Prawo cywilne- zobowiązania podstawowe pojęcia

Prawo zobowiązań – część prawa cywilnego, która reguluje społeczną formę wymiany dóbr i usług o wartości majatkowej. Świadczy to o pozycji i znaczeniu prawa zobowiązań. Znajomosć zobowiązań ułatwia każdemu człowiekowi prowadzenie interesów.
• Prawo zobowiązań to prawo niedostrzegalne – nie zauważamy, że pewne sfery naszego żyhcia są regulowane przez prawo zobowiązań. Dzieje się tak, gdyż ustawodawca obserwuje jak zachowują się podmioty a następnie ich właściwe postępowania zamieszcza w ustawach. Stąd też ustawodawca formułuje regulacje porządane przez podmioty.
• Prawo zobowiązań jest konserwatywne – do dziś stosowane są rzymskie rozwiązania, gdyż nic lepszego nie wymyślono.
• Prawo zobowiązań jest prawem samoobsługowym – przepisy prawa zbowiązań znajdują zastosowanie tylko jeśli podmioty wyrażą taką inicjatywę. Ta samoobosługa jest różna niekiedy np. w odniesieniu do konsumentów a inaczej w odniesieniu do innych podmiotów. Jest to prawo dobrowolne, pluralistyczne.
• Prawo zobowiązań to podstawa regulacji gospodarki rynkowej

Źródła prawa zobowiązań
• Księga III Kodeksu cywilnego – składajace się z 2 działów:
o Część ogólna – zawiera przepisy dotyczące wszystkich typów zobowiązań
o Część szczególna – zawiera regulacje zobowiązań nazwanych. Trudno jednak w praktyce oddzielic czynności podstawowe od czynności pomocniczych np. umowie sprzedaży mogą pojawić się instytucje występujące także przy innych zobowiązaniach np. zadatek, kara umowna, potrącenie, które jest regulowane w części ogólnej prawa cywilnego.
• Księga IV kodeksu cywilnego (prawo spadkowe)
• Ustawy szczególne – np. prawo łowieckie z 1995 (odpowiedzialność za szkody w plonach wyrządzone przez dziki, daniele, jelenie, sarny), ustawa o ochronie przyrody, prawo wekslowe, prawo czekowe
• Umowy międzynarodowe – zwłaszcza umowy bilateralne nakazujące wspieranie wspólnych inwestycji
• Prawo kontraktowe – każda umowa stanowi źródło prawa zobowiązań co wynika z zasady swobody zawierania umów (art. 3531 k.c.)

Pojęcie zobowiązania
Zobowiązanie – stosunek prawny w którym jedna strtona zwana wierzycielem może żądać od drugiej strony zwanej dlużnikiem spełnienia świadczenia a ta ostatnia strona powinna to świadczenie spełnić.
Jest to definicja odzwierciedlajaca idealny stosunek, jednak w praktyce jedna strona umowy jest jednocześnie wierzycielem i dłużnikiem.Taka sytuacja występuje np. przy umowie sprzedaży
Sprzedawca Kupujący
Zobowiązany do przeniesienia własności Ma prawo żądania wydania rzeczy
Uprawniony do otrzymania ceny kupna Zobowiązany do zapłaty ceny za przedmiot sprzedaży
Tak więc obowiązek jednej strony jest korelatem uprawnienia drugiej strony. Mamy więc do czynienia z inną sytuacją niż przy prawie rzeczowym. Oczywiście w praktyce istnieją jeszcze bardziej skoplikowane stosunki zwłaszcza przy zobowiązaniach nienazwanych np. leasingu.

Źródła zobowiązań
• Umowy – najbardziej pożądane źródło
• Czyny niedozwolone – nie ma znaczenia to czy jest to delikt czy nie. Prawo cywilne opiera się na idei kompensacji uszczerbków
• Jednostronne czynności prawne – stosuje się do nich raczej zasadę numerus clausus
• Decyzje administracyjne
• Bezpodstawne wzbogacenie
• Konstytutywne orzeczenia sądowe
• Inne zdarzenia nie objęte powyższą kwalifikacją

Elementy stosunku zobowiązaniowego
Podmioty
Podmioty między którymi stosunek zobowiązaniowy istnieje. Te podmioty to przede wszystkim wierzyciel i dłużnik. Po stronie wierzyciela zobowiązanie nazywa się wierzytelnością a ze strony dłużnika jest to dług. Wierzyciel posiada prawo żądania spełnienie zobowiązania przez dłuznika a dłużnik ma powinnosć zachowania się w określony sposób. Między wierzycielem a dłuznikiem mogą w ramach przyznanej im autonomii występować miedzy nimi inne osoby np. pełnomocnik, zastępca pośredni (np. komisant przy umowie komisu), pomocnicy (art. 474 k.c.)

Przedmiot
Przedmiot – świadczenie czyli zachowanie dłużnika zadośćuczyniające interesowi wierzyciela, którego może domagać się wierzyciel. Jest to zachowanie się dłużnika z treścią zobowiązania i polegajace na zadośćuczynieniu godnemu ochrony interesowi wierzyciela. Należy odróżnić świadczenie od przsypożenia:
Przyspożenie – to wszelkie działanie prowadzące do osiągnięcia korzyści
Świadczenie – to wyłącznie zachowanie dłużbika polegajace na działaniu lub zaniechaniu
Francuski ucznony dawno temu wyróżnił 5 rodzajów świadczeń:
• Czynienie – np. zobowiazanie do wykonania pracy w ramach stosunku pracy na rzecz pracodawcy
• Danie – dawanie czegoś wierzycielowi np. przy umowie dzierżawy dzierżawca wydzierżawia.
• Nieczynienie – powstrzymanie się od pewnych zachowań np. przy umowie sprzedaży
• Zaprzestanie – np. zobowiązanie do nieotwierania sklepu aby ograniczyć konkurencyjność.
• Zrzekanie – związane z prawem rzeczowym np. przy ustanowieniu drogi koniecznej dłużnik zrzeka się z korzystania części swojej nieruchomości aby wybudować na niej drogę.
Świadczenie nie musi mieć charakteru materialnego – np. zobowiązanie skrzypka do niegrania w godzinach pracy sąsiada-lekarza.
Przedmiot świadczenia musi mieć postać materialną np. spisanie piosenki na papier.

Treść
Treść – na treść stosunku zobowiązaniowego składają się prawa wierzyciela i obowiązki dłużnika.Obowiązki dłużnika odpowiadają prawom wierzyciela. Rodzaje uprawnień zależy od stosunku prawnego. Uprawnienie to roszczenie czyli żądanie określonego zachowania. Uprawnienie zasadniczo to żądanie określonego zachowania się przez dłużnika ale też i żądanie naprawienia szkody w wyniku nienależytego wykonania zobowiązania przez dłużnika np. gdy dłużnik nie może spełnić świadczenia z różnych powodów.

Cel zobowiązania
Celem zobowiązania jest szeroko rozumiana korzyść jaką strona lub strony zamierzają osiągnąć przez to, że stały się stronami zobowiązania. Zobowiązania realizują bowiem cele ekonomiczne stron. Nie zawsze jednak cel znajduje się w zasięgu realizacji zobowiązania dlatego wyróżnia się stosunki zobowiązaniowe oparte na 2 zasadach:
Zasada rezultatu – zgodnie z nią zagwarantowane jest osiągnięcie skonkretyzowanego rezultatu poprzez realizację zobowiązania np. przeniesienie własności, naprawienie rzeczy, przywrócenie urządzenia do pełnej funkcjonalności, zapłata sumy pieniężnej. Przykładem umowy rezultatu jest umowa o dzieło.
Zasada starannego działania – zgodnie z tą zasadą realizujący świadczenie nie gwarantuje osiagnięcia pożądanego rezultatu jednak ma on obowiazek dołożyć wszelkich starań aby ten cel osiągnąć. Oznacza to, że zasada starannego działania ma miejsce wtedy, gdy cel pozostaje poza stosunkiem zobowiązaniowym. Przykładem umowy starannego działania jest umowa zlecenie. Inne zobowiązania do starannego działnia to leczenie pacjenta przez lekarza czy korepetycje nauczycielskie.

Więź prawna między wierzycielem a dłużnikiem
• Ma charakter względny – dotyczy tylko wierzyciela i dłużnika
• Realizacja uprawnień wierzyciela zabezoieczona przymusem państwa
• Zasada realnego wykonania zobowiązania – wierzyciel powinien otrzymać to, co dłużnik przysiągł mu dać. Tylko prawo może przewidzieć wyjątki od tej zasady np., gdy realizacja zobowiązania narusza dobra osobiste dłużnika.

Uprawnienia wierzyciela
Uprawnienia wierzyciela dzieli się na uprawnienia:
• Zasadnicze – prawo do otrzymania świadczenia lub surogatu (odszkodowania za niezrealizowane świadczenie)
• Pomocnicze – nie mogą istnieć bez uprawnień zasadniczych, czasem przygotowują realizację uprawnień zasadniczych a czasem tylko ułatwiają ich uzyskanie np. prawo do odsetek

Dług i odpowiedzialność
Co do zasady dług i odpowiedzialność to konglomeraty. Istnieją jednak wyjątki od tej zasady:
• Dług bez odpowiedzialności –występuje w polskiej regulacji prawnej przy tzw. zobowiązaniach niezupełnych
• Odpowiedzialność bez długu – nie występuje w Polsce ale występuje np. w Niemczech w postaci długu gruntowego.