Prawo do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny.
Prawo do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny jako międzynarodowo chronione prawo człowieka należy do katalogu praw obywatelskich i politycznych i konsekwentnie jest potwierdzane przez dokumenty międzynarodowe (por. art. 16 ust. 1 i 2 Powszechna Deklaracja Praw Człowieka; art. 23 ust 2-3 Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych; art. 12 Europejska Komisja Praw Człowieka; art. 17 ust. 2-3 Amerykańska Konwencja Praw Człowieka; art. 18 Afrykańska Karta Praw Człowieka i Ludów, skupia się na ochronie praw rodziny, wyraźnie nie normując samego prawa do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny).
Komitet Praw Człowieka akcentuje, że ?zagwarantowanie prawa do wolności religii i przekonań wymaga, by ustawodawstwo wewnętrzne przewidywało możliwość zawarcia związku małżeńskiego zarówno w formie świeckiej, jak i kościelnej?, przy czym nie narusza tego wymogu ?przewidziany w prawie krajowym obowiązek zarejestrowania w odpowiednim urzędzie państwowym małżeństwa zawartego zgodnie z ceremoniałem religijnym?. Z punktu widzenia praw człowieka taki stan w Polsce przywrócono od 15 listopada 1998r., lecz dopiero pod wpływem Konkordatu ze Stolicą Apostolską z 1993r. (tzw. ?małżeństwo konkordatowe?)
Niektóre warunki prawa do zawarcia małżeństwa zawarte są w standardach międzynarodowych. Wyraźnie umocowuje się w nich kryterium jakim jest wiek obydwu małżonków. Na tym tle w poszczególnych regionach występują znaczne odmienności. Konwencja w sprawie zgody na małżeństwo, minimalnego wieku małżeńskiego oraz rejestracji małżeństw z 7 listopada 1962r., chociaż zobowiązuje państwa do określenia wieku minimalnego i wprowadzenia zakazu zawierania małżeństwa poniżej tak określonej granicy, dokładnej granicy nie ustala, ale też nie wyklucza wyjątkowej dopuszczalności zawarcia małżeństwa bez osiągnięcia wieku minimalnego ?z poważnych powodów i w interesie przyszłych małżonków? (art.2)
Komitet Praw Człowieka, który wskazuje, że ?wiek taki powinien być ustalony w prawie krajowym, stosownie do kryterium zdolności przyszłych małżonków do swobodnego i pełnego wyrażania swojej osobistej zgody, w formie i na warunkach określonych prawem?.
Amerykańska Konwencja Praw Człowieka w art. 17, ust. 2 głosi, iż ?uznaje się prawo mężczyzn i kobiet w wieku małżeńskim do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny, jeżeli odpowiadają oni warunkom wymaganym przez prawo krajowe, z zastrzeżeniem, że warunki te nie naruszają zasady niedyskryminacji, ustanowionej w niniejszej Konwencji.
Problem wieku małżeńskiego prowadzi do kontrowersji głównie w Europie, w związku z dążeniem imigrantów do małżeństw z niepełnoletnimi dziewczętami. Z jednej strony, art. 12 nie pozostawia wątpliwości co do tego, że zawarciem małżeństwa rządzi prawo kraju pobytu. Nie tak trudno jednak je obejść, np.
Zawarciem małżeństwa rządzi prawo kraju pobytu (art.12), lecz niektórym nie trudno jest je obejść, np. wyjeżdżając do kraju pochodzenia i tam zawierając małżeństwo.
Prawo do zawarcia małżeństwa objęte jest wymogami zasady równości i niedyskryminacji. Artykuł 16, ust. 1 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka wyklucza dyskryminację ?ze względu na rasę, narodowość lub religię?. Ustawodawstwo krajowe nie może wprowadzać kryteriów dyskryminacyjnych, które oznaczałyby ugodzenie w samą substancję tego prawa.
Dokumenty praw człowieka konsekwentnie mówią o prawie do zawarcia małżeństwa ?mężczyzn i kobiet?, jednakże pojawiają się pary tej samej płci chcące zawrzeć związek małżeński.
Z prawa do zawarcia małżeństwa mogą korzystać także osoby pozbawione wolności. Korzystanie z tego prawa przez więźniów nie jest zagrożeniem dla bezpieczeństwa więzienia. Cała ceremonia zaślubin odbywa się pod nadzorem władz więziennych w zakładzie karnym, w którym jedno z małżonków odbywa wyrok.
Prawa do zawarcia małżeństwa nie są pozbawione osoby skazane na karę śmierci, a praktyka amerykańska wskazuje, że niejednokrotnie już z niego korzystano.
Prawo do zawarcia małżeństwa oraz prawo do założenia rodziny stanowią składniki jednego i tego samego prawa, lecz nie zawsze i niekoniecznie zawarcie małżeństwa musi pociągać prokreację i założenie rodziny. Europejski Trybunał Praw Człowieka podkreślił, że ?artykuł 12 zapewnia fundamentalne prawo mężczyzny i kobiety do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny?.
Każda osoba ma prawo do stworzenia rodziny, które winno być wykonywane zgodnie z przepisami właściwego ustawodawstwa wewnętrznego.
Gdy małżeństwo jest już udokumentowane, to do decyzji małżonków należy decyzja o posiadaniu bądź nie posiadaniu dzieci, a także o ich liczbie. W sytuacji niezdolności danego związku do poczęcia czy zrodzenia dziecka, zgodna jest z prawem medycznie wspomagana prokreacja, w tym zapłodnienie in vitro. Jako że zabiegi tego typu są kosztowne, niektóre państwa w celu zwiększenia przyrostu naturalnego, nieodpłatnie je gwarantują swoim obywatelom.
W krajach gdzie zabieg ten nie jest refundowany, lub dla małżonków, których religia nie uwzględnia takiej metody, bardzo często decydują się na adopcję, która nie jest normowana w ogólnych dokumentach praw człowieka. Prawo do adopcji nie jest zawarte pośród praw gwarantowanych, jednak nie oznacza to, jakoby stosunek pomiędzy rodzicem adopcyjnym a adoptowanym dzieckiem nie miał takiego samego charakteru, jak stosunki rodzinne. Adopcja nie może mieć charakteru przymusowego, bez liczenia się ze zgodą rodziców naturalnych. Komisja sięgając do unormowań Europejskiej Konwencji w sprawie Adopcji Dzieci z 27.04.1967r. potwierdziła że w następstwie adopcji ?prawa i obowiązki rodzinne pomiędzy adoptowaną osobą a jej ojcem i matką przestają istnieć?
Wcześniej wspomniane osoby osadzone w zakładach karnych, posiadające prawo do zawarcia związku małżeńskiego, mają również prawo do założenia rodziny. Jednak w tym zakresie występuje znacząca odmienność w porównaniu z omówionym już problemem korzystania przez nie z prawa do zawarcia małżeństwa. Uznano za bezpodstawne idące w tym kierunku roszczenia takich osób, stwierdzając że prawo do założenia rodziny gwarantowane przez artykuł 12 nie jest naruszone odmową zezwolenia na stosunki małżeńskie w więzieniu, które mogłyby istotnie godzić w bezpieczeństwo i porządek w zakładzie karnym, jednak wyraźna jest tendencja w krajowych porządkach prawnych, aby umożliwić pożycie małżeńskie osobom pozbawionym wolności.
Bibliografia
1. Balcerzak M., Gronowska B., Jasudowicz T., Lubiszewski M., Mizerski R. - ?Prawa człowieka i ich ochrona?, Wydawnictwo ?Dom Organizatora?, Toruń, 2005r.
2. Gronowska B., Jasudowicz T., Mik C. ? ?Prawa człowieka. Dokumenty międzynarodowe.?, Wydawnictwo Comer, Toruń, 1993r.