Metodyka i metodologia pracy socjalnej

METODYKA I METODOLOGIA PRACY SOCJALNEJ
(w) Proces postępowania metodycznego w porządku chronologicznym.
1. Życzenie lub problem społeczny. (czynność informacyjna o tym, czego chce klient)
2. Analiza sytuacji ? oznacza zebranie wszystkich elementów odnoszących się do danego problemu zgłaszanego przez jednostkę/grupę społeczną. Jest to pierwsza faza działania metodycznego (b.istotna!) Elementy:
- kontekst ogólny
- teren działania
- placówka, w której pracuje pracownik socjalny
- pracownik socjalny pozostający w zgodzie z klientem
- podopieczny;
Problem ? pojęcie trudności i konieczności zmiany. W terminologii socjologicznej (socjalnej) pokrywa się z pojęciem obiektywnego niedostatku w porównaniu z istniejącymi normami społecznymi.
Potrzeba ? naturalne, często nieuświadomione dążenie ? silne pragnienie tego, co jest niezbędne. Wymóg odnoszący się do natury lub życia społecznego. Termin ten ma silny aspekt subiektywny, odnosi się do jednostki, grupy społ., społeczności.
Ocena ? w pracy socjalnej element zmiany, który wprowadzamy w życie jednostki. By pracownik socjalny mógł zaproponować zmiany, musi wiedzieć, czego dotyczy zmiana i przełożyć to na kierunki działań. Określenie celów zmian i opracowanie programu działań wynika z procesu oceny. Ocena umożliwia pracownikowi socjalnemu postawienie hipotezy (z początku wstępnej). Termin ten oznacza oszacowanie wartości. Ocenić ? wydać opinię o danej rzeczy. Ocena skupia się na trudnościach, które należy rozwiązać.
Ocena operacyjna ?
Ocena ? proces ciągły i dynamiczny; jest prowizoryczna (nie wiemy niczego do końca); jest subiektywna;
Rodzaje ocen (klasyfikacja ocen):
a) w zależności od zawartości (zmienne wchodzące do oceny: instytucje, życzenia klienta, kim jest klient, odniesienie teoretyczne i indywidualne podejście pracownika socjalnego).
- dynamiczna
- kliniczna
- genetyczna
b) w zależności od etapu działania:
- wstępna
- operacyjna
- rezultatów;
Umowa ? wspólne uzgodnienie celów projektu działania pracownika socjalnego i klienta, polegają na wyjaśnieniu i wspólnej negocjacji wyboru możliwości działań, które prowadzą do określonej zmiany (trzeba określić czas, miejsce, termin).
Konwencja, w której jedna lub wiele osób zobowiązuje się wobec 1 lub wielu osób do dania/ zrobienia lub niezrobienia czegoś. Porozumienie 2 lub więcej osób dotyczące konkretnego zamierzenia.
Cel główny ? zawiera element strategii! Strategia działania i praktyka postępowania.
Cele szczegółowe ? drobne,,kroczki? prowadzące do osiągnięcia celu głównego.
Bezpośrednie i pośrednie działania metodyczne w pracy socjalnej.
Zmienne biorące udział w metodycznym działaniu:
- wybór działania pracownika socjalnego
- rozumienie sytuacji klienta
- cele ogólne krótko? i długoterminowe
- ocena sytuacji
- inicjatywa propozycji
- poziom rzeczywistości społecznej
- czas trwania metodycznego działania;
Klasyfikacja działania metodycznego
a)Działanie met. bezpośrednie:
- bezpośredni kontakt z klientem / grupą społeczną;
Elementy:
- wyjaśnianie (wspieranie i rozumienie) ? umiejętność skłonienia klienta do mówienia o swoim położeniu, problemach;
Techniki:
? umiejętność aktywnego słuchania, obserwacji, zadawania pytań (b.ważne!); ważna rola doświadczenia pracownika socjalnego;
? wspieranie ? wzmacnianie klienta w jego myśleniu o sobie i o swoim problemie;
? rozumienie siebie,
? informowanie ? niezbędna forma pracy, mająca wyposażyć klienta w wiedzę, która pozwoli mu dokonać właściwych wyborów,
? działania wychowawcze; poradnictwo, doradztwo (dostarczanie wiedzy i umiejętności);
Typy działań wychowawczych:
? przekazywanie wiedzy i umiejętności
? reedukacja
? działania resocjalizacyjne
? rozwijanie osobowości
? perswazja ? wywieranie wpływu na decyzje naszego podopiecznego
? konfrontacja
? nadzorowanie, kontrola
Rozszerzenie kontaktu i tworzenie nowych możliwości. Strukturyzacja relacji w pracy z klientem ? wyznaczanie ram rozmów ? koncentracja na celach.
Działania pośrednie ? prowadzi się pod nieobecność klienta. Klient z nich korzysta, lecz uczestniczy w nich pracownik socjalny.
? Organizacja - dokumentacja (organizacja przestrzeni działania, pracy i dokumentacji)
? Programowanie i planowanie metodycznych działań bezpośrednich
? Metodyczne działanie kierowane do otoczenia klienta
? Współpraca z innymi pracownikami socjalnymi
? Metodyczne działania na poziomie instytucji (międzyinstytucjonalna);
Metody pracy socjalnej.
Helena Radlińska a Mary Richmond ? różnice w podejściu do klienta.
(i)Helena Radliska, stosując metodę przypadków w promowanej przez siebie koncepcji pracy społecznej przedstawia wizję wrażliwego i wszechstronnego opiekuna zaangażowanego w rozwiązywanie wielu problemów swojego podopiecznego. Pracę z przypadkiem rozumiała jako ?budzenie, uaktywnianie, mobilizowanie i ukierunkowywanie jednostki w system działań naprawczych?.
Mary Richmond twierdzi, że ?na pracę z przypadkiem składają się procesy, które przez świadome dokonywanie indywidualnych aktów dostosowania się jednostek do otoczenia - rozwijają osobowość?.
Aleksander Kamiński uważał, że ?praca z przypadkiem jest sztuką opartą na nauce (?), zdolnością twórczego interpretowania i komponowania wiedzy w odniesieniu do danej jednostki i uwarunkowań środowiskowych jej sytuacji, które mają służyć mobilizowaniu sił jednostki i uruchamianiu aktywności społecznej instytucji ratownictwa, opieki i wspierania rozwoju. Prowadzenie przypadku ma polegać także na stymulowaniu wzajemnego przystosowania się jednostki i środowiska?. W interpretacji definicji pracy z przypadkiem A. Kamiński podkreśla także pozycję pracownika socjalnego (pedagoga społecznego), który oprócz wiedzy z zakresu nauk o człowieku i środowisku oraz umiejętności obcowania z ludźmi, winien posiadać także wiedzę życiową (dojrzałość psychospołeczną).
(w)(!)Postępowanie pracownika socjalnego prowadzącego ind. przypadek powinno rozpocząć się od:
? odpowiedniego zdefiniowania problemu, poprzedzonego starannym ,,widzeniem? samego zainteresowanego,
? rozpoznania sytuacji życiowej klienta, przyczyn, które skłoniły go do szukania pomocy u pracownika socjalnego,
? oczekiwania wobec instytucji (wobec pracownika socjalnego),
? dot. doświadczenie w radzeniu sobie z tymi samymi lub innymi trudnościami;
,,Przyzwyczajenie jest drugą naturą człowieka?
(!) Istnieją pewne warunki, od których zależy, czy rozmowa albo wywiad z klientem spełnią swoją funkcję:
? okoliczności nawiązania rozmowy z klientem,
? rozmowa bez osób trzecich ? zachowanie intymności,
? wcześniejsze pozytywne doświadczenia w kontaktach między pracownikiem a klientem,
? pogłębienie informacji poprzez krótką charakterystykę psychologiczną klienta,
? integralną częścią rozpoznania diagnostycznego (pogłębionej diagnozy) powinna być pogłębiona analiza charakterystyki społeczno ? kulturowej specyfiki środowiska, w którym żyje klient;
Spełnienie w.w. warunków daje prawo do diagnozy społecznej, która wskaże bezpośrednie lub pośrednie przyczyny trudności życiowych jednostki i która pozwoli nakreślić odpowiednie kierunki postępowania w pracy z jednostką.
(!) Podejścia w pracy socjalnej:
funkcjonalne ?
psychospołeczne ?
skoncentrowane na rozwiązaniu problemów ?
skoncentrowane na zmianie zachowania (behawioralne) ?
interwencji w sytuacji kryzysowej ?
uczestniczące (partycypacyjne) ?
zorientowane na przekształcenie ?
pomocy (towarzyszące w rozwoju) ?
Działania metodyczne jako forma dokonania zmiany w sytuacji klienta.
Działania metodyczne ? każdy rodzaj działalności pracy socjalnej, który zmierza do dokonania zmian w sytuacji klienta przy uwzględnieniu oceny sytuacji klienta, źródeł wpływu na jego sytuację i subiektywnego podejścia samego pracownika socjalnego.
Katalog cech instrumentalnych pracownika socjalnego: kreatywność, umiejętności organizatorskie, sumienność, systematyczność, dyscyplina, odpowiedzialność, spostrzegawczość, identyfikowanie się z zawodem, wyobraźnia społeczna, stałe pogłębianie wiedzy, dbałość o dobre imię pracownika socjalnego, wrażliwość, empatia, opiekuńczość, troskliwość, poszanowanie godności, bezstronność;
Podstawowe zadania pracownika socjalnego w procesie dokonywania zmiany w sytuacji klienta:
zaangażowanie w relacje zawodowe, identyfikacja i definiowanie problemu z którym zwraca się klient, umiejętność oszacowania sytuacji, formułowanie celów, zbieranie i analizowanie informacji, formułowanie planu interwencji, monitorowanie jak wygląda rozwój zmian, ocena zaangażowania sił, środków i związany z tym efekt, zakończenie interwencji;
Rodzaje klientów w procesie metodycznym.
? ,,trudny? klient ? stawia pracownika socjalnego w sytuacji, która wymaga od niego więcej niż zwykle albo sposób rozwiązywania problemów nie jest ,,standardowy?; powoduje frustrację, bagatelizowanie sprawy klienta, mobilizację;
? z niskimi kompetencjami społecznymi (niezaradny) ? cechy: strach przed instytucjami, bezradny, niska samoocena, niski poziom wykształcenia, nadmierna ufność, infantylność;
? depresyjny ? zniechęcenie/apatia, lub pobudzenie ? zachowania dwubiegunowe;
? klient niechętny ? powie tylko to, co uważa; może się na coś zgodzić, potem znajdzie argumenty, żeby czegoś nie robić; często sabotuje poczynania pracownika socjalnego; stawia nierealne cele, których nie da się zrealizować; będzie obarczał winą za niepowodzenie innych, nie siebie; manipuluje; wymaga stanowczości, konsekwencji;
? roszczeniowy ? roszczenia często towarzyszą zaburzeniom psychicznym, lękom społecznym; atak wywołuje agresję u takiego klienta; należy go utwierdzać w przekonaniu, że sobie poradzi;
? agresywny ? pobudzony emocjonalnie; osłabienie kontroli; silnie odbiera bodźce w bezpośredniej relacji i napływające ze świata; agresja jest ochroną przed przekraczaniem granic;
Wśród działań metodycznych bezpośrednich możemy wyróżnić nast. formy oddziaływań: wyjaśnianie, wspieranie, perswazja, nadzorowanie, wpływanie, wychowanie, poradnictwo, narzucanie wymogów i ograniczeń, rozszerzanie sieci kontaktów, wspieranie finansowe;
(ćw) Obszary analizy sytuacji klienta: 1. kontekst ogólny, 2. teren działania,3. placówka, 4. relacje klient ? pracownik socjalny, 5. podopieczny.
(w) Metoda indywidualnego przypadku wymaga od pracownika socjalnego:
- postawy aktywnej
- wiedzy teoretycznej z zakresu nauk o człowieku, zwł. psychologii, ale też wiedzy nt. środowiska (socjologia, pedagogika społ., prawo),
- doświadczenia zawodowego (warsztat metodyczny pracownika socjalnego),
- umiejętności interpersonalne, umiejętność nawiązywania kontaktów,
Poza tym ważną sprawą jest przejmowanie przez pracownika socjalnego odpowiedzialności za dobro klienta (zdrowie, samopoczucie itp.), aby zmotywować klienta, zdobyć jego zaufanie.
Narzędzia (techniki):
? umiejętność posługiwania się kwestionariuszem,
? umiejętność rozmowy,
? wywiad (postawy, pragnienia, opinie klienta o sobie ? dostarczone w wywiadzie),
? kontrakt,
? pogłębienie inf. dot. strony psychologicznej klienta (charakterystyka sylwetki psychologicznej);
W trakcie rozmowy z klientem dowiaduję się, że klient przejawia daleko pesymistyczny obraz siebie, wyraża silne lęki itp. Interpretujemy je i analizujemy, czy klient potrzebuje pomocy psychologicznej i psychiatrycznej (lub sami korzystamy z konsultacji psychologicznej). Zapisujemy obserwacje w formie notatki.
Zasady obowiązujące w metodzie ind. przypadku:
? akceptacja jednostki takiej jaka jest,
? wiara w jednostkę,
? pomoc jednostce w dostrzeganiu tego co wartościowe w niej i u jej bliskich,
? powodzenie diagnostyczne i rewalidacyjne zależą od życzliwości pomiędzy prowadzącym, a jednostką,
? chęć i umięjętność słuchania wypowiedzi jednostki,
? zmieżanie do takiego nastawienia jednostki, aby zapragnęła sama skorygować swoje życie, Zasady akceptacji:
? zasadę samoświadomości- umiejętności oddzielania pomocy potrzebującemu od osobistych preferencji i upodobań,
? zasadę komunikacji- uczestnicy procesu pomocy mają prawo się ze sobą nie zgadzać, lecz musza nawzajem rozumieć swoje intencje wypowiedzi,
? zasadę indualizacji- polegającą na zrozumieniu specyfiki sytuacji danego człowieka
? zasadę uczestnictwa- podopieczny musi od sanego początku aktywnie i świadomie uczestniczyć w proceśie działania korygującym i naprawczym
? zasadę zaufania i poszanowania prywatności.
Techniki do metody indywidualnego przypadku:
? wywiad środowiskowy,
? obserwacja uczestnicząca,
? analiza dokumentów osobistych,
? analiza wywiadów.
Diagnoza ? rozpoznanie pewnego stanu wymagającego naszej interwencji. Termin wprowadzony przez Mary Richmond w 1912r. W tę definicję wpisuje się model medyczny: lekarz ? pacjent. Zakłada bierność klienta. Z drugiej strony model metodyczny ? aktywność klienta, wzmacnianie, motywacja.
Diagnoza w kontekście modelu metodycznego ? podobnie jak mówi diagnoza lekarska, stosowana jest rozpoznania przyczyny niezadowalających stanów jednostki ludzkiej (np. niedostosowania społ., zaburzeń zachowania, wykolejeń, degradacji, deprywacji itd.)
Opracowanie diagnozy w ind. przypadku (musi być zgodna z metodami i technikami pracy/metodologią pracy z ind. przypadkiem):
1) Dane osobowe.
2) Zdefiniowanie problemu ? podsumowanie rozmowy z klientem (kogo dotyczy problem i jaka to kwestia społeczna).
3) Określamy metody/techniki/narzędzia, gromadzenie materiału diagnostycznego (techniki obserwacji, gromadzenie dokumentów).
4) Opis/charakterystyka klienta w kontekście cech psychologicznych, socjologicznych, fizycznych lub zdrowotnych. Zmienne pomagające przygotować opis: ocena poziomu rozwoju, inf. dot. odchyleń od normy, inf. nt. wyglądu klienta, ocena jego postawy, zainteresowania klienta; jeśli chodzi o dzieci jest większy stopień trudności; krótka charakterystyka środowiska rodzinnego: sytuacja materialno ? bytowa, statut społ., ew. opis trudnej sytuacji rodziny, postawa rodziców wobec dzieci.
5) Plan pomocy (plan pracy z przypadkiem) ? być może kontakt ze specjalistami, skierowanie na badania itp.
Modele interwencji w pracy socjalnej:
1) Podejście skoncentrowane na zadaniu (uściślenie podejścia problemowego). Polega na:
? koncentracji na aktualnych problemach klienta; następujące po sobie fazy to: aktywność klienta i pracownika, ustalenie wspólnych definicji problemu, wspólne ustalenie warunków i kierunków zmian, wspólne ustalenie źródeł trudności, ocena dotychczasowych umiejętności radzenia sobie z problemami;
? ustalenie kontraktu ? umowy, która pozwala planować zmiany;
2) Podejście strukturalne (bazuje na uwarunkowaniach społecznych); opiera się na założeniach, że:
? problemy ind. są funkcją społecznej dezorganizacji, a nie jednostkowej patologii,
? wszyscy pracownicy socjalni mają obowiązek działać na rzecz rozwiązań systemowych;
4 zasady:
I Odpowiedzialność klienta za siebie.
II Postępowanie w ślad za oczekiwaniami klienta.
III Maksymalizacja potencjalnego wsparcia dla klienta w jego środowisku.
IV Stopniowy nacisk na presję klienta (mobilizacja klienta).
3) Podejście systemowe ? koncentruje się na 5 kluczowych zagadnieniach:
I Braku niezbędnych zasobów.
II Braku powiązań między ludźmi a systemami zabezpieczającymi.
III Zakłóceniami interakcji w obrębie tego samego systemu zabezpieczającego.
IV Indywidualnymi trudnościami naszego klienta w rozwiązywaniu problemów.
V Zakłóceniami interakcji między różnymi systemami zabezpieczającymi.
Typowe elementy podejścia systemowego (chodzi o procedurę interwencyjną):
? pomaganie ludziom w lepszym radzeniu sobie z trudnościami
? pomaganie ludziom w lepszym wykorzystywaniu swoich możliwości
? ustanowienie wyjściowych powiązań między ludźmi a zasobami
? ułatwienie interakcji w obrębie systemów zabezpieczających (przełamanie barier biurokratycznych, systemowych)
W podejściu systemowym winniśmy wywierać wpływ na politykę społeczną, udzielać materialnego wsparcia, robić monitoring i kontrolę wobec osób wymagających opieki i nadzoru.
4) Podejście psychodynamiczne (skoncentrowane na oddziaływaniu na osobowość członków rodziny):- - zwracamy uwagę na kwestie związane z komunikacją w obrębie rodziny
- elementy strukturalne, czyli wewn. (problemy związane z relacją członków rodziny), zewn. i środowiskowe (wynikają z polityki społ. regionu) czynniki dezorganizacji rodziny;
5) Interwencja kryzysowa: proponuje krótkoterminową pomoc w nagłych, dramatycznych sytuacjach rodziny.
Modelowym podejściem jest podejście eklektyczne (połączenie w.w. modeli). Diagnoza rodziny w oparciu o zmienne systemowe:
? pytanie: jakie cele ma ta rodzina, ku czemu zmierza? (cele rodziny)
? kultura rodziny (elementy wynikające z kwestii religii, wzorów rodzinnych)
? element wychowywania dzieci (nagrody, kary itp.)
? struktura rodziny (rola każdego członka rodziny)
? rozwój rodziny (związek z piramidą Maslowa)
? zasoby rodziny (na czym możemy budować rozwój rodziny)
? granice rodziny (jak osoba z zewnątrz ? synowa itp. ? jest traktowana w tej rodzinie; jak traktuje się osoby, które odeszły z rodziny)
? klimat rodziny (wzajemne relacje emocjonalne);
(ćw) Działania metodyczne bezp.:
? wyjaśnianie (informacje dot. osoby, okoliczności i przyczyn; wywiad)
? wspieranie (zasiłki; rozmowy)
? nadzorowanie (towarzyszenie w procesie zmian)
? rozszerzenie kontaktów (uruchamianie pomocy otoczenia, specjalistów; organizowanie spotkań, festynów itp.)
? strukturyzacja kontaktów z podopiecznym (określanie terminów, czasu trwania spotkań i ich tematyki);
(w) Interwencja kryzysowa.
Jest to forma pomocy psychologicznej. Polega na kontakcie terapeutycznym, skoncentrowanym na problemie wywołującym kryzys, czasowo ograniczonym, w którym dochodzi do konfrontacji osoby z kryzysem i do jego rozwiązania. Redukcja symptomów i przywrócenie równowagi psychicznej zapobiega dalszej dezorganizacji. Najbardziej klasyczny model i.k. polega na zapewnieniu wsparcia emocjonalnego i poczucia bezpieczeństwa, na pomocy w konkretnych sprawach, na zredukowaniu lęku dzięki opiekuńczości w okresie, kiedy zaburzona jest jasność myślenia i utrudnione właściwe decyzje i działania. W i.k. istotna jest empatyczna odpowiedź na potrzeby osoby w kryzysie. E.S.Shneidemann podkreśla, że interwencja musi mieć charakter praktyczny, nie jest to czas na wyszukane psychologiczne interpretacje, ale jest to czas na działanie.
Na praktykę i.k. składają się najczęściej następujące działania:
? udzielenie wsparcia emocjonalnego ułatwiające odreagowanie emocji
? konfrontowanie z rzeczywistością i przeciwdziałanie tendencjom do zaprzeczania i zniekształcania
? dokonywanie oceny dot. sposobów radzenia sobie lub stworzenie nowych
? odwołanie się do sprawdzonych strategii
? utworzenie planu pomocy;
Specyficzne cechy i.k.:
? podjęcie natychmiastowej pomocy
? duża intensywność kontaktów
? skoncentrowanie na problemach tu i teraz
? ograniczenie czasowe (6-20 spotkań, co najmniej raz w tygodniu)
? aktywne, czasami dyrektywne działanie osoby pomagającej;
Czego unikać?
- pocieszania, perswadowania, dawania rad
- tłumaczenia reakcji emocjonalnych (,,nie płacz? zamiast ,,możesz przy mnie płakać?)
- bagatelizowanie ostrych objawów reakcji kryzysowej (alkohol, niejedzenie itp.)
- zbyt wczesne podawanie leków uspokajających;
Czynniki wpływające na przebieg reakcji kryzysowej:
? okoliczności
? indywidualne cechy itp.
? doświadczenie życiowe osób
? psychiczna odporność
? umiejętność radzenia sobie w trudnych sytuacjach;
Fazy kryzysu wg Kaplana
1) Konfrontacja z wydarzeniem stwarzającym problem.
2) Niemożność poradzenia sobie z kryzysem i uświadomienie sobie tego. Przyznajemy się, że sytuacja nas przerasta.
3) Moment mobilizacji sił fizycznych i psychicznych, by przełamać kryzys.
4) Chroniczny kryzys, pojawia się zniekształcenie rzeczywistości (wyolbrzymianie powoduje wycofanie się z rozwiązywania problemu). Pojawiają się różne zachowania depresyjne, agresywne, próby samobójcze itp.
Rozpoznanie kryzysu:
? ostre wydarzenie traumatyczne lub utrzymujący się przewlekły stres,
? odczuwanie wydarzenia jako nieoczekiwanego,
? postrzeganie sytuacji jako utraty, zagrożenia lub wyzwania,
? doświadczanie przez osobę negatywnych emocji i przeżyć,
? poczucie utraty kontroli,
? nagłe naruszenie rutynowych sposobów zachowania, np. przejście na emeryturę,
? stan napięcia emocjonalnego trwający przez pewien czas;
Zespół zaburzeń stresu pourazowego - (ang. posttraumatic stress disorder, PTSD) jest zespołem specyficznych symptomów, które mogą pojawić się u ludzi po przeżyciu ekstremalnego, traumatycznego zdarzenia. Zdarzenie traumatyczne (uraz) wiąże się z zagrożeniem życia lub fiz. integralności własnej osoby lub też innych osób. Uraz wywołuje reakcję intensywnego strachu, poczucia bezradności bądź koszmaru. Człowiek może doświadczyć takiego urazu bezp., ale może też być jego świadkiem. Przykłady takich zdarzeń to groźne dla życia wypadki różnego typu, klęski żywiołowe, katastrofy techniczne, terroryzm, działania wojenne, przemoc fiz. i seksualna, uwięzienie w obozie koncentracyjnym, także nagła, niespodziewana śmierć bliskiej osoby z przyczyn naturalnych oraz diagnoza choroby zagrażającej życiu.
Kryteria diagnostyczne PTSD, poza wystąpieniem urazu, obejmują 3 gł. grupy symptomów:
? utrzymujące się odtwarzanie traumy - jakby ponowne jej doświadczanie (np. częste myśli, wspomnienia, obrazy dotyczące zdarzenia, które pojawiają się niezależnie od woli; koszmary senne albo flashbacki - nagłe poczucie, jakby zdarzenie miało miejsce na nowo),
? utrzymujące się unikanie sytuacji, miejsc, ludzi, itp., które kojarzą się z traumą albo też poczucie odcięcia, oderwania od emocji związanych z tym, co przypomina uraz (np.niezdolność do płaczu lub przeżywania różnych uczuć),
? utrzymujące się objawy psychofizjologicznego pobudzenia (np. problemy ze snem, rozdrażnienie, wybuchy gniewu, trudności z koncentracją uwagi).
Aby można było rozpoznać u kogoś zespół stresu pourazowego, powyższe objawy muszą się utrzymywać przez co najmniej miesiąc od czasu przeżycia urazu i powodować znaczące trudności w życiu społecznym i zawodowym.
Kryzys - z gr. "krisis"; oznacza, w sensie ogólnym, wybór, decydowanie, zmaganie się, walkę, w której konieczne jest działanie pod presją czasu. Kryzys poszerza znaczenie o takie cechy, jak nagłość, urazowość (z ang.) i subiektywne konsekwencje urazu w postaci przeżyć negatywnych. Władysław Kopaliński określa kryzys zgodnie z jego greckim pochodzeniem jako okres przełomu, przesilenie, decydujący zwrot.
Jak radzić sobie z kryzysem?
? aktywna eksploracja problemu
? poszukiwanie informacji
? wyrażanie pozytywnych i negatywnych uczuć
? aktywne inicjowanie pomocy ze strony innych (przyjmowanie pomocy)
? przeanalizowanie kryzysu i podzielenie go na fragmenty, by je stopniowo rozwiązywać
? rozpoznanie w sobie zmęczenia i dezorganizacji
? aktywne radzenie sobie uczuciami i problemami lub zaakceptowanie ich, jeżeli nie mogą się zmienić
? plastyczność i gotowość do dokonania zmiany
? podstawowe zaufanie do siebie i nadzieja, że mogę przezwyciężyć trudność;
Co nie sprzyja radzeniu sobie z kryzysem?
? zaprzeczanie sytuacji kryzysowej
? wypieranie negatywnych uczuć i emocji, zaprzeczanie i projekcja
? zachowania agresywne, emocjonalne, rezygnacja z aktywności;
(!) Przemoc
- skutek intencjonalnego działania (jest zamierzona)
- naruszenie dóbr i praw osobistych
- osłabia zdolność do obrony (zawsze)
- powoduje szkody (zawsze);
Perspektywy postrzegania przemocy ? np. socjologiczna, psychologiczna, społeczno ? polityczna itp.
Przemoc gorąca ? aspekt fizjologiczny (widoczne oznaki)
Przemoc chłodna ? aspekt psychologiczny (niewidoczne oznaki);
Role: ofiara, sprawca, świadek.
Cykle przemocy: fazy ? narastającego napięcia, gwałtowna, miodowego miesiąca.
Prawo a przemoc: ustawa o pomocy społecznej, ustawa o wychowaniu w trzeźwości (26.10.1982r. z późn. zm.), ustawa z 29.07.2005r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. Nr 180, poz. 1493), Kodeks Karny Wykonawczy Dz. U. Nr 88 poz. 553 z późn. zm. (z 6.06.1997r.), Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy (alimenty, pomoc itp.). Standardy dot. ośrodków interwencji kryzysowej, rządowy program poprawy stanu bezpieczeństwa w szkołach i placówkach z 6.03.2007r. ,,Zero tolerancji dla przemocy w szkole?.
Metoda pracy grupowej.
Powstała na gruncie amerykańskim. Twórcą był Kurt Levin (pisał nt. dynamiki grup), Parsons (teoria systemów społecznych). M.p.g. różnicuje się w zależności od teorii pracy z grupą. 4 podstawowe modele pracy z grupą:
I Model terapii całościowej, np. metoda pracy z rodziną Gestalt.
II Model kształtowania umiejętności społecznych, np. trening asertywności.
III Model mediacyjny.
IV Model rozwojowy.
V Model eklektyczny (łączy wszystkie modele).
Definicja metody pracy grupowej: metoda pracy socjalnej, która poprzez celowe doświadczenia grupowe pomaga jednostkom uzyskać poprawę ich społecznego funkcjonowania i lepiej sobie radzić z indywidualnymi, grupowymi lub społecznymi problemami.
Wg A. Kamińskiego grupy:
? rozwojowo ? wychowawcze (zabawowe, rekreacyjne)
? rewalidacyjne - przeznaczone do przywracania utraconych funkcji ? występują dewiacje, zaburzone zachowania itp.
? psychoterapeutyczne ? działania ratownicze i opiekuńcze (dla grup nieprzystosowanych społecznie o zabarwieniu patologicznym);
(!)Grupy wg Zastrowa:
? rekreacyjne (spontaniczne, np. w świetlicach)
? umiejętności rekreacyjnych (usprawnianie zespołu umiejętności indywidualnych, nastawione zadaniowo, bardziej zorganizowane)
? socjalizacyjne (kształtowanie postaw, zachowań prospołecznych)
? terapeutyczne (np. AA)
? spotkaniowe (celem jest wejście w interakcje, poznawanie siebie)
? edukacyjne (zdobywanie wiedzy)
? problemowe (by rozwiązać problem, np. terapia rodziny)
? decyzyjne;
Etapy pracy z grupą:
1) Stworzenie grupy.
? atmosfera sprzyjająca poznaniu uczestników, przygotowanie ćwiczeń, sytuacji sprzyjających integracji,
? omówienie celów grupy, praw, obowiązków, określenie roli w grupie,
? stabilizacja struktury i normy grupy ? ukierunkowanie każdego członka grupy w strukturze, roli itp., zadbanie o indywidualność każdego członka grupy; korygowanie zbyt agresywnych postaw,
2) Intensyfikacja pracy w grupie. Techniki sprzyjające: informacja zwrotna, komunikacja werbalna i niewerbalna, parafrazowanie, orientowanie grupy na problem, modelowanie, trenowanie, kształtowanie; chodzi o nauczenie pożądanych zachowań.
3) Realizacja celu grupowego.
4) Ocena pracy z grupą i decyzja o dalszym losie grupy.
Występują te same zasady, co w metodzie indywidualnych przypadków.
Model celów naprawczych (terapeutyczny - służy jednostce i społeczeństwu, chodzi o zrozumienie grupy) i model celów opartych na wzajemności.
Metoda środowiskowa.
Polega na ulepszaniu sytuacji gminy, osiedla, dzielnicy zjednoczonymi siłami organizacji publicznych i społecznych, mobilizujących wszelkie siły społeczne do działań opartych o wspólny plan, wypracowanych na podstawie badań kompleksowych. (def. Kazimiery Wódz)
Klasyfikacja metody organizowania społeczności lokalnej:
1) Podejście strukturalne ? koncentracja na wymiarze geograficzno ? polityczno ? przestrzennym funkcjonowania społeczności lokalnej.
2) Podejście psychospołeczne ? koncentracja na podejściu subiektywnym, kulturowym wymiarze społeczności lokalnej; badamy postawy, opinie społeczne, wartości;
3) Podejście ekologiczno ? demograficzne ? koncentruje się na analizie przestrzenno ? społecznych aspektów funkcjonowania społeczności, np. % bezrobocia, ubóstwo;
4) Funkcjonalne ? koncentruje się na analizie potrzeb społeczności.
5) Systemowe ? koncentruje się na rozważaniu kwestii społ. poprzez system. Jak grupa/społeczność może poprzez współpracę instytucji rozwiązać problem?
Modele pracy ze społecznością wg Rossmana:
A ? rozwoju lokalnego ? przywrócenie zdolności społeczności lokalnej do rozwiązywania własnych problemów; szukanie zasobów w społeczności, aktywizacja;
B ? planowania społecznego ? zorientowane na konkretny problem, jego rozwiązanie;
C ? akcji społecznej ? mobilizowanie opinii publicznej;
W metodzie organizowania społeczności lokalnej podmiotem jest sama społeczność.
(ćw) Metoda pracy z ind. przypadkiem.
M.i.p. jest sztuką, w której wiedza życiowa i nauka o człowieku oraz środowisku, a także umiejętność obcowania z ludźmi ? są użyte w celu zmobilizowania sił w jednostce i odpowiedniej pomocy w społeczeństwie dla ulepszania się wzajemnego przystosowania się jednostki i jej środowiska.
Celem pracy z przypadkiem jest zastosowanie doradztwa i świadczeń praktycznych w taki sposób, aby pobudzić i zachować psychiczną energię klienta ? skłonić go do czynnego udziału w działaniach zmierzających do rozwiązania problemu. Praca z przypadkiem jest metodą porównywania przy udziale pracownika socjalnego zdolności klienta do stawiania czoła problemowi w całości lub jego cząstce z praktycznymi działaniami.
Z kim pracujemy metoda ind. przypadku?
Zasady: samostanowienia, komunikacji, akceptacji, zaufania, poszanowania prywatności, samoświadomości.
1) Rozpoznanie sytuacji: dlaczego, po co itd. Jakie problemy istnieją?
2) Początek diagnozy i diagnoza, gdy wiemy, co trzeba naprawić.
3) Interwencja/działanie.
4) Ocena ? czy byliśmy skuteczni, czy metody/narzędzia były właściwe.
Podejścia: psychospołeczne, funkcjonalne, skoncentrowane na problemie, związane z modyfikacja zachowania, systemowe, zorientowane na realizację zadania, interwencja kryzysowa.
Podejście funkcjonalne wiąże się z poszukiwaniem rozwiązań systemowych, tworzeniem wyspecjalizowanych agend i instytucji, funkcjonowaniem w oparciu o struktury, regulaminy właściwe dla instytucji go zatrudniającej (pracownika socj.) Może to prowadzić do utraty poczucia tożsamości zawodowej.
Podejście psychospołeczne to proces rozwiązywania spraw i problemów podopiecznych. Ma charakter kompleksowy. Problemy rozwiązywane są całościowo, promowane są rozwiązania niekonwencjonalne. Cechuje się wrażliwością, mobilizowaniem do aktywności, ukierunkowaniem klientów na uczestnictwo w procesie naprawczym. Podejście to powstało z powodu krytyki podejścia funkcjonalnego.
Podejście ogólne (podstawowe) ? koncentruje się na rozwiązaniu problemu różnymi dostępnymi metodami. Pracownik socjalny musi posiadać wiedzę ze wszystkich dyscyplin.
Podejście zorientowane na rozwiązanie problemu:
- problem jest wskazywany przez podopiecznego
- subiektywizm spojrzenia na problem
- osoba z problemem ? centralną postacią w procesie pomocy
- wszystkie podejmowane działania mają zmierzać do rozwiązania problemu klienta;
Modyfikacja zachowań:
- ,,gołym okiem? widać, co mamy zmienić
- wykorzystuje się to, co wiąże się z uczeniem (techniki uczenia);
Zorientowane na zadania:
- krótkoterminowa, ograniczona w czasie metoda, za pomocą której pracownik i klient mają osiągnąć porozumienie co do tego, jak zaradzić problemowi;
- zadaniem pracownika socjalnego jest umożliwienie klientowi realizacji zadań, np. poprzez kontrakt socjalny;
Praca z rodziną.
1) Podejście psychodynamiczne w pracy z rodziną.
2) Praca z rodziną jako systemem.
3) Interwencja kryzysowa w pracy socjalnej.
4) Cele, zasady, cechy, podstawowe umiejętności pomagającego.
5) Rodzaje kryzysów: małżeński, sytuacja przemocy w rodzinie, kryzys wynikły z traumatycznych przeżyć życiowych, kryzys spowodowany zachowaniami samobójczymi.
Przyczyny dysfunkcjonalności: uprzemysłowienie, urbanizacja, zmiany struktury społecznej, mobilność społeczna.
Różnica między rodziną dysfunkcjonalną a patologiczną polega na tym, że w dysfunkcyjnej coś przybiera zły obrót i trzeba to zmienić, natomiast w patologicznej nie ma świadomości tego, że coś jest źle i trzeba to zmienić.
Podstawowy model pracy z rodziną to model psychodynamiczny. Interwencja kryzysowa jest działaniem interdyscyplinarnym, podejmowanym na rzecz osób znajdujących się w kryzysie. Jest natychmiastowa. Celem jest zapewnienie bezpieczeństwa, równowagi emocjonalnej i psychicznej. Zmierza do tego, by wyrobić właściwy obraz siebie u osoby dotkniętej kryzysem. Celem i.k. jest obniżenie lęku i napięcia u osób dotkniętych kryzysem. Cechy i.k.: natychmiastowość, kompleksowość, interdyscyplinarność, dyskrecja, elastyczność udzielanej pomocy. Osoby wspierające osoby w kryzysie muszą mieć specjalistyczną wiedzę i umiejętności z zakresu różnych dziedzin. Musi umieć analizować, gromadzić informacje, potrafi robić z nich użytek.
Interwencja:
- decyzyjna ? wskazuje na podejmowanie działania,
- analityczna ? wiąże się z poznawaniem, wyjaśnianiem, co spowodowało kryzys,
- profilaktyczna ? gromadzi i wzbogaca wiedzę na temat zjawiska, by mogli z niej czerpać ci, którzy działają i wyjaśniają.
Samobójstwo.
Czynniki wskazujące na próbę podjęcia samobójstwa.
Co chroni przed podjęciem próby samobójczej? (rodzina ? tak samo, jak może spowodować targnięcie się kogoś na swoje życie, tak samo jest czynnikiem hamującym. Również osobowość)
Metoda grupowa.
Pracownik socjalny w grupie: koordynator, obserwator, trener, wykładowca/edukator, pośrednik, animator, rzecznik, mediator, negocjator.
Umiejętności/cechy potrzebne do prowadzenia grupy: poszanowanie samostanowienia innych, dobrowolność, wzajemne zaufanie, dobra wzajemna komunikacja, akceptacja, umiejętność określenia celu, dynamika w grupie, umiejętność podejmowania decyzji, nieopieranie się na czyjejś opinii.