Zabawy, gry ruchowe - rodzaje i ich znaczenie w życiu dziecka

Wśród licznych rodzajów ćwiczeń wchodzących w zakres wychowania fizycznego, szczególnie w szkole podstawowej, na pierwsze miejsce wysuwają się gry i zabawy ruchowe. Przyczynia się do tego wielka ich różnorodność, łatwość organizowania oraz duże zainteresowanie wśród dzieci i młodzieży. Zabawa jest dla dziecka podstawową, dominującą formą aktywności ruchowej. Zygmunt Gilewicz - znany polski teoretyk wychowania fizycznego, mianem zabawy określił " wszelkie rodzaje aktywności zwierząt i ludzi, w których nie potrafimy dopatrzyć się motywu, jakim może być zaspokojenie życiowych potrzeb, konieczność samoobsługi, wytwarzanie i gromadzenie dóbr, potrzeba walki lub obrony, wypełnianie obowiązków, zewnętrzne naciski itp."Jest ona przeciwstawieniem pracy, gdyż celem jest przede wszystkim rozrywka. Można ją przerwać w każdej chwili. Johan Huizinga uważa, iż "zabawa jest czynnością swobodną, którą odczuwa się jako nie tak pomyślana i pozostawiająca poza zwykłym życiem, a która mimo to może całkowicie zaabsorbować grającego". Zabawy i gry ruchowe, dzięki wielkiemu bogactwu ruchowemu są podstawowym środkiem wychowania fizycznego, szczególnie w klasach młodszych. Wszechstronnie oddziałują na ustrój przyczyniając się do podnoszenia jego wydolności oraz sprawności fizycznej. W toku zabaw i gier ruchowych podnosi się wydolność wielu układów i narządów. Podczas zabaw rozwijają się wszystkie cechy motoryki oraz umiejętności ruchowe. Zabawom i grom ruchowym towarzyszy zwykle duże zaangażowanie uczuciowe i przeżywane dużych emocji. Emocje te są zabarwione uczuciem nieskrępowanej radości i zadowolenia, co sprzyja wypoczynkowi i odprężeniu.W psychologii istnieją różne klasyfikacje zabaw, oparte na różnych kryteriach podziału. Jedni klasyfikują zabawy według zdolności i funkcji psychicznych, inni ze względu na rodzaj towarzyszących im czynności, jeszcze inni uwzględniają wpływ czynników społecznych i kulturowych na zabawę. Bliższe są nam jednak podziały według kryteriów formalnych.Wyróżniamy więc następujące rodzaje zabaw: 1. Ze względu na ilość uczestników: zbiorowe, indywidualne. 2. Ze względu na stopień samodzielności: samodzielna, kierowana. 3. Ze względu na miejsce przeprowadzania: teren, pomieszczenia. 4. Ze względu na występujące w nich cechy charakterystyczne: manipulacyjne, konstrukcyjne, tematyczne, dydaktyczne, ruchowe. Bardzo ważną rzeczą, w prawidłowym kierowaniu rozwojem dzieci, jest odpowiedni dobór gier i zabaw. Kierujemy się pewnymi kryteriami. Należą do nich: wytyczne programu, rozwój dzieci i ich możliwości, zainteresowania uczniów, możliwości lokalowe i terenowe, posiadany sprzęt i urządzenia, liczba uczestników, warunki klimatyczne i atmosferyczne, potrzeby wychowawcze, aktualne tematy. Zabawy i gry wywierają wszechstronny wpływ na rozwój dziecka dzięki temu, że: wprowadzają radosny nastrój i dobre samopoczucie, podnoszą stan zdrowotny, stwarzają najlepsze warunki do czynnego wypoczynku, wzmagają ogólny nastrój, rozwijają sprawność fizyczną, wyrabiają dodatnie cechy charakteru, a w szczególności świadomą dyscyplinę i karność oraz umiejętność zespołowego współdziałania i współzawodnictwa. Zabawa często staje się środkiem organizacji pracy szkolnej dziecka. Nauka wymaga od dzieci dużego wysiłku, dlatego nadanie jej charakteru zabawy pozawala dzieciom na łatwiejsze przezwyciężenie trudności. W czasie przeprowadzania zabawy prowadzący powinien zawsze pamiętać, aby:1. ściśle formułować jej przepisy, 2. dbać o ich konsekwentne przestrzeganie, 3. zważać na zachowanie i stopień zmęczenia jej uczestników, a w razie potrzeby zwalniać tempo zabawy lub ją przerywać. Dobry nauczyciel musi dokładnie poznać treść zabawy, przemyśleć sposób ich przeprowadzenia, całą organizację zajęć. Tylko to może przynieść dobre wyniki. Ponadto muszą być poparte nieustannym odnawianiem i wzbogacaniem zasobu zabaw, chęcią poszukiwania najbardziej odpowiednich metod prowadzenia, stałą kontrolą swego postępowania oraz bystrą obserwacją wpływów wychowawczych na prowadzony zespół. Znakomity pedagog Makarenko uważa, iż "dobra zabawa podobna jest do dobrej pracy, zła zabawa - do złej pracy. Bowiem każdej dobrej zabawie towarzyszy wysiłek w pracy i wysiłek myśli." Obserwując zabawy i gry ruchowe dzieci od najmłodszych lat, wyróżnić można wiele ich odmian, które wpływają na rozwój dziecka. Są to zabawy manipulacyjne, naśladowcze - twórcze, konstrukcyjne, dydaktyczne oraz zabawy ruchowe.Zabawy ruchowe dzielimy na:1. Zabawy i gry orientacyjno-porządkowe. Celem ich jest wyćwiczenie umiejętności skupiania uwagi podczas zabaw, czynności ruchu i opanowanie określonych umiejętności. Dają prowadzącemu możliwości manipulowania grupą, uczenia zasad wymijania podczas zmian miejsc, zajmowania stanowisk w określonym punkcie. Umożliwiają w opanowaniu ustalonych znaków i sygnałów (porozumiewanie się bez słów, przyswajanie zasad poruszania się po drogach, przejściach przez jezdnię) . Ruch może być szybki lub wolny, nieoczekiwany, zaskakujący, wymagający skupienia uwagi. Zabawy te sprzyjają kształtowaniu szybkiej i celnej reakcji, spostrzegawczości i orientacji, kojarzenia określonych form ruchu i świadomej dyscypliny. Sprzyjają przez to lepszemu opanowaniu grupy oraz wprowadzeniu w jej zachowanie ładu i porządku. Wprowadzają dzieci w świat realny ucząc reguł, prawideł i norm zachowania się. W kształtowaniu sprawności udział ich jest niewielki. Kształtują szybką reakcję na sygnał, na nieoczekiwane bodźce. Ten rodzaj zabawy jest często przygotowaniem do wszelkich innych zabaw organizowanych w czasie zajęć kultury fizycznej, gdyż pozwala odpowiednio ustawić grupę, podzielić dzieci na zespoły, wyuczyć najprostszych form zbiórek i ustawień:- w rzędzie- w dwurzędzie z chwytem rąk (parami) - w kole- w gromadzie- w rozsypce2. Zabawy i gry z elementami równowagi.Celem ich jest kształtowanie poczucia równowagi, ćwiczeń w stanie równoważnym lub w chodzeniu po zwężonej, po podwyższonej powierzchni z wykorzystaniem odpowiednich, dodatkowych czynności: w zależności od wieku wprowadza się określone utrudnienia.3. Zabawy i gry ze śpiewem.Dużym walorem zabaw ze śpiewem jest to, iż sprzyjają dobremu nastrojowi, wyzwalają radość i uśmiech, odprężają psychicznie, każą zapomnieć o zmartwieniach i kłopotach. Wpływają korzystnie na umuzykalnianie, poczucie rytmu i koordynacje ruchu. Kształtują estetykę ruchu, piękno, harmonię, poprawne ułożenie ciała. Sprzyjają wyróżnieniu indywidualnych inwencji twórczych, dobremu nastrojowi i odprężeniu.4. Gry i zabawy na czworakach.Wpływają one na prawidłowe kształtowanie się skrzywień kręgosłupa, wzmacniają aparat kostno-stawowy, wiązadłowy oraz kształtują cechy motoryczne. 5. Gry i zabawy bieżne.Są one szeroko stosowane w wychowaniu fizycznym, stanowiąc w nim jeden z wszechstronnych środków pobudzania ustroju. Wywołują korzystne zmiany nie tylko w aparacie ruchowym, ale też w układzie krążenia i oddychania, przemianie materii, podnoszenia wydajności fizycznej ustroju. Sprzyjają kształtowaniu takich cech motoryki, jak szybkość i wytrzymałość, a często również zręczność i zwinność. Mogą być stosowane w różnych okresach życia. Sprzyjają kształtowaniu się cech charakteru.6. Gry i zabawy rzutne, chwytne z celowaniem, toczeniem.Zabawy te należą do najbardziej interesujących i atrakcyjnych form ruchu. Wpływają na wszystkie grupy ruchowe. Wymagają siły i umiejętności celnego rzucania. Doskonalą i kształtują koordynację wzrokowo-ruchową, skupienia uwagi i koncepcję.7. Gry i zabawy skoczne.Sprzyjają one wzmacnianiu stawów kończyn dolnych głównie skokowych i kolanowych. Rozwijają motorykę. Sprzyjają kształtowaniu koordynacji nerwowo-ruchowej, zwłaszcza wtedy gdy wykonywanie skoku łączy się z biegiem. Umożliwiają też opanowanie szeregu umiejętności, które mogą być bardzo przydatne w życiu.8. Gry i zabawy kopne.Stanowią one szczególny przedmiot zainteresowania chłopców. Doprowadzają do doskonałości umiejętności podbijania, prowadzenia piłki nogą. Przygotowują do gry w piłkę nożną w połączeniu z elementami biegu. Sprzyjają kształtowaniu cech motoryki. Kształtują umiejętności współpracy, współdziałania, świadomej dyscypliny. Doskonalą i rozwijają szybką reakcję oraz koncentrację uwagi.9. Gry i zabawy z elementami wspinania się.Wpływają na ogólny rozwój. Mają ogromne znaczenie w rozwoju mięśni całego ciała, szczególnie pasa barkowego, ramion, tułowia. Uczą naturalnego pokonywania przeszkód, poprawnego i bezpiecznego chwytu.Zabawy i gry ruchowe odznaczają się niezwykle dużymi wartościami kształcącymi i wychowawczymi. Oddziaływają na psychiczną i umysłową stronę osobowości oraz na kształtowanie ich woli i charakteru. Współdziałają w dużym stopniu z rozwojem wrażeń i spostrzeżeń, a także logicznego myślenia w związku z praktyczną działalnością. Wywierają bardzo dobroczynny wpływ na rozwój charakteru dzieci i takie jego cechy jak: samodzielność, śmiałość, pomysłowość, panowanie nad sobą, dokładność, zdyscyplinowanie. Powinny one stać się ważnym środkiem wychowania dzieci i młodzieży. Wynika więc z tego, że prawidłowe wychowanie fizyczne dzieci w młodszym wieku szkolnym, uprawianie przez nich zabaw ruchowych pod opieką szkoły i rodziny jest niezbędne dla ich harmonijnego, psychicznego i fizycznego rozwoju.LITERATURAGilewicz Z., Teoria wychowania fizycznego, Sport i Turystyka, Warszawa 1964r.Gniewkowski W., Wlaźnik K., Wychowanie fizyczne, Warszawa WSiP.Trześniowski R., Gry i zabawy ruchowe, Sport i Turystyka, Warszawa, 1989r.Trześniowski R., Gniewkowski W., Zabawy w życiu i rozwoju dziecka, WP, Warszawa1956r. Okoń W., O zabawach dzieci, PZWS Warszawa.