Źródła prawa i sposoby ich publikacji

Źródła prawa powszechnie obowiązujące i sposoby ich publikacji

Niejasne wyznaczenie kompetencji prawotwórczych organów państwa, nieprecyzyjne relacje między aktami prawnymi, dopuszczenie pozakonstytucyjnych form tworzenia prawa przez pozakonstytucyjne organy państwa (prowadzące do rozchwiania i otwarcia systemu źródeł), jest niepożądane z punktu widzenia realizacji zasady demokratycznego państwa prawa prawnego, jak i sprawności funkcjonowania organów władzy publicznej. Fundamentalną więc ideą staje się „zamknięcie” systemu źródeł prawa, czyli: a) wyczerpujące wymienienie w treści Konstytucji form, w których mogą być tworzone normy prawa (konstytucyjne wymienienie wszystkich aktów prawotwórczych); b) wyraźne wskazanie podmiotów wyposażonych w kompetencje do wydawania określonego aktu prawnego; c) jasne określenie zakresu spraw, które mogą być unormowane poszczególnymi rodzajami aktów prawotwórczych; d) precyzyjne ustalenie stosunków między aktami prawotwórczymi .
Termin „źródło prawa” jest terminem wieloznacznym. Przez źródło prawa rozumie się bowiem z jednej strony czynniki wpływające na treść prawa (źródła powstawania prawa), a więc różnorodne zjawiska społeczne, polityczne, gospodarcze i ideologiczne, wolę narodu czy prawodawcy, stan świadomości prawnej. Z drugiej strony pojęcie to można ujmować jako czynniki, które mogą dostarczyć informacji o prawie (źródła poznania prawa), a więc formy przekazu norm prawnych, ustanowionych bądź uznanych, a więc np. dokumenty, teksty czy inne przedmioty będące nośnikami tych informacji. W literaturze przedmiotu aprobowany jest podział na źródła prawa w rozumieniu materialnym i źródła praw w znaczeniu formalnym. Pojęcie „źródło prawa w rozumieniu materialnym” obejmuje przyczyny warunkujące treść prawa i jego formę. Określenie „źródło prawa w znaczeniu formalnym” odnoszone jest natomiast do instytucji, które prawo tworzą lub sankcjonują (organy władzy publicznej), a także do faktów tworzących prawo (faktów prawotwórczych), będących dziełem różnych instytucji funkcjonujących w przepisanym trybie i podejmujących decyzje o różnym charakterze prawnym. Uwzględniając różne możliwe pojmowanie terminu „źródło prawa”, pod tym pojęciem rozumieć można decyzje organów państwowych tworzące prawo oraz formy, które przybierają akty tworzenia prawa . Źródłami prawa są tylko decyzje organów władzy publicznej, których skutkiem są tworzone nowe lub uznawane za prawne (wcześniej istniejące) normy postępowania – skierowane do abstrakcyjnie określonego adresata i zakładające powtarzalność zachowań adresatów. Materialnym wyrazem takich decyzji są akty normatywne (akty prawotwórcze), które można uważać za źródła prawa. W owych decyzjach ujawnia się wola państwa wyrażona we właściwym trybie i we właściwej formie, przy czym forma odgrywa bardzo ważną rolę. W każdym państwie występuje więcej niż jeden rodzaj źródeł prawa. Zazwyczaj ma się do czynienia ze znaczną ich różnorodnością, co zmusza do ich systematyzacji i hierarchizacji. Wszystkie źródła prawa w danym państwie stanowią pewien system źródeł prawa, a więc całokształt w ich wzajemnym powiązaniu, ujmowany z punktu widzenia tego, co jest m wspólne i co różnicuje. Pozycja poszczególnych rodzajów źródeł prawa w systemie uzależniona jest od trzech rodzajów czynników. Pierwszym i najważniejszym czynnikiem wyznaczającym miejsce danego źródła prawa w systemie jest pozycja, jaka zajmuje w systemie organów władzy publicznej organ, od którego to źródło pochodzi. Im jest on wyżej usytuowany w hierarchii organów, tym wyższa jest pozycja danego źródła prawa w systemie źródeł prawa. Zależność ta uwidacznia się w formie źródeł prawa. Usytuowanie danego źródła prawa w systemie wywiera z kolei bezpośredni wpływ na moc prawną zawartych w tym źródle norm prawnych – im wyższa pozycja źródła, tym normy prawne w nim zawarte maja wyższą moc prawną. Drugim czynnikiem jest treść danego źródła prawa, a więc waga społeczna i polityczna materii, której ono dotyczy; im materia ważniejsza, tym pozycja źródła prawa powinna być wyższa. Trzecim czynnikiem jest tryb, w jakim dane źródło prawa powstaje; im tryb jest bardziej precyzyjnie określony jest przez prawo, tym pozycja źródła powinna być wyższa . System źródeł prawa każdego państwa ma strukturę hierarchiczną. Między źródłami prawa mogą w systemie źródeł prawa zachodzić powiązania formalne i powiązania materialne. Powiązania materialne opierają się na zasadzie delegacji, polegające na tym, że źródło wyższego rzędu upoważnia (lub zobowiązuje) określony organ władzy publicznej do wydania źródła prawa niższego rzędu. Podstawą obowiązywania źródła praw zajmującego niższą pozycję w systemie źródeł prawa jest więc źródło hierarchicznie nadrzędne. Natomiast powiązania materialne (treściowe) polega na tym, że te samą dziedzinę stosunków społecznych regulują źródła zajmujące różne miejsce w systemie źródeł. Źródła prawa wyższego rzędu mogą w pewnym zakresie wyznaczać treść norm prawnych zawartych w źródłach niższego rzędu, ale niejednokrotnie treść tę przesądzają.
Zgodnie z postanowieniami Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r. (rozdział III) źródła prawa w Polsce zostały podzielone na dwie grupy: źródła powszechnie obowiązującego prawa oraz źródła o charakterze wewnętrznym . Źródła powszechnie obowiązującego prawa to takie, których adresatem mogą być wszelkie podmioty na terytorium RP (organy państwowe, osoby fizyczne i prawne, inne jednostki organizacyjne), i które na te podmioty prawa mogą nakładać ciężary i obowiązki. Do źródeł powszechnie obowiązującego prawa ustawa zasadnicza zalicza: Konstytucję, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia oraz – na obszarze działania organów, które je ustanowiły- akta prawa miejscowego (art. 87 ust. 1 i 2). Warunkiem wejścia w życie tych aktów jest ich ogłoszenie (art. 88 ust. 1). Krąg aktów uznanych za powszechnie obowiązujące jest wąski. Konstytucja zalicza do nich przede wszystkim akty stanowione przez parlament (Konstytucja i ustawy) oraz te, na które istotny wpływ mają ustawy (umowy międzynarodowe w większości ratyfikowane za zgodą parlamentu wyrażoną w ustawie). Tylko jeden rodzaj wymienionych w art. 87 aktów pochodzi od organów nieprzedstawicielskich (rozporządzenie), ale i w tym przypadku, z uwagi na swój charakter, jego związek z ustawą jest bardzo ścisły. Źródła prawa o charakterze wewnętrznym mogą obowiązywać tylko jednostki organizacyjne podległe organowi wydającemu te akty. Są to akty normatywne obowiązujące jedynie wewnątrz systemu organów władzy publicznej. Nie stanowią one więc podstawy prawnej dla decyzji administracyjnych dotyczących przyznania, stwierdzenia czy uznania praw i obowiązków podmiotów usytuowanych na zewnątrz administracji. Mogą kształtować strukturę podległych jednostek organizacyjnych, status pracowników i określać ich zadania . Konstytucja zaliczyła wprost do źródeł prawa o charakterze wewnętrznym uchwały Rady Ministrów oraz zarządzenia (Prezesa Rady Ministrów, ministrów i organów im równorzędnych oraz Prezydenta RP). Ustawa zasadnicza nie ustanowiła wymogu ogłoszenia tych aktów normatywnych jako warunku wejścia w życie ani nie przyjęła koncepcji zamkniętego ich katalogu.
Konstytucja – jako akt uznany za źródło ustalania podstawowych zasad mających wyznaczać reguły systemu stanowienia prawa – stoi na czele całego systemu prawnego. Jej nadrzędność została wyraźnie podkreślona w tekście konstytucji RP poprzez wymienienie jej na pierwszym miejscu w art. 87 oraz – szczególnie – stwierdzeniem w art. 8, że ; „Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej”. Konstytucja jest aktem o najwyższej mocy prawnej, zajmuje najwyższa pozycję w systemie źródeł prawa. Stanowi normatywny fundament całego systemu prawa. Zgodne z nią musza być wszystkie inne akty normatywne. Ustawa zasadnicza zawiera postanowienia odnoszące się do podstawowych zasad ustroju politycznego, gospodarczego, gospodarczego i społecznego państwa, określa podstawowe wolności i prawa jednostki, reguluje organizację, kompetencje i tryb działania organów władzy publicznej. Żaden inny akt normatywny w państwie nie zawiera norm o takim zakresie przedmiotowym (tzw. materia konstytucyjna) i ujętych w taki sposób. Uchwalenie nowej, zmiana i uchylenie dotychczasowej konstytucji odbywa się z reguły w szczególnym trybie, innym niż pozostałych ustaw, stawiającym więcej wymogów formalnych, co uniemożliwia zmianę konstytucji w sposób pochopny, przypadkowy czy nieprzemyślany .
Ustawa jest podstawowym aktem stanowienia prawa powszechnie obowiązującego. Jest to akt normatywny pochodzący od parlamentu, ustanawiający normy generalne i abstrakcyjne . Przyjmuje się, że przedmiotem ustawy może być każda sprawa niebędąca elementem regulacji konstytucyjnej. Jest to akt najściślej związany z funkcją tworzenia prawa, właściwym do stanowienia norm o charakterze generalnym (kierowanym do pewnej klasy adresatów, wyróżnionych z uwagi na ich wspólna cechę) i abstrakcyjnym (czyli ustanawiającym pewne wzorce zachowań). Ta forma prawotwórstwa nie może służyć jedynie do stanowienia norm indywidualnych i konkretnych. Nie powinna ona uzupełniać zadań i kompetencji określonych w konstytucji, przypisanych określonemu organowi, nowymi zadaniami lub kompetencjami i w ten sposób zwiększać ich zakres. Niektóre kwestie wskazane w Konstytucji RP muszą być uregulowane ustawą (tzw. materia ustawowa). Uchwalanie (zmiana, uchylenie) ustawy odbywa się w specjalnym trybie, zwanym trybem ustawodawczym, który określony jest w Konstytucji RP oraz w Regulaminie Sejmu i Regulaminie Senatu . Tryb ustawodawczy odznacza się dużym stopniem skomplikowania, a składa się na niego kilka stadiów, obejmujących inicjatywę ustawodawczą, prace nad projektem ustawy w Sejmie, prace nad ustawą w Senacie, podpisanie ustawy przez Prezydenta RP, ogłoszenie ustawy w „Dzienniku Ustaw RP”. Ustawa musi być zgodna z Konstytucją oraz z umowami międzynarodowymi ratyfikowanymi za zgodą parlamentu wyrażoną w ustawie (art. 188 pkt 1 i 2 Konstytucji). Ustawa jest aktem prawnym o najwyższej, po Konstytucji, mocy prawnej. Wskazują na to przepisy Konstytucji, które dotyczą kompetencji prawotwórczych innych organów państwowych (ich podporządkowania względem ustawy stosunku), oraz przyjęcie zasady kontroli legalności aktów prawnych sprawowanej przez Trybunał konstytucyjny. Normy ustawowe mogą być zmieniane, uchylanie lub zawieszać każdą inną normę. Obowiązujące prawo pozwala wśród „ustaw zwykłych” wyodrębnić specyficzne pod względem przedmiotu regulacji (i częściowo trybu uchwalania) ustawy budżetowe (finansowe) i ustawy o ratyfikacji niektórych umów międzynarodowych.
Umowy międzynarodowe stanowią nie tylko źródło prawa nie tylko w stosunkach międzynarodowych, ale często w stosunkach wewnętrznych poszczególnych państw. Dotyczy to tych umów, które ustanawiają prawa i obowiązki podmiotów (osób fizycznych, osób prawnych, innych jednostek organizacyjnych) działających na terenie państwa zawierającego umowę. W czasach współczesnych zawieranych jest wiele takich umów i mają one istotne znaczenie polityczne i prawne. Zawierane przez Polskę umowy międzynarodowe muszą być zgodne z Konstytucją (art. 188 pkt 1). Konstytucja RP jako źródła powszechnie obowiązującego prawa traktuje jedynie ratyfikowane umowy międzynarodowe. Przez ratyfikację należy rozumieć swoisty akt (zazwyczaj pozostający w gestii głowy państwa – w Polsce – Prezydenta), mocą którego wcześniej podpisaną umowę uznaje się za ostatecznie wiążącą dane państwo. Konstytucja RP uznaje ratyfikowane i ogłoszone w „Dzienniku Ustaw RP” umowy międzynarodowe za część krajowego porządku prawnego. W świetle ustawy zasadniczej wśród ratyfikowanych umów międzynarodowych można wyróżnić dwie ich grupy: 1) ratyfikowane (i wypowiadane) za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie, które są ogłaszane w trybie wymaganym dla ustaw; 2) takie, których ratyfikacji nie wymaga zgody wyrażonej w ustawie, a zasady ich ogłaszania określa ustawa, a jeśli zostaną one ogłoszone w „Dzienniku Ustaw”, wówczas stanowią także część krajowego porządku prawnego . Obowiązek ratyfikacji określa ustawa z 14 kwietnia 2000 r. o umowach międzynarodowych .
Zastosowany tryb ratyfikacji umowy międzynarodowej wpływa na moc prawną zawartych w niej norm. Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma moc prawną niższą od Konstytucji, ale postanowienia takiej umowy mają pierwszeństwo przed postanowieniami ustawy, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową (art. 91 ust. 2 Konstytucji). W przypadku przystąpienia Polski w drodze ratyfikacji umowy do organizacji międzynarodowej, w ramach której obowiązuje prawo stanowione przez tę organizację, prawo to jest stosowane bezpośrednio i ma pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami (art. 91 ust. 3 Konstytucji). Nieprecyzyjność określenia w Konstytucji miejsca umów międzynarodowych, których ratyfikacja nie wymaga zgody wyrażonej w ustawie w systemie źródeł prawa powoduje pewne trudności. Zasada prymatu ustawy daje podstawę do stwierdzenia, że umowy międzynarodowe, których ratyfikacja nie wymaga zgody wyrażonej w ustawie, usytuowane są poniżej ustawy . Postanowienia takich umów maja natomiast moc prawną wyższą od aktów normatywnych rangi podustawowej, które to akty muszą być zgodne z rzeczonymi umowami (art. 188 pkt 3 Konstytucji). W Polsce istnieje jeszcze jeden rodzaj źródeł prawa, które mogą być obowiązujące, a nie są stanowione przez krajowy organ władzy publicznej. Są to akty prawa ponadnarodowego (supranarodowego), zwłaszcza uchwalane przez instytucje UE. Prawo stanowione przez organizację międzynarodową znajduje się w systemie źródeł prawa w Polsce poniżej Konstytucji, ale ma w przypadku kolizji rozwiązań pierwszeństwo w stosunku do ustaw, a tym samym do wszystkich aktów rangi podustawowej. Akty prawa supranarodowego powinny być uznane co do swej mocy prawnej w systemie polskiego prawa za równe umowom międzynarodowym ratyfikowanym za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie.
Jedynym aktem organów władzy wykonawczej uznanym w art. 87 Konstytucji za źródło powszechnie obowiązującego prawa jest rozporządzenie. W przepisach Konstytucji prawo do wydawania rozporządzeń przysługuje: Prezydentowi RP (art. 142 ust. 1), Radzie Ministrów (art. 146 ust. 4 pkt 2), Prezesowi Rady Ministrów (art. 148 pkt 3), ministrom kierującym działem administracji rządowej (art. 149 ust. 2), przewodniczącym określonych w ustawie komitetów powołanym w skład Rady Ministrów (art. 149 ust. 3) oraz Krajowej Radzie Radiofonii i telewizji (art. 213 ust. 2). Konstrukcja rozporządzenia jako aktu normatywnego jest ściśle związany z ustawą: wydawany przez konstytucyjnie uprawniony organ państwowy, na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Ustawa może zobowiązywać lub upoważniać odpowiedni organ państwowy do wydania rozporządzenia. Upoważnienie ustawowe do wydania rozporządzenia powinno określać organ właściwy do wydania rozporządzenia, zakres spraw przekazanych do uregulowania rozporządzeniem, wytyczne dotyczące treści rozporządzenia (art. 92 ust. 1 zd. 2 Konstytucji). Rozporządzenie może być wydane tylko w celu rozwinięcia spraw, którym poświęcona jest ustawa, przy czym rozwinięcie nie może być dowolne, lecz musi być zgodne z ustawą (wolą ustawodawcy). W ten sposób Konstytucja opowiedziała się za ścisłym, merytorycznym i formalnym związkiem ustawy i rozporządzenia .

Rozporządzenie może wyjątkowo i z woli ustawy wkraczać w materie ustawy i regulować te sprawy, które niezbędne są dla jej realizacji, a nie zostały w niej wyczerpująco uregulowane. Do jego wydania wymagana jest odrębna i wyraźna delegacja dla konkretnego organu, ustawa musi wskazywać, jakie sprawy – jednorodne z tymi, które reguluje ustawa ma ono regulować oraz w jakim kierunku ta regulacja pójść powinna. Organ upoważniony do wydania rozporządzenia nie może przekazać swych kompetencji innemu organowi (tzw. zakaz subdelegacji – art. 92 ust. 2 Konstytucji) ani zaniechać wydania tzw. rozporządzenia obligatoryjnego . Konstytucja przewiduje ponadto możliwość wydania rozporządzenia z mocą ustawy oraz rozporządzenia o wprowadzeniu stanu wojennego lub wyjątkowego albo stanu wojennego. Rozporządzenie z mocą ustawy wydaje Prezydent RP na wniosek Rady Ministrów. Może to zrobić tylko w czasie stanu wojennego i tylko wówczas, jeżeli Sejm nie będzie mógł zebrać się na posiedzenie. Podlega ono zatwierdzeniu przez Sejm na najbliższym posiedzeniu. Rozporządzenia muszą być zgodne z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami (art. 188 pkt 3 Konstytucji). Badanie konstytucyjności i legalności rozporządzeń należy do Trybunału Konstytucyjnego, w pewnym zakresie kontrola ta przysługuje także sądom i Radzie Ministrom.
Zgodnie z Konstytucją źródłami prawa powszechnie obowiązującego są również akty prawa miejscowego (art. 87 ust. 2). Jak wynika z ich nazwy, zakres obowiązywania tych aktów jest ograniczony wyłącznie do obszaru działania organu, który ustanowił taki akt. Do ustanawiania takich źródeł prawa powołane są organy administracji rządowej ogólnej i specjalnej oraz organy samorządu terytorialnego. Wszystkie akty prawa miejscowego, jeżeli maja mieć moc powszechnie obowiązującą, muszą być wydane na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawach (art. 94 Konstytucji). Zakres swobody lokalnego prawodawcy jest szerszy niż przy rozporządzeniu, gdyż Konstytucja nie wymaga, by były to akty w celu wykonania ustawy i na podstawie zawartego w niej szczegółowego upoważnienia. Konstytucja nie wskazuje też konkretnego podmiotu upoważnionego do stanowienia aktów prawa miejscowego ani ich formy prawnej. Rodzaje, nazwę, przedmiot i sposób ogłaszania aktów prawa miejscowego określa ustawa o ustroju administracji rządowej w województwie, ustawy o jednostkach samorządu terytorialnego, ustawy określające kompetencje organów terenowych do stanowienia aktów prawa miejscowego, a także ustawa o ogłaszaniu aktów normatywnych i innych aktów prawnych. Akty prawa miejscowego pochodzące od organów stanowiących samorządu terytorialnego noszą nazwę uchwał. Mogą one regulować sprawy ustroju wewnętrznego samorządu lub zawierać przepisy porządkowe 9te ostatnie mogą być uchwalane na szczeblu powiatu i gminy). W wyjątkowych sytuacjach akty prawa miejscowego zawierające przepisy porządkowe mogą wydawać również organy wykonawcze powiatów i gmin. Akty te noszą nazwę zarządzeń. Przepisy porządkowe wydawane są, jeśli niezbędne jest to do ochrony życia, zdrowia lub mienia obywateli, ochrony środowiska naturalnego albo zapewnienia spokoju, porządku i bezpieczeństwa publicznego . Zgodnie z art. 39 ustawy z 5 czerwca 1998 r. o administracji rządowej w województwie przewiduje, iż wojewoda i organy administracji niezespolonej stanowią – akty prawa miejscowego obowiązujące na obszarze województwa lub jego części . W zakresie nieuregulowanym w ustawach lub innych przepisach powszechnie obowiązujących wojewoda może wydawać nadto rozporządzenia porządkowe. Rozporządzenia te mogą przewidywać za naruszenie ich przepisów kary grzywny wymierzane na zasadach i w trybie określonym w prawie o wykroczeniach.
Istotnym warunkiem przestrzegania norm prawnych przez ich adresatów jest wiedza, o tym, że normy prawne zostały ustanowione, a także znajomość tych norm. Nie jest usprawiedliwieniem faktu nieprzestrzegania dyspozycji normy prawnej przez adresata tej normy to, że adresat nie znał treści normy, zgodnie z premia łacińską, która głosi, że nieznajomość prawa szkodzi. Wiadomości o ustanowionych lub uznanych przez państwo normach prawnych dostarczane są adresatom tych norm w różny sposób. Szczególnie istotne mają przede wszystkim informacje o wydaniu aktu normatywnego i o jego treści, podawane przez prawodawcę, który może udzielać takich informacji bezpośrednio lub zobowiązać do takiego informowania inne organy władzy publicznej. Z zasady przepisy prawne podawane są do wiadomości publicznej do zaznajamiania się z nimi przez wszystkich przebywających na terytorium danego państwa. Ogłoszenie aktu normatywnego można nazwać taką jego publikację, przez którą akt ten nabiera mocy obowiązującej . Ogłaszanie aktów normatywnych związane jest wyłącznie z działaniami organów władzy publicznej, normy prawne zaś ustanawiające obowiązek ogłaszania aktów normatywnych ustalają zarazem sposób dokonania ogłoszenia. W Polsce występują dwa sposoby ogłaszania aktów normatywnych: 1) publikacja aktów normatywnych w specjalnych organach publikacyjnych, zwanych organami promulgacyjnymi; 2) publikacja aktów normatywnych w sposób zwyczajowo przyjęty na danym obszarze, co dotyczy jedynie aktów normatywnych prawa miejscowego. Ustawa z 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych określa występujące w Polsce organy promulgacyjne wspólna nazwą „dzienniki urzędowe” . Do dzienników tych rzeczona ustawa zalicza: „Dziennik Ustaw RP”, Dziennik Urzędowy „Monitor Polski”, „Monitor Polski B”, dzienniki urzędowe ministrów kierujących działami administracji rządowej, dzienniki urzędowe urzędów centralnych oraz wojewódzkie dzienniki urzędowe – jako organy publikacyjne o zasięgu lokalnym. Omawiana ustawa ustanawia nakaz publikowania aktów normatywnych w poszczególnych dziennikach urzędowych następujące rodzaje aktów normatywnych: 1) w „Dzienniku Ustawa” – konstytucję, ustawy, rozporządzenia oraz ratyfikowane umowy międzynarodowe; 2) w „Monitorze Polskim” – uchwały Rady Ministrów, zarządzenia Prezydenta i Prezesa Rady Ministrów, regulaminy izb parlamentu; 3) w „Monitorze Polskim B” – akty prawne niemające charakteru aktów normatywnych; 4) w dziennikach urzędowych ministrów i urzędów centralnych – akty normatywne organu wydającego te dziennik; 5) w wojewódzkich dziennikach urzędowych – akty prawa miejscowego stanowione przez organy administracji rządowej i organy samorządu terytorialnego. Przepisy porządkowe prawa miejscowego ogłasza się w drodze obwieszczeń, a także w sposób zwyczajowo przyjęty na danym terenie lub w środkach masowego przekazu. Akty prawne Unii Europejskiej zamieszcza się (także w języku polskim) w „Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej” wydanym przez Urząd Oficjalnych Publikacji Unii Europejskiej (akty normatywne w serii L – legislacja). Organ wydający dziennik urzędowy ma obowiązek takiego sposobu redagowania dziennika, aby jego część, zawierająca akt normatywne, była wyraźnie wyodrębniona. W celu ułatwienia posługiwania się dziennikami urzędowymi, dziennik taki wydaje się z zachowaniem w roku kalendarzowym kolejności numerów dziennika, pozycji aktów oraz stron. Jeżeli liczba zmian w ustawie jest znaczna lub gdy ustawa była wielokrotnie uprzednio nowelizowana i posługiwanie się tekstem ustawy może być utrudnione, Marszałek Sejmu jest zobowiązany głosić w ciągu dwóch tygodni od wejścia w życie nowelizacji, tekst jednolity tej ustawy. W Polsce obowiązuje zasada, że akty normatywne powszechnie obowiązujące (zawierające normy prawne) wchodzą w życie (tj. stają się obowiązujące) po upływie 14 dni od daty opublikowania w organie promulgacyjnym, chyba, że przepisy wprowadzające określają inny termin wejścia w życie. Przepisy wprowadzające w życie akt normatywny mogą być zawarte w tym akcie, ale mogą także znajdować się w innym akcie prawnym, często wydanym tylko w tym celu. Czas dzielący datę opublikowania i datę wejścia w życie może wynosić 14 dni, kilka tygodni, miesięcy, a nawet i lata i określony jest mianem vacatio legis (spoczynkiem prawa). Ma on istotne znaczenie praktyczne, ponieważ pozwala adresatom i organom stosującym prawo zapoznać się z prawem oraz przygotować organizacyjno – techniczne warunki do jego stosowania .
Źródła prawa należą bez wątpienia do zagadnień o fundamentalnym znaczeniu dla wszystkich gałęzi prawa. System źródeł prawa musi być przejrzysty, czytelny i wewnętrznie spójny by spełniał wymóg poczucia bezpieczeństwa prawnego. Obowiązująca obecnie w Rzeczypospolitej Polskiej Konstytucja z 2 kwietnia 1997 r. wprowadziła nowe i z założenia całościowe ujęcie systemu źródeł prawa, co czyni podatny grunt do urzeczywistniania się demokratycznego państwa prawa.



Bibliografia:

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz. U. z 1997 r. nr 78, poz. 483.

Polskie prawo konstytucyjne, pod red. W. Skrzydło, Oficyna Wydawnicza VERBA, Lublin 2003.

Prawo administracyjne, pod red. M. Wierzbowskiego, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2007.

Redelbach A., Wstęp do prawoznawstwa, Wydawnictwo „Dom Organizatora”, Toruń 2002.

Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca 1992 r., tekst jedn. M.P. z 2002 r. nr 23, poz. 382 z późn. zm.

Regulamin Senatu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 23 listopada 1990 r., tekst jedn. M.P. z 2002 r. nr 54, poz. 741 z późn. zm.

Seidel R., Elementy prawa, Wydawnictwo eMPi2, Poznań 2004.

Ustawa z 5 czerwca 1998 r. o administracji rządowej w województwie, tekst jedn. Dz. U. z 2001 r. nr 80, poz. 872 z późn. zm.

Ustawa z 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych, tekst jedn. Dz. U. z 2007 r. nr 68, poz. 449.

Zarys prawa, pod red. S. Koryckiego i J. Kucińskiego, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2008.