Edukacja ustawiczna

Wykład monograficzny
1.Pojęcie edukacji ustawicznej (kształcenie całożyciowe, stałe, ciągłe, nieustające).
Edukacja ustawiczna- odnosi się głównie do pojęcia czasu, rozumianego jako przebieg ciągły i linearny.
Pojęcie to jest znaczeniowo nieostre, może znaczyć: stałe, ciągle, nieustannie, przez całe życie, do końca życia, nieprzerwanie, regularnie, rytmicznie, systematycznie itd.
EDUKACJA PERMANENTNA – KSZTAŁCENIE USTAWICZNE
To pojęcia bliskoznaczne, chociaż od kilku lat raczej używa się pojęcia edukacja permanentna. Nie jest błędem używanie ich zamiennie.
EDUKACJA PERMANENTNA OBEJMUJE CAŁY SYSTEM SZKOLNY ORAZ OŚWIATĘ RÓWNOLEGŁĄ, KSZTAŁCENIE DOROSŁYCH I WYCHOWANIE W ŚRODOWISKU
Wprowadza :
- nowe cele kształcenia – w tym przygotowanie do całożyciowego uczenia się
- nowe formy i metody – np. aktywizujące, akcent na uczenie się
- nowe treści edukacji – np. nadążanie za zmianami we wszystkich dziedzinach życia, postępem nauki

2.Główne funkcje edukacji ustawicznej (cywilizacyjna, ekonomiczna, społeczna, humanistyczna).
Wobec dynamiki procesów zachodzących we współczesnym świecie kształcenie ustawiczne staje się istotnym czynnikiem rozwoju.
Kształcenie ustawiczne staje się wymogiem cywilizacyjnym i zarazem wielkim wyzwaniem. Dla jednostki jest szansą na dobre funkcjonowanie we współczesnym świecie, kreowanie przebiegu własnego życia, szansą na aktywne obywatelstwo (w wymiarze europejskim), a także czynnikiem warunkującym utrzymanie się na coraz bardziej wymagającym rynku pracy.
Kształcenie ustawiczne należy analizować w jego relacji do potrzeb i aspiracji edukacyjnych jednostek, z drugiej zaś strony do potrzeb dotyczących poziomu i życia społeczeństw i rozwoju ekonomicznego
Problemy edukacyjne, związane ze zmianami społecznymi, gospodarczymi, politycznymi, kulturowymi rozpatrywane mogą być w różnej skali – globalnej (świat, Europa), regionalnej (Polska), lokalnej (Wielkopolska)czy też grupowej (np. bezrobotni, niepracujące matki ) bądź jednostkowej (poszczególne osoby).
ZAGROŻENIA
Proces kształtowania się społeczeństwa uczącego się, oprócz w/w szans niesie także zagrożenia związane z:
- nierównym dostępem do oświaty i zasobów kultury – odpowiedzialność państwa, samorządu terytorialnego
- zróżnicowaniem kompetencji społecznych – skutkujące wyłączeniem dużych grup społecznych z udziału w życiu społeczno-politycznym
- analfabetyzmem funkcjonalnym – brak umiejętności posługiwania się wiedzą

3.Nurty kształcenia ustawicznego (wychowanie naturalne, edukacja szkolna, edukacja równoległa, edukacja dorosłych).
Kształcenie ustawiczne w perspektywie, cechy Wg publikacji OECD
- procesy uczenia zachodzą w różnych miejscach, nie tylko w formach zorganizowanych przez system edukacji,
- wszyscy zatrudnieni muszą posiadać umiejętność samodoskonalenia się w różnych okolicznościach, traktować miejsce pracy jako instytucję edukacyjną,
- w związku ze zmianami charakteru i wzorców pracy potrzebny jest bardziej zaawansowany system doradztwa,
- rozwój multimediów i oprogramowania komputerowego wpływa znacząco na kształcenie
- instytucje kształcenia ustawicznego elastycznie odpowiadają na potrzeby rynku i kładą większy nacisk na wiedzę użyteczną i praktyczną
- partnerstwo między uniwersytetami a biznesem i przemysłem ma decydujące znaczenie dla sukcesu ekonomii i wiedzy
- rozmywają się granice miedzy życiem zawodowym a okresem nauki, formalną i nieformalną edukacją
- szkoły coraz bardziej angażują się w edukację moralną i obywatelską

4.Czemu służy kształcenie instrumentalne i kształcenie bezinteresowne?
kształcenie instrumentalne
Edukacja o charakterze instrumentalnym, pragmatycznym jest edukacją, która winna umożliwić człowiekowi budowanie własnego9 życia społecznego i jednostkowego, przeciwstawiając się przymusowi.
kształcenie bezinteresowne
Edukacja bezinteresowna ma służyć tylko rozwojowi istoty ludzkiej. Taka edukacja oznacza dążenie człowieka do wolności. Stosunek miedzy przymusem a wolnością wyznacza wszystkie kierunki edukacji.

Obecnie silniejszy akcent stawiany jest na to wszystko, co oznacza sukces, co utożsamia się z sukcesem osiąganym przez ludzi w walce z różnymi rodzajami przymusu.
Uznając dwoistość ludzkiego życia i ludzkiego losu, trzeba jednak podkreślić znaczenie wolności. Poszukując wolności człowiek przeciwstawia się różnym odmianom przymusu i stara się uzyskać dla wolności coraz większy obszar.

5.Rozwiń tezę „obecnie kształcenie przebiega w warunkach niepewności i dla niepewności”
W czasach radykalnej zmiany gospodarczej i technologicznej nowy zadaniem stało się szkolenie w warunkach niepewności i dla niepewności. System kształcenia zawodowego, zorientowany na praktykę musi kształcić nie znając dokładnie perspektyw zatrudnienia.
Jednym ze sposobów realizacji tego zadania jest przybliżenie kształcenia zawodowego do rzeczywistości przedsiębiorstw i lokalnych rynków pracy, a
także ukierunkowanie programów i metod szkolenia na kształtowanie umiejętności i sprawności zarówno technicznych, jak i społecznych, umożliwiających jednostkom radzenie sobie z niepewnością (np. przedmiot „przedsiębiorczość”, przygotowanie do samokształcenia itp.)
W nowych warunkach oświata dorosłych przygotowywać winna do działań elastycznych, ruchliwości, aktywności (gotowość zmiany zawodu, umiejętność poszukiwania zatrudnienia gotowość do zmiany miejsca zamieszkania !!!)

6.Gdzie, poza instytucjami oświatowymi odbywa się kształcenie ustawiczne?
Uczenie się dorosłych poza instytucjami edukacyjnym – np. kształcenie w zakładzie pracy, szkolenie w urzędach zatrudnienia
Kształcenie w powiązaniu z życiem Chodzi o kształtowanie umiejętności potrzebne w życiu, w różnych jego kręgach – powiązanie edukacji z życiem rodzinnym, zawodowym, obywatelskim (lokalnym i w skali państwa). Mieści się w tym kształcenie zdrowotne, ekonomiczne w zakresie gospodarstwa domowego, informacyjne dla celów komunikacji międzyludzkiej, językowe itp.
Kształcenie za pomocą modułów Tworzy się różnego rodzaju „pakiety dydaktyczne” i odpowiednią infrastrukturę dydaktyczną (środki nauczania) – to kształcenie wg pewnego schematu.
Kształcenie za pomocą środków masowego przekazu Wykorzystanie radia i telewizji
Kształcenie na odległość i kształcenie otwarte

7.Uzasadnij stwierdzenie, że „wykształcenie jest towarem”
Kształcenie jako towar
Kto posiada wykształcenie ten jest uważany za bogatszego. Im wyższe wykształcenie oraz wyższe kwalifikacje, tym łatwiej znaleźć zatrudnienie z dobrą płacą.
Kwalifikacje dzielimy jednak na formalne i rzeczywiste. Stąd wartość wykształcenia i kwalifikacji ostatecznie weryfikuje się na rynku.
Wśród korzystających ze szkół, z zasady płatnych spotyka się i takie osoby, które uważają, że można kupić wykształcenie a nawet mają żal do wymagających uczelni. Szybko jednak mogą się rozczarować, trafiając na rynek pracy.

8.Ogólne cele edukacji obywatelskiej (kształtowanie poczucia przynależności i poszanowania godności drugiego człowieka, akceptacja idei pluralizmu, odpowiedzialności za wspólnotę, kształtowanie postaw negocjacyjnych itp.)
Ogólne cele edukacji obywatelskiej:
- kształtowanie poczucia przynależności
- gotowość do podejmowania wyzwań ze strony społeczeństwa
- poszanowanie godności drugiego człowieka
- akceptacji idei pluralizmu wiedzy o społeczeństwie
- kształtowanie różnych kompetencji społecznych (interpersonalnych – asertywność, dialog; organizacyjnych i z zakresu zarządzania – kierowanie zespołami ludzkimi)
- kształtowanie adekwatnego poczucia własnej wartości, poczucia kompetencji, odpowiedzialności
- kompetencje poznawcze
- umiejętności i sprawności praktyczne, życiowe

Realizacja takich celów pozwoli oświacie dorosłych spełnić rolę czynnika zmian społecznych.
Ważnym źródłem nabywania wielorakich i zróżnicowanych kompetencji obywatelskich może być własną aktywność w szkole, harcerstwie, pracy, związkach zawodowych, organizacjach społecznych.


9. Cele wychowania do starości (wspomaganie osobistego rozwoju, stymulowanie osobistej aktywności, zapobieganie przedwczesnej starości i łagodzenie jej skutków, umiejętność zagospodarowania wolnego czasu itp.)
Wychowanie do starości powinno być traktowane jako, powiązana w uzupełniającą się całość, kwintesencja wychowania do przyszłości, wychowania do aktywności i wychowania do wyborów społecznych. Rozumieć je należy jako wszechstronny, wielopłaszczyznowy rozwój i jako dążenie do osiągnięcia pełni człowieczeństwa, do aktywnego i godnego spełnienia całego życia.
„Wychowanie do starości polega na pomaganiu ludziom w nabywaniu zainteresowań i aspiracji oraz umiejętności i przyzwyczajeń, które – [na emeryturze] – dopomogą w realizowaniu trybu życia sprzyjającego wydłużaniu młodości i dającej satysfakcję aktywności. Przy tym wychowanie pojmować będziemy........także jako wywołanie sytuacji sprzyjających określonemu postępowaniu”.
Wg tej definicji istota wychowania do starości, to wspomaganie rozwoju, stwarzanie sytuacji sprzyjających rozwojowi, ponadto stymulowanie tego rozwoju przez doprowadzenie do osobistej aktywności – czyli samokształcenia, autoedukacji, realizacji projektów edukacyjnych (O.Czerniawska i inni).
Uczenie się człowieka dorosłego to nie tylko uczestniczenie w zorganizowanych formach kształcenia – to uświadomienie sobie sytuacji edukacyjnych w życiu i przez życie, to otworzyć się na siebie, innych i świat.


10. Bariery dostępu do edukacji dorosłych (np. komercjalizacja oświaty dorosłych, nierównomierne terytorialnie rozmieszczenie placówek edukacyjnych, zróżnicowanie ekonomiczne społeczeństwa, znaczny zasięg wykluczenia społecznego)
Proces kształtowania się społeczeństwa uczącego się, oprócz w/w szans niesie także zagrożenia związane z:
- nierównym dostępem do oświaty i zasobów kultury – odpowiedzialność państwa, samorządu terytorialnego
- zróżnicowaniem kompetencji społecznych – skutkujące wyłączeniem dużych grup społecznych z udziału w życiu społeczno-politycznym
- analfabetyzmem funkcjonalnym – brak umiejętności posługiwania się wiedzą

W tle procesów oświatowych jawią się takie zjawiska negatywne, jak:
- problemy marginalizacji społecznej
- bezrobocia - związanego z polityką gospodarczą ale także z edukacją
- wyuczonej bezradności – spadek po PRL (sieroty po komunizmie)
Towarzyszą one niskiemu poziomowi wykształcenia znacznej części społeczeństwa, nieadekwatności wykształcenia w stosunku do wymagań rynku pracy, nieumiejętności artykulacji własnych interesów, (odrzuceni w zasadzie nie mają własnej reprezentacji związkowej czy politycznej) braku umiejętności konstruktywnego rozwiązywania problemów występujących na różnych poziomach życia społecznego.

ZJAWISKO ATOMIZACJI SPOŁECZEŃSTWA
Kształcenie ustawiczne należy analizować w jego relacji do potrzeb i aspiracji edukacyjnych jednostek, z drugiej zaś strony do potrzeb dotyczących poziomu i życia społeczeństw i rozwoju ekonomicznego (np. dążenie do szybkiej modernizacji kraju).

Problemy edukacyjne, związane ze zmianami społecznymi, gospodarczymi, politycznymi, kulturowymi rozpatrywane mogą być w różnej skali – globalnej (świat, Europa), regionalnej (Polska), lokalnej (Wielkopolska)czy też grupowej (np. bezrobotni, niepracujące matki ) bądź jednostkowej (poszczególne osoby).

Współczesne badania pedagogiki i nauk pokrewnych potwierdzają przekonanie, że w warunkach globalizacji i integracji nakłady na naukę i edukację stają się głównym czynnikiem wzrostu gospodarczego.

KOMERCJALIZACJA – oparcie na zasadach handlowych (prawa rynku)
Jednak liberalna zasada skomercjalizowania usług edukacyjnych nie wystarczy do rozwiązania wszystkich problemów związanych z kształceniem ustawicznym. Trzeba tworzyć także takie rozwiązania organizacyjne i programowe, które sprostałyby potrzebom społecznym nie tylko związanym z potrzebami rynku pracy.
Edukacja ustawiczna pozwala sprostać wyzwaniom także w obszarze aktywnego obywatelstwa, zwiększa spójność społeczną, wyrównuje szanse, zapobiega marginalizacji społecznej. Umożliwia m. in. kształtowanie postaw obywatelskich, zwiększając zasięg społecznego uczestnictwa.
Stosunkowo nowym problemem jest wykorzystanie edukacji ustawicznej dla poprawienia jakości życia osób starszych, po okresie aktywności zawodowej.


11. Krytyka społeczeństwa konsumpcyjnego (dominacja zasady „mieć” nad „być”, rzeczy władają człowiekiem)


12.Źródła treści edukacji permanentnej (treści wynikające z potrzeb osobistych oraz ze spraw wspólnotowych)


13. Co zaliczamy do kompetencji kluczowych?
Kompetencje obywatelskie to określone wiadomości i umiejętności, silnie ze sobą powiązane. To poznawcza i normatywna postawa, która zobowiązuje do działania na rzecz dobra wspólnego.
Jak wynika z badań, kompetencje obywatelskie polskiego społeczeństwa są zróżnicowane. Dominuje narodowy wymiar obywatelstwa, wynikający bardziej z obrony i ochrony narodowej tożsamości, niż świadomej twórczej identyfikacji.

Ważnym dla społeczeństwa obywatelskiego staje się przekształcenie „ja” w „my” . „Dobro wspólne” uznawane jest za jedną z podstawowych wartości społeczeństwa obywatelskiego.

Potrzebne jest uwolnienie społeczeństwa od myślenia odnoszącego się wyłącznie do sytuacji „na dziś” i skierowanie jego wyobraźni na przyszły, inny kształt rzeczywistości.

Ważnym elementem kompetencji obywatelskich jest uświadomienie jednostce czy grupie społecznej przynależności nie tylko do określonej grupy czy warstwy społecznej, ale i uświadomienie przynależności do społeczeństwa jako całości (i działania na rzecz jej dobra) – przedkładanie interesu ogółnospołecznego nad interes grupowy.

(Nie)kompetencje obywatelskie tak robotników, jak i mieszkańców wsi (rolników) są efektem ich dotychczasowej edukacji zorientowanej na takie wartości, jak przystosowanie do obowiązujących konwencji, stereotypów i schematów zachowań (kształtowanie dyscypliny społecznej. Edukację łączono bowiem z produkcją, stąd robotnicy i chłopi oraz rolnicy „państwowi” (PGR) w sytuacji zmiany społecznej nie potrafią uwolnić się od narzuconej im roli pracownika, nie widzą potrzeby przekwalifikowania się do zawodu innego niż wyuczony, nie przejmują nowych zachowań edukacyjnych.

Badania wykazały, że wielu dorosłych nie zastanawiało się nad problemami, podstawowymi dla państwa demokratycznego i społeczeństwa obywatelskiego Są oni nieświadomi swojej niekompetencji obywatelskiej.

14.Przykłady treści edukacji politycznej dorosłych (np. system polityczny RP, podstawowe prawa i obowiązki obywateli, główne siły polityczne, sytuacja ekonomiczna, zasady samorządności, Polska w Europie i świecie).
Główne przemiany, jakie zachodzą w polskiej edukacji dorosłych to przede wszystkim rozbicie monopolu państwa, uspołecznionych zakładów pracy i związków zawodowych jako wyłącznych organizatorów i sponsorów edukacji pracujących.
Pojawił się nowy sektor, jakim jest prywatna oświata dorosłych, zwiększająca liczbę instytucji, placówek, kierunków kształcenia i form pracy oświatowej.
Drugim z nowych sektorów są towarzystwa społeczno-oświatowe działające na rzecz edukacji dorosłych. Nie tylko tworzą one sprzyjający klimat dla edukacji dorosłych, ale także spełniają formę społecznej kontroli nad prawidłowością polityki oświatowej oraz kierunkami praktyki edukacyjnej.
Rozwojowi, a właściwie odbudowie narodowego systemu oświaty dorosłych powinny przyświecać takie ideały jak powszechność i dostępność różnych jej rodzajów. Podstawowymi zadaniami tego systemu edukacji winny być: demokratyzacja społeczeństwa i wspieranie rozwoju każdego z jego członków.
Zgodnie z postulatami rekomendacji UNESCO z 1976 r. niezbędne jest uznanie oświaty dorosłych za integralną część systemu oświatowego i za element polityki rozwoju społecznego, ekonomicznego i kulturalnego, wypracowanie struktur umożliwiających efektywna działalność oświaty dorosłych wśród całej społeczności bez względu na płeć, wiek, poziom dotychczasowego rozwoju oświatowo-kulturalnego, zamożność i już uzyskane wykształcenie.
Niezbędne jest zatem objęcie opieką i działalnością oświatową grup najbardziej zaniedbanych w rozwoju społecznym i kulturalno-oświatowym; bezrobotnych, osób wykazujących trudności w procesie społecznej adaptacji, ludzi niedostosowanych, a także przebywających w zamkniętych zakładach.
Państwo powinno zapewnić bardziej sprawiedliwy podział świadczeń kulturalno-oświatowych dla całego społeczeństwa
Józef Półturzycki postuluje by dla unormowania systemu oświaty dorosłych w Polsce przygotować i uchwalić ustawę o edukacji dorosłych, wzorem wielu innych krajów (Francja, Szwecja, Norwegia). Proponuje także powołanie Instytutu Oświaty Dorosłych oraz Społecznej Rady Oświaty Dorosłych.
Dla właściwego funkcjonowania systemu oświaty dorosłych niezbędne są instytucje prowadzące badania, przygotowujące programy i rozwiązania metodyczne, zajmujące się innowacją procesów oświatowych, wymianą doświadczeń krajowych i zagranicznych, doskonaleniem nauczycieli, a także działalnością wydawniczą.
Wśród obszarów proponowanych badań wymienia się:
- lokalne rynki pracy i wynikające z nich potrzeby edukacyjne
-specyficzne środowiska oraz ich potrzeby i możliwości edukacyjne, np. wśród ludzi trzeciego wieku, inwalidów, w sanatoriach, domach opieki i innych
- nowe zainteresowania edukacyjne ze względu na ich treści, np. własne zdrowie i życie, kontakty i relacje rodzinne, nowe technologie i ich zastosowanie w życiu codziennym, otaczające środowisko przyrodnicze
- nie szkolne formy edukacji dorosłych,
- specyfika metod edukacyjnych w pracy z dorosłymi – w tym możliwości stosowania metod wdrażających do samokształcenia, samokontroli i korekty edukacyjne


15.Organizacje pozarządowe (stowarzyszenia, samorządy lokalne i zawodowe itp.) jako podstawowa forma kształtowania społeczeństwa obywatelskiego.
Aby przedstawić swoje racje i pozyskać dla nich zwolenników trzeba:
- umieć je publicznie zaprezentować w sposób racjonalny i przekonywujący
- umieć tak prowadzić dyskusję, aby dotyczyła ona sprawy a nie osób, a przez to nie wytwarzać sytuacji ostrego konfliktu (nie sprzyjającej pozyskiwaniu zwolenników dla własnych poglądów, idei.

Aby zdobyć umiejętności posługiwania się słowem w sytuacjach publicznych, niezbędne jest posiadanie wiedzy z danych dziedzin życia społecznego, a więc o samorządności, spółdzielczości, funkcjonowaniu gospodarki rynkowej, ochronie konsumenta, ekologii, sposobach dbania o zdrowie itd. Itp.
Tylko bowiem wtedy sztuka oratorska będzie mogła być skuteczna.
Dlatego do programów oświaty dorosłych winny być włączone treści , metody i formy sprzyjające formowaniu się pozytywnych postaw obywatelskich.

Ważnym elementem wiedzy obywatelskiej są zasady funkcjonowania demokratycznych form życia społecznego – takich jak organa władzy państwowej (np. Sejm), organa samorządu terytorialnego (rady gmin, miast; sejmiki powiatowe i wojewódzkie, wójtowie, prezydenci miast, starostowie, marszałkowie województw).
Ważnym źródłem nabywania wielorakich i zróżnicowanych kompetencji obywatelskich może być własną aktywność w szkole, harcerstwie, pracy, związkach zawodowych, organizacjach społecznych.


16. Kształcenie otwarte – jego istota, formy i metody pracy, zalety.
Kształcenie otwarte to nowoczesny system akademickiego kształcenia dorosłych, stanowiący kontynuację tzw. studiów niezależnych, niezależnych od tradycyjnego systemu uniwersyteckiego.
Główne cechy kształcenia otwartego:
• nowe zasady rekrutacji na studia nie uwzględniające żadnych barier formalnych,
• elastyczna organizacja studiów,
• program odpowiadający studentom.
Kształcenie otwarte jest przeznaczone dla osób, którym warunki życia nie pozwoliły dotychczas rozpocząć lub dokończyć studiów.
Prowadzi ono do dyplomu i tytułu akademickiego, ale to nie jest najważniejszy cel.
System kształcenia otwartego wykorzystuje przede wszystkim znane metody kształcenia zdalnego.
W opracowaniu UNESCO na temat kształcenia otwartego, za zgodne z jego założeniami uznano następujące działania oświatowe:
- odmienne od tradycyjnych studiów dziennych, charakteryzujące się nowatorskimi rozwiązaniami w zakresie rekrutacji, programów studiów, organizacji procesu dydaktycznego, metod i technik nauczania, form kontroli i oceny postępów;
- zmierzające do przeprowadzenia pełnych programów studiów i uzyskania dyplomu lub stopnia naukowego;
- przeznaczone przede wszystkim dla osób, którym warunki życia nie pozwoliły dotychczas ukończyć studiów dziennych (jako tańsze);
- zapewniające studentom maksymalną autonomię i samodzielność w toku studiów z uwzględnieniem ich różnorodnych potrzeb indywidualnych;
- oparte głównie na zasadzie kształcenia zdalnego.

Kilku autorów, współpracujących z UNESCO opracowało własną charakterystykę studiów otwartych, wskazując, że system ten:
- wdraża uczestników do samokształcenia;
- umożliwia samodzielny wybór celów kształcenia;
- wyzwala i rozwija aktywność studentów;
- umożliwia przewagę procesu uczenia się nad nauczaniem;
- zapewnia wykorzystanie różnych form, metod i środków dydaktycznych zgodnie z nowoczesną technologią kształcenia;
- urzeczywistnia współdziałanie studentów i nauczycieli, uznając kontrolę i ocenę za procedury pomocnicze w diagnozowaniu osiągnięć przyjętych celów i zadań;
- umożliwia studiowanie wszystkim, którzy tego pragną, nie wymagając od nich tradycyjnych kwalifikacji.
Głównym celem kształcenia otwartego jest realizacja celów pozainstrumentalnych (kształcenie bezinteresowne), ten element zasadniczo odróżnia uczelnie otwarte od tradycyjnych. Kształcenie odbywa się niezależnie od wykonywanej pracy lub przygotowania zawodowego. Studenci kształcą się w dowolnie wybranym przez siebie kierunku, zgodnym z ich zainteresowaniami i planami dalszego rozwoju.

Józef Półturzycki (na początku obecnego wieku), do osiągnięć kształcenia otwartego zaliczył m. in.:
1. zwiększenie liczby osób kształcących się w uczelniach wyższych, zwłaszcza ze środowisk nieuprzywilejowanych i zaniedbanych oświatowo;
2. obniżenie kosztów kształcenia od 50% do 70% ;
3. umożliwienie indywidualnego wyboru treści, form, metod i czasu kształcenia;
4. rozwinięcie form i metod kształcenia zdalnego z wykorzystaniem środków i rozwiązań multimedialnych;
5. stworzenie możliwości naturalnej weryfikacji nauczycieli akademickich;
6. ożywienie działalności kulturalnej, oświatowej i naukowej w środowisku, w którym działa uniwersytet otwarty lub jego oddziały

17. Kształcenie zdalne (na odległość) – jego istota, formy i metody, rola komputera i Internetu)
Kształcenie na odległość charakteryzuje się następującymi właściwościami:
• oddzielenie nauczyciela od ucznia,
• wpływ organizacji edukacyjnej,
• wykorzystanie technicznych środków (telefon, Internet itp.) oraz druku, które łączą te dwa człony, jakimi są nauczyciel i uczeń,
• przygotowanie komunikacji werbalnej i niewerbalnej,
• dopuszczenie okazjonalnych bezpośrednich spotkań,
• wprowadzenie techniki i automatyzacji do przekazu edukacyjnego.

Specjaliści wyróżniają cztery rodzaje systemów edukacji na odległość, opartych na:
• materiałach drukowanych
• technikach audio, video,
• przekazie telewizyjnym wraz z TV satelitarną,
• komputerach

Komputer może spełniać następujące funkcje w procesie uczenia się:
• sprawdzać poziom przygotowania i osiągnięcia uczących,
• przekazywać treści programowe, wspierać je ilustracjami,
• eksponować ćwiczenia do samodzielnego rozwiązania,
• symulować procesy i trudne sytuacje,
• prowadzić dialog uczącego się z programem komputerowym,
• przedstawić sytuacje problemowe i ułatwić ich rozwiązanie,
• organizować multimedialny przekaz treści programu kształcenia,
• przechowywać w pamięci osiągnięcia i poprzednie etapy uczenia się.
E-learning jest jedną z form kształcenia –wykorzystującą wszelkie dostępne media elektroniczne, w tym sieci komputerowe, przekazy satelitarne, telewizyjne i radiowe.
Jest procesem dydaktycznym, w którym wykorzystujemy elektroniczne nośniki informacji.
Cechą charakterystyczną e-learningu jest wykorzystywanie technologii informatycznych na wszystkich etapach procesu kształcenia, począwszy od planowania i tworzenia kursów, poprzez ich wdrożenie i dystrybucję, na zarządzaniu i ocenie efektów kończąc.
E-learning wchodzi w zakres kształcenia (nauczania) na odległość (distance learning), które jest pojęciem najszerszym.
Zalety e-learningu to m. in.:
• nieograniczony czasowo dostęp uczących się do podręczników i materiałów elektronicznych;
• nieograniczona ilość uczących się, w tym swoboda dostępu dla osób niepełnosprawnych;
• indywidualizacja procesu uczenia się;
• uczenie się we współpracy;
• atrakcyjna prezentacja wiedzy z użyciem multimediów;
• monitoring wyników kształcenia.



1.Pojęcie edukacji ustawicznej (kształcenie całożyciowe, stałe, ciągłe, nieustające).
Edukacja ustawiczna- odnosi się głównie do pojęcia czasu, rozumianego jako przebieg ciągły i linearny.
Pojęcie to jest znaczeniowo nieostre, może znaczyć: stałe, ciągle, nieustannie, przez całe życie, do końca życia, nieprzerwanie, regularnie, rytmicznie, systematycznie itd.
EDUKACJA PERMANENTNA – KSZTAŁCENIE USTAWICZNE
To pojęcia bliskoznaczne, chociaż od kilku lat raczej używa się pojęcia edukacja permanentna. Nie jest błędem używanie ich zamiennie.
EDUKACJA PERMANENTNA OBEJMUJE CAŁY SYSTEM SZKOLNY ORAZ OŚWIATĘ RÓWNOLEGŁĄ, KSZTAŁCENIE DOROSŁYCH I WYCHOWANIE W ŚRODOWISKU
Wprowadza :
- nowe cele kształcenia – w tym przygotowanie do całożyciowego uczenia się
- nowe formy i metody – np. aktywizujące, akcent na uczenie się
- nowe treści edukacji – np. nadążanie za zmianami we wszystkich dziedzinach życia, postępem nauki

2.Główne funkcje edukacji ustawicznej (cywilizacyjna, ekonomiczna, społeczna, humanistyczna).
Wobec dynamiki procesów zachodzących we współczesnym świecie kształcenie ustawiczne staje się istotnym czynnikiem rozwoju.
Kształcenie ustawiczne staje się wymogiem cywilizacyjnym i zarazem wielkim wyzwaniem. Dla jednostki jest szansą na dobre funkcjonowanie we współczesnym świecie, kreowanie przebiegu własnego życia, szansą na aktywne obywatelstwo (w wymiarze europejskim), a także czynnikiem warunkującym utrzymanie się na coraz bardziej wymagającym rynku pracy.
Kształcenie ustawiczne należy analizować w jego relacji do potrzeb i aspiracji edukacyjnych jednostek, z drugiej zaś strony do potrzeb dotyczących poziomu i życia społeczeństw i rozwoju ekonomicznego
Problemy edukacyjne, związane ze zmianami społecznymi, gospodarczymi, politycznymi, kulturowymi rozpatrywane mogą być w różnej skali – globalnej (świat, Europa), regionalnej (Polska), lokalnej (Wielkopolska)czy też grupowej (np. bezrobotni, niepracujące matki ) bądź jednostkowej (poszczególne osoby).
ZAGROŻENIA
Proces kształtowania się społeczeństwa uczącego się, oprócz w/w szans niesie także zagrożenia związane z:
- nierównym dostępem do oświaty i zasobów kultury – odpowiedzialność państwa, samorządu terytorialnego
- zróżnicowaniem kompetencji społecznych – skutkujące wyłączeniem dużych grup społecznych z udziału w życiu społeczno-politycznym
- analfabetyzmem funkcjonalnym – brak umiejętności posługiwania się wiedzą

3.Nurty kształcenia ustawicznego (wychowanie naturalne, edukacja szkolna, edukacja równoległa, edukacja dorosłych).
Kształcenie ustawiczne w perspektywie, cechy Wg publikacji OECD
- procesy uczenia zachodzą w różnych miejscach, nie tylko w formach zorganizowanych przez system edukacji,
- wszyscy zatrudnieni muszą posiadać umiejętność samodoskonalenia się w różnych okolicznościach, traktować miejsce pracy jako instytucję edukacyjną,
- w związku ze zmianami charakteru i wzorców pracy potrzebny jest bardziej zaawansowany system doradztwa,
- rozwój multimediów i oprogramowania komputerowego wpływa znacząco na kształcenie
- instytucje kształcenia ustawicznego elastycznie odpowiadają na potrzeby rynku i kładą większy nacisk na wiedzę użyteczną i praktyczną
- partnerstwo między uniwersytetami a biznesem i przemysłem ma decydujące znaczenie dla sukcesu ekonomii i wiedzy
- rozmywają się granice miedzy życiem zawodowym a okresem nauki, formalną i nieformalną edukacją
- szkoły coraz bardziej angażują się w edukację moralną i obywatelską













EDUKACJA PERMANENTNA – pytania na zaliczenie
1. Pojęcie edukacji ustawicznej (kształcenie całożyciowe, stałe, ciągłe, nieustające).
2. Główne funkcje edukacji ustawicznej (cywilizacyjna, ekonomiczna, społeczna, humanistyczna).
3. Nurty kształcenia ustawicznego (wychowanie naturalne, edukacja szkolna, edukacja równoległa, edukacja dorosłych).
4. Czemu służy kształcenie instrumentalne i kształcenie bezinteresowne?
5.Rozwiń tezę „obecnie kształcenie przebiega w warunkach niepewności i dla niepewności”
6. Gdzie, poza instytucjami oświatowymi odbywa się kształcenie ustawiczne?
7. Uzasadnij stwierdzenie, że „wykształcenie jest towarem”
8. Ogólne cele edukacji obywatelskiej (kształtowanie poczucia przynależności i poszanowania godności drugiego człowieka, akceptacja idei pluralizmu, odpowiedzialności za wspólnotę, kształtowanie postaw negocjacyjnych itp.)
9. Cele wychowania do starości (wspomaganie osobistego rozwoju, stymulowanie osobistej aktywności, zapobieganie przedwczesnej starości i łagodzenie jej skutków, umiejętność zagospodarowania wolnego czasu itp.)
10. Bariery dostępu do edukacji dorosłych (np. komercjalizacja oświaty dorosłych, nierównomierne terytorialnie rozmieszczenie placówek edukacyjnych, zróżnicowanie ekonomiczne społeczeństwa, znaczny zasięg wykluczenia społecznego)
11. Krytyka społeczeństwa konsumpcyjnego (dominacja zasady „mieć” nad „być”, rzeczy władają człowiekiem)
12. Źródła treści edukacji permanentnej (treści wynikające z potrzeb osobistych oraz ze spraw wspólnotowych)
13. Co zaliczamy do kompetencji kluczowych?
14. Przykłady treści edukacji politycznej dorosłych (np. system polityczny RP, podstawowe prawa i obowiązki obywateli, główne siły polityczne, sytuacja ekonomiczna, zasady samorządności, Polska w Europie i świecie).
15. Organizacje pozarządowe (stowarzyszenia, samorządy lokalne i zawodowe itp.) jako podstawowa forma kształtowania społeczeństwa obywatelskiego.
16. Kształcenie otwarte – jego istota, formy i metody pracy, zalety.
17. Kształcenie zdalne (na odległość) – jego istota, formy i metody, rola komputera i Internetu)

4.Czemu służy kształcenie instrumentalne i kształcenie bezinteresowne?
kształcenie instrumentalne
Edukacja o charakterze instrumentalnym, pragmatycznym jest edukacją, która winna umożliwić człowiekowi budowanie własnego9 życia społecznego i jednostkowego, przeciwstawiając się przymusowi.
kształcenie bezinteresowne
Edukacja bezinteresowna ma służyć tylko rozwojowi istoty ludzkiej. Taka edukacja oznacza dążenie człowieka do wolności. Stosunek miedzy przymusem a wolnością wyznacza wszystkie kierunki edukacji.

Obecnie silniejszy akcent stawiany jest na to wszystko, co oznacza sukces, co utożsamia się z sukcesem osiąganym przez ludzi w walce z różnymi rodzajami przymusu.
Uznając dwoistość ludzkiego życia i ludzkiego losu, trzeba jednak podkreślić znaczenie wolności. Poszukując wolności człowiek przeciwstawia się różnym odmianom przymusu i stara się uzyskać dla wolności coraz większy obszar.

5.Rozwiń tezę „obecnie kształcenie przebiega w warunkach niepewności i dla niepewności”
W czasach radykalnej zmiany gospodarczej i technologicznej nowy zadaniem stało się szkolenie w warunkach niepewności i dla niepewności. System kształcenia zawodowego, zorientowany na praktykę musi kształcić nie znając dokładnie perspektyw zatrudnienia.
Jednym ze sposobów realizacji tego zadania jest przybliżenie kształcenia zawodowego do rzeczywistości przedsiębiorstw i lokalnych rynków pracy, a
także ukierunkowanie programów i metod szkolenia na kształtowanie umiejętności i sprawności zarówno technicznych, jak i społecznych, umożliwiających jednostkom radzenie sobie z niepewnością (np. przedmiot „przedsiębiorczość”, przygotowanie do samokształcenia itp.)
W nowych warunkach oświata dorosłych przygotowywać winna do działań elastycznych, ruchliwości, aktywności (gotowość zmiany zawodu, umiejętność poszukiwania zatrudnienia gotowość do zmiany miejsca zamieszkania !!!)

6.Gdzie, poza instytucjami oświatowymi odbywa się kształcenie ustawiczne?
Uczenie się dorosłych poza instytucjami edukacyjnym – np. kształcenie w zakładzie pracy, szkolenie w urzędach zatrudnienia
Kształcenie w powiązaniu z życiem Chodzi o kształtowanie umiejętności potrzebne w życiu, w różnych jego kręgach – powiązanie edukacji z życiem rodzinnym, zawodowym, obywatelskim (lokalnym i w skali państwa). Mieści się w tym kształcenie zdrowotne, ekonomiczne w zakresie gospodarstwa domowego, informacyjne dla celów komunikacji międzyludzkiej, językowe itp.
Kształcenie za pomocą modułów Tworzy się różnego rodzaju „pakiety dydaktyczne” i odpowiednią infrastrukturę dydaktyczną (środki nauczania) – to kształcenie wg pewnego schematu.
Kształcenie za pomocą środków masowego przekazu Wykorzystanie radia i telewizji
Kształcenie na odległość i kształcenie otwarte

7.Uzasadnij stwierdzenie, że „wykształcenie jest towarem”
Kształcenie jako towar
Kto posiada wykształcenie ten jest uważany za bogatszego. Im wyższe wykształcenie oraz wyższe kwalifikacje, tym łatwiej znaleźć zatrudnienie z dobrą płacą.
Kwalifikacje dzielimy jednak na formalne i rzeczywiste. Stąd wartość wykształcenia i kwalifikacji ostatecznie weryfikuje się na rynku.
Wśród korzystających ze szkół, z zasady płatnych spotyka się i takie osoby, które uważają, że można kupić wykształcenie a nawet mają żal do wymagających uczelni. Szybko jednak mogą się rozczarować, trafiając na rynek pracy.
8.Ogólne cele edukacji obywatelskiej (kształtowanie poczucia przynależności i poszanowania godności drugiego człowieka, akceptacja idei pluralizmu, odpowiedzialności za wspólnotę, kształtowanie postaw negocjacyjnych itp.)
Ogólne cele edukacji obywatelskiej:
- kształtowanie poczucia przynależności
- gotowość do podejmowania wyzwań ze strony społeczeństwa
- poszanowanie godności drugiego człowieka
- akceptacji idei pluralizmu wiedzy o społeczeństwie
- kształtowanie różnych kompetencji społecznych (interpersonalnych – asertywność, dialog; organizacyjnych i z zakresu zarządzania – kierowanie zespołami ludzkimi)
- kształtowanie adekwatnego poczucia własnej wartości, poczucia kompetencji, odpowiedzialności
- kompetencje poznawcze
- umiejętności i sprawności praktyczne, życiowe

Realizacja takich celów pozwoli oświacie dorosłych spełnić rolę czynnika zmian społecznych.
Ważnym źródłem nabywania wielorakich i zróżnicowanych kompetencji obywatelskich może być własną aktywność w szkole, harcerstwie, pracy, związkach zawodowych, organizacjach społecznych.


9. Cele wychowania do starości (wspomaganie osobistego rozwoju, stymulowanie osobistej aktywności, zapobieganie przedwczesnej starości i łagodzenie jej skutków, umiejętność zagospodarowania wolnego czasu itp.)
Wychowanie do starości powinno być traktowane jako, powiązana w uzupełniającą się całość, kwintesencja wychowania do przyszłości, wychowania do aktywności i wychowania do wyborów społecznych. Rozumieć je należy jako wszechstronny, wielopłaszczyznowy rozwój i jako dążenie do osiągnięcia pełni człowieczeństwa, do aktywnego i godnego spełnienia całego życia.
„Wychowanie do starości polega na pomaganiu ludziom w nabywaniu zainteresowań i aspiracji oraz umiejętności i przyzwyczajeń, które – [na emeryturze] – dopomogą w realizowaniu trybu życia sprzyjającego wydłużaniu młodości i dającej satysfakcję aktywności. Przy tym wychowanie pojmować będziemy........także jako wywołanie sytuacji sprzyjających określonemu postępowaniu”.
Wg tej definicji istota wychowania do starości, to wspomaganie rozwoju, stwarzanie sytuacji sprzyjających rozwojowi, ponadto stymulowanie tego rozwoju przez doprowadzenie do osobistej aktywności – czyli samokształcenia, autoedukacji, realizacji projektów edukacyjnych (O.Czerniawska i inni).
Uczenie się człowieka dorosłego to nie tylko uczestniczenie w zorganizowanych formach kształcenia – to uświadomienie sobie sytuacji edukacyjnych w życiu i przez życie, to otworzyć się na siebie, innych i świat.


10. Bariery dostępu do edukacji dorosłych (np. komercjalizacja oświaty dorosłych, nierównomierne terytorialnie rozmieszczenie placówek edukacyjnych, zróżnicowanie ekonomiczne społeczeństwa, znaczny zasięg wykluczenia społecznego)
Proces kształtowania się społeczeństwa uczącego się, oprócz w/w szans niesie także zagrożenia związane z:
- nierównym dostępem do oświaty i zasobów kultury – odpowiedzialność państwa, samorządu terytorialnego
- zróżnicowaniem kompetencji społecznych – skutkujące wyłączeniem dużych grup społecznych z udziału w życiu społeczno-politycznym
-analfabetyzmem funkcjonalnym – brak umiejętności posługiwania się wiedzą

W tle procesów oświatowych jawią się takie zjawiska negatywne, jak:
- problemy marginalizacji społecznej
- bezrobocia - związanego z polityką gospodarczą ale także z edukacją
- wyuczonej bezradności – spadek po PRL (sieroty po komunizmie)
Towarzyszą one niskiemu poziomowi wykształcenia znacznej części społeczeństwa, nieadekwatności wykształcenia w stosunku do wymagań rynku pracy, nieumiejętności artykulacji własnych interesów, (odrzuceni w zasadzie nie mają własnej reprezentacji związkowej czy politycznej) braku umiejętności konstruktywnego rozwiązywania problemów występujących na różnych poziomach życia społecznego.

ZJAWISKO ATOMIZACJI SPOŁECZEŃSTWA
Kształcenie ustawiczne należy analizować w jego relacji do potrzeb i aspiracji edukacyjnych jednostek, z drugiej zaś strony do potrzeb dotyczących poziomu i życia społeczeństw i rozwoju ekonomicznego (np. dążenie do szybkiej modernizacji kraju).

Problemy edukacyjne, związane ze zmianami społecznymi, gospodarczymi, politycznymi, kulturowymi rozpatrywane mogą być w różnej skali – globalnej (świat, Europa), regionalnej (Polska), lokalnej (Wielkopolska)czy też grupowej (np. bezrobotni, niepracujące matki ) bądź jednostkowej (poszczególne osoby).

Współczesne badania pedagogiki i nauk pokrewnych potwierdzają przekonanie, że w warunkach globalizacji i integracji nakłady na naukę i edukację stają się głównym czynnikiem wzrostu gospodarczego.

KOMERCJALIZACJA – oparcie na zasadach handlowych (prawa rynku)
Jednak liberalna zasada skomercjalizowania usług edukacyjnych nie wystarczy do rozwiązania wszystkich problemów związanych z kształceniem ustawicznym. Trzeba tworzyć także takie rozwiązania organizacyjne i programowe, które sprostałyby potrzebom społecznym nie tylko związanym z potrzebami rynku pracy.
Edukacja ustawiczna pozwala sprostać wyzwaniom także w obszarze aktywnego obywatelstwa, zwiększa spójność społeczną, wyrównuje szanse, zapobiega marginalizacji społecznej. Umożliwia m. in. kształtowanie postaw obywatelskich, zwiększając zasięg społecznego uczestnictwa.
Stosunkowo nowym problemem jest wykorzystanie edukacji ustawicznej dla poprawienia jakości życia osób starszych, po okresie aktywności zawodowej.
11. Krytyka społeczeństwa konsumpcyjnego (dominacja zasady „mieć” nad „być”, rzeczy władają człowiekiem)


12.Źródła treści edukacji permanentnej (treści wynikające z potrzeb osobistych oraz ze spraw wspólnotowych)


13. Co zaliczamy do kompetencji kluczowych?
Kompetencje obywatelskie to określone wiadomości i umiejętności, silnie ze sobą powiązane. To poznawcza i normatywna postawa, która zobowiązuje do działania na rzecz dobra wspólnego.
Jak wynika z badań, kompetencje obywatelskie polskiego społeczeństwa są zróżnicowane. Dominuje narodowy wymiar obywatelstwa, wynikający bardziej z obrony i ochrony narodowej tożsamości, niż świadomej twórczej identyfikacji.

Ważnym dla społeczeństwa obywatelskiego staje się przekształcenie „ja” w „my” . „Dobro wspólne” uznawane jest za jedną z podstawowych wartości społeczeństwa obywatelskiego.

Potrzebne jest uwolnienie społeczeństwa od myślenia odnoszącego się wyłącznie do sytuacji „na dziś” i skierowanie jego wyobraźni na przyszły, inny kształt rzeczywistości.

Ważnym elementem kompetencji obywatelskich jest uświadomienie jednostce czy grupie społecznej przynależności nie tylko do określonej grupy czy warstwy społecznej, ale i uświadomienie przynależności do społeczeństwa jako całości (i działania na rzecz jej dobra) – przedkładanie interesu ogółnospołecznego nad interes grupowy.

(Nie)kompetencje obywatelskie tak robotników, jak i mieszkańców wsi (rolników) są efektem ich dotychczasowej edukacji zorientowanej na takie wartości, jak przystosowanie do obowiązujących konwencji, stereotypów i schematów zachowań (kształtowanie dyscypliny społecznej. Edukację łączono bowiem z produkcją, stąd robotnicy i chłopi oraz rolnicy „państwowi” (PGR) w sytuacji zmiany społecznej nie potrafią uwolnić się od narzuconej im roli pracownika, nie widzą potrzeby przekwalifikowania się do zawodu innego niż wyuczony, nie przejmują nowych zachowań edukacyjnych.

Badania wykazały, że wielu dorosłych nie zastanawiało się nad problemami, podstawowymi dla państwa demokratycznego i społeczeństwa obywatelskiego Są oni nieświadomi swojej niekompetencji obywatelskiej.

14.Przykłady treści edukacji politycznej dorosłych (np. system polityczny RP, podstawowe prawa i obowiązki obywateli, główne siły polityczne, sytuacja ekonomiczna, zasady samorządności, Polska w Europie i świecie).
Główne przemiany, jakie zachodzą w polskiej edukacji dorosłych to przede wszystkim rozbicie monopolu państwa, uspołecznionych zakładów pracy i związków zawodowych jako wyłącznych organizatorów i sponsorów edukacji pracujących.
Pojawił się nowy sektor, jakim jest prywatna oświata dorosłych, zwiększająca liczbę instytucji, placówek, kierunków kształcenia i form pracy oświatowej.
Drugim z nowych sektorów są towarzystwa społeczno-oświatowe działające na rzecz edukacji dorosłych. Nie tylko tworzą one sprzyjający klimat dla edukacji dorosłych, ale także spełniają formę społecznej kontroli nad prawidłowością polityki oświatowej oraz kierunkami praktyki edukacyjnej.
Rozwojowi, a właściwie odbudowie narodowego systemu oświaty dorosłych powinny przyświecać takie ideały jak powszechność i dostępność różnych jej rodzajów. Podstawowymi zadaniami tego systemu edukacji winny być: demokratyzacja społeczeństwa i wspieranie rozwoju każdego z jego członków.
Zgodnie z postulatami rekomendacji UNESCO z 1976 r. niezbędne jest uznanie oświaty dorosłych za integralną część systemu oświatowego i za element polityki rozwoju społecznego, ekonomicznego i kulturalnego, wypracowanie struktur umożliwiających efektywna działalność oświaty dorosłych wśród całej społeczności bez względu na płeć, wiek, poziom dotychczasowego rozwoju oświatowo-kulturalnego, zamożność i już uzyskane wykształcenie.
Niezbędne jest zatem objęcie opieką i działalnością oświatową grup najbardziej zaniedbanych w rozwoju społecznym i kulturalno-oświatowym; bezrobotnych, osób wykazujących trudności w procesie społecznej adaptacji, ludzi niedostosowanych, a także przebywających w zamkniętych zakładach.
Państwo powinno zapewnić bardziej sprawiedliwy podział świadczeń kulturalno-oświatowych dla całego społeczeństwa
Józef Półturzycki postuluje by dla unormowania systemu oświaty dorosłych w Polsce przygotować i uchwalić ustawę o edukacji dorosłych, wzorem wielu innych krajów (Francja, Szwecja, Norwegia). Proponuje także powołanie Instytutu Oświaty Dorosłych oraz Społecznej Rady Oświaty Dorosłych.
Dla właściwego funkcjonowania systemu oświaty dorosłych niezbędne są instytucje prowadzące badania, przygotowujące programy i rozwiązania metodyczne, zajmujące się innowacją procesów oświatowych, wymianą doświadczeń krajowych i zagranicznych, doskonaleniem nauczycieli, a także działalnością wydawniczą.
Wśród obszarów proponowanych badań wymienia się:
- lokalne rynki pracy i wynikające z nich potrzeby edukacyjne
-specyficzne środowiska oraz ich potrzeby i możliwości edukacyjne, np. wśród ludzi trzeciego wieku, inwalidów, w sanatoriach, domach opieki i innych
- nowe zainteresowania edukacyjne ze względu na ich treści, np. własne zdrowie i życie, kontakty i relacje rodzinne, nowe technologie i ich zastosowanie w życiu codziennym, otaczające środowisko przyrodnicze
- nie szkolne formy edukacji dorosłych,
- specyfika metod edukacyjnych w pracy z dorosłymi – w tym możliwości stosowania metod wdrażających do samokształcenia, samokontroli i korekty edukacyjne
15.Organizacje pozarządowe (stowarzyszenia, samorządy lokalne i zawodowe itp.) jako podstawowa forma kształtowania społeczeństwa obywatelskiego.
Aby przedstawić swoje racje i pozyskać dla nich zwolenników trzeba:
- umieć je publicznie zaprezentować w sposób racjonalny i przekonywujący
- umieć tak prowadzić dyskusję, aby dotyczyła ona sprawy a nie osób, a przez to nie wytwarzać sytuacji ostrego konfliktu (nie sprzyjającej pozyskiwaniu zwolenników dla własnych poglądów, idei.

Aby zdobyć umiejętności posługiwania się słowem w sytuacjach publicznych, niezbędne jest posiadanie wiedzy z danych dziedzin życia społecznego, a więc o samorządności, spółdzielczości, funkcjonowaniu gospodarki rynkowej, ochronie konsumenta, ekologii, sposobach dbania o zdrowie itd. Itp.
Tylko bowiem wtedy sztuka oratorska będzie mogła być skuteczna.
Dlatego do programów oświaty dorosłych winny być włączone treści , metody i formy sprzyjające formowaniu się pozytywnych postaw obywatelskich.

Ważnym elementem wiedzy obywatelskiej są zasady funkcjonowania demokratycznych form życia społecznego – takich jak organa władzy państwowej (np. Sejm), organa samorządu terytorialnego (rady gmin, miast; sejmiki powiatowe i wojewódzkie, wójtowie, prezydenci miast, starostowie, marszałkowie województw).
Ważnym źródłem nabywania wielorakich i zróżnicowanych kompetencji obywatelskich może być własną aktywność w szkole, harcerstwie, pracy, związkach zawodowych, organizacjach społecznych.


16. Kształcenie otwarte – jego istota, formy i metody pracy, zalety.
Kształcenie otwarte to nowoczesny system akademickiego kształcenia dorosłych, stanowiący kontynuację tzw. studiów niezależnych, niezależnych od tradycyjnego systemu uniwersyteckiego.
Główne cechy kształcenia otwartego:
- nowe zasady rekrutacji na studia nie uwzględniające żadnych barier formalnych,
- elastyczna organizacja studiów,
- program odpowiadający studentom.
Kształcenie otwarte jest przeznaczone dla osób, którym warunki życia nie pozwoliły dotychczas rozpocząć lub dokończyć studiów.
Prowadzi ono do dyplomu i tytułu akademickiego, ale to nie jest najważniejszy cel.
System kształcenia otwartego wykorzystuje przede wszystkim znane metody kształcenia zdalnego.
W opracowaniu UNESCO na temat kształcenia otwartego, za zgodne z jego założeniami uznano następujące działania oświatowe:
- odmienne od tradycyjnych studiów dziennych, charakteryzujące się nowatorskimi rozwiązaniami w zakresie rekrutacji, programów studiów, organizacji procesu dydaktycznego, metod i technik nauczania, form kontroli i oceny postępów;
- zmierzające do przeprowadzenia pełnych programów studiów i uzyskania dyplomu lub stopnia naukowego;
- przeznaczone przede wszystkim dla osób, którym warunki życia nie pozwoliły dotychczas ukończyć studiów dziennych (jako tańsze);
- zapewniające studentom maksymalną autonomię i samodzielność w toku studiów z uwzględnieniem ich różnorodnych potrzeb indywidualnych;
- oparte głównie na zasadzie kształcenia zdalnego.

Kilku autorów, współpracujących z UNESCO opracowało własną charakterystykę studiów otwartych, wskazując, że system ten:
- wdraża uczestników do samokształcenia;
- umożliwia samodzielny wybór celów kształcenia;
- wyzwala i rozwija aktywność studentów;
- umożliwia przewagę procesu uczenia się nad nauczaniem;
- zapewnia wykorzystanie różnych form, metod i środków dydaktycznych zgodnie z nowoczesną technologią kształcenia;
- urzeczywistnia współdziałanie studentów i nauczycieli, uznając kontrolę i ocenę za procedury pomocnicze w diagnozowaniu osiągnięć przyjętych celów i zadań;
- umożliwia studiowanie wszystkim, którzy tego pragną, nie wymagając od nich tradycyjnych kwalifikacji.
Głównym celem kształcenia otwartego jest realizacja celów pozainstrumentalnych (kształcenie bezinteresowne), ten element zasadniczo odróżnia uczelnie otwarte od tradycyjnych. Kształcenie odbywa się niezależnie od wykonywanej pracy lub przygotowania zawodowego. Studenci kształcą się w dowolnie wybranym przez siebie kierunku, zgodnym z ich zainteresowaniami i planami dalszego rozwoju.

Józef Półturzycki (na początku obecnego wieku), do osiągnięć kształcenia otwartego zaliczył m. in.:
- zwiększenie liczby osób kształcących się w uczelniach wyższych, zwłaszcza ze środowisk nieuprzywilejowanych i zaniedbanych oświatowo;
- obniżenie kosztów kształcenia od 50% do 70% ;
- umożliwienie indywidualnego wyboru treści, form, metod i czasu kształcenia;
- rozwinięcie form i metod kształcenia zdalnego z wykorzystaniem środków i rozwiązań multimedialnych;
- stworzenie możliwości naturalnej weryfikacji nauczycieli akademickich;
- ożywienie działalności kulturalnej, oświatowej i naukowej w środowisku, w którym działa uniwersytet otwarty lub jego oddziały

17. Kształcenie zdalne (na odległość) – jego istota, formy i metody, rola komputera i Internetu)
Kształcenie na odległość charakteryzuje się następującymi właściwościami:
- oddzielenie nauczyciela od ucznia,
- wpływ organizacji edukacyjnej,
- wykorzystanie technicznych środków (telefon, Internet itp.) oraz druku, które łączą te dwa człony, jakimi są nauczyciel i uczeń,
- przygotowanie komunikacji werbalnej i niewerbalnej,
- dopuszczenie okazjonalnych bezpośrednich spotkań,
- wprowadzenie techniki i automatyzacji do przekazu edukacyjnego.

Specjaliści wyróżniają cztery rodzaje systemów edukacji na odległość, opartych na:
- materiałach drukowanych
- technikach audio, video,
- przekazie telewizyjnym wraz z TV satelitarną,
- komputerach

Komputer może spełniać następujące funkcje w procesie uczenia się:
- sprawdzać poziom przygotowania i osiągnięcia uczących,
- przekazywać treści programowe, wspierać je ilustracjami,
- eksponować ćwiczenia do samodzielnego rozwiązania,
- symulować procesy i trudne sytuacje,
- prowadzić dialog uczącego się z programem komputerowym,
- przedstawić sytuacje problemowe i ułatwić ich rozwiązanie,
- organizować multimedialny przekaz treści programu kształcenia,
- przechowywać w pamięci osiągnięcia i poprzednie etapy uczenia się.
E-learning jest jedną z form kształcenia –wykorzystującą wszelkie dostępne media elektroniczne, w tym sieci komputerowe, przekazy satelitarne, telewizyjne i radiowe.
Jest procesem dydaktycznym, w którym wykorzystujemy elektroniczne nośniki informacji.
Cechą charakterystyczną e-learningu jest wykorzystywanie technologii informatycznych na wszystkich etapach procesu kształcenia, począwszy od planowania i tworzenia kursów, poprzez ich wdrożenie i dystrybucję, na zarządzaniu i ocenie efektów kończąc.
E-learning wchodzi w zakres kształcenia (nauczania) na odległość (distance learning), które jest pojęciem najszerszym.
Zalety e-learningu to m. in.:
• nieograniczony czasowo dostęp uczących się do podręczników i materiałów elektronicznych;
• nieograniczona ilość uczących się, w tym swoboda dostępu dla osób niepełnosprawnych;
• indywidualizacja procesu uczenia się;
• uczenie się we współpracy;
• atrakcyjna prezentacja wiedzy z użyciem multimediów;
• monitoring wyników kształcenia.