Zasady ustroju politycznego państwa
I. POJĘCIE USTROJU I SYSTEMU POLITYCZNEGO PAŃSTWA.
System polityczny – to ogół zasad odnoszących się do struktury organizacyjnej i wzajemnych relacji organów państwa, a także sposobów rządzenia nim.
Ustrój polityczny – to struktura władzy, ale również sposób jej funkcjonowania.
II. ZASADA REPUBLIKAŃSKIEJ FORMY RZĄDÓW- POJĘCIE „republiki” I ROZUMIENIA PAŃSTWA JAKO „ dobra wspólnego”.
Art. 1. Rzeczpospolita Polska jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli.
Republika oznacza państwo, w którym „głową” jest osoba powołana na ten urząd na czas z góry określony (kadencję), przeważnie w drodze wyborów powszechnych ( przez ogół obywateli uprawnionych do głosowania) lub pośrednich (np. przez członków parlamentu). Republikanizm polega także na takim zorganizowaniu państwa, dzięki, któremu jest zapewniony pewien wpływ obywateli na bieg spraw publicznych, przez instytucję narodowego przedstawicielstwa.
Dobro wspólne wszystkich obywateli- obywatele mają obowiązek wierności, obrony, ponoszenia ciężarów materialnych itp. Obywatele zobowiązani są także do wzajemnej pomocy i solidarności z innymi. Z kolei Rzeczypospolita musi dbać o bezpieczeństwo swych obywateli, nieść im pomoc, gwarantować niezależne prawa oraz swobody. Państwo będące Rzeczypospolita nie może być stojącym ponad obywatelami aparatem władzy, lecz obywatelska wspólnotą polityczną, wspólnym dziedzictwem narodu.
III. ZASADA ZWIERZCHNICTWA NARODU
ZASADA ZWIERZCHNICTWA narodu oznacza, ze obywatele polscy sprawują rzeczywista władze w państwie. Podstawa są wolne i powszechne wybory, w których naród wybiera swoich przedstawicieli- posłów, senatorów i radnych. Naród polski sprawuje również władze w sposób bezpośredni, wyrażając swoja wole w referendum.
Art. 4.
1. Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu.
2. Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio.
1) POJĘCIE NARODU W ZNACZENIU POLITYCZNYM I ETNICZNYM
Pojęcie "Naród" obejmuje wspólnotę wszystkich obywateli Rzeczypospolitej (tak np. we Wstępie - "my, Naród Polski - wszyscy obywatele Rzeczypospolitej") i dlatego nie może być zawężone do rozumienia w ujęciu etnicznym.
A. Naród w znaczeniu etnicznym (Polacy, Niemcy, Rosjanie itp.)- przynależność narodowa
Art. 35.
1. Rzeczpospolita Polska zapewnia obywatelom polskim należącym do mniejszości narodowych i etnicznych wolność zachowania i rozwoju własnego języka, zachowania obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury.
2. Mniejszości narodowe i etniczne mają prawo do tworzenia własnych instytucji edukacyjnych, kulturalnych i instytucji służących ochronie tożsamości religijnej oraz do uczestnictwa w rozstrzyganiu spraw dotyczących ich tożsamości kulturowej.
B. Naród w znaczeniu politycznym – wszyscy uprawnieni do uczestnictwa w życiu politycznym jako element Narodu (uprawnieni do uczestnictwa w wyborach, referendach).
2) KONCEPCJE DOTYCZACE ŹRÓDŁA WŁADZY WG MARSYLIUSZA Z PADAWY, J. BODINUSA i J. ROUSSEAU
Wg Marsyliusza
Marsyliusz był odkrywcą teorii „suwerenności ludu”.. Władza państwowa powinna wspierać się na woli suwerennego ludu nazywanego przez Marsyliusza prawodawcą. Suwerenność ludu oznacza udział wszystkich obywateli w powoływaniu organów państwowych oraz stanowieniu praw. Idea suwerenności ludu staje się gwarancją wolności obywatelskich. Jest jednolita w takim sensie, że nikt nie posiada przewagi nad innymi, nie posiada jej ani władca, ani rząd, będąc w zupełności podporządkowanym ludowi. Marsyliusz nie był zwolennikiem jakichkolwiek form podziału władz. Rząd powinien przestrzegać praw i pozostawać gwarantem powszechnej sprawiedliwości. Marsyliusz hierarchizuje źródła począwszy od: prawa bożego, poprzez prawo natury do prawa pisanego. Uważał, że kościół jest częścią państwa, a zatem każde państwo powinno mieć swój wewnętrzny kościół.
Wg J. Bodinusa
Uważał, że tylko silna władza, reprezentowana przez monarchę i podległy mu aparat urzędniczy, może wyprowadzić kraj z kryzysu, zapewniając stabilność i najlepsze warunki rozwoju. Wiedza prawnicza i polityczna powinny służyć praktyce państwowej. Teoria państwa opiera się na założeniu konieczności istnienia naturalnych związków, jakimi są rodziny. Bodinus opracował definicję państwa jako sprawiedliwego rządu nad rodzinami z władzą suwerenną na czele, która jest samodzielna i nieograniczona. Teoria prawa: Prawo posiada formę rozkazodawczą, adresowaną przez monarchę do poddanych. Prawo pozytywne powinno być sprawiedliwe na zasadzie zgodności z prawem boskim i natury.
Wg Rousseau
Władza dla Russo jest niepodzielna, nie można jej oddać. Zwierzchnictwo ma charakter nieograniczony..
Rousseau przez władzę suwerenną rozumiał władzę tzw. woli powszechnej. Uważał, że suwerenność narodu zawiera się właśnie w „woli powszechnej”. Zwierzchnictwo narodu jest niezbywalne, co oznacza, że Naród nie jest w stanie nikomu przekazać swej woli, suweren musi sprawować władzę sam bezpośrednio. Zwierzchnictwo narodu jest niepodzielne, co oznacza, że „wola powszechna” jest jednolita i stanowi całość. Nie można jej podzielić bez jej zniszczenia. Według Rousseau władza suwerenna narodu nie tylko nie może być odstąpiona, ale również nie może być reprezentowana. Władza ta powinna być wykonywana przez wszystkich bezpośrednio. Dopuszczał sprawowanie władzy suwerennej przez przedstawicieli, ale pod warunkiem, że przedstawiciele narodu nie mogą mieć władzy własnej, muszą działać według mandatu udzielonego przez wyborców. Uważał, że ustawa przyjęta przez ciało ustawodawcze staje się doskonała po jej zaaprobowaniu przez naród w referendum.
3) HISTORYCZNE POLSKIE DOŚWIADCZENIA DOTYCZĄCE POJĘCIA „NARODU” JAKO SUWERENA WŁADZY PAŃSTWOWEJ
Podmiot władzy – suweren – ulegał zmianom wraz z rozwojem państwa. Pojęcie suwerenności, które wykształciło się na przełomie średniowiecza i czasów nowożytnych, ulegało znaczącym przeobrażeniom, zarówno ze względu na podmiot suwerenności jak i jego treść. Początkowo dotyczyło ono określenia władzy królewskiej – pierwotnie najwyższej i niezawisłej. W monarchii despotycznej, a potem absolutnej podmiotem władzy, a więc sprawującym rządy (suwerenem), był władca, występujący pod różnymi nazwami – jako faraon, książę, król, cesarz, chan, car itp. Swymi poddanymi rządził często despotycznie i okrutnie. Pierwszej istotnej modyfikacji takiego rozumienia zasady suwerenności dokonano w Anglii, kiedy to w okresie walki o ograniczenie władzy królewskiej przyjęto kompromisowa formułę ,iż podmiotami suwerenności są król i parlament równocześnie. Stwierdzono wówczas, że tylko ich wspólne, zgodne rozstrzygnięcie ma charakter suwerenny. Zwolennicy rewolucji francuskiej w II połowie XVIII wieku zamierzali położyć temu kres, powierzając, wzorem demokracji ateńskiej, władzę ludowi – narodowi.
Dominujące dzisiaj rozumienie suwerenności i jej interpretacja wywodzi się od J. Rousseau i jego koncepcji umowy społecznej. Koncepcja ta, która przenosi podmiot suwerenności z suwerena na naród, stała się podstawą nowożytnej i obowiązującej do dziś fundamentalnej zasady demokracji. Ta zmiana podmiotu suwerenności nadała jej nowa treść
Przez suwerenność narodu rozumie się obecnie najwyższą, ostateczną, niezależną i nieograniczoną władzę narodu przejawiającą się w decydowaniu i ostatecznym rozstrzyganiu przez naród wielu kwestii dotyczących polityki i funkcjonowania państwa.
4) AKSJOLOGICZNE MOTYWACJE CELOWOŚCI I REALNOŚCI ZASADY ZWIERZCHNICTWA NARODU FORMY REALIZACJI ZASADY SUWERENNOŚCI NARODU.
Naród posiada władzę, której nie jest w stanie permanentnie wykonywać, jest jednak podmiotem zdolnym do działania- poprzez tworzenie i wyrażanie swojej woli.
Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej należy do narodu. Naród jest suwerenem, podmiotem władzy. Władza zwierzchnia należy do narodu, jest to:
1) władza pierwotna nie jest nadana przez kogokolwiek wynika z samego istnienia suwerena
2) władza trwała – bez ograniczeń czasowych
3) powinna należeć do narodu i zawsze do niego należeć będzie nie można jej się zrzec
4) całowładność wszechogarniająca, władzy zwierzchniej suwerena oznacza, że nie podmiotów ani terytoriów w Rzeczypospolitej, które były spod tej władzy suwerennej wyłączone
5) samowładcza – niezależna od czynników zewnętrznych, od innych państw, organizacji międzynarodowych
6) prawnie nieograniczona – nie ma granic poza które mogłaby wystąpić
5) ROZUMIENIE POJĘCIA „ZWIERZCHNIEJ” WŁADZY NARODU
Przez suwerenność narodu rozumie się obecnie najwyższą, ostateczną, niezależną i nieograniczoną władzę narodu przejawiającą się w decydowaniu i ostatecznym rozstrzyganiu przez naród wielu kwestii dotyczących polityki i funkcjonowania państwa.
Zasada suwerenności narodu polega na tym, że władza najwyższa w państwie (władza suwerena) znajduje się w rękach narodu jako wspólnoty prawnej tworzonej przez wszystkich obywateli.
6) WSPÓŁCZESNE FORMY REALIZACJI ZASAD ZWIERZCHNIEJ WŁADZY NARODU
Podstawowe formy wykonywania władzy przez Naród określa art. 4 ust. 2 Konstytucji: ,,władza zwierzchnia w RP należy do Narodu. Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio”. Artykuł ten nawiązuje do rozróżnienia demokracji bezpośredniej i demokracji pośredniej (przedstawicielskiej) jako dwu podstawowych form sprawowania władzy
I. ZASADA DEMOKRATYCZNEGO PAŃSTWA PRAWNEGO
Zasadę tę formułuje art. 2 konstytucji, stanowiąc: "Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej".
1) POGLĄDY DOKTRYNY NIEMIECKIEJ NA ISTOTĘ PAŃSWA PRAWNEGO W XIX I PIERWSZEJ POŁOWIE XX WIEKU
Państwo prawa to koncepcja niemieckiej myśli politycznej i prawnej.
Jest ona istotnie i w sposób wieloraki związana zarówno z XIX-wieczną historią polityczną Rzeszy, jak i z tradycją niemieckiej szkoły prawa naturalnego, państwowości niemieckiej i teorii państwa.
Zasada państwa prawa nie jest wymieniona wśród zasad ustrojowych w Ustawie Zasadniczej RFN.
2) PAŃSTWO PRAWNE FORMALNE I MATERIALNE
Formalne państwo prawne- to państwo rządzone przez prawo, które stoi ponad państwem i w którym praworządność oznacza, że system organów działa w ściśle przez prawo określony sposób.
Materialne państwo prawne spełnia warunki formalnego państwa prawnego, ale oparte jest również na wartościach ludzkich takich jak wolność, równość, sprawiedliwość, demokratyzm.
3) GWARANCJE DEMOKRATYCZNEGO PAŃSTWA PRAWNEGO
A) ZASADA KONSTYTUCJONALIZMU
Zasada konstytucjonalizmu oznaczająca uznanie konstytucji za podstawę porządku prawnego i akt o najwyższej mocy prawnej w państwie (art. 8 ust. 1),
Art. 8.
1. Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej.
2. Przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej.
.
B) USTAWA JAKO PODSTAWOWE ŹRÓDŁO PRAWA
Ustawa jest podstawowym aktem prawnym na podstawie którego następuje konkretyzacja postanowień Konstytucji . Ustawy regulują praktycznie każdą dziedzinę życia.
Ustawy obowiązują w sposób bezpośredni.
W polskim prawie znaczenie ustawy podkreślają dwie zasady: zasada nadrzędności ustawy oraz zasada wyłączności ustawy.
zasada nadrzędności ustawy
Zgodnie z tą zasadą wszystkie inne źródła prawa muszą, nie tylko formalnie, być zgodne z ustawami, lecz również materialnie.
zasada wyłączności ustawy
Oznacza ona, że najważniejsze dla funkcjonowania państwa i jego organów oraz dla życia obywateli sprawy powinny być regulowane wyłączenie w drodze ustawowej, a nie w drodze innych (podrzędnych) aktów normatywnych.
Art. 87.
1. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia.
C) MATERIA USTAWOWA- ZASADA WYŁĄCZNOŚCI USTAWY
zasada wyłączności ustawy
Oznacza ona, że najważniejsze dla funkcjonowania państwa i jego organów oraz dla życia obywateli sprawy powinny być regulowane wyłączenie w drodze ustawowej, a nie w drodze innych (podrzędnych) aktów normatywnych.
Poprzez zasadę wyłączności ustawy realizowane są określone funkcje gwarancyjne, zarówno w sferze praw i wolności jednostki, jak i działalności organów państwa.
D) USTAWA A AKTY WYKONAWCZE
Akt wykonawczy, akt prawny podstawowej rangi wydany w celu wykonania ustawy z powołaniem się na szczegółowe upoważnienie w niej zawarte. Najczęściej akty wykonawcze przyjmują formę: rozporządzenia, zarządzenia, uchwały.
Akty wykonawcze regulują jedynie te sprawy, które zostały im wyraźnie przekazane przez określoną ustawę, muszą być zgodne z aktami wyższego rzędu (tj. konstytucją i ustawami). W Polsce akty wykonawcze wydawane są przez prezydenta (rozporządzenia i zarządzenia), Radę Ministrów (rozporządzenia), prezesa RM (rozporządzenia) oraz poszczególnych ministrów (rozporządzenia i zarządzenia).
Aktami wykonawczymi o charakterze lokalnym są przepisy gminne ustanawiane przez rady gminy (wyjątkowo także przez zarząd gminy) oraz rozporządzenia wykonawcze wydawane przez wojewodę na podstawie upoważnienia udzielonego przez ustawę.
E) PRAWO JEDNOSTKI DO SĄDU
Art. 45.
1. Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.
Art. 173.
Sądy i Trybunały są władzą odrębną i niezależną od innych władz.
Niezawisłość sędziowska - konstytucyjna zasada wymiaru sprawiedliwości, zgodnie z którą sędzia rozstrzygając sprawę podlega wyłącznie Konstytucji i ustawom, nie podlega żadnym naciskom i żadnym zależnościom z zewnątrz, szczególnie ze strony władzy wykonawczej. Niezawisłość jest niezależnością sędziego w orzekaniu, nie oznacza natomiast braku podporządkowania służbowego. Wymaga jednakże, aby kontrola prawidłowości orzeczenia należała wyłącznie do innego sądu i odbywała się w trybie określonym prawem
.
F) ZASADA ZAUFANIA OBYWATELI DO PAŃSTWA
Zasada zaufania obywatela do państwa, a tym samym i prawa przez nie stanowionego. Zasada ta jest dyrektywą dla takiego stanowienia i stosowania prawa, by nie stawało się ono swoistą pułapką dla obywatela i aby mógł on układać swoje sprawy w zaufaniu, iż nie naraża się na prawne skutki, których nie mógł przewidzieć w momencie podejmowania decyzji i działań,
G) ZASADA OGRANICZONEJ OCHRONY PRAW NABYTYCH
W sensie normatywnym zasada ochrony praw nabytych jest źródłem względnej trwałości uzyskanych uprawnień, polegającej na tym, że ochronie przed likwidacją i uszczupleniem podlegają prawa nabyte słusznie i pod warunkiem, że nie odpadła też ich ratio legis w nowym (zmienionym) układzie stosunków społecznych,
H) ZASADA LEX RETRO NON AGIT
Zasada niedziałania prawa wstecz. Zasada ta oznacza zakaz stanowienia przepisów prawnych, które obowiązywałyby z mocą wsteczną. Odnosi się wyłącznie do przepisów pogarszających sytuację adresata. Zasada lex retro non agit nie ma natomiast charakteru absolutnego i można od niej odstąpić, jeżeli nowa regulacja polepsza sytuację prawną adresatów,
I) PUBLIKACJA AKTÓW PRAWNYCH- VACATIO LEGIS
Vacatio legis- czas między publikacją prawa a wprowadzeniem go w życie; w wypadku obszernych i ważnych aktów prawnych wynosić może parę miesięcy. Celem vacatio legis jest umożliwienie wszystkim zainteresowanym zapoznania się z nowymi przepisami i ich wykładnią.
Vacatio legis określona dla ustawy wynosi 14 dni, ale jeśli przepisy dotyczą np. podatków lub działalności gospodarczej, wówczas okres ten może okazać się zbyt krótki. Dlatego obowiązkiem ustawodawcy jest odpowiednie wydłużenie vacatio legis,
V. ZASADA RZĄDÓW PRZEDSTAWICIELSKICH
Zwana też zasadą rządu przedstawicielskiego
Jest to obowiązek delegowania uprawnień władczych na przedstawicieli wybieranych przez naród w wyborach powszechnych i działających pod jego kontrolą
Zasada przedstawicielstwa wyrażona jest w Konstytucji przy określeniu sposobu wykonywania władzy zwierzchniej narodu: „naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli”. Zasada reprezentacji polega na tym, że władzy zwierzchniej nie sprawuje bezpośrednio sam naród, ale w jego imieniu i na jego rzecz sprawują tą władzę przedstawiciele narodu.
Na prawidłowość funkcjonowania współczesnych rządów wpływają najbardziej wybory i ordynacja wyborcza.
1) CHARAKTER PRAWNY STOSUNKU REPREZENTACJI
Mandat to udzielone na określony czas, przeważnie w wyborach pełnomocnictwo do pełnienia funkcji parlamentarnej, upoważniające oraz zobowiązujące do uczestniczenia w kształtowaniu i wyrażaniu przez parlament woli państwowej narodu.
ATR. 104 Konstytucji RP
1. Posłowie są przedstawicielami Narodu. Nie wiążą ich instrukcje wyborców.
2. Przed rozpoczęciem sprawowania mandatu posłowie składają przed Sejmem następujące ślubowanie:" Uroczyście ślubuję rzetelnie i sumiennie wykonywać obowiązki wobec Narodu, strzec suwerenności i interesów Państwa, czynić wszystko dla pomyślności Ojczyzny i dobra obywateli, przestrzegać Konstytucji i innych praw Rzeczypospolitej Polskiej." Ślubowanie może być złożone z dodaniem zdania "Tak mi dopomóż Bóg".
3. Odmowa złożenia ślubowania oznacza zrzeczenie się mandatu.
2) ZASADA RZĄDÓW PRZEDSTAWICIELSKICH W MYŚL KONCEPCJI MANDATU IMPERATYWNEGO
Mandat imperatywny - zakłada on, że przedstawiciel reprezentuje swoich wyborców i powinien wykonywać ich zalecenia. Można go odwołać, gdy nie wywiązuje się ze swoich zobowiązań. Mandat imperatywny występował np. w polskim Sejmie w czasach demokracji szlacheckiej. Dziś rzadko stosowany, mandat imperatywny mają np. deputowani do Bundesratu. Przeciwieństwo mandatu wolnego.
3) CECHY MANDATU WOLNEGO
1. Generalny- poseł (senator) wyraża wolę całego narodu nie zaś wolę wyborców okręgu wyborczego. Rota ślubowania poselskiego nakazuje posłom „wykonywać obowiązki wobec Narodu”. Posłowie i senatorowie wykonują swój mandat kierując się dobrem narodu.
2. Niezależny- parlamentarzystów nie wiążą instrukcje wyborcze, nie maja tez żadnych obowiązków prawnych wobec konkretnych wyborców, w postaci składania im sprawozdań lub uzgadniania z nimi swego postępowania w parlamencie. Powinni natomiast informować wyborców o swej pracy i działalności organu, do którego zostali wybrani.
3. Nieodwołalny- wyborcy nie mogą cofnąć przedstawicielom udzielonego im pełnomocnictwa.
4) WYNATURZENIA PRAWIDŁOWOSCI FUNKCJONOWANIA WSPÓŁCZESNYCH RZĄDÓW PRZEDSTAWICIELSKICH
5) FUNKCJE PRZEDSTAWICIELSTWA
1. Legitymacji rządzonych- bez względu jaki typ państwa są ważne dla wszystkich
2. Uzyskania obrazu opinii politycznej społeczeństwa- głównie o tych, którzy rządzą.
3. Wyłonienia stabilnego rządu.
VI. ZASADA PODZIAŁU WŁADZY
1) MODELE ORGANIZACJI WŁADZY
Art. 10.
1. Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej.
2. Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat, władzę wykonawczą Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały.
2) IDEOWE UZASADNIENIE ZSADY PODZIAŁU WŁADZY
Podział władz
Zasadę podziału władz można rozpatrywać w aspekcie funkcjonalnym (przedmiotowym), organizacyjnym (podmiotowym) i personalnym (osobowym).
Aspekt przedmiotowy pozwala odróżnić trzy rodzajowo odmienne sfery działania władz, które wypełniają swoje funkcje w oparciu o kompetencje przyznane przez konstytucję (będącą wyrazem woli suwerena). Do funkcji tych należy:
- stanowienie prawa,
- wykonywanie prawa,
- sądzenie, tzn. rozstrzyganie sporów prawnych.
Aspekt podmiotowy – pełnienie funkcji zostało powierzone różnym grupom organów państwowych:
- Sejmowi i Senatowi - stanowienie prawa,
- Prezydentowi i Radzie Ministrów - wykonywanie prawa,
- sądom i trybunałom - sądzenie.
Aspekt osobowy stanowi gwarancję niepołączalności przez jedną osobę stanowisk w organach podzielonych władz.
Mechanizm stosunków między władzami ma zapewniać wzajemne oddziaływanie i hamowanie.
3) POGLĄDY J.LOCKE’A I L. MONTESKUSZA W KWESTII PODZIAŁU WŁADZ
Jednym z pierwszych osób które zauważyły i opisały podział władzy był Monteskiusz, który uważał iż barierą przed despotyzmem jest właśnie ów trójpodział władzy. Cała konstrukcja podziału władzy, wzorowana na doświadczeniach angielskich oraz na doktrynie Locke’a przyniosła Monteskiuszowi największą sławę.
Twierdził, że należy oddzielić władzę zajmującą się ustanawianiem praw od władzy wprowadzającej w życie jej postanowienia; sądy zaś powinny być całkowicie niezależne od władz państwowych. Dzięki temu sędziowie, nie obawiając się nacisków ze strony władzy, mogliby wydawać sprawiedliwe wyroki. Do sądu mógłby wówczas odwołać się obywatel, który czułby się pokrzywdzony decyzją któregoś z urzędów. Monteskiusz postulował również o powołanie dwuizbowego parlamentu jako władzy ustawodawczej, z prawem weta dla rządu.
Na teorię podziału władzy Monteskiusza składały się trzy zasady:
1) zasada społecznego podziału władzy, sprowadzająca się do uznania konieczności zapewnienia wszystkim stanom i warstwom społecznym wpływu na władzę państwową,
2) zasada funkcjonalno- organizacyjnego podziału władzy, w myśl której należało wyróżnić trzy rodzaje władzy: ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą i przydzielić je odrębnym organom państwowym,
3) zasada „równowagi i wzajemnego hamowania” władz, polegająca na takim ułożeniu stosunków między trzema rodzajami władzy, aby żadna z nich nie uzyskała przewagi nad drugą.
4) ISTOTA IMMUNITETÓW HAMOWANIA SIĘ WŁADZ, MAJACYCH ZAPEWNIC RÓWNOWAGĘ FUNKCJONOWANIA ORGANÓW PAŃSTWA
Zasada równowagi i wzajemnego hamowania władz – polegająca na takim ułożeniu stosunków między trzema rodzajami władzy, aby żadna z nich nie uzyskała przewagi nad drugą, czyli konstytucyjna kontrola poszczególnych władz: „zbyt dużo władzy skupionej w jednym ręku grozi niebezpieczeństwem dla państwa”.
Dla funkcjonalnie i organizacyjnie podzielonych władz konstytucja stawia wymóg zachowania równowagi między nimi.
Nie ulega bowiem wątpliwości, że połączenie choćby dwóch władz w jednym organie zdecydowanie wzmacnia jego pozycję ustrojową, a tym samym narusza konstytucyjną zasadę podziału władz i stanowi zagrożenie dla przestrzegania praw i wolności człowieka i obywatela.
Współcześnie chodzi nie tyle o zachowanie ścisłej równowagi i wzajemnego hamowania się władz, ile o spełnienie wymogu wzajemnego współdziałania i oddziaływania na siebie organów władzy ustawodawczej i wykonawczej, celem realizacji zadań państwa.
5) HAMOWANIE W PROCESIE USTAWODAWCZYM (ROLA PREZYDENTA, RZĄDU, SADÓW I TK W PROCESIE USTAWODAWCZYM)
Wszystkie trzy władze winny być zrównoważone i wyposażone w kompetencje pozwalające im kontrolować i powściągać (hamować) działalność każdej z pozostałych władz.
Przykładowo, instrumentem oddziaływania:
- Prezydenta na Sejm jest odmowa podpisania ustawy (art. 122 ust. 5) oraz prawo skrócenia kadencji parlamentu (art. 98 ust. 4),
- Rady Ministrów na Sejm jest wyłączność inicjatywy w zakresie przedłożenia projektu ustawy budżetowej (art. 221) oraz pozbawienie Sejmu prawa ustalania większego deficytu budżetowego niż przewidziany przez rząd (art. 220 ust. 2),
- Sejmu na Radę Ministrów jest uchwalanie wotum nieufności (art. 158 ust. 1), odmowa uchwalenia wotum zaufania (art. 154 ust. 1, art. 155 ust. 1 i art. 160),
- Trybunału Konstytucyjnego na władzę ustawodawczą i wykonawczą jest kontrola konstytucyjności stanowionego przez nie prawa (art. 188 pkt 1-3),
- Naczelnego Sądu Administracyjnego na władzę wykonawczą jest kontrola działalności administracji rządowej (art. 184).
6) USTAWODAWSTWO DELEGOWANE A PODZIAŁ WŁADZY
Parlament może delegować na inne podmioty „swoją” działalność ustawodawczą; delegacja dotyczy na ogół kwestii szczegółowych związanych z delegacją danej ustawy, ale może mieścić w sobie również uprawnienie do koniecznych w związku z tym zmian obowiązującego ustawodawstwa; tzw. ustawodawstwo delegowane, nie jest więc prawodawstwem o wykonawczym jedynie charakterze; ustawodawstwo delegowane występuje w bardzo znacznych rozmiarach ale dla zachowania formalnej nadrzędności ustawodawstwa parlamentarnego, przed wejściem w życie ustawodawstwa delegowanego w większości przedkładane są one parlamentowi;.
7) PODZIAŁ WŁADZY PRZY REALIZACJI FUNKCJI KREACYJNEJ (POWOŁANIE RZĄDU I INNYCH ORGANÓW PAŃSTWOWYCH)
Prezydent RP desygnuje prezesa RM uwzględniając jego propozycje odnośnie składu gabinetu,
Prezydent RP powołuje
- Prezesa RM
- pozostałych Ministrów ( na wniosek premiera)
i odbiera przysięgę od nowo powołanej RM w ciągu 14 dni od 1- go posiedzenia Sejmu lub dymisji poprzedniego rządu.
Prezes RM ciągu 14 dni od dnia powołania nowego rządu przedstawia „expose”
Zaprzysiężonemu już rządowi Sejm udziela wotum zaufania – bezwzględna większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
Jeżeli stanie się tak że;
1. Prezydent w ciągu 14 dni nie może powołać gabinetu
2. Premier w ciągu 14 dni
- nie wystąpi z expose
- nie wystąpi z wnioskiem udzielenie wotum zaufania
3. Sejm w głosowaniu nie udzieli wotum zaufania
mamy 2 procedury rezerwowe
1. Sejm w ciągu 14 dni od upływu Konstytucyjnie określonych terminów, lub od daty głosowania nad wnioskiem udzielenie RM wotum zaufania, wybiera Prezesa RM oraz proponowanych przez niego członków rządu bezwzględną większością głosów
2. Prezydent w ciągu 14 dni powołuje Prezesa RM oraz pozostałych Ministrów
- Sejm ma 14 dni ma udzielenie wotum zaufania
Jeżeli i tym razem się nie uda to Prezydent RP skraca kadencję i zarządza nowe wybory.
Funkcja kreacyjna sejmu polega na powołaniu składu oraz przekazywaniu funkcji centralnym i naczelnym organom państwa. Sejm współuczestniczy między innymi w powoływaniu Rady Ministrów. Dokonuje wyboru między innymi sędziów Trybunału Konstytucyjnego i składu członków Trybunału Stanu. Posłowie wybierają również prezesa Narodowego Banku Polskiego, prezesa Najwyższej Izby Kontroli i Rzecznika Praw Obywatelskich.
8) INSTRUMENTY HAMOWANIA WŁADZY WYKONAWCZEJ PRZEZ SEJM (WOTUM ZAUFANIA, WOTUM NIEUFNOŚCI W STOSUNKU DO MINISTRA, KONSTRUKTYWNE WOTUM NIEUFNOŚCI W STOSUNKU DO RADY MINISTRÓW)
Wotum zaufania dla rządu.
Wotum zaufania to akceptacja parlamentu. Oznacza uchwałę parlamentu wyrażającego poparcie lub zaufanie do polityki działania rządu i występuje w procesie wyłaniania rządu. Wotum zaufania może uruchomić wyłącznie premier a ocena rządu poddana pod osąd sejmu może być pozytywna- wzmacnia jego pozycje lub negatywna- co powoduje złożenie przez Prezesa RM dymisji rządu i obowiązek Prezydenta do przyjęcia jej. Prezes RM może w każdym czasie zwrócić się do Sejmu o wyrażenie rządowi wotum zaufania. Wniosek ten rozpatrywany jest na najbliższym posiedzeniu Sejmu, a w wypadku jego zgłoszenia w trakcie posiedzenia – w czasie trwania. Udzielenie występuje zwykłą większością głosów
Instytucja wotum nieufności dla Rady Ministrów w świetle zasady podziału władzy.
1. Partia opozycyjna składa wotum nieufności dla premiera wraz z propozycją kandydata na nowego Prezesa RM
a) Wniosek musi być podpisany przez co najmniej 46posłów ( jest to 10 %)
b) Składa się go w formie pisemnej
2. na wniosku musi być podane imię i nazwisko kandydata na premiera
3. wniosek nie może być rozpatrzony wcześniej niż po 7 dniach
4. do przyjęcia wniosku potrzebna jest większość bezwzględna
5. jeżeli wniosek zostanie odrzucony to powtórna inicjatywa może nastąpić po upływie 3 miesięcy ( wniosek musi podpisać 25 % posłów)
Wotum nieufności może wyrazić Sejm w stosunku do jednego Ministra
Wotum nieufności jest to wyrażenie braku zaufania dla rządu lub określonego ministra
9) INCOMPOTIBILITAS JAKO GWARANCJA PODZIAŁU WŁADZY
Incompatibilitas – niepołączalność mandatów.
Dwie sytuacje: niepołączalności mandatu i zakazu sprawowania mandatu.
Art. 103.
1. Mandatu posła nie można łączyć z funkcją Prezesa Narodowego Banku Polskiego, Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka i ich zastępców, członka Rady Polityki Pieniężnej, członka Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, ambasadora oraz z zatrudnieniem w Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu, Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej lub z zatrudnieniem w administracji rządowej. Zakaz ten nie dotyczy członków Rady Ministrów i sekretarzy stanu w administracji rządowej.
2. Sędzia, prokurator, urzędnik służby cywilnej, żołnierz pozostający w czynnej służbie wojskowej, funkcjonariusz policji oraz funkcjonariusz służb ochrony państwa nie mogą sprawować mandatu poselskiego.
3. Inne przypadki zakazu łączenia mandatu poselskiego z funkcjami publicznymi oraz zakazu jego sprawowania może określić ustawa.
Powodem wprowadzenia przepisów dotyczących niepołączalności mandatu parlamentarnego z piastowaniem określonych urzędów lub funkcji jest głownie chęć realizacji zasady podziału władzy oraz stworzenie warunków umożliwiających wolny charakter mandatu przedstawicielskiego. Problem Incompatibilitas został ujęty w Konstytucji przez pryzmat dwu sytuacji: niepołączalność mandatu oraz zakazu sprawowania mandatu. W wypadku niepołączalności mandatu deputowanie mogą być powołani na określone stanowiska państwowe, lecz wtedy ich mandat wygasa ipso iure. Natomiast drugi przypadek – zakaz sprawowania mandatu powoduje, że piastowanie mandatu parlamentarnego przez osoby pełniące określone funkcje lub służby jest w ogóle niedopuszczalne.
VII. ZASADA PARLAMENTARNO- GABINETOWEGO SYSTEMU RZĄDÓW
1) POJĘCIE SYSTEMU RZĄDÓW
Ogół zasad określających wzajemne relacje między naczelnymi organami państwowymi a w szczególności między organami władzy ustawodawczej i wykonawczej
2) RODZAJE SYSTEMU RZĄDÓW I ICH CHARAKTERYSTYKA
Systemy rządów.
1. System prezydencki
2. System parlamentarny
3. System parlamentarno – komitetowy
4. System parlamentarno – gabinetowy
5. Systemy mieszane (parlamentarno – prezydencki )
System parlamentarno-komitetowy - system sprawowania władzy występujący w Szwajcarii.
Cechy tego systemu:
1. Parlament jest organem władzy najwyższej
2. Rząd powoływany jest przez parlament a nie przez głowę państwa (rząd jest komitetem wykonawczym parlamentu)
3. Rząd odpowiada politycznie przed parlamentem, ale konflikt na linii rząd-parlement może zostać rozstrzygnięty tylko na korzyść parlamentu
4. Czasami powołuje się głowę państwa, która odpowiada politycznie przed parlamentem (ponosi też odpowiedzialność karną)
System parlamentarny - system polityczny w demokracji, kiedy pełnia władzy przysługuje rządowi z premierem (lub kanclerzem) na czele. Rząd z premierem jest powoływany i odwoływany przez parlament. Rola prezydenta (lub monarchy) jest w takim systemie ograniczona zwykle do funkcji bardziej reprezentacyjnych, chociaż może przysługiwać mu prawo weta.
Cechy systemu parlamentarnego :
1. dualizm egzekutywy – wyodrębnienie w ramach władzy wykonawczej obok głowy
państwa rządu - kolegium ministrów z premierem na czele – będących odrębnym,
samodzielnym organem państwowym
2. głową państwa jest dziedziczny monarcha lub prezydent (przy czym republikańska głowa
państwa jest powoływana przez parlament lub przy decydującym udziale parlamentu;
prezydent nie może zajmować równorzędnej z parlamentem pozycji ustrojowej)
3. władza głowy państwa ma charakter ograniczony – rzeczywiste kierowanie sprawami
państwowymi należy do rządu co wyraża się przynajmniej częściową neutralizacją
polityczną głowy państwa na skutek przyjęcia instytucji kontrasygnaty w odniesieniu do
co najmniej części jej aktów
4. rząd pochodzi z parlamentu
5. rząd ponosi odpowiedzialność polityczną wobec parlamentu
6. rząd w porozumieniu z głową państwa lub głowa państwa może rozwiązać parlament
przed upływem kadencji
7. egzekutywa (gabinet) powinna posiadać prawo inicjatywy ustawodawczej
System prezydencki:
Cechy:
1. Połączenie funkcji głowy państwa i szefa władzy wykonawczej w jednym urzędzie prezydenta.
2. Prezydent i jego rząd nie ponoszą odpowiedzialności politycznej przed parlamentem (kongresem).
3. Ścisłe podzielenie funkcji kompetencji pomiędzy władzą wykonawczą a ustawodawczą ( Prezydent nie ma nawet inicjatywy ustawodawczej).
4. Brak możliwości rozwiązania parlamentu przed upływem kadencji.
5. Ministrowie ponoszą odpowiedzialność polityczna wyłącznie przed prezydentem.
6. Prezydent pochodzi z wyborów powszechnych.
7. Prezydent jest nie tylko głowa państwa, szefem rządu, naczelnym dowódcą sił zbrojnych, ale de fakto również przywódcą swojej partii.
System parlamentarno-gabinetowy
Zrodził się w monarchii, polegał na stopniowym ograniczeniu władzy monarchy, na rzecz ministrów.
Cechy:
1. Istnieje dwuczłonowa władza: rząd i głowa państwa (prezydent, monarcha).
2. Głowa państwa powołuje premiera, a na jego wniosek rząd, co wymaga akceptacji parlamentu (wotum zaufania).
3. Ministrowie ( solidarnie lub indywidualnie ) ponoszą odpowiedzialność polityczną przed parlamentem i mogą być w każdej chwili odwołani w drodze wotum nieufności.
4. Głowa państwa nie ponosi odpowiedzialności politycznej, za jej działania odpowiedzialność ponosi premier, który kontrasygnuje (podpisuje) wydane przez nią akty urzędowe.
5. Zarówno głowa państwa jak i członkowie rządu ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną za naruszenie Konstytucji i innych ustaw ( w Polsce przed Trybunałem Stanu).
6. Władza wykonawcza (egzekutywa) dysponuje prawem rozwiązania parlamentu.
Współcześnie system parlamentarno- gabinetowy występuje np. w Wielkiej Brytanii, Austrii, Belgii, we Włoszech.
System prezydencko- parlamentarny (mieszany):
System mieszany stanowi połączenie elementów systemu parlamentarno- gabinetowego i prezydenckiego. Wyodrębniony jest dopiero od początku lat 70- tych.
Cechy:
1. Dwuczłonowa egzekutywa, Prezydent i rząd.
2. Prezydent nie odpowiada politycznie przed parlamentem, a jedynie konstytucyjnie za zdradę stanu.
3. Rząd powołany przez prezydenta odpowiada politycznie zarówno przed nim, jak i przed parlamentem.
4. Prezydent pochodzi z wyborów powszechnych.
3) CECH PARLAMENTARNEGO SYSTEMU RZADÓW
Cechy systemu parlamentarnego :
1. dualizm egzekutywy – wyodrębnienie w ramach władzy wykonawczej obok głowy
państwa rządu - kolegium ministrów z premierem na czele – będących odrębnym,
samodzielnym organem państwowym
2. głową państwa jest dziedziczny monarcha lub prezydent (przy czym republikańska głowa
państwa jest powoływana przez parlament lub przy decydującym udziale parlamentu;
prezydent nie może zajmować równorzędnej z parlamentem pozycji ustrojowej)
3. władza głowy państwa ma charakter ograniczony – rzeczywiste kierowanie sprawami
państwowymi należy do rządu co wyraża się przynajmniej częściową neutralizacją
polityczną głowy państwa na skutek przyjęcia instytucji kontrasygnaty w odniesieniu do
co najmniej części jej aktów
4. rząd pochodzi z parlamentu
5. rząd ponosi odpowiedzialność polityczną wobec parlamentu
6. rząd w porozumieniu z głową państwa lub głowa państwa może rozwiązać parlament
przed upływem kadencji
7. egzekutywa (gabinet) powinna posiadać prawo inicjatywy ustawodawczej
4) CHARAKTERYSTYKA POLSKIEGO ZRACJONALIZOWANEGO PARLAMENTARNEGO SYSTEMU RZĄDÓW
W Polsce mamy zracjonalizowany system parlamentarny
1. Prezydent powołuje gabinet
2. Sejm wyraża wotum zaufania rządowi
3. Prezes RM ma prawo powołać ministrów pozaresortowych
4. Prezydent nie może piastować żadnego innego urzędu ani pełnić funkcji publicznej
5. Stanowione przez Prezydenta akty urzędowe dla swej ważności wymagają podpisu premiera( a odpowiedzialność za ten podpis ponosi przed Sejmem).
VIII. ZASADA PRURALIZMU POLITYCZNEGO
1) POJĘCIE PARTII POLITYCZNEJ I SYSTEMU PARTYJNEGO
Partia polityczna dobrowolna organizacja działająca pod wspólną nazwą, reprezentująca interesy określonej grupy społecznej, w drodze rywalizacji wyborczej zmierza do zdobycia lub utrzymania władzy państwowej w celu realizacji swojego programu politycznego.
System partyjny, układ wzajemnych powiązań między partiami politycznymi oraz zachodzące między nimi relacje, zasady i normy prawne regulujące stosunki międzypartyjne oparte na mechanizmie współdziałania bądź rywalizacji w walce o udział we władzy państwowej, ojej utrzymanie lub kontrolę.
System partyjny może być:
1) monopartyjny ( jedna partia rządzi)
2) wielopartyjny
3) dwupartyjny
W Polsce jest system wielopartyjny. Najczęściej współcześnie obowiązuje system wielo i dwupartyjny.
2) CECHY SYSTEMU PARTII HEGOMONICZNEJ OBOWIAZUJĄCEGO W POLSCE W OKRESIE USTROJU SOCJALISTYCZNEGO
Nie był to system akceptowany przez społeczeństwo.
Inne partie musiały uznawać kierownictwo PPR.
Naczelną zasadą ustroju politycznego realizowaną przez komunistów była hegemonia partii marksistowsko-leninowskiej. PPR miała wytyczać kierunki rozwoju politycznego i społeczno-ekonomicznego kraju zgodnie z przyjętym przez siebie celem - zbudowaniem społeczeństwa socjalistycznego. Ona tylko uprawniona była do interpretowania tego celu, określania metod i tempa jego realizacji, wyznaczania grup i osób odpowiedzialnych za wykonywanie zadań na tej drodze.
Działaniu partii miały być podporządkowane instytucje państwa, spełniając funkcje służebne i wykonawcze. To partia komunistyczna, a nie instytucje państwa realnie wytyczała cele i kierunki działania państwa.
Od lipca 1944 r. do czerwca 1945 r. pozycja PPR w systemie władzy była pozycją hegemona. Po porozumieniu moskiewskim i utworzeniu Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej sytuacja nieco się zmieniła, pojawienie się specyficznej opozycji uczestniczącej jednak formalnie w sprawowaniu władzy nie wyeliminowało faktycznego zwierzchnictwa PPR wobec instytucji państwa, a co najwyżej nieco ją ograniczyło.
3) CECHY PLURALISTYCZNEGO SYSTEMU PARTYJNEGO
Zasada plurualizmu politycznego tkwi w uznaniu wielości funkcjonujących w państwie partii politycznych, w podreśleniu równości partii wobec prawa, jak również w określeniu demokratycznej ich roli. Tym samym znaczenie prawne zasady prualizmu sprowadza się do przekonania, ze jakakolwiek jednopartyjność musi być uznana za sprzeczną z Konstytucją.
4) FUNKCJE PARTII POLITYCZNYCH
Funkcje partii politycznych
W znaczeniu szerszym
1. Są mechanizmem wyłaniającym elitę rządzącą państwa.
2. Kształtują opinie publiczną.
3. Formułują programy i doktryny polityczne.
4. Wiążą państwo ze społeczeństwem.
5. Są czynnikami integracji społeczeństwa w sferze życia politycznego.
6. Stanowią forum legalnej walki o władzę polityczną, ścierania się poglądów i programów w ramach panującego ustroju.
7. Uczestniczą w kształtowaniu systemów politycznych.
W znaczeniu wąskim
1. Funkcja artykulacji potrzeb- wyrażanie woli wyborców przy formułowaniu programów.
2. Funkcja kreacyjna- kreują kandydatów partii politycznych na których możemy głosować.
3. Funkcja wyborcza- przygotowują wybory, prowadza kampanie wyborcze.
4. Funkcja rządzenia- realizacja programu politycznego partii rządzącej.
5) ZASADY TWORZENIA PARTII POLITYCZNYCH W MYŚL USTAWY Z 27.VI.1997R.- O PARTIACH POLITYCZNYCH
. Ustawa o partiach politycznych – z dnia 27 czerwca 1997 r.:
- art. 11 Konstytucji – ust. 1. RP zapewnia wolność tworzenia i działania partii politycznych. Partie polityczne zrzeszają na zasadach dobrowolności i równości obywateli polskich w celu wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa;,
* mogą istnieć partie nie wpisane do rejestru
- członkowie – mogą nimi być obywatele RP, którzy ukończyli 18 lat,
- statut partii –nazwa, skrót nazwy, siedziba partii, nabywanie i utrata członkostwa, prawa i obowiązki członków, organy partii politycznej, tryb dokonywania wyboru organów i uzupełniania ich składu, sposób zaciągania zobowiązań majątkowych, uzyskiwania środków finansowych, zasady tworzenia jednostek organizacyjnych, zasady dokonywania zmian statutu, sposób rozwiązania partii lub jej połączenia z inną,
- rejestracja – zgłoszenie partii politycznej do ewidencji powinno zawierać nazwę, skrót, określenie adresu siedziby partii, dane personalne osób wchodzących w skład organów partii uprawnionych do jej reprezentowania na zewnątrz, statut, wykaz zawierający dane personalne z podpisami co najmniej 1000 obywateli polskich popierających zgłoszenie, którzy ukończyli 18 lat i mają pełną zdolność do czynności prawnych, można załączyć także symbol graficzny partii; zgłoszenia dokonują 3 osoby, uprawnione do reprezentowania partii (członkowie jej organów); ewidencję partii politycznych prowadzi Sąd Okręgowy w Warszawie; jeżeli zgłoszenie jest zgodne z przepisami prawa Sąd dokonuje rejestracji niezwłocznie w drodze postanowienia.
- zgłoszenie z naruszeniem przepisów prawa – wezwanie do usunięcia uchybień pod rygorem odmowy wpisu do ewidencji; wątpliwości co do zgodności z Konstytucją celów lub zasad działania partii politycznej – Sąd składa wniosek do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności celów partii politycznej z Konstytucją;
- odmowa wpisu – nieusunięcie wad w zgłoszeniu w wyznaczonym terminie, stwierdzenie przez TK niezgodności z Konstytucją celów partii politycznej;
*art. 13 K – zakaz istnienia partii politycznych i innych organizacji odwołujących się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, z także tych, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa,
partie polityczne kształtują swoje struktury oraz zasady działania zgodnie z zasadą demokracji, w szczególności przez zapewnienie jawności tych struktur, powoływania organów partii w drodze wyborów i podejmowania uchwał większością głosów,
- ewidencja partii politycznych jest jawna,
- obowiązek informowania Sądu o wszelkich zmianach w składzie organów uprawnionych do reprezentowania partii, zmianie statutu, adresu siedziby; niedopełnienie obowiązku w ciągu wyznaczonym przez Sąd terminie – postanowienie o wykreśleniu partii z ewidencji,
- likwidacja partii – rozwiązanie mocą uchwały uprawnionego statutowo organu, postanowienie Sądu o wykreśleniu partii z ewidencji; likwidacji dokonuje likwidator.
6) ZASADY FINANSOWANIA PARTII POLITYCZNYCH
- jawność finansowania partii politycznych,
- partia opiera swą działalność na pracy społecznej członków; może zatrudniać pracowników
- majątek – składki członkowskie, darowizny , spadki, zapisy, dochody z majątku, subwencje i dotacje określone ustawowo; majątek może być przeznaczony tylko na cele statutowe i charytatywne; możliwość zaciągania kredytów bankowych,
- zakaz prowadzenia przez partie polityczne działalności gospodarczej i zbiórek publicznych; oprócz działalności polegającej na sprzedaży różnych przedmiotów i publikacji związanych z partią, wykonywanie odpłatne usług biurowych,
- partie gromadzą środki finansowe tylko na rachunkach bankowych; poza funduszami ze składek przeznaczonymi na pokrycie bieżących wydatków,
- subwencja z budżetu państwa –– przysługuje partiom politycznym, które w wyborach do Sejmu otrzymały w skali kraju co najmniej 3% ważnie oddanych głosów na okręgowe listy wyborcze (partie, które wchodziły w skład koalicji wyborczej – jeżeli koalicja, w skład której wchodziły, otrzymała co najmniej 6% ważnie oddanych głosów w skali kraju); wysokość rocznej subwencji oblicza się wg wzoru:
S=W1*M1 + W2*M2 + W3*M3 + W4*M4 + W5*M5,
S – kwota rocznej subwencji
W1-5 – liczby głosów kolejno obliczane dla każdego przedziału poparcia:
do 5%, powyżej 5%-10%, powyżej 10%-20%, powyżej 20%-30%, powyżej 30%
M1-5 – wysokość kwoty w złotych dla kolejnych przedziałów poparcia,
odpowiednio: 10,83 zł, 8,66 zł, 7,58 zł, 4,33 zł, 1,62 zł
- podstawę wypłacenia subwencji stanowi złożenie przez partię polityczną w terminie do 31 marca każdego roku, wniosku o wypłacenie subwencji na dany rok, sporządzonego na urzędowym formularzu i potwierdzonego przez PKW
- subwencja wypłacana jest w kwartalnych ratach,
- fundusze partii – Fundusz Ekspercki (finansowanie ekspertyz prawnych, socjologicznych, społeczno – ekonomicznych, działalności wydawniczo - edukacyjnej), Fundusz Wyborczy (finansowanie udziału partii w wyborach),
- wymóg składania przez partię polityczną corocznych informacji o sposobie wykorzystania subwencji (jeżeli partia ją otrzymuje) oraz sprawozdań finansowych o środkach finansowych na Funduszu Wyborczym Państwowej Komisji Wyborczej do 31 marca każdego roku; niedochowanie obowiązku – utrata subwencji, a w przypadku sprawozdania – Państwowa Komisja Wyborcza występuje do Sądu o wykreślenie partii z ewidencji.
Dotacja podmiotowa- przysługujące pieniądze za każdego przyjmowanego posła lub senatora.
IX. ZASADA WOLNOŚCI I PRAW CZŁOWIEKA I OBYWATELA
1) IDEOLOGIA PRAW JEDNOSTKI (UJĘCIE UNIWERSALISTYCZNE I INDYWIDUALISTYCZNE, EWOLUCJA KONCEPCJI LIBERALNEJ)
Fala liberalna
Jej kwintesencją jest Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela uchwalona przez francuskie Zgromadzenie Narodowe w roku 1789. Prawa człowieka koncentrują się tu na rzekomo przyrodzonej wolności człowieka i nieprawowitości wszelkich ograniczeń tej wolności; równości wobec prawa; nienaruszalności własności prywatnej; niemożności pozbawienia nikogo wolności bez wyroku sądowego; rządach prawa; uznaniu domniemania niewinności; prawa do swobody myśli, przekonań i religii, a także prawo ich swobodnego głoszenia. Wszystkie powyższe prawa gwarantowane są poprzez prawo do oporu wobec wszelkiej władzy, która je narusza. Deklaracja ta wywodzi państwo z umowy społecznej i wszelki legalny rząd postrzega jako wybrany przez ogół obywateli, odrzucając tym samym instytucję monarchii pochodzącą od Boga.
Fala socjalna (indywidualistyczna koncepcja)
Oprócz praw politycznych, formułuje ona także pierwsze, również rzekomo naturalne, prawa socjalne, jak prawo obywatela aby wymagał od państwa zapewnienia mu bądź to pracy w przypadku bezrobocia, bądź to środków utrzymania w razie niezdolności do pracy, jak również prawo do bezpłatnego i państwowego szkolnictwa. Deklaracja rozciąga pojęcie równości z formalnego, także na materialne, jednak w jakiś sposób podważa własność prywatną, gdyż gwarantuje jako nienaruszalną tylko tę, która stanowi „owoce pracy”, co sugeruje min. możliwość podważenia praw dziedziczenia i wielkiej własności powstałej dzięki pracy najemnej. Wyrazem tej idei jest obecnie, złożony z 31 artykułów, Pakt Praw Społecznych, Gospodarczych i Kulturalnych uchwalony przez ONZ w roku 1966, gdzie znajdziemy min. gwarancję prawa do pracy, przymusowych ubezpieczeń społecznych, funkcjonowania państwowej służby zdrowia i szkolnictwa.
Koncepcja uniwersalistyczna
Cele państwa są nadrzędne nad celami i interesami jednostek, dlatego państwo w sposób nieograniczony może nakładać na obywateli wszelkie obowiązki, jeżeli tylko służy to dobru organizacji państwowej. Człowiek jeżeli ma jakiekolwiek prawa to tylko z woli państwa i w takim zakresie, jaki pozwoli mu lepiej służyć państwu.
Występowała w państwie socjalistycznymi w państwach totalitarnych. Tyle było praw, ile dało państwo, i nie wszystkim.
2) POJĘCIE „PRAW CZŁOWIEKA” I ICH KATEGORIE
Prawa człowieka- prawa przysługujące wszystkim ludziom podlegającym jurdykcji państwa polskiego, a więc także cudzoziemcom i bezpaństwowcom. Maja charakter pierwotny, niezbywalny, nienaruszalny. Przypisane każdej osobie niezależnie od rasy czy wyznania.
1. Prawa i wolności osobiste- zapewniające jednostce sferę wolną od państwa np. nietykalność osobistą, wolność sumienia i wyznania, nienaruszalność mieszkania, korespondencji
2. Prawa i wolności polityczne- prawa wyborcze, wolność zgromadzeń, wolność słowa
3. Prawa podstawowe.
3) POJĘCIE „PRAW PODSTAWOWYCH”
prawa podstawowe, najistotniejsze z punktu widzenia państwa i obywateli, niezbędne do zagwarantowania innych praw obywatelskich, są minimum uprawnień przysługujących, każdej jednostce ludzkiej, bez których nie mogłaby ona korzystać z innych praw i przywilejów wiążących się z życiem w społeczeństwie.
Prawa podstawowe- zespół praw jednostki
4) POJECIE „PRAW OBYWATELSKICH”
Prawa obywatelskie – przysługują z racji posiadania obywatelstwa, nie znajdującymi zastosowania do innych osób znajdujących się na terenie danego państwa. Są prawami o charakterze publicznym – nie dotyczą relacji pomiędzy obywatelami ale wyłącznie między jednostką a państwem. Dają jednostkom możliwość dochodzenia ich praw przy pomocy środków procesowych w postępowaniu przed odpowiednim organem. Prawa obywatelskie podzielić można na: gwarantowane konstytucyjne i prawa chronione na podstawie ustaw. Różnią się mocą prawną i systemem prawnej ochrony.
5) POJECIE „PRAW PODMIOTOWYCH” I ICH GWARANCJI
Prawa podmiotowe są to podstawowe i pochodne sytuacje prawne obywateli (uprawnienia, kompetencje, itp.), w skład których wchodzi roszczenie prawne. Tak więc prawo podmiotowe istnieje tylko wówczas, gdy zostały stworzone instrumenty prawne jego ochrony. Prawa są jednoznacznie określone przez normy zawarte w obowiązujących przepisach. Wynikają z nich uprawnienia, którym odpowiadają obowiązki określonego zachowania się ze strony państwa.
6) POJĘCIE „WOLNOŚCI OBYWATELSKICH”
Wolności- wyznaczają możność czynienia wszystkiego co nie szkodzi innym. Akty normatywne wyznaczają granice korzystania z wolności, tak aby mogli to robić na równi wszyscy członkowie społeczeństwa. Ochrona wolności polega na stworzeniu obowiązku powstrzymania się od zachowań, które przeszkadzałyby innym w swobodnym korzystaniu z ich wolności.
Prawa i wolności obywatelskie to rodzaj praw przysługujących jednostce i upoważniających ją do domagania się od państwa podjęcia lub powstrzymania się od określonych działań. Upoważnienie to obowiązuje od momentu nabycia obywatelstwa. Prawa i wolności obywatelskie wiążą jednostkę z systemem politycznym i czynią z niej członka wspólnoty politycznej. Zagwarantowanie jednostce możliwości realizacji swych interesów poprzez stworzenie konstrukcji praw obywatelskich jest jednym ze standardów nowożytnej koncepcji demokracji
7) WOLNOŚCI, PRAWA I OBOWIĄZKI CZŁOWIEKA WG. KONSTYTUCJI RP Z 1997R.:
A) ZNACZENIE STANOWISKA PRAWNONATURALNEGO W ZAKRESIE REGULACJI PRAW I WOLNOSCI
Koncepcja praw natury stoi na stanowisku, że uniwersalne w swej treści uprawnienia jednostek, takie jak np. prawo do życia, wolności lub szczęścia, istnieją niezależnie od jakiejkolwiek władzy. Zadaniem państwa jest ochrona tych praw, która sprowadza się do ich uznania w prawie stanowionym. Pierwszymi państwami, które urealniły ten postulat, poprzez wydanie deklaracji praw człowieka i obywatela, były USA w 1776 roku i Francja w 1789 roku .
Prawa naturalne- jest to przyrodzona godność istoty ludzkiej.
B) KONSTYTUCYJNE WARUNKI WYMAGANE PRZY OGRANICZENIU PRAW JEDNOSTKI
Konstytucja dopuszcza jedynie ustawowe ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych praw i wolności, i to dokonane tylko wówczas, gdy jest to konieczne dla bezpieczeństwa państwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej albo wolności i praw innych ustaw.
C) WOLNOSCI I PRAWA OSOBISTE
Wśród praw i wolności osobistych Konstytucja wymienia:
- prawo do życia,
- nietykalność osobistą, która obejmuje w szczególności zakaz poddawania eksperymentom naukowym, w tym medycznym, bez dobrowolnie wyrażonej zgody, zakaz poddawania torturom i okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu i karaniu (rozwinięciem jest zakaz stosowania kar cielesnych), zakaz pozbawiania wolności z wyjątkiem przypadków określonych ustawowo oraz nienaruszalność mieszkania,
- prawo do ochrony prywatności, które obejmuje prawo do ochrony życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia, a także prawo do decydowania o swoim życiu osobistym, nikt nie może być przez organy władzy publicznej zobowiązywany do ujawnienia swojego światopoglądu, przekonań religijnych lub wyznania, tajemnica komunikowania się
- wolność przemieszczania się obejmuje swobodę przemieszczania się po terytorium Rzeczypospolitej, swobodę wyboru miejsca zamieszkania i pobytu, swobodę opuszczenia terytorium Rzeczypospolitej, co wiąże się z prawem do paszportu,
- wolność sumienia i religii obejmuje w szczególności wolność wyznawania lub przyjmowania religii według własnego wyboru, swobodę uzewnętrzniania religii, swobodę posiadania miejsc kultu, prawo osób wierzących do korzystania z pomocy religijnej tam, gdzie się znajdują (np. żołnierze, więźniowie) oraz prawo rodziców do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania zgodnie z własnymi przekonaniami,
- wolność wyrażania poglądów i opinii to w szczególności wolność wyrażania poglądów, wolność pozyskiwania informacji oraz wolność rozpowszechniania informacji (w praktyce zwłaszcza wolność prasy i druku) a także wolność twórczości artystycznej.
- Prawo azylu- przysługujące wyłącznie cudzoziemcom
- Zakaz ekstradycji osoby podejrzanej o popełnienie bez użycia przemocy przestępstwa z przyczyn politycznych.
Zespół praw proceduralnych:
1.Prawo do sądu- czyli sprawiedliwego i jawnego rozpatrywania spraw bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.
2. Prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania, w szczególności prawo do korzystania z pomocy obrońcy z wyboru lub z urzędu.
3. Zasada domniemania niewinności- nakaz uważania każdego z niewinnego dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu.
4. Zasada nullum crimen, nulla poena sine lege
A) WOLNOSCI I PRAWA POLITYCZNE
Prawa i wolności polityczne (przyznane zostały tylko obywatelom polskim) to:
1. Wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich
2. Wolność zrzeszania się:
- partie polityczne
- stowarzyszenia
- związek zawodowy
- związki pracodawców
3. Obywatelskie prawo dostępu do służby publicznej.
W służbie cywilnej może być zatrudniona osoba, która:
- posiada obywatelstwo polskie
- korzysta z pełni praw publicznych
- nie była karana za przestępstwo popełnione umyślnie
- posiada kwalifikacje wymagane w służbie cywilnej
- cieszy się nieposzlakowaną opinią
4.Prawo obywateli do uzyskania informacji o działalności organów władzy publicznej
5. Prawo obywateli do udziału w referendum oraz prawo wybierania Prezydenta, posłów, senatorów, a także przedstawicieli do organów samorządu terytorialnego
6. Prawo składania petycji, skarg i wniosków.
A) PRAWA I WOLNOSCI EKONOMICZNE, SOCJALNE I KULTURALNE
Wśród praw i wolności ekonomicznych, socjalnych i kulturalnych Konstytucja wymienia między innymi:
- prawo do ochrony własności, innych praw majątkowych, prawo dziedziczenia
- wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy- Konstytucja z 1997 roku nie przyznaje obywatelom prawa do pracy, wychodząc z założenia, iż w nowych warunkach gospodarczych byłoby to nierealne. W to miejsce pojawiły się zasady polityki państwa, w szczególności nakaz zmierzania do pełnego zatrudnienia, realizacji programów zwalczania bezrobocia, organizowania szkolenia zawodowego oraz robót publicznych i prac interwencyjnych.. Konstytucja ustanawia: wolność wyboru i wykonywania zawodu, prawo do minimalnego wynagrodzenia, prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, prawo do wypoczynku – urlopy i dni wolne od pracy, a także prawo do koalicji, czyli organizowania się w związki zawodowe,
- prawo do zabezpieczenia społecznego – dotyczące tylko obywateli i odnoszące się do sytuacji niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo,
- prawo do ochrony zdrowia - prawo to przysługuje każdemu, niezależnie od ich sytuacji materialnej, równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Konstytucja formułuje też zasady polityki państwa, takie, jak: zapewnienie szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom niepełnosprawnym i osobom w podeszłym wieku, zwalczania chorób epidemicznych i zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska, popieranie rozwoju kultury fizycznej, zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży.
- prawo do nauki, które do 18 roku życia jest połączone z obowiązkiem nauki. Z prawem do nauki łączą się trzy istotne wolności tj. wolność wyboru szkoły publicznej lub innej (decyzje w tej sprawie pozostawia się rodzicom), wolność tworzenia szkół niepublicznych wszelkich szczebli (państwu przysługuje w stosunku do nich nadzór), wolność nauczania tzn. określania nauczanych treści w odniesieniu do uniwersytetów (wynika to z zasady autonomii szkół wyższych), zapewnienie bezpłatnego nauczania w szkołach publicznych, zapewnienie równego i powszechnego dostępu do wykształcenia za pomocą tworzonych przez władze publiczne systemów indywidualnej pomocy finansowej i organizacyjnej dla uczniów i studentów.
Osobny wyraz w Konstytucji znalazły- obowiązek uwzględnienia w polityce społecznej i gospodarczej dobra rodziny oraz obowiązek ochrony praw dziecka. Prawo szczególnej ochrony ze strony władz publicznych przysługuje rodzinom znajdującym się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej, zwłaszcza wielodzietnym i niepełnym oraz matkom przed i po urodzeniu dziecka. Dziecko przede wszystkim ma prawo do ochrony przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją.
B) ŚRODKI OCHRONY PODSTAWOWYCH PRAW I WOLNOSCI
Są to:
prawo do wynagrodzenia szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej
prawo do zaskarżania decyzji i orzeczeń wydawanych w pierwszej instancji
prawo do wystąpienia ze skargą konstytucyjną
prawo do wytępowania do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskami o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej
C) PODSTAWOWE OBOWIĄZKI
Dwie grupy obowiązków:
1. Obowiązki każdego człowieka znajdującego się we władztwie państwa polskiego.
2. Obowiązki obywateli polskich.
Obowiązkami obywateli Polski jest:
wierność RP i troska o jej dobro wspólne
przestrzeganie prawa RP
ponoszenie ciężarów i świadczeń publicznych (podatki wg ustawy)
obrona Ojczyzny (obowiązek służby wojskowej lub służby zastępczej)
dbałość o stan środowiska
X. ZASADA 5-CIO PRZYMIOTNIKOWEGO PRAWA WYBORCZEGO
1) POJECIE PRAWA WYBORCZEGO I SYSTEMU WYBORCZEGO
Prawo wyborcze to całokształt norm prawnych regulujących tryb wyboru konkretnych organów (sejmu, senatu, Prezydenta, rad itd.)- znaczenie przedmiotowe
Ogół obywatelskich uprawnień wyborczych wynikających z prawa przedmiotowego- znaczenie podmiotowe.
System wyborczy- całokształt zasad i instytucji postępowania wyborczego określonych w normach prawnych i politycznych oraz stosowanych w praktyce.
W znaczeniu wąskim z kolei pod pojęciem systemu wyborczego rozumie się zasady dotyczące mechanizmu głosowania i ustalenia wyników wyborów.
2) FUNKCE WYBORÓW
Funkcje wyborów:
1. Kreacyjno- selekcyjna- kształtowania osobowego składu organów państwa.
2. Polityczno- programowa- wyrażenia preferencji i akceptacji elektoratu do zaprezentowanych w toku kampanii wyborczej programów politycznych, zgłoszonych przez poszczególne ugrupowania.
3. Legitymująca- nadania elektom prawnego i moralno- politycznego tytułu do sprawowania powierzonej im władzy.
4. Integrująca- zespolenia grupowego podmiotu suwerenności, poprzez określenie zasad dotyczących procesu kształtowania jego woli.
W doktrynie akceptuje się także inne funkcje spełnione przez wybory powszechne. Mają one:
- wyrażać wolę wyborców
- odtworzyć obraz opinii publicznej
- wpłynąć na wyłonienie stabilnej większości rządowej
3) ZASADA POWSZECHNOSCI WYBORÓW
Zasada powszechności wyborów określa krąg obywateli, którym przysługuje czynne i bierne prawo wyborcze.
Czynne prawo wyborcze to ogół przepisów uprawniających obywateli do wpływania na kreowanie organów przez powołanie ich piastunów w drodze głosowania.
Bierne prawo wyborcze to ogół przepisów określających warunki wybieralności, którym musi odpowiadać obywatel, by mógł kandydować i być wybranym do określonych organów.
Obywatel polski ma prawo wybierania Prezydenta RP, posłów, senatorów i przedstawicieli do organów samorządu terytorialnego, jeśli najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat. Prawo wybierania do rady gminy uzyskali również obywatele UE nie będący obywatelami polskimi, którzy najpóźniej w dniu głosowania