Wolności, prawa i obowiązki w świetle konstytucji z 1997 roku

Wolność jednostki – kategoria uprawnień jednostki, która ma na celu zapewnienie jej sfery prywatności, czyli sfery wolnej od ingerencji państwa. W sferze określanej jako wolność, jednostka jest uprawniona do podejmowania decyzji, zachowań oraz działań określonych przez własną wolę, jest to więc ważne dobro chronione prawnie.
Aktualnie koncepcję wolności jednostki tworzą trzy przesłanki:
1) wolność wyboru
2) nieuszkodzenie innym w toku realizacji własnych decyzji, gdyż wszystkim przysługuje ten sam zakres wolności
3) ograniczenie władzy państwowej nad jednostką
Prawa człowieka i obywatela służą ochronie interesów jednostki. Te, które są związane z
obywatelstwem danego państwa przysługują wyłącznie jego obywatelom.
Prawa jednostki muszą mieć oparcie w konstytucji lub w ustawach, a więc nie ma prawa podmiotowego bez normy prawnej. W przypadku sporu między jednostką, a państwem obowiązek wskazania podstawy prawnej, z której wynika dane uprawnienie, spoczywa w jednostce, natomiast państwo jest zobowiązane do podejmowania działań w celu zapewnienia realizacji praw jednostki lub ich ochrony.
Prawa podstawowe oznacza to że nie jest to jego kompletny wykaz.
Zasady określające stosunki państwo a jednostka
Uniwersalistyczna koncepcja – zakłada i podkreśla nadrzędność interesu oraz celów zbiorowości, przede wszystkim państwa, wobec praw jednostki. Według tej koncepcji zasadniczym celem regulacji prawnych statusu jednostki jest dobro zbiorowości które państwo ma zabezpieczać. Jednostka, w myśl tej teorii, nie ma własnych praw, ich źródłem jest wola państwa.
Indywidualistyczna koncepcja – nadrzędne, pierwszoplanowe są interesy jednostki, państwo zaś może być traktowane tylko jako narzędzie ich realizacji. Prawa jednostki w tej koncepcji mają charakter praw przyrodzonych, są więc niezbywalne i nienaruszalne.
Systematyka wolności i praw jednostki na gruncie Konstytucji
a) zasady ogólne
Punkt wyjścia stanowi art. 30 uznający przyrodzoną i niezbywalną godność człowieka jako źródło jego wolności i praw. Przepis ten ma zasadnicze znaczenie, gdyż wyraża on filozofię myślenia twórców Konstytucji, zobowiązuje też władze publiczne do uznania nienaruszalności godności człowieka, jej poszanowania, a także ochrony.
Jako nadrzędne wartości wysunięte zostały wolność człowieka oraz zasada równości wszystkich wobec prawa. Wolność człowieka potraktowana została szeroko, gdyż art. 32 stanowi iż „ nikogo nie wolno zmuszać do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje”
Ograniczenie wolność może odbyć się w 3 wypadkach:
- może je wprowadzić ustawa
- gdy konieczne jest zabezpieczenie państwa
- ograniczenia nie mogą naruszać istoty wolności
Równość prawa bez względu na płeć.
Obywatelstwo Polskie można nabyć jednak nie może nam ono być odebrane chyba ze sami się zrzekniemy. Wolności i prawa ujęte w Konstytucji przysługują każdemu, kto znajduje się pod władzą RP.
B ) wolności i prawa osobiste 38 - 56
- prawna ochrona życia
- zakaz tortur
- okrutnego i poniżającego karania oraz traktowania
- odpowiedzialności karnej podlega tylko ten, kto dopuścił się czynu zabronionego pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia, chyba że czyn ten był przestępstwem w myśl prawa międzynarodowego.
- Prawo do sądu
- Wolność sumienia i wyznania art. 53

b) wolności i prawa polityczne art.
- wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich
- wolność zrzeszania się w partiach, związkach zawodowych i innych organizacjach
- prawo dostępu do służby publicznej
- prawo obywatela do uzyskania informacji o działalności organów władzy publicznej i dotyczących osób piastujących funkcje publiczne
- prawo wybierania prezydenta, posłów itp.
- Prawo do składania petycji, skarg i wniosków w interesie publicznym

c) wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne
- prawo własności i prawo jej dziedziczenia
- swoboda działalności gospodarczej art. 22
- wolność wyboru zawodu i miejsca pracy
- prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy
- prawo do zabezpieczania społecznego, ochrony zdrowia, do nauki
- obowiązek uwzględniania dobra rodziny w polityce społecznej oraz praw dziecka
- obowiązek państwa prowadzenia polityki zapewniającej bezpieczeństwo ekologiczne, zaspokajające potrzeby mieszkaniowe obywateli i ochronę konsumentów

d) środki ochrony wolności i praw art. 77 - 81
- prawo każdego do wynagrodzenia szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem działanie organów władzy publicznej
- prawo zaskarżania orzeczeń i decyzji wydawanych w pierwszej instancji
- prawo powszechnej skargi do TK
- prawo występowania z wnioskiem do Rzecznika Praw Obywatelskich o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej

d) podstawowe obowiązki jednostki art. 82 – 86
- obowiązek wierność RP oraz troski o wspólne dobro
- obowiązek przestrzegania prawa
- obowiązek ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych w tym podatków
- obrona Ojczyzny obejmująca także obowiązek służby wojskowej
- obowiązek dbałości o stan środowiska. W zdecydowanej większości egzekwowanie tych obowiązków wymaga dodatkowej regulacji ustawowej/.