Prawo zobowiązań
Prawo zobowiązań
Zobowiązania są częścią prawa cywilnego, które regulują społeczne formy wymiany dóbr i usług, czyli wszelkiego rodzaju usługi czy dobra, które potrafią przedstawić pewną wartość majątkową.
Zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić. Świadczenie może polegać na działaniu albo na zaniechaniu (art. 353 KC). Przez "świadczenie" należy rozumieć zachowanie się dłużnika zgodnie z treścią zobowiązania i polegające na zadośćuczynieniu zgodnemu z ochroną interesów wierzyciela. Polega ono na zachowaniu się "czynnym" to znaczy działaniu, lub zachowaniu się "biernym" to znaczy zaniechaniu działania. Jednakże regułą przyjmowaną w prawie jest zachowanie czynne
Podmiotem uprawnionym w zobowiązaniu jest "wierzyciel", podmiotem zobowiązanym -"dłużnik". Przedmiotem zobowiązania jest świadczenie, to znaczy określone zachowanie się dłużnika, którego spełnienia może się domagać wierzyciel. Zatem istota zobowiązań jest swoistą relacją między dłużnikiem a wierzycielem na zasadach uprawnienia wierzyciela a obowiązku dłużnika.
Zobowiązanie wierzyciela w terminologii prawniczej nazywane jest - "wierzytelnością", natomiast stanowisko dłużnika nazywane jest - "długiem".
Reasumując, w ramach zobowiązania, jako stosunku cywilnoprawnego można wyodrębnić trzy elementy:
• Podmioty zobowiązania- dwie osoby fizyczne lub prawne; wierzyciel i dłużnik
• Przedmiot zobowiązania- świadczenie
• Oraz treść zobowiązania, którą stanowią uprawnienia wierzyciela oraz odpowiadające tym uprawnieniom obowiązki dłużnika.
Treść i rodzaje zobowiązań
Przedmiotem stosunku zobowiązanego jest świadczenie, które powinno charakteryzować się tym, że zachowanie dłużnika jest zgodne z treścią zobowiązania, a zachowanie to polega na zadośćuczynieniu interesom wierzyciela. Świadczenie powinno zostać oznaczone w momencie powstania zobowiązania, a jeżeli tego nie uczyniono, wówczas należy wskazać kryteria na podstawie których można by umożliwić oznaczenie świadczenia najpóźniej przy wykonaniu zobowiązania. Jak tak dlatego, że wierzyciel musi wiedzieć czego nie wymagać od dłużnika i żeby dłużycie wiedział, jak się zachować aby zaspokoić interes wierzyciela.
Rodzaje świadczeń
1) Ze względu na czas:
• świadczenia jednorazowe- jednorazowe zachowanie się dłużnika, choćby czynności faktycznych miałoby być kilka (dlatego świadczeniem jednorazowym jest również to, które jest podzielne i spełniane częściami, np. świadczenie związane ze sprzedażą na raty)
• świadczenia ciągłego- wymaga jakiegoś zachowania się dłużnika przez pewien czas, ze względu na rodzaj czynnośc8i, wskazanych w treści stosunku prawnego, świadczenie nie może być wykonane jednorazowo (np. świadczenia najmu)
2) Ze względu na właściwości przedmiotu świadczenia
• Świadczenia podzielnego- które charakteryzuje się tym, że może być spełnione częściowo bez istotnej zmiany przedmiotu lub wartości (np. zapłata określonej sumy pieniężnej albo dostarczenie określonej ilości rzeczy oznaczonych tylko rodzajowo)
• Świadczenia niepodzielnego- które charakteryzuje się tym, iż musi być ono spełnione w całości (np. przeniesienie własności rzeczy oznaczonej co do tożsamości przy sprzedaży
3) Ze względu na przedmiot, którego dotyczy świadczenie:
• Świadczenia, którego przedmiotem jest rzecz oznaczona indywidualnie, co do tożsamości- dotyczy ono rzeczy, która jest określona według przymiotów jej tylko właściwych, dlatego nie ma możliwości zastąpienia jej inną rzeczą.
• Świadczenia, którego przedmiotem jest rzecz oznaczona rodzajowo- co do gatunku poprzez wskazanie przymiotów rodzajowych, cech właściwych większej grupie rzeczy, wydzielonej za pomocą liczby, miary, wagi itp. kryteriom.
To kryterium jest ważne ze względu na to, że decyduje o nakazanym albo dopuszczalnym sposobie spełnienia świadczenia przez dłużnika.
Szczególnym rodzajem świadczenia jest świadczenie pieniężne. W obrocie cywilnoprawnym występuje ono najczęściej i dlatego uznawane jest za świadczenie podstawowe. Świadczenie to polega na przekazaniu z majątku dłużnika do majątku wierzyciela określonej wartości majątkowej wyrażonej w jednostkach pieniężnych.
Rodzajem świadczenia jest również świadczenie naprawienia szkody. Szkoda to uszczerbek, który dotyka poszkodowanego, zarówno w charakterze majątkowym, jak i o charakterze niematerialnym (uszczerbek niematerialny- zwany jest krzywdą, a osobę, która jej doznała- poszkodowanym)
Wielość wierzycieli albo dłużników
Reguła podstawowa tego zagadnienia (art. 379 1 KC), w myśl której, jeżeli w ramach stosunku zobowiązanego występuje kilku wierzycieli lub dłużników, wówczas zobowiązanie powinno podzielić się na tyle niezależnych od siebie części, ilu jest wierzycieli i dłużników. Wtedy zamiast jednego, powstaje kilka zobowiązań. Odstępstwo od tego następuje, gdy świadczenie jest niepodzielne.
Rodzaje zobowiązań solidarnych:
1) solidarność dłużników (solidarność bierna)- polega na tym, że wierzyciel może zażądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek, zwalnia pozostałych
2) solidarność wierzycieli (solidarność czynna)- polega na tym, że każdy z wierzycieli osobno albo kilku z nich, albo wszyscy razem mogą żądać od dłużnika spełnienia świadczenia w całości lub w części, dłużnik może spełnić świadczenie do rąk jednego z wierzycieli, a przez zaspokojenie któregokolwiek z wierzycieli dług wygasa względem wszystkich, ponieważ dłużnik jest zobowiązany do spełnienia tylko jednego świadczenia.
Zobowiązanie solidarne:
- jest tylko wtedy gdy wynika to z ustawy lub czynności prawnej.
- źródłem jest sfinansowania nie może być orzeczenie sądowe
- istotne tutaj są roszczenia regresowe, czyli jeśli których z solidarnych dłużników, sam spłacił zobowiązanie, wówczas treść istniejącego między współdłużnikami stosunku prawnego rozstrzyga o tym, czy i w jakich częściach może on żądać zwrotu (czy po równo, czy nie po równo). W przypadku roszczenia regresowego między wierzycielami jest podobnie, tylko to on jest winny współwierzycielom ich części (albo po równo albo nie).
Istota i rodzaje umów
Umowa w rozumieniu prawa cywilnego, jest czynnością prawną dwustronną, w której udział biorą dwie strony. Składając zgodne oświadczenie woli, czynią one to w celu wywołania skutków prawnych. Szczególnie istotnymi umowami są umowy zobowiązaniowe (obligacyjne) stanowiące główny instrument prawny organizujący obrót pieniędzy, dóbr i usług w gospodarce rynkowej, ponieważ ich treścią jest zobowiązanie jednej ze stron do świadczenia.
Rodzaje umów:
• Umowy jednostronne- jedna ze stron jest tylko dłużnikiem, druga zaś wierzycielem (np darowizna)
• Umowy dwustronne- każda ze stron jest wierzycielem i dłużnikiem (umowa sprzedaży, o dzieło, najmu)
• Umowy odpłatne- obie strony odnoszą korzyści i ponoszą ciężary (umowa sprzedaży, zlecenia za wynagrodzenie, o dzieło, dzierżawy)
• Umowy nieodpłatne- tylko jedna strona umowy odnosi korzyści (umowa darowizny, użyczenia)
• Umowy konsensualne- istotą jest samo porozumienie się stron, wywołują ona skutek poprzez samo złożenie odpowiednich oświadczeń woli (umowa sprzedaży, najmu, spółki cywilnej)
• Umowy realne- dochodzą do skutku poprzez porozumienie i wydanie rzeczy (użyczenie, przechowanie)
• Umowy nazwane- takie, które są unormowane w sposób szczegółowy przepisami obowiązującego prawa, możemy się w razie czego odwołać do konkretnych stosunków zobowiązaniowych
• Umowy nienazwane- ich treść jest ukształtowana jedynie poprzez strony, nie są one normatywnie opisane w przepisach obowiązującego prawa, a ponieważ dana umowa występuje tylko w stosunkach cywilnoprawnych między tymi stronami, dlatego one z własnej woli określiły treść stosunku prawnego w sposób im odpowiadający.
• Umowy mieszane- takie, które zawierają elementy różnych umów nazwanych i jednocześnie występuje element dodatkowy połączenia treści w całość (np. umowa hotelowa)
Treść i forma umów
Szczególnie ważną rolę w treści umów odgrywa zasada swobody umów, jako uprawnienia stron do ułożenia stosunku prawnego według swojego uznania. Jednakże KC wprowadza pewne ograniczenia, wskazując, że cel i treść każdej umowy powinna odpowiadać właściwościom stosunku prawnego (np. powinna uwzględniać prawidłowość, iż umowa może wiązać tylko strony umowy, co oznacza poszanowanie interesów osób trzecich), powinna pozostawać w zgodności z przepisami ustaw i zasadami współżycia społecznego, nie powinna przewidywać świadczenia niemożliwego do wykonania.
W odniesieniu do formy umowy obowiązują reguły:
1) jeżeli z mocy ustawy nie wynika nic innego, to umowa może być zawarta w dowolnej formie
2) jeżeli umowa zastrzega dla umowy formę szczególną, wtedy należy jej dochować, ponieważ nakazana forma umowy może mieć wpływka ważność czynności prawnej
3) uzupełnienie lub zmiana umowy wymaga zachowania takiej formy, jaka ustawa lub strony przewidziały w celu jej zawarcia.
4) jeżeli umowa została zawarta w formie pisemnej, jej rozwiązanie za zgodą obu stron wymaga formy pisemnej.
5) jeżeli umowa została zawarta w innej formie szczególnej, jej rozwiązanie za zgodą obu stron wymaga zachowania takiej formy, jaką ustawa lub strony przewidziały w celu jej zawarcia, odstąpienie od umowy lub wypowiedzenie powinno być pisemne.
6) oświadczenie woli złożone w postaci elektronicznej opatrzone bezpiecznym podpisem elektronicznym, weryfikowanym za pomocą ważnego kwalifikowanego certyfikatu, jest równoznaczne z oświadczeniem woli złożonym w formie pisemnej.
Zawarcie umowy
Na podstawie całego zespołu przepisów KC, dotyczących czynności prawych i umów, można wyprowadzić twierdzenie, iż zawarcie umowy to zgodne oświadczenia woli stron, dotyczące składników przedmiotowo i podmiotowo istotnych, które jednocześnie dowodzą o uzyskaniu przez strony konsensusu i o zamiarze stron wywołania świadomie zakładanego skutku prawnego.
Tryby zawarcia umów
tryb ofertowy
Podstawowym sposobem zawierania umów jest tryb ofertowy. Zawarcie umowy następuje przez złożenie oferty przez oferenta i przyjęcie jej przez oblata (adresata oferty). Oferta może być skierowana do konkretnej osoby, do kilku osób albo skierowana publicznie (nieoznaczony krąg adresatów). Ofertą jest złożenie drugiej stronie oświadczenia woli
zawarcia umowy, które to oświadczenie określa istotne postanowienia umowy. Istotnymi postanowieniami umowy są takie postanowienia bez określenia których umowa nie może dojść do skutku (np. cena, ilość towaru itp.) Oferta może być złożona w dowolnej formie ( np. ustnej, pisemnej, elektronicznej). Oferent jest związany złożoną przez siebie ofertą. Stan związania ofertą oznacza, że adresat oferty ma prawo tak długo skorzystać z niej (przyjąć jej warunki) jak wiąże ona oferenta. Z chwilą przyjęcia oferty następuje zawarcie
umowy (o treści określonej w ofercie). Oferta wiąże oferenta przez czas w niej oznaczony. Nie zawsze oferta określa ten termin, wówczas mają zastosowanie następujące reguły. Oferta złożona w obecności drugiej strony, złożona za pomocą telefonu lub innego środka bezpośredniego porozumiewania się, przestaje wiązać jeśli nie zostanie przyjęta niezwłocznie.
Oferta złożona w inny sposób przestaje wiązać z upływem czasu w którym składający mógł w zwykłym toku czynności otrzymać odpowiedź wysłaną bez nieuzasadnionego opóźnienia.
Oferta złożona w postaci elektronicznej wiąże składającego, jeżeli druga strona niezwłocznie potwierdzi jej otrzymanie.
Szczególne obowiązki ciążą na przedsiębiorcach składających oferty w drodze elektronicznej. Są oni zobowiązani poinformować adresata oferty w sposób jednoznaczny i zrozumiały o:
1) czynnościach technicznych składających się na procedurę zawarcia umowy;
2) skutkach prawnych potwierdzenia przez drugą stronę otrzymania oferty;
3) zasadach i sposobach utrwalania, zabezpieczania i udostępniania przez przedsiębiorcę drugiej stronie treści zawieranej umowy;
4) metodach i środkach technicznych służących wykrywaniu i korygowaniu błędów we wprowadzanych danych, które jest obowiązany udostępnić drugiej stronie;
5) językach, w których umowa może być zawarta;
6) kodeksach etycznych, które stosuje, oraz o ich dostępności w postaci elektronicznej.
Wymóg określenia wskazanych wyżej informacji stosuje się odpowiednio, jeżeli przedsiębiorca zaprasza drugą stronę do rozpoczęcia negocjacji, składania ofert albo do
zawarcia umowy w inny sposób. Obowiązek informacyjny nie ma zastosowania do zawierania umów za pomocą poczty elektronicznej albo podobnych środków indywidualnego porozumiewania się na odległość. Nie stosuje się także w stosunkach między przedsiębiorcami, jeżeli strony tak postanowiły. W stosunkach między przedsiębiorcami oferta może być odwołana przed zawarciem umowy, jeżeli oświadczenie o odwołaniu zostało złożone drugiej stronie przed wysłaniem przez nią oświadczenia o przyjęciu oferty. Jednakże oferty nie można odwołać, jeżeli określono w niej termin przyjęcia lub wynika to z jej treści.
Wówczas oferta wiąże do chwili upływu wskazanego w niej terminu lub zaistnienia wskazanych okoliczności.
Tryb przetargowy oraz aukcja
Polegają na tym, że organizator przetargu, inicjując postępowanie, kieruje do okręgu adresatów zaproszenie do składania ofert. W ogłoszeniu aukcji albo przetargu organizator powinien określić czas, miejsce, przedmiot oraz warunki aukcji albo przetargu, a nadto- powinien wskazać sposób udostępnienia tych warunków. Warunki przetargu albo aukcji mogą być zmienione wyjątkowo- tylko wtedy, gdy organizator zastrzegł sobie taką możliwość w ogłoszeniu. Organizator przetargu albo akcji w warunkach postępowania może zastrzec, że przystępujący do aukcji albo przetargu powinien, do rygorem niedopuszczenia do nich, wpłacić wadium. Organizator od chwili udostępnienia warunków, a oferent od chwili złożenia oferty zgodnie ze zgłoszeniem są zobowiązani postępować zgodnie z postanowieniami ogłoszenia oraz warunkami aukcji albo przetargu.
Tryb negocjacyjny
Polega na tym, że zawarcie umowy jest poprzedzone negocjacjami, a następnie dopiero wówczas, gdy strony dojdą do porozumienia co do wszystkich istotnych postanowień umowy. Negocjacje charakteryzują się stopniowym dochodzeniem do porozumienia. Strony w trakcie rokowań wymieniają informacje o okolicznościach mogących mieć wpływa decyzje co do zawarcia umowy, formułują swe oceny co do gospodarczej wartości proponowanych świadczeń oraz stopniowo uzgadniają treść zawieranej umowy. Jeżeli w toku negocjacji jedna strona udostępnia informacje z zastrzeżeniem ich poufności, wówczas druga strona jest Obowiązana do nieujawniania i nieprzekazywania tych informacji innym osobom, a także jest obowiązaną do niewykorzystywania tych informacji dla własnych celów. Zakaz ten może być uchylony w następstwie porozumienia stron uczestniczących w negocjacjach.