszkańców gminy w wyborach tajnych, bezpośrednich i powszechnych na 4-letnią kadencję. Rada ma obowiązek ukonstytuowania się w ciągu dwudziestu dni po wyborach. Do kompetencji rady należy administrowanie oraz rozstrzyganie w istotnych sprawach gminy.

AUSTRIA
GMINA
Podstawą ustroju samorządu terytorialnego w Austrii były gminy wiejskie i miejskie. Gminy jako jednostki samorządowe spełniające ponadto zlecone przez państwo niektóre czynności administracji ogólnopaństwowej zostały utworzone w krajach austriackich na mocy ustawy z 1849. Ustawa nie rozróżniała odrębnych typów gmin wiejskich i miejskich a tylko dla większych miast przewidywała wydanie osobnych statutów przystosowanych do ich specyficznych warunków. Własny zakres działania obejmował wszystko, co dotyczy interesów gminy i w obrębie jej granic może być dokonane jej własnymi siłami. We własnym zakresie działania gminy mogła podejmować w miarę potrzeb nowe czynności, jeśli nie były sprzeczne z ustawami państwowymi i krajowymi. Ważniejsze uchwały rad gminnych zwłaszcza dotyczące trwałych inwestycji lub powodujące obciążenie gminy długoterminowymi zobowiązaniami ?jak wszelkie uchwały w zakresie skarbowym-podlegały zatwierdzeniu organu nadzoru, którego nie sprawowało jednak bezpośrednio państwo, lecz kraj koronny.

USTRÓJ GMINY
Do organów gminy według konstytucji federalnej należą: rada gminy, zarząd, burmistrz. Rada gminy jest podstawowym przedstawicielskim organem gminy wybieranym w głosowaniu równym bezpośrednim i tajnym. Prawo głosowania mają obywatele austriaccy stale mieszkający na terenie danej gminy po ukończeniu 19 lat. Kadencja trwa 4-6 lat. Organem wykonawczym i zarządzającym jest zarząd gminy wybierany przez radę gminy. W skład zarządu wchodzi burmistrz trzech jego zastępców raz członkowie. Burmistrz jest wybierany przez radę, ale nie musi być radnym i może być odwołany przez radę lub rząd krajowy. Konstytucja daje możliwość odwołania całej rady i mianowania burmistrza komisarycznego. W małych gminach stanowisko burmistrza nie jest etatowe.

Patrycja Szczepaniak