Metody w pracy socjalnej.
METODA INDYWIDUALNYCH PRZYPADKÓW
Wyrosła z praktycznej działalności socjalnej. Stało się to na początku XIX w., kiedy to nieszczęście, bieda oraz ludzka tragedia przestały być postrzegane jako osobista sprawa osób nimi dotkniętych. Sama metoda pracy z przypadkiem nie jest jednoznacznie określonym sposobem postępowania i podlega ciągłej ewolucji. Można jednak wymienić kilka jej elementów konstytutywnych. Jest to metoda bazująca na wiedzy, zrozumieniu i umiejętnym zastosowaniu właściwych technik pomocy ludziom w rozwiązywaniu ich problemów (...) Pomaga jednostkom w sprawach zarówno zewnętrznych i dotyczących otoczenia, jak i w indywidualnych, dotyczących wnętrza osoby. Koncentruje się na jednostce, nie ignorując jednak dobra społecznego. Nie zajmuje się ani manipulacją otoczenia, ani nie daje się pochłonąć subiektywnym rozważaniom - łączy w sobie elementy psychologiczne i społeczne, stając się metodą psychosocjalną
W pedagogice społecznej Aleksander Kamiński określił tę metodę jako najprzydatniejszą do badań losów ludzkich.
Metoda studium przypadku w pedagogice zawsze odnosi się do analizy jednostkowych losów ludzkich w celu opracowania i podjęcia działań terapeutycznych.. Jest więc metodą charakterystyczną i użyteczną przede wszystkim na gruncie pedagogiki społecznej i pedagogiki specjalnej, wszędzie tam, gdzie wymaga się od pedagoga diagnozy przypadku i podjęcia działań resocjalizacyjnych bądź rewalidacyjnych
Po raz pierwszy o tej metodzie napisała MARY RICHMOND- pionierka pracy z przypadkiem, określając ją jako pracę społeczną. Jej zdaniem, na pracę z przypadkiem składają się procesy, które przez świadome dokonywanie indywidualnych aktów dostosowania się jednostek do otoczenia- rozwijają osobowość.
Wśród polskich przedstawicieli pedagogiki społecznej Helena Radlińska, stosując metodę przypadków w promowanej przez siebie koncepcji pracy społecznej, przedstawiła wizję wrażliwego i wszechstronnego opiekuna zaangażowanego w rozwiązywanie wielu problemów swojego podopiecznego. Pracę z przypadkiem rozumiała jako ,,budzenie, uaktywnianie, mobilizowanie i ukierunkowywanie jednostki w system działań naprawczych’’.
W definicjach pracy z przypadkiem pojawia się wiele zasadniczych elementów. Jest to metoda pomagania bazująca na wiedzy, zrozumieniu i umiejętnym zastosowaniu właściwych technik pomocy jednostkom w rozwiązywaniu ich problemów.
Zgodnie ze współczesną metodyką działań socjalnych praca z przypadkiem obejmuje:
1. Studium przypadku, nazywane również rozpoznaniem, obejmujące charakterystykę losów, sytuacji wewnętrznej i zewnętrznej jednostki w kontekście problemu, które ma prowadzić do diagnozy społecznej i stać się podstawą opracowania planu pracy,
2. Praca z przypadkiem- oparta na sformułowanym wspólnie z podopiecznym planie pomocy, obejmująca działania o charakterze ratowniczym, kompensacyjnym lub terapeutycznym.
Jak wspomniano, proces prowadzenia indywidualnego przypadku zawiera kilka zasadniczych etapów. Pierwszym z nich jest diagnoza, której zadaniem ma być ujawnienie czynników powodujących zaistnienie trudnej sytuacji w życiu osoby.Etap skoncentrowany na rozpoznaniu, które prowadzi do diagnozy przypadku-polega na identyfikacji i analizie sytuacji jednostki w kontekście problemu, z którym się ona boryka. Materiał konieczny do opracowania diagnozy może być czerpany z różnych źródeł, za pomocą różnych technik i narzędzi, a dotyczy zwykle sytuacji osobistej, bytowej, zdrowotnej lub społecznej. W zbieraniu danych i kompletowaniu historii przypadku należy się ograniczyć do faktów istotnych z punktu widzenia problemu. Głównym źródłem informacji powinien być sam klient, jednak w wielu przypadkach informacje te powinny być potwierdzone przez osoby z najbliższego otoczenia. Na podstawie zgromadzonych danych formułowane są wnioski diagnostyczne, stanowiące o jakości diagnozy.
Głównym narzędziem diagnozy jest wywiad środowiskowy oparty na
kwestionariuszu. W momencie rozpoznania problemu rozpoczyna się już właściwy proces jego rozwiązywania. Po przeprowadzeniu diagnozy należy ustalić plan postępowania, określający kolejne kroki podjętej interwencji. Opracowanie planu pracy z przypadkiem powinno określać, co kiedy i jak ma czynić pomagający w odniesieniu do osoby, której pomaga i jego rodziny, aby uruchomić proces pomocy, rewalidacji, terapii. Plan powinien zawierać pewne aspekty zmian, które mają być efektem działań pomocowych.
Najdłuższym etapem jest prowadzenie przypadku według opracowanego planu, tzw. interwencja, wymagająca ciągłego korygowania tak diagnozy, jak i planu postępowania. Rzeczywista interwencja rozpoczyna się już od pierwszego kontaktu. Cele terapii są określane wspólnie przez pracownika i klienta, a sposób prowadzenia przypadku wynika z potrzeb klienta. Prowadzenie przypadku powinno być postępowaniem elastycznym, dopuszczającym korygowanie diagnozy i samego planu, aby uzyskać najlepszy skutek, tzw.
właściwą rewalidację. Bardzo ważnym etapem jest zakończenie interwencji. Ma ono bowiem być wyraźnym znakiem, że pracownik uważa swoją dalszą aktywność za zbędną.
Badania metodą indywidualnych przypadków posługują się dość nielicznym zestawem technik badawczych. Najbardziej użyteczną techniką tej metody jest wywiad. Uzupełniają go obserwacja i analiza dokumentów osobistych.
Definicja wg T.Pilcha
Metoda indywidualnych przypadków- jest sposobem badań polegającym na analizie jednostkowych losów ludzkich, uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej poprzez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
METODA GRUPOWA
W metodzie grupowej wychowawca ma przed sobą zespolony przez wspólne zadanie zbiór osób; wiąże go nie tylko „dialog” z pojedynczymi członkami tej zbiorowości, jego talent wychowawczy wyraża się w umiejętności przewodzenia lub przodowania grupie. Definicji grupy jest tak wiele, dla potrzeb pedagogiki wciąż najkorzystniejszą jest ta sformułowana przez Floriana Znanieckiego: grupą społeczną nazywamy każde zrzeszenie ludzi, które w świadomości samych tych ludzi stanowi odrębną całość.
Według Kamińskiego wyróżniamy 3 odmiany pracy grupowej:
1. rozwojowo- wychowawcza, grupy te mają na celu wspierać rozwój osobowości jednostek, które mniej lub bardziej świadomie identyfikują się stylami i wartościami grupy. Kształtowane są na gruncie pracy kulturalno- oświatowej dorosłych, młodzieży (w domach kultury, klubach, w związkach i stowarzyszeniach społecznych.
2. rewalidacyjne, stosują one pracę rozwojowo-wychowawczą do oddziaływań na jednostki społeczne lub fizycznie niedostosowane celem usprawnienia ich społecznego funkcjonowania. Specjalną odmianą pracy grupowej jest rozbijanie grupy uznanej za szkodliwą np. przestępczej..
3. psychoterapeutyczne, ich zadaniem jest usprawnienie społecznego i psychicznego funkcjonowania jednostki w oparciu o techniki z dziedziny psychologii klinicznej w odniesieniu do lżejszych przypadków. A więc pracownik socjalny zajmujący specjalizujący się w tej postaci metody grupowej musie mieć pogłębioną znajomość psychologii oraz większą praktykę z zakresy psychoterapii.
Praca grupowa obejmuje następujące zasady:
1. Głównym źródłem pomocy dla każdego członka grupy są inni indywidualnie i zbiorowo
2. Rozumienie i wykorzystywanie w pracy metody pracy grupowej polegającej na wspólnym rozwiązywaniu problemów, wyrażaniu stosunku emocjonalnego wobec innych, kształtowaniu wzorów stosunków interpersonalnych, wpływu na innych
3. Dążenie do umocnienia zdolności uczestników do funkcjonowania samodzielnego i autonomicznego jako jednostki i jako grupy
4. Nauczanie uczestników grupy wykorzystywania doświadczenia grupowego do funkcjonowania w różnych sytuacjach grupowych w realnym życiu
Istotą metody grupowej jest wykorzystanie dynamizmu właściwej grupy.
Możemy wyróżnić 4 etapy pracy grupowej:
1. tworzenie grupy
2. stabilizacja jej struktury i norm
3. realizacja jej celów
4. oceny efektów działania i decyzja o dalszym istnieniu lub rozwiązaniu grupy
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
METODA ORGANIZACJI SPOŁECZNOŚCI (ŚRODOWISKA)
Jest ona trzecią z podstawowych metod pracy socjalnej, według Kamińskiego organizowanie społeczności lokalnej dla zadań socjalnych( społeczno -wychowawczych) polega na ulepszaniu sytuacji społecznej, lokalnej zjednoczonymi wysiłkami i społecznych mobilizujących wszelkie siły społeczne do działań opartych na wspólnym planie wypracowanym za pomocą odpowiednich badań kompleksowych. Metoda organizowania środowiska stanowi swego rodzaju sztukę planowania stosunków społecznych w życiu społeczności lokalnej przy spożytkowaniu dorobku nauki. Jak w każdej metodzie tak i w tej możemy wyróżnić następujące etapy:
1. rozpoznawanie, diagnoza potrzeb, braków i zagrożeń
2. organizowanie zespołu pracy, polega ono na podziale zadań miedzy instytucje, zespoły itd.
3. planowanie i koordynacja działań opiekuńczo-wspomagająco- rozwojowych
4. wtórne pobudzenie
5. systematyczne ulepszanie środowiska
6. kontrola i doskonalenie
Posługując się tą metodą w działaniach socjalnych musimy pamiętać, że uruchamiamy siły i procesy, których prawdziwe źródła nie zawsze są nam znane. Musimy też wspomnieć o technikach stosowanych w praktyce ze społecznością. Są to m.in. : strukturyzacja, zarządzanie- administrowanie, przygotowanie planów i opracowań formalnych, edukacja i promocja, pokazy itd. Metoda ta jest rzadko stosowana w pracy socjalnej.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Omówione powyżej tradycyjne metody pracy socjalnej, czyli praca z indywidualnym przypadkiem, praca z grupą oraz organizacja społeczności stanowią nadal zrąb metodologii pracy socjalnej. W ostatnich latach jednakże coraz częściej mówi się o jeszcze jednej podstawowej metodzie pracy socjalnej, a mianowicie rozwiązywaniu problemów w dostarczaniu świadczeń socjalnych. Problem sprowadza się w tym przypadku do kwestii prawidłowego administrowania świadczeniami socjalnymi.