Metody w pracy socjalnej
SPIS TREŚCI
Wstęp
Rozdział I Wieki Średnie- charakterystyka wybranego okresu historycznego w
Pedagogice Socjalnej
I.1 Święty Franciszek- buntownik i miłośnik Boga
I.2 Święty Tomasz- wielki rycerz i obrońca Kościoła
Rozdział II Metody w pracy socjalnej
II.1 Metoda indywidualnych przypadków
II.2 Metoda grupowa
II.3 Metoda organizowania środowiska
Zakończenie
Bibliografia
Praca socjalna w ówczesnym społeczeństwie jest bardzo ważną nauką, gdyż zapotrzebowanie na ową pomoc społeczną rośnie w miarę postępu czasowego. Pojęcie pracy socjalnej wiąże się z celową i zorganizowaną pomocą współczesnych społeczeństw swoim nieudolnym ekonomicznie, społecznie lub fizycznie członkom. Cele pracy socjalnej są realizowane w odniesieniu do indywidualnej i grupowej aktywności człowieka z wykorzystaniem trzech podstawowych metod: 1)indywidualnych przypadków 2) grupowej 3) środowiskowej, oraz takich technik jak psychoterapia, poradnictwo, mediacja i innych opartych na kontaktach interpersonalnych między pracownikami socjalnymi a osobami wspomagającymi, zwanymi klientami. Pojęcie pracy socjalnej (ang. social work) zostało ukute w Stanach Zjednoczonych w 1900 r. Przez Simona N.Pattena dla oznaczenia zawodowej działalności, którą w końcu XIX w. zaczęto zastępować tradycyjne formy dobroczynności w Ameryce. Tak więc tym pojęciem posługujemy się aż do dzisiejszego dnia. Współcześnie teorię pracy socjalnej można określić jako zasób naukowo uzasadnionej refleksji nad wiedzą, umiejętnościami i motywacjami potrzebnymi przy praktycznym wykonywaniu pracy. Jeśli chodzi o metody pracy ich charakterystykę przedstawię w II rozdziale mojej pracy.
Rozdział I
Aby dokładnie zrozumieć istotę tematu podjętej przeze mnie pracy należy rozpocząć o części historycznej, która jest tak ważna w poznaniu przedmiotu pedagogika socjalna. Najciekawszym według mnie wiekiem był wiek średni, który pokrótce chciałabym scharakteryzować. Kiedy w upadł Rzym, a zarazem jego kultura pozostało chrześcijaństwo i wraz z nim Europa wchodziła w nową epokę średniowiecza. Europa oznaczała już nie tylko Rzym, lecz świat barbarzyński, schrystianizowany tylko powierzchownie, który dopiero co zaczynał żyć i kształtować swe oblicze opierając się na plemiennych tradycjach. Wraz ze śmiercią Karola Wielkiego załamało się jego kulturowe dzieło, lecz politycznie i społecznie Europa była już zorganizowana. Warto wspomnieć również o losach świętych, które były tak widoczne w średniowieczu. Filozofia tego wieku, zrodzona w ciszy klasztornych murów została ożywiona w wieku XIII nową myślą.
I.1 Czołową, święta postacią tego wieku był Święty Franciszek. Był on buntownikiem, choć zarazem człowiekiem epoki, w której się ukształtował. Odkrycie radości życia i świata ziemskiego, odrzucenie autorytetów prowadziło go bezpośrednio do boga i w nim poszukiwał on potwierdzenia swych czasem szalonych myśli. Współcześni widzieli w nim odkrywcę piękna otaczającego świata i człowieka jako jego części, a w sferze idei twórcę postulatu miłowania Boga przez miłość do stworzenia, które On umiłował. Odkrycie otaczającego świata przez Św. Franciszka było jeszcze czynem człowieka średniowiecza, jako będącego pośrednikiem Boga. Według Św. Franciszka współżycie braterskie powinno być służbą tzn. powinno opierać się na posłuszeństwie połączonym z miłością. Według niego wzajemne wysłuchiwanie się jednostki to podstawa społeczności ludzkiej, która prowadzi do więzi silniejszej niż opasujące zakon, mury klasztorne. Św. Franciszek swoimi czynami wskazywał metodę okazywania miłosierdzia przez tych, którzy w pełni chcą się poświecić urzeczywistnianiu dzieła Chrystusowego, a widomym tego znakiem było miejsce wybrane na nowicjat- szpital trędowatych leprozorium. Jego cechą życia była dynamika ruchu. Oznaczała ona ciągłe poszukiwanie potrzebujących, a zarazem dążność do „prawdziwego pokoju”. Dążność ta opierała się na uznaniu, że pokoju nie należy rozumieć jako coś co jest dane, lecz jako coś co należy osiągnąć. Jego istota leży w braterstwie działania, które bez oręża i przymusu, odwołując się tylko do czystej miłości, wyzwala świat od wojny i nienawiści. Średniowiecze aż do XIII wieku pozostało pod przemożnym wpływem augustynizmu. Nawet wyzwolony św. Franciszek nie zrywał ostatecznie z duchem filozofii, lecz raczej rozszerzał jej obszary.
I.2 Obok świętego Franciszka również nie mniej ważną osobą w średniowieczu był święty Tomasz, zwany również Akwinatą. Na pewno był on postacią przełomową w dziejach myśli europejskiej. Święty Tomasz uderzał w podstawy klasycznego feudalizmu opartego na indywidualnym kontrakcie, przeciwstawiając mu społeczeństwo będące wspólnotą wspólnot. Urodzony w miejscu określonym umową społeczną, dążył do jej przekreślenia, stając się członkiem wspólnoty braci żebrzących. Zszedł on do poziomu najnędzniejszych, aby dopiero z tej perspektywy tworzyć myśl społeczną akceptującą świat współczesny, lecz oparty na nowej zasadzie więzi wspólnotowe. W jego teorii, która jest zawarta w Summa Theologica na pierwszy plan wysuwają się ustalenia dotyczące praw rządzących światem, które są wieczne, boskie, naturalne i ludzkie. Święty Tomasz za Arystotelesem stwierdzał, że człowiek jest istotą społeczno-polityczną zaś stanowi wspólnotę, która składa się ze wspólnot. Tak więc według niego społeczeństwo jako całość urzeczywistnia się tak na płaszczyźnie kościoła, jak i natury, tak Kościoła, jak i państwa. Jak wiadomo, ze strukturą społeczeństwa wiązał się stan posiadania, czyli własność, która była zgodna z naturalnym zróżnicowaniem społecznym, wartościowanie zaś mogło dotyczyć tylko jego następstw. Własność powinna być podstawą do godnego życia, wszelkie dobra zaś należy wykorzystać z myślą o społeczeństwie, to znaczy o tych, którym wspólnota winna jest opiekę. Święty Tomasz podejmował również podstawowy dla średniowiecza problem relacji pomiędzy władzą duchowną i świecką, przyznając im rozdzielczość. W ostatecznym rozrachunku określał on relację miedzy władzą duchowną i świecką. Uznawał, że porządek łaski jest wyższy od porządku natury i władza kościelna związana z tym pierwszym ma prawo ingerować w sprawy państwowe wówczas, gdy panujący swoimi rządami odwraca poddanych od porządku łaski. Był to wiek XIII, a św. Tomasz bronił Kościoła, nie zaś świeckiej władzy. Był rycerzem wiary nie zaś królestwa czy cesarstwa.
Warto też wspomnieć o czasach przełomu, w których możemy poznać losy wybranych i skazanych na potępienie. Religia, która na początku otwierała swe bramy wieczności przed wszystkimi, już w czasach św. Augustyna mówiła tylko o wybranych, by ostatecznie na początku nowego tysiąclecia radykalnie zawęzić krąg zbawionych. Trudno, więc się dziwić, iż człowiek średniowiecza był nękany nie tylko głodem, zarazą i wojną, ale także obsesyjnym lękiem przed potępieniem. Dla takiego człowieka istniała tylko jedna pewne droga prowadząca do zbawienia, było nią już za życia całkowite poświęcenie się służbie Bogu. Pomoc bliźniemu stawała się przepustką do raju. Oprócz tego istniał również jeszcze jeden sposób, którym był pochód świętych męczenników. W świecie nękanym plagami istniała tylko nadzieja tkwiąca w wierze. Wszyscy zdążali do idealnego świata, porzucając wartości, dobra. Tendencja do życia wspólnotowego w Europie była związana z życiem religijnym, a jej wyrazem były zakony. Tu zaczyna się rozwój szpitalnictwa zakonnego. Jednym ze sławniejszych zakonów był zakon templariuszy. W wieku XII i XIII Kościół i rycerstwo miały już nowego konkurenta, którym były miasta. Tu następuje dynamiczny rozwój szpitali. Jednak obok gmin działalność dobroczynną przejawiały także istniejące na jej terenie bractwa. Powstały też przytułki, w których życie toczyło się własnym trybem i brak było już takich rygorów jak w szpitalu(regulaminy). Istniały również stowarzyszenia o charakterze teatralnym. Dla ubogich członków wypłacano określone kwoty, które pochodziły z tzw. „skrzynki”.
Rozdział II
II.1 Metoda indywidualnych jest najczęściej stosowaną metodą w pracy socjalnej. Została ona zapoczątkowana w latach dwudziestych bieżącego stulecia przez jedną z amerykańskich pionierek profesjonalnej pracy z przypadkiem Mary Richmond. Twierdzi ona, że „ Na pracę z przypadkiem składają się procesy, które przez świadome dokonywanie indywidualnych aktów dostosowania się jednostek do otoczenia rozwijają osobowość” .
W definicjach pracy z przypadkiem pojawia się wiele zasadniczych elementów. Jest to metoda pomagania bazująca na wiedzy, zrozumieniu i umiejętnym zastosowaniu właściwych technik pomocy jednostkom w rozwiązywaniu problemów. Krótko mówiąc jest ona sposobem pomocy realizowanym przez pracownika socjalnego, w którym poprzez analizę sytuacji jednostki borykającej się z jakimś problemem w kontekście środowiska, prowadzi się do opracowania diagnozy przypadku oraz planu postępowania i podjęcia działań profilaktycznych, kompensacyjnych, angażując jednostkę w cały proces pomocy dla jej dobra oraz dobra społecznego. Praca socjalna z przypadkiem obejmuje określone procedury postępowania, nazywane etapami: diagnoza przypadku, opracowanie planu postępowania i prowadzenie przypadku. Zgodnie już ze współczesną metodyką działań socjalnych praca z przypadkiem obejmuje co najmniej dwa podstawowe komponenty: 1)studium przypadku, które obejmuje charakterystykę losów, sytuacji, w kontekście problemu, które ma prowadzić do diagnozy społecznej i stać się podstawą opracowania planu 2) praca z przypadkiem, która jest oparta na sformułowanym wspólnie z klientem planie pracy, obejmująca działania o charakterze ratowniczym. Według A. Kamińskiego wychowawcza funkcja pracy socjalnej jest niezastąpionym narzędziem pracowników prowadzących indywidualne przypadki.
METODA INDYWIDUALNYCH PRZYPADKÓW
Studium przypadku Praca z przypadkiem
Charakterystyka jednostkowych Diagnoza społeczna Opracowanie planu pracy Prowadzenie przypadku
losów ludzkich
Możemy też wyróżnić kilka modeli pracy socjalnej z przypadkiem, które wyłoniły się w toku rozwoju historycznego są to m.in.: model psychospołeczny, model funkcjonalny, model modyfikacji zachowań itd. Warto też wspomnieć o zasadach w stosowaniu metody indywidualnych przypadków są to: zasada akceptacji, zasada komunikacji, zasada indywidualizacji, zasada uczestnictwa, zasada zaufania i poszanowania prywatności, oraz zasada samoświadomości.
II. 2 W pedagogice socjalnej definicji grupy jest tak wiele, ale moim zdaniem najbardziej trafną jest definicja sformułowana przez Floriana Znanieckiego: „Grupą społeczną nazywamy każde zrzeszenie ludzi, które w świadomości samych tych ludzi stanowi odrębną całość”. Metody pracy grupowej zostały powszechnie wprowadzone w połowie lat sześćdziesiątych. Prekursorką tej metody była Clara A.Kaiser. W polskiej pedagogice społecznej i teorii pracy socjalnej metodę grupową upowszechnił i zaadoptował Aleksander Kamiński. On także proponuje 3 rodzaje grup
1. rozwojowo- wychowawcza, grupy te mają na celu wspierać rozwój osobowości jednostek, które mniej lub bardziej świadomie identyfikują się stylami i wartościami grupy. Kształtowane są na gruncie pracy kulturalno- oświatowej dorosłych, młodzieży (w domach kultury, klubach, w związkach i stowarzyszeniach społecznych.
2. rewalidacyjne, stosują one pracę rozwojowo-wychowawczą do oddziaływań na jednostki społeczne lub fizycznie niedostosowane celem usprawnienia ich społecznego funkcjonowania. Specjalną odmianą pracy grupowej jest rozbijanie grupy uznanej za szkodliwą np. przestępczej
3. psychoterapeutyczne, ich zadaniem jest usprawnienie społecznego i psychicznego funkcjonowania jednostki w oparciu o techniki z dziedziny psychologii klinicznej w odniesieniu do lżejszych przypadków. A więc pracownik socjalny zajmujący specjalizujący się w tej postaci metody grupowej musie mieć pogłębioną znajomość psychologii oraz większą praktykę z zakresy psychoterapii.
Możemy wyróżnić cztery etapy pracy z grupą
1. tworzenie grupy
2. stabilizacja jej struktury i norm
3. realizacja jej celów
4. oceny efektów działania i decyzja o dalszym istnieniu lub rozwiązaniu grupy
Praca grupowa obejmuje następujące zasady:
1. Głównym źródłem pomocy dla każdego członka grupy są inni indywidualnie i zbiorowo
2. Rozumienie i wykorzystywanie w pracy metody pracy grupowej polegającej na wspólnym rozwiązywaniu problemów, wyrażaniu stosunku emocjonalnego wobec innych, kształtowaniu wzorów stosunków interpersonalnych, wpływu na innych
3. Dążenie do umocnienia zdolności uczestników do funkcjonowania samodzielnego i autonomicznego jako jednostki i jako grupy
4. Nauczanie uczestników grupy wykorzystywania doświadczenia grupowego do funkcjonowania w różnych sytuacjach grupowych w realnym życiu
II. 3 Trzecią i zarazem ostatnią metodą w pracy socjalnej jest metoda organizowania środowiska, charakteryzuje się ona przede wszystkim skoncentrowaniem uwagi na społeczności jako całości. W metodzie tej, która bywa też nazywana metodą organizacji zasadniczym celem jest w każdym przypadku wspomaganie jego rozwoju, aktywizowanie, inspirowanie do pozytywnych zmian itd. Ważnym zadaniem w tej metodzie jest tworzenie wspólnoty w aspekcie integracji danego środowiska, budowania więzi, wymiany i przepływu informacji o tym, co dzieje się w danym środowisku. Jak w każdej metodzie tak i w tej możemy wyróżnić następujące etapy:
1. rozpoznawanie, diagnoza potrzeb, braków i zagrożeń
2. organizowanie zespołu pracy, polega ono na podziale zadań miedzy instytucje, zespoły itd.
3. planowanie i koordynacja działań opiekuńczo-wspomagająco- rozwojowych
4. wtórne pobudzenie
5. systematyczne ulepszanie środowiska
6. kontrola i doskonalenie
Posługując się tą metodą w działaniach socjalnych musimy pamiętać, że uruchamiamy siły i procesy, których prawdziwe źródła nie zawsze są nam znane. Musimy też wspomnieć o technikach stosowanych w praktyce ze społecznością. Są to m.in. : strukturyzacja, zarządzanie- administrowanie, przygotowanie planów i opracowań formalnych, edukacja i promocja, pokazy itd. Metoda ta jest rzadko stosowana w pracy socjalnej.
Omówione powyżej tradycyjne metody są bardzo ważne w pracy pracownika socjalnego, powinny tworzyć podstawę pomocy dla klienta. A każdy z owych pracowników powinien umiejętnie się nimi posłużyć. Jak mogliśmy zobaczyć w części historycznej mojej pracy instytucja opieki istniała już od dawna, jednak nie mogła umiejętnie pomagać ludziom, gdyż zapewne nie znała odpowiednich metod pomocy klientom. Dziś gdy te metody są znane pomoc jest łatwiejsza i bardziej umiejętna. Szkoda tylko, że brakuje nam takich wspaniałych osób jak Św. Franciszek, czy Św. Tomasz a Akwinu, które potrafiły by bezinteresownie poświęcić się pracy ludziom. Społeczeństwo współczesne mimo, że jest narażone na tzw. zagrożenie cywilizacyjne nie zwraca uwagi na krzywdę bliźniego, jest „samolubnym narodem”, które myśli tylko o swoim dobrze. Pozostaje nam mieć tylko nadzieję, aby nasz naród nie został pozostawiony sam sobie. Aby nie był to „walka z wiatrakami” tylko życie w bezpiecznym i bezinteresownym społeczeństwie.
BIBLIOGRAFIA
1. Ewa Kantowicz, Elementy teorii i praktyki pracy socjalnej, Olsztyn 2001
2. red. L.Malinowski, M.Orłowska, Praca socjalna służbą człowiekowi, Warszawa 1997
3. Aleksander Kamiński, Funkcje pedagogiki społecznej, Warszawa 1975
4. J.Radwan-Pragłowski, K.Frysztacki, Społeczne dzieje pomocy człowiekowi: od filantropii greckiej do pracy socjalnej,1996
5. Elementarne pojęcia pedagogiki społecznej i pracy socjalnej / Red. nauk. D. Lalak, T. Pilch. - Warszawa : Wydaw. Akademickie "Żak", 1999