Prawo konstytucyjne - zagadnienia na egzamin

1.Pojęcie prawa konstytucyjnego sensu stricto i sensu largo
Prawo konstytucyjne to całokształt norm prawnych regulujących podstawowe instytucje ustroju gospodarczego państwa, gałąź prawa państwowego całokształt norm prawnych zawartych w konstytucji i w jej ustawach. Występuje w 2 znaczeniach:
-wąskim czyli stricto – całokształt norm prawnych zawartych w konstytucji i ustawach konstytucyjnych.
- szerokim czyli largo gałąź prawna reguluje podstawowe instytucje prawa państwowego.
2. Przedmiot prawa konstytucyjnego
1. określenie ustroju państwa
2. ustrój społeczno gospodarczy
3. system obszarów państwowych
4. status obywatela w państwie
5. podstawy systemu wyborczego
3. Miejsce prawa konstytucyjnego w systemie prawa
Prawo konstytucyjne zajmuje pozycję naczelną wiodącą tylko dlatego że głównym źródłem prawa konstytucyjnego jest konstytucja zazębia się ono z prawem mocy.
4. Pojęcie konstytucyjnych zasad naczelnych i ich katalog
W doktrynie prawa konstytucyjnego nie występuje jednolita definicja zasad naczelnych konstytucji. ustalenie takiej definicji nie jest możliwe bo zasady można określić jako normy prawne inne jako dyrektywy a inne jako klauzule generalne. Niektórzy pod tym pojęciem rozumieją główne rozstrzygnięcia zawarte w konstytucji w sumie składające się na charakterystykę danego państwa bądź to normy prawne lub też ogólne idee. Wśród zasad naczelnych wyróżnić można: republikańską formę rządu, demokratycznego państwa prawnego, państwa jednolitego, zwierzchnictwa, trójpodziału władzy, wolności i praw człowieka i obywatela, społecznej gospodarki rynkowej, niezależności sądów niezależność między państwem a Kościołem.
5. Zasada demokratycznego państwa prawnego
Do grudnia 1989 żyliśmy w państwie socjalistycznym 29 XII Rzeczpospolita stała się państwem prawnym.
Państwo prawne to państwo rządzone przez prawo w nim obywatel może robić wszystko czego nie zakazuje mu organ czyli wszystko to na co prawo zezwala Polska jest państwem demokratycznym. W formalnym państwie chodzi o zawiązanie państwa z prawem tu wyróżniamy:
-konstytucjonalizm, -legalność, -praworządność
Od formalistycznego państwa prawnego lepsza jest postać która wiąże państwo prawne z demokracją polityczną w ten sposób pojęcie państwa prawa nosi nazwę demokratyczne państwo prawne gdzie doktryna państwa prawnego zalicza: zagwarantowanie i poszanowanie praw i wolności człowieka zasadę suwerenności, pluralizmu politycznego, okresowo odbywane wolne wybory, udział społeczeństwa w podejmowaniu decyzji państwowych, niezależny i niezawisły sądowy wymiar sprawiedliwości.
Zasada demokratyczna nie była możliwa do wprowadzenia w krajach związku socjalistycznego przeszkoda to założenia doktrynalne np. zasada jednolitości władzy państwowej odrzucenie zasady podziału władzy zasada zwierzchnictwa ludu realizowana przez 1 partię.
Polska jako państwo prawne posiada zasadę sprawiedliwości społecznej nakazuje podejście wieloaspektowe czyli wiele formuł sprawiedliwości.
6. Zasada suwerenności narodu
Zasada suwerenności mówi że najwyższa władza w państwie znajduje się w rękach narodu czyli obywateli Rzeczypospolitej. W ustroju socjalistycznym władza należała do ludu pracującego- czyli ludzi żyjących z pracy Nowożytna teoria wywodzi się od Rousseau rozumie się przez niego władzę tzw. woli powszechnej twierdził że warunkiem wolności będzie taki system rządów gdzie jednostka jest adresatem i wykonawcą norm prawnych.
Suwerenność daje obywatelom 3 rodzaje uprawnień:
1. do wybierania podstawowych organów państwowych, 2. wyrażania swoich opinii w przedmiocie rządzenia państwem, 3. do współdecydowania z organami państwa w procesie rządzenia.
Wykonywanie prawa czyli wybieranie organów państwowych i prawa współdecydowania czyli referendum i inicjatywy ustawodawczej ma charakter sformalizowany i jest realizowana w ramach władzy publicznej ale to jest rzadkie wszystko zależy od kadencji. Niesformalizowane jest prawo suwerena do realizacji tego uprawnienia są: -wolność tworzenia partii politycznych związków zawodowych stowarzyszeń ruchów obywatelskich wolność prasy i innych środków masowego przekazu.
7. Zasada parlamentarno gabinetowego systemu rządów
a) istnieje dwuczłonowa władza wykonawcza rząd i głowa państwa.
b) głowa państwa powołuje premiera, a na jego wniosek rząd, co wymaga akceptacji parlamentu (wotum zaufania)
c) rząd jako całość jak i poszczególni członkowie rządu ponoszą odpowiedzialność polityczną przed parlamentem i mogą być w każdej chwili odwołani w drodze wotum nieufności.
d) głowa państwa nie ponosi odpowiedzialności politycznej za jej działania odpowiedzialność ponosi premier lub właściwy dla danej sprawy minister, który podpisuje wydawane przez nią akty urzędowe.
e) zarówno głowa państwa jak i członkowie rządu ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną za naruszenie konstytucji i innych ustaw.
f) władza wykonawcza dysponuje prawem do rozwiązania parlamentu.
Odmianą systemu parlamentarnego jest tzw. system kanclerski opierający się na układzie stosunków pomiędzy kanclerzem rządem i prezydentem. Występuje on w RFN. Do kompetencji kanclerza stanowi prawo określania składu rządu.
8. Pojecie partii politycznej i systemu partyjnego
Partia polityczna to dobrowolna organizacja występująca pod określona nazwą, stawiająca sobie za cel udział w życiu politycznym poprzez wywieranie metodami demokratycznymi wpływu na kształtowanie polityki państwa lub sprawowanie władzy publicznej.
System partyjny to określony układ sił politycznych w społeczeństwie. Przyjęcie określonego stylu rządzenia zależy zawsze od unormowań danego państwa.
9. Tryb zgłaszania partii politycznej i do ewidencji
Zasady tworzenia partii politycznych reguluje ustawa z 27 czerwca 1997- o partiach politycznych, została znowelizowana 12 kwietnia 2001 r. Zgłoszenia partii politycznej- do sądu okręgowego w Wa-wie dokonują 3 osoby wchodzące w skład organów uprawnionych w statucie do reprezentowania partii na zewnątrz oraz do zaciągania zobowiązań majątkowych. W zgłoszeniu podaje się nazwę skrót nazwy i określenie adresu siedziby partii politycznej imiona i nazwiska adresy osób które wchodzą do partii numery PESEL i własnoręczne podpisy popierających zgłoszenie co najmniej 1000 obywateli którzy mają ponad 18 lat i posiadają pełną zdolność prawną.
10. Pojęcie wolności i praw człowieka i obywatela
Wolność możliwość czynienia czegoś co nie szkodzi innym. Akty normatywne określają granice korzystania z wolności. Prawa są jednoznacznie określone przez normy zawarte w obowiązujących przepisach. Prawa obywatela to wyznaczone normatywne uprawnienia przysługujące obywatelom Rzeczypospolitej. Prawa człowieka to prawa przysługujące wszystkim ludziom podlegającym jurysdykcji państwa polskiego a także cudzoziemcom i bezpaństwowcom.
11. Wolności i prawa osobiste
- prawna ochrona życia: zakaz naruszania życia w fazie prenatalnej, zakaz przeprowadzania eksperymentów naukowych, medycznych bez zgody zainteresowanego, zakaz tortur i nieludzkiego traktowania i karania, zapewnia nietykalność osobistą i wolność
Wśród praw wyróżniamy zespół praw proceduralnych:
- prawo do sądu czyli sprawnego i jawnego: rozpatrzenia przez niezależny i niezawisły sąd
- prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania obrońca z wyboru lub urzędu
- zasada domniemania niewinności nakaz uważania każdego z niewinnego dopóki wina nie jest stwierdzona.
Każdy ma prawo do ochrony życia prywatnego rodzinnego, decydowania o swoim życiu. Mamy prawo do swobodnego poruszania się po terytorium Polski a także prawo wyboru miejsca zamieszkania. Wolność sumienia i religii: wolność wyboru wyznania i przyjmowania religii. Wolność wypowiedzi: czyli wolność wyrażania poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania poglądów. Konstytucja przewiduje możliwość nadania statusu uchodźcy, który poszukuje ochrony przed prześladowaniem.
12. Wolności i prawa polityczne
1) wolność zgromadzeń: Zgromadzenie zgrupowanie nie mniej niż 15 osób zwołane w celu wspólnych obrad. Powinno mieć swojego przewodniczącego który otwiera zamyka oraz kieruje obradami.
2) wolność zrzeszania się oznacza możność organizowania się w zrzeszenia np. partie polityczne, związki zawodowe.
3) obywatelskie prawo dostępu do służby publicznej: każdy obywatel ma prawo do informacji o wolnych stanowiskach pracy w cywilu a nabór jest otwarty. W służbie cywilnej może być zatrudniona osoba która: jest obywatelem Polski, korzysta z pełni praw publicznych, nie była karana, ma odpowiednie kwalifikacje, cieszy się dobrą opinią.
4) prawo do uzyskania informacji: obejmuje dostęp do dokumentów, oraz wstęp na posiedzenia organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów.
5) prawo składania petycji skarg i wniosków: adresatami petycji mogą być organy władzy publicznej, organizacje i instytucje społeczne.
6) prawo obywateli do udziału w referendum oraz prawo wybierania prezydenta, posłów, senatorów, i przedstawicieli organów samorządowych.
13. Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne
Prawa i wolności ekonomiczne to uprawnienia dotyczące udziału w życiu gospodarczym państwa. Prawa i wolności socjalne zapewniają właściwe warunki społeczne i podstawowe potrzeby bytowe. Prawa i wolności kulturalne pozwala zabezpieczyć potrzeby duchowe człowieka. prawo do własności chroni własność i prawo dziedziczenia. Uprawnieniem o charakterze socjalnym jest wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wybór miejsca pracy. Prawo do zabezpieczenia społecznego wys. w razie niezdolności do pracy i po osiągnięciu wieku emerytalnego, choroba inwalidztwo. Prawo do ochrony zdrowia władze mają udostępnić dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej ze środków publicznych. Prawem kulturalnym jest Prawo nauki dla osób 18 roku życia obowiązek nauki zezwolenie na wybór szkół. Bezpłatne nauczanie w szkołach publicznych, równy dostęp do nauki.
3 obowiązki władz publicznych z katalogu wolności praw jw.:
obowiązek prowadzenia polityki zapewniającej bezpieczeństwo ekologiczne, obowiązek prowadzenia polityki która zaspokaja potrzeby obywateli przeciwdziała bezdomności, obowiązek ochrony konsumentów.
14. Środki ochrony wolności i praw jednostki
wskazują gwarancje zabezpieczające prawa wolności obywatela należą do nich:
1) prawo do wynagrodzenia szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem działanie organów władzy publicznej dotyczy wszystkich organów władzy publicznej bądź ich zaniechania i nie jest oparta na zasadzie winy funkcjonariusza publicznego.
2) prawo do zaskarżania decyzji i orzeczeń wydawanych w 1 instancji jest elementem prawa do sądu
3) prawo do występowania do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskami o pomoc w ochronie swoich wolności.
4) prawo do wystąpienia ze skargą konstytucyjną.
15. Obowiązki obywateli
dzielimy na 2 grupy: obowiązki każdego człowieka znajdującego się we władztwie państwa, obowiązki obywateli- obowiązkiem jest obrona ojczyzny co wiąże się z obowiązkiem służby wojskowej. Na obywatelach ciąży obowiązek wierności Rzeczypospolitej oraz troska o jej dobro wspólne. Obowiązek przestrzegania praw Rzeczypospolitej- Przestrzeganie prawa to świadome zachowanie się adresatów norm prawnych zgodnie z treścią dyspozycji i warunkach określonych w hipotezie. Obowiązek ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych jest to obowiązek bez którego państwo nie mogłoby realizować swoich podstawowych funkcji. Na wszystkich ciąży obowiązek dbałości o stan środowiska i odpowiedzialność za jej pogorszenie.
16. Pojęcie źródeł prawa w znaczeniu materialnym i formalnym
Źródła prawa to termin wieloznaczny to akty normatywne które zawierają przepisy dające podstawę do konstruowania norm prawnych.
W znaczeniu materialnym to ogół czynników np. polityczne które wpływają na kształtowanie się treści i formy obowiązującego prawa w danym czasie i miejscu. W znaczeniu formalnym są to rezultaty różnego rodzaju aktów normatywnych np. ustaw rozporządzeń, zarządzeń.
17. Pojęcie konstytucji w znaczeniu materialnym formalnym i polityczno socjologicznym
Konstytucja zawiera normy prawne wyposażone w najwyższą moc prawną, reguluje podstawy ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego w państwie, czyli:
- jest najwyższym prawem RP
- jej przepisy stosuje się bezpośrednio, chyba, że Konstytucja stanowi inaczej.
W sensie materialnym to ogół norm prawnych zarówno prawa samego jak i zwyczajowego regulujących ustrój polityczny i społeczno gospodarczy państwa.
W sensie formalnym jest to akt prawny o szczególnej treści zawierający normy prawne wyposażone w najwyższą moc prawną w szczególny sposób ustalony i zmieniany.
18. Szczególna treść konstytucji
Szczególna treść konstytucji wynika z zakresu i wagi zagadnień które są regulowane przez przepisy konstytucyjne. Należą do nich:
-określenie suwerena
-podanie fundamentalnych zasad i ustroju politycznego społecznego i gospodarczego w tym zasad budowy system źródeł prawa
-podstawowe wolności prawa i obowiązki obywateli
-określenie podstawowych kompetencji wzajemnych stosunków budowy i sposoby wyłaniania naczelnych organów państwa oraz samorządu terytorialnego
-tryb zmiany konstytucji
19. Szczególna forma konstytucji/tryb uchwalenia, systematyka, tryb zmiany/
Konstytucja jako ustawa zasadnicza w państwie jest w szczególny sposób uchwalana i zmieniana co wraz z wyjątkową nazwą i systematyką stanowi o jej szczególnej formie. Uchwalenie konstyt może następować w drodze referendum oraz przez organ specjalnie powołany do stanowienia o sprawach ustrojowych, lub przez parlament wyposażony w talie prawo do uchwalania konstytucji. Zmiana konstytucji jest wyjątkowa polega na konieczności spełnienia takich warunków jakich nie stawia się w przypadku uchwały aktu normatywnego.- konstytucja sztywna. elastyczna może być zmieniana w trybie obowiązującym przy zmianie zwykłych ustaw. Projekt ustawy o zmianie konstyt. może przedłożyć 1/5 ustawowej liczby posłów, Senat lub Prezydent. 1-e czytanie odbywa się po 30 dniach od jej przedłożenia sejmowi a ustawa Konstytucyjna zmieniająca musi byś uchwalona w jednakowym brzmi3eniu przez Sejmu później do 60 dni przez Senat. jeśli dotyczy to rozdziału I – zasad ustroju, II-problematyka praw i wolności człowieka i obywatela oraz XII- o zmianie konstyt. uchwalenie może się odbyć nie wcześniej niż w 60 dni po jej 1-m czytaniu. Potem referendum Prezydent jest zobowiązany do podpisania Konstytucji w ciągu 21 dni od jej otrzymania.
20. Szczególna moc prawna konstytucji
Konstytucja zawiera najwyższą moc prawną oznacza to że żadna norma prawna w całym systemie prawa nie może być sprzeczna z konstytucją a jednocześnie wszystkie organy państwa mają obowiązek realizowania postanowień zawartych w przepisach konstytucyjnych przepisy konstytucji stosuje się bezpośrednio chyba że konstytucja mówi inaczej.
Konstytucja ma:
- ma najwyższą moc prawną
- szczególną treść
- jest szczególnym sposobem uchwalana i zmieniana.
21. Pojecie ustawy konstytucyjnej
Ustawa konstytucyjna to akt prawny o najwyższej mocy prawnej uchwalony w trybie przewidzianym dla zmiany konstytucji przewidywanym dla zmiany konstytucji różniący się od niej treścią. Ustawa obejmuje swym działaniem część materii które regulowań są zwykle przez konstyt. Ustawa konstytucyjna dokonuje zmian w Konstytucji lub jednorazowo zawiesza w konkretnym przypadku moc obowiązującą określonych przepisów ustawy zasadniczej. W polskim prawie wys. kilka rodzajów ustaw konstyt. szczególne znaczenie miały tzw. małe konstytucje :
-uchwała Sejmu Ustawodawczego z dnia 20 lutego 1919 w sprawie powierzenia Piłsudskiemu dalsze sprawowanie Naczelnika państwowego
-ustawa z dnia 19 lutego 1947 o ustroju i zakresie działania najwyższych organów RP
22. Pojęcie ustawy
Ustawa to akt normatywny parlamentu o charakterze ogólnym i powszechnie obowiązującym uchwalony w specjalnym trybie zwanym trybem ustawodawczym. Władze ustawodawczą w RP ma Sejm i Senat ale decydujący głos ma Sejm. Ustawa zawiera normy prawne powszechnie obowiązujące. Jeśli jest jakaś materia której nie normuje konstytucja mogą być uregulowane w ustawie.
23. Ratyfikowane umowy międzynarodowe
Źródłem prawa są również ratyfikowane umowy międzynarodowe. Ratyfikacja to zatwierdzenie umowy przez kompetentny organ państwowy oznaczając ostateczne wyrażanie zgody na związanie się państwa tą umową. W Polsce organem uprawnionym do dokonania ratyfikacji jest prezydent jeśli umowy dotyczy-pokoju, sojuszy, układów politycznych, wojskowych, wolności praw lub obowiązków obywatelskich, znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym.
Ratyfikowana umowa międzynarodowa po jej ogłoszeniu a Dzienniku Ustaw stanowi część krajowego porządku prawnego.
24. Rozporządzenia z mocą ustawy
Rozporządzenie z mocą ustawy wydawane są w czasie stanu wojennego na podstawie Art 24 są katami nadzwyczajnymi które nie występują w normalnej działalności państwa. Jedynie w przypadku wprowadzenia stanu wojennego a sejm nie będzie w stanie zebrać posiedzenia Prezydent na wniosek Rady Ministrów będzie miał prawo wydać rozporządzenie z mocą ustawy.
Rozporządzenie jedynym powszechnie obowiązującym aktem wykonawczym do ustaw. Do wydania rozporządzenia konieczne jest szczególne upoważnienie zawarte w ustawie, które musi wskazywać:
25. Cechy rozporządzeń wykonawczych i organy uprawnione do ich wydawania
Prawo wydawania rozporządzeń po uprzednim ich upoważnieniu przysługuje Prezydentowi, Radzie Ministrów, Prezesowi Rady Ministrów, ministrom kierującym działem administracji rządowej, i Krajowej Radzie Radiofonii i telewizji. Rozporządzenie jedynym powszechnie obowiązującym aktem wykonawczym do ustaw. Do wydania rozporządzenia konieczne jest szczególne upoważnienie zawarte w ustawie, które musi wskazywać.
26. Prawo miejscowe
Prawo miejscowe to powszechnie obowiązujące akty normatywne o zasięgu ograniczonym terytorialnie. Takie akty mogą pochodzić od organów terenowej administracji rządowej, organów samorządu terytorialnego, sejmików wojewódzkich, rad powiatów, powiatów także zarządów powiatów oraz od wojewodów.
27. Akty prawne o mocy wewnętrznie obowiązującej

28. Pojęcie prawa wyborczego i systemu wyborczego sensu largo i sensu stricto
Całokształt norm prawnych regulujących tryb wyboru konkretnych organów- prawo wyborcze w znaczeniu przedmiotowym. Mówiąc o ogółu obywatelskich uprawnień wyborczych wynikających z prawa przedmiotowego – to prawo wyborcze w znaczeniu podmiotowym.
System wyborczy to całokształt zasad i instytucji postępowania wyborczego określonych w normach prawnych i politycznych oraz stosowanych w praktyce. W znaczeniu wąskim z kolei pod pojęciem systemu wyborczego to zasady dotyczące mechanizmu głosowania i ustalenia wyników wyborów.
29. Funkcje wyborów w życiu politycznym państwa
Rola wyborów w życiu politycznym państwa uwarunkowana jest wypełnianymi przez nie funkcjami: Funkcje :
-Kreacyjno-selekcyjna- kształtowanie osobowego składu określonych organów państwa
-polityczno-programowa- wyrażenia preferencji i akceptacji elektoratu do zaprezentowanych w toku kampanii wyborczej programów politycznych zgłaszanych przez poszczególne ugrupowania
-legitymująca- nadania elektom prawnego i moralno-politycznego tytułu do sprawowania władzy
-integrująca zespolenia zbiorowego podmiotu suwerenności poprzez określenie zasad dotyczących procesu kształtowania jego woli
W doktrynie funkcje spełniane przez wybory mają także:
-wyrażać wolę wyborców
-odtworzyć obraz opinii publicznej
-wpłynąć na wyłonienie stabilnej większości rządowej
30. Zasada powszechności prawa wyborczego i jej gwarancje
Zasada powszechności- to czynne i bierne prawo wyborcze. Prawo czynne w znaczeniu przedmiotowym to ogół przepisów uprawniających obywateli do wpływania na kreowanie organów przez powoływanie ich piastunów w drodze głosowania. Prawo bierne w znaczeniu przedmiotowym to ogół przepisów określających warunki wybieralności którym musi odpowiadać obywatel by mógł kandydować i mógł wybierać swojego kandydata. np. najpóźniej w dzień wyborów musi kończy 18 lat. Prawa wyborczego są pozbawione osoby ubezwłasnowolnione z prawomocnym orzeczeniem.
Bierne prawo wyborcze do Sejmu i Senatu przysługuje:
obywatelowi polskiemu, mającemu prawo do wybierania, korzystają z pełni praw wyborczych do Sejmu
Możliwość ubiegania się o urząd prezydencki mają osoby które:
posiadają obywatelstwo polskie, najpóźniej w dniu wyborów kończą 35 lat, korzystają z pełni praw wyborczych do Sejmu.
Na straży zasady powszechności stoją:
-zobowiązanie organów zarządzających wybory do wyznaczenia daty na dzień wolny od pracy
-istnienie instytucji rejestru wyborców stanowiących podstawę stwierdzenia prawa wyborcy do udziału w głosowaniu
-możliwość głosowania poza miejscem zamieszkania
-obowiązek organizowania obwodów terytorialnych, obwodów zamkniętych
-umożliwienie głosowania Polakom którzy nie mieszkają na stałe w Polsce
-możliwość pomocy niepełnosprawnym w dowozie do obwodu głosowania
31. Zasada równości praw wyborczych w znaczeniu materialnym i formalnym
Zasada równości występuje we wszystkich dziedzinach życia politycznego i społecznego. Zasada równości mówi na podstawie jakich reguł uprawnione podmioty będą korzystały z przysługujących im praw. Równość praw wyborczych można rozumieć w znaczeniu:
-sensu largo- przyznanie praw wyborczych wszystkim uprawnionym.
-sensu stricto- stosunki w ramach której kategorie te przysługują
Na równość praw wyborczych składają się 2 elementy:
a) równość formalna- każdemu wyborcy przysługuje taka sama liczba głosów
b) równość materialna- siła głosu każdego wyborcy jest równa
a) Obowiązujące przepisy ustaw wyborczych mówią że: ,,głosować można tylko, jeden raz’’. Głosować można osobiście należy mieć ze sobą dokument tożsamości. W wyborach do Sejmu wyborcy przysługuje oddanie 1 głosu- na konkretną listę stawiając znak X. W wyborach do Senatu jest inaczej wszystko zależy od liczby mandatów który posiada wyborca.
Zasada równej liczby głosów przysługujących wyborcom jest zaprzeczeniem glosowania:
-pluralnego-korzystanie przez niektórych wyborców z możliwości oddawania większej liczby głosów w jednym obwodzie
-wielokrotnego- oddawania przez niektórych wyborców po 1 glosie w każdym obwodzie.
Obowiązywanie zasady równości jest bezdyskusyjne.
1. Wyborca może być ujęty na liście tylko raz w jedynym rejestrze wyborców na podstawie którego sporządzony jest spis wyborców.
2. Każdy wyborca po odebraniu listy podpisuje się własnoręcznie w obecności komisji
3. istnieje obowiązek komisji do opieczętowania wszystkich kart głosowania stanowi to ochronę przed możliwością wielokrotnego głosowania.
b) siła głosu każdego wyborcy- istota tej zasady to każdy ma taką samą liczbę mieszkańców przypada odpowiednia liczba przedstawicieli, co na równą liczbę mieszkańców w innym okręgu wyborczym.
Dla zapewnienia materialnej równości prawa wyborczego duże znaczenie mają 3 elementy:
-ustalenie normy przedstawicielstwa
-kształt i wielkość okręgów wyborczych.
-zasady ustalania wyników wyborów
W Polsce została ustalona liczba członków Sejmu- 460 liczba w poszczególnych okręgach ustalana jest do liczby mieszkańców. Niezwykle istotną cechą jest struktura i wielkość organów wyborczych.
32. Zasada bezpośredniości wyborów
Zasada to stopień wpływu wyrażonej w głosowaniu- woli wyborców na wyniki w głosowaniu. Wybory bezpośrednie- to wybory jednostopniowe. Zasada ta odnosi się do powszechnej woli narodu. Celem rozważenia zasady bezpośredniości należy odpowiedzieć na:
a) czy wprowadzony system sprzyja realizacji tej zasady: system głosowania to sposób głosowania w zależności od charakteru list. Z punktu zasady bezpośredniości jest systemem jednomandatowych okręgów wyborczych, w którym głosowanie odbywa się indywidualnie. Najmniejszą możliwość na dokonanie wyboru w ramach danej listy daje wyborcy głosowanie zamknięte- w takiej sytuacji głos wyborcy może wpłynąć na liczbę mandatów jakie przypadnie danemu ugrupowaniu. Głosowanie preferencyjne- pozwala wyborcom na ustalenie miejsc mandatów – to występuje w Holandii, Głosowanie rozproszone- umożliwia wyborcom wybieranie kandydatów z różnych list. System głosowania spersonalizowanego – wyborca głosuje na określoną liczbę kandydatów tej listy i wskazuje jego pierwszeństwo do otrzymania mandatu. Łączenie zasady bezpośredniości z systemem proporcjonalnego rozdziału mandatów narzuca dostosowanie rozumienie konsekwencji zasady bezpośredniości. Wychodząc z założenia że zasada bezpośredniości ma wyrażać faktyczny wpływ wyborcy na wybór kandydata stwierdzamy czynniki które tę istotę naruszają:
- 5% klauzula zaporowa wymagana do uzyskania mandatów powoduje że znaczenie głosu wyborcy przyczynia się do uzyskania mandatu.
- istnieje teoretyczna możliwość uzyskania mandatów przez z list na których nie głosowano
b) czy obowiązek osobistego głosowania stanowi element taj zasady , lub czy nie ma na nią wpływu
Szereg państw europejskich pozwala oddać głos przez pomocnika, Belgia, Holandia, korespondencyjnie Austria, i nie uważa tego za naruszenie zasady bezpośredniości. Obowiązujący stan prawny dopuszcza glosowanie osobiście- stwierdzenie tożsamości któremu wydawane są karty oraz złożenie podpisu. Przesłanie za pośrednictwem poczty jest niedopuszczalne.
33. Zasada tajności głosowania i jej gwarancje
Tajność głosowania ma zapewnić wyborcy pełną swobodę wyrażania woli i zagwarantowanie mu bezpieczeństwa, że z powodu treści oddanego głosu nie spotkają go za to negatywne konsekwencje. Zasada tajności stanowi gwarancje nie skrępowanego wyrażania indywidualnych preferencji wyborczych, nie wprowadza żadnych sankcji za niewypełnienie przez wyborcę nakazów wiążących się z procedurą oddawania głosu. Ewentualną sankcją za naruszenie wyborczych procedur wiążących się z głosowaniem może być wniesienie protestu zarzucającemu komisji obwodowej tolerowanie w lokalu wyborczym ostentacyjnie jawnego głosowania, mającego formę agitacji bo ta jest w komisji zakazana. Tajność głosowania ma dla obywatela charakter prawa i wykorzystanie zależy od jego woli. Realizacja tajności głosowania wymaga stworzenia takich gwarancji aby nikt nie mógł ustalić treści konkretnego głosu wyborcy.
Przepisy zabezpieczają tajność głosowania przez:
-obowiązek urządzenia w każdym lokalu miejsce zapewniające tajność głosowania
-obowiązek komisyjnego sprawdzenia przed rozpoczęciem głosowania czy kabina jest pusta.
-karta zadrukowana jest tylko po 1 stronie wielkość czcionek taka sama dla wszystkich kandydatów
-wyborca wrzuca do urny głos tak aby strona zadrukowana była niewidoczna
-zakaz stosowania tzw. ruchomych urn
34. Zasada wolności wyborów
Wolne wybory to procesy zachodzące między wyłanianiem przedstawicieli w państwie demokratycznym oraz w państwach totalitarnych czy autorytarnych. W płaszczyźnie politycznej była intencja sformułowania określania w Polsce wyborów do Sejmu przeprowadzonych w 1991 r jak i wyborów do Senatu przeprowadzonych w 1989 r. Wskazywano w ten sposób na odmienny jakościowo charakter wyborów.
W doktrynie przypomina się, że w rozpowszechnionym rozumieniu wolne wybory pojęcie to sprowadza się do 3 elementów:
-występuje rywalizacja kandydatów
-swobody wyrażania przez wyborców ich woli w nie skrępowaniu i wolnych od nacisków władz akcie głosowania
-uczciwego przeprowadzenia procedury wyborczej i rzetelnego ustalenia wyników
Aspekt jurydyczny to: zgłaszanie kandydatur, swobody tworzenia i działalności partii politycznych, prowadzenia kampanii wyborczej, udział w wyborach i wyrażania woli przez wyborców w tajnym głosowaniu może być wyprowadzony wprost z norm konstytucyjnych.
Zasady wolności zasadza się na wiele elementów za niezbędne to te, które dają gwarancje uczciwego przeprowadzenia całego procesu wyborczego, wyborca wyraża swoją wolę między kandydatami występuje rywalizacja.
35. Większościowy i proporcjonalny system ustalania wyników wyborów
Historycznie ukształtowały się 2 systemy ustalania wyników System większościowy jest systemem najstarszym na świecie. Istotą tych wyborów jest to, że mandaty przypadną tej grupie, która uzyskała większą liczbę głosów. Występuje w 2 odmianach: względnej to kandydat lub lista otrzymuje na ogół mandat legitymując się poparciem mniejszości ogółu wyborców. Bezwzględnej ubiegający się o mandat musi uzyskać więcej niż połowę ważnie oddanych głosów. System proporcjonalny jego zaletą jest sprawiedliwość. Przyjęcie go oznacza, że uczestniczącym w wyborach podmiotom przyznaje się taką liczbę mandatów, która jest proporcjonalna do oddanej ważnej liczby głosów. System ten może być stosowany w okręgach wielomandatowych.
36. Metody ustalania wyników wyborów
Metoda ustalania wyników wyborów- tematycznie określone sposoby przekładania liczby otrzymanych mandatów przez daną partię wedle z góry ustalonych reguł.
Metoda Victora d’Hondta- liczba głosów oddana na poszczególne listy dzieli się przez kolejne liczby naturalne 1,2,3,4 do chwili aż otrzymamy iloraz da się uszeregować w tyle kolejno największych liczb ile wynosi liczba mandatów do rozdzielenia. Metoda ta była stosowana w Polsce w 1919 i 1947 r. podczas przeprowadzenia wyborów do Sejmu ustawodawczego. Metoda ta premiuje ugrupowania silne otrzymujące dużą liczbę głosów.
Metoda A. Sainte-Lague’a występ. w 2 odmianach klasyczna-nakazuje dzielenie głosów przez cyfry nieparzyste 1,3,5,7 itd. Zmodyfikowana wprowadza dzielnik 1,4. Metoda klasyczna jest korzystna dla słabszych ugrupowań. Zmodyfikowana dla ugrupowań o średnim poparciu.
Metoda Hae-Niemeyera liczbę ważnie oddanych głosów oddaną na daną listę w okręgu wyborczym należy mnożyć przez liczbę posłów wybieranych w okręgu i taki iloczyn podzielić przez liczbę oddanych głosów na wszystkie listy otrzymamy iloraz o wartości całkowitej.
37. Formy demokracji bezpośredniej
Demokracja bezpośrednia udział wszystkich członków danej wspólnoty w sprawowaniu władzy i w podejmowaniu kluczowych decyzji.
Zgromadzenie ludowe zebranie wszystkich uprawnionych do podejmowania decyzji danej wspólnoty. Nie występuje zbyt często ze względu na liczebność współczesnych państw. Ta forma może być stosowana w niewielkich gminach USA i parafiach w Anglii, i Walii.
Weto ludowe jest instytucją służącą suwerenowi do wyrażenia dezaprobaty w stosunku do uchwalonego przez uprawnione organy państwa aktu prawnego. Jest częstą przez naród formą używaną . Po raz 1-y zastosowany w 1831. Inicjatywa ludowa Inicjatywa ludowa możliwość przedstawienia przez prawnie pokreśloną liczbę obywateli projektu aktu prawnego. Bezpośrednia wyraża się tym że wniesiony przez grupę projekt ustawodawczy poddaje niezwłocznie ocenie wyborców w glosowaniu. Pośrednia przedstawienie wniosku ciału parlamentu który ma obowiązek go rozpatrzyć. Plebiscyt występuje w prawie międzynarodowym plebiscyt to głosowanie ludności danego obszaru. Plebiscytem nazywa się także głosowanie w którym wyboru można dokonać jedynie z pośród 2 opcji 2 kandydatów. Konsultacje ludowe to możliwość wyrażenia opinii w danej sprawie przez członków danej zbiorowości w drodze głosowania ale ta opinia nie ma charakteru wiążącego dla organów państwowych.
38. Rodzaje referendów ogólnokrajowych na gruncie Konstytucji RP
Referendum- bezpośrednie rozstrzyganie przez ogół uprawnionych podmiotów spraw o doniosłym znaczeniu dla państwa lub jej części w drodze głosowania.
Klasyfikacja referendów:
-materia referendum
-wymagalność przeprowadzenia
-momentu procesu legislacyjnego
-zasięgu terytorialnego terytorium
Ze względu na materię referendalną wyróżnia się:
-referendum konstytucyjne, dotyczące uchwalenia , nowelizacji konstytucji
-referendum ustawodawcze
-referendum administracyjne
- referendum finansowe
Ze względu na materię wymagalność przeprowadzenia wyróżnia się:
-obligatoryjne których obowiązek wynika z konstytucji, zasady jego przeprowadzenia
-fakultatywne którego przeprowadzenie zależy od woli uprawnionych organów. Jeśli się odbędzie to wynik jest wiążący
Ze względu na materie momentu procesu legislacyjnego wyróżnia się:
-ratyfikację bądź zatwierdzające, przeprowadzone po uchwaleniu danego aktu normatywnego służą one uzyskaniu społecznej legitymacji dla efektu prac ustawodawcy
-opiniodawcze organizuje się przed wydaniem aktu normatywnego przez uprawnione organy.
Ze względu na materie kryterium zasięgu terytorialnego wyróżnia się:
-referenda ogólnokrajowe gdzie uprawnionych do głosowania są wszyscy obywatele państwa
-referenda lokalne czyli na obszarze jednostki podziału terytorialnego państwa głosują mieszkańcy danej jednostki
Uprawnieni do rozstrzygania spraw są wszyscy obywatele polscy którzy najpóźniej w dzień wyborów kończą 18 lat. W referendum nie biorą udziału osoby które są pozbawione praw publicznych na mocy orzeczenia sądowego są pozbawione praw wyborczych prawomocnym orzeczeniem trybunału Stanu i osoby ubezwłasnowolnione z orzeczeniem sądowym. Referendum nie przeprowadza się za granicami Polski wyjątkiem było referendum konstytucyjne.
Organami właściwymi do przeprowadzenia referendum są:
-Państwowa Komisja Wyborcza do której należy organizacja referendum sprawowanie nadzoru nad przygotowaniem oraz przestrzeganie przepisów zasady i tryb postępowania
-komisarze wyborczy zapewniają prawidłowe przeprowadzenie referendum na obszarze swojej właściwości terytorialnej
-obwodowe komisje wyborcze do spraw referendum komisja liczy od 4 do 8 osób powoływanych przez wójta, burmistrza, prezydenta miasta.
Przeciw ważności referendum może zostać wniesiony protest może obejmować zarzut popełnienia przestępstwa przeciwko referendum lub naruszenia przepisów ustawy przy ustaleniach wyników wyborczych. Stwierdzenie referendum następuje uchwałą sądu najwyższego podjętą w całym składzie izby, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych. Ostatnim zorganizowanym do tej pory referendum było tzw. referendum akcesyjne wejścia Polski do Unii Europejskiej Obywatele odpowiadali na pytanie ‘’Czy wyraża Pan/i zgodę na przystąpienie Rzeczpospolitej Polskiej doi Unii Europejskiej’’ W głosowaniu wzięło udział 58.8% uprawnionych do głosowania.
39. Referendum lokalne
Referendum lokalne przeprowadza się na wniosek organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego lub z inicjatywy 10% uprawnionych do głosowania w przypadku gminnego referendum i powiatowego, w przypadku referendum wojewódzkiego 5%. Wyjątek to odwołanie organu stanowiącego jednostki, które może zostać przeprowadzone na wniosek mieszkańców. Uprawnionym do udziału w takim referendum są członkowie danej wspólnoty samorządowej, mieszkańcy na terenie jednostki samorządu terytorialnego.
Przedmiotem referendum jest:
-wyrażenie woli co do sposobu rozstrzygania określonej sprawy
-odwołanie organu stanowiącego np. wójta, burmistrza, Prezydenta miasta
-samo opodatkowanie się mieszkańców na cele publiczne
Referendum lokalne przeprowadzane jest w stałych utworzonych dla wyborów organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego, obwodach głosowania a uznaje się je za ważne jeśli wzięło w nim udział około 30% uprawnionych do głosowania. Wyniki głosowania podaje się do publicznej wiadomości poprzez obwieszczenie w swojej siedzibie protokołu wyniki z referendum.
40. Struktura Parlamentu RP
Parlament ma strukturę złożoną składa się 2 izb. W państwach w których wys. zasada dwuizbowości to jest to federalna struktura państwa lub czynniki natury historycznej. W unitarnych państwach demokratycznych przyjmujących zasadę dwuizbowości parlamentu 2-a pełni rolę strażnika prawa. Ten typ istnieje w Polsce. Polega na tym że jedna z izby (Senat) ma większe uprawnienia niż druga (Sejm) a większa część kompetencji należy do Sejmu. Sprawowanie kontroli nad działalnością rządu należy do Sejmu, poprawki Senatu do ustaw uchwalanych przez Sejm mogą być przez ten organ oddalone bezwzględną większością głosów.
41. Podstawowe różnice występujące w wyborach do Sejmu i do Senatu
Sejm
-wg zasady proporcjonalności wybiera się 460 posłów z list kandydatów obejmujących obszar wojew. lub części i wyłania się od 7 do 19 posłów
-w wyborach do Sejmu obowiązuje zasada równości wyborów, podział wojew. na okręgi wyborcze według jednolitej normy przedstawicielstwa obliczonej przez podzielenie liczby mieszkańców
-w wyborach do Sejmu stosuje się rejestracje okręgowych list kandydatów na posłów
-w wyborach do Sejmu istnieje obowiązek poparcia listy podpisami co najmniej 5000 wyborców
-w wyborach do Sejmu o kolejności list na karcie decyduje losowanie
-w wyborach do Sejmu wyborca głosuje na 1 listę zaznaczając X
-w podziale mandatów w okręgach wyborczych uczestniczą okręgowe listy kandydatów na posłów tych komitetów wyborczych które listy otrzymały co najmniej 5% ważnie oddanych głosów w skali kraju.
Senat
-wg zasady większości względnej wybiera się 100 senatorów obejmujących obszar wojew. lub części istnieje 40 okręgów wyborczych i wyłania się od 2 do 4 senatorów
- w wyborach do Senatu liczba senatorów wybieranych w poszczególnych województwach jest ustalana wg normy przedstawicielstwa jeśli wojew. nie ma samodzielnego okręgu to liczbę senatorów ustala się uwzględniając jednolitą normę przedstawicielstwa obliczaną przez podzielenie liczby mieszkańców woj. przez liczbę senatorów
-w wyborach do Senatu rejestruje się każdego z kandydatów oddzielnie
-w wyborach do Senatu zgłoszenie każdego kandydata wymaga poparcia około 3000 wyborców
-o kolejności decyduje porządek alfabetyczny
- w wyborach do Senatu wyborca głosuje na 1 listę zaznaczając X, ale może głosować na mniejszą liczbę kandydatów aniżeli wynosi liczba senatorów
-Za wybranych senatorów w danym okręgu to ci którzy otrzymali najwięcej liczby głosów

42. Kadencja Sejmu i Senatu
Kadencja to określony prawnie czas trwania pełnomocnictw tego organu a więc na okres na który został wybrany będzie sprawować swe funkcje w określonym składzie pochodzących z 1-ch wyborów.
Długość kadencji Sejmu i Senatu wybierana jest na 4-y lata co uzasadnione jest z polską tradycją. Nowa Kadencja Sejmu zaczyna się bowiem od zebrania się Sejmu na posiedzenie i trwa aż do Sejmu następnej kadencji. To powoduje nieprzerywalne istnienie parlamentu. Zakończenie kadencji Sejmu i Senatu może nastąpić w sposób zwyczajny czyli po upływie kadencji, lub nadzwyczajny czyli przed upływem 4 lat.
43. Konstytucyjne przypadki przedłużenia i skrócenia kadencji parlamentu
Zakończenie kadencji Sejmu i Senatu może nastąpić w sposób zwyczajny czyli po upływie kadencji, lub nadzwyczajny czyli przed upływem 4 lat. Ted 2 przypadek może mieć miejsce gdy Sejm podjął uchwalę o skróceniu swojej kadencji większością głosów 2/3 głosów ustawowej liczby posłów wtedy mówimy o samorozwiązaniu, może być podjęta w każdym czasie i z każdego powodu. Z nadzwyczajnym i przedterminowym skróceniem kadencji możemy mieć do czynienia na mocy decyzji Prezydenta RP. To jest najostrzejszy sposób ingerencji w autonomię parlamentu występuje w 2 przypadkach:
-fakultatywne skrócenie kadencji parlamentu może mieć miejsce wówczas gdy ustawa budżetowa nie zostanie przedstawiona Prezydentowi do podpisu w terminie 4 miesięcy od dnia przedłożenia przez Radę Ministrów tego projektu.
-obligatoryjne skrócenie kadencji parlamentu następuje w razie nieudzielania Radzie Ministrów wotum zaufania.
Jednym ze skutków skrócenia kadencji Sejmu jest przedterminowe zarządzenie i przeprowadzenie wyborów parlamentarnych.
44. Zasada dyskontynuacji prac parlamentu
Problemem związanym z przedwczesnym zakończeniem kadencji parlamentu jest to że wniesione inicjatywy ustawodawcze nie zostały w sposób ostateczny rozstrzygnięte. W tym zakresie w Polsce obowiązuje zasada dyskontynuacji oznaczająca że wraz z zakończeniem kadencji następuje przerwanie materialnej i personalnej ciągłości parlamentu. W odniesieniu do struktury wewnętrznej oznacza to zakończenie działalności jego wszystkich organów których skład zostanie wyłoniony przez Sejm nowej kadencji. Zasada ta skutkuje przerwaniem wszystkich postępowań które były prowadzone przez organ. a te wnioski postulaty są przedstawione nowym organom Sejmowym. Zasada dyskontynuacji nie została sformowana wprost w żadnym przepisie, nie ma zastosowania w stosunku do obywatelskiego projektu ustawodawczego.
45. Posiedzenia Sejmu i Senatu
Obradowanie Sejmu i Senatu na posiedzeniach jest zasadą konstytucyjną. Posiedzenia to obrady, objętych jednym i tym samym porządkiem. Porządek dzienny ustalają Marszałek Sejmu i Senatu po wysłuchaniu opinii Konwentu Seniorów. Posiedzenia odbywają się w terminach ustalonych przez prezydia lub uchwały izb. Jedynie 1-e w kadencji posiedzenie Sejmu i Senatu zwołuje prezydent w ciągu 30 dni od dnia wyborów i jest ono poświęcone na odebranie ślubowania od nowo wybranych posłów senatorów oraz na dokonanie wyboru marszałka, wicemarszałków, sekretarzy Sejmu i Senatu. Konstytucja ustala zasadę jawności posiedzeń, chyba że są utajnione ze względu na dobro państwa co wymaga podjęcia uchwały bezwzględną większości głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Bezwzględna większość głosów oznacza, iż liczba głosów „za” musi być większa niż suma głosów „przeciw” i wstrzymujących się.
46. Pojęcie mandatu przedstawicielskiego i jego cechy
Mandat jest to udzielone na określony czas przeważnie w wyborach pełnomocnictwo do pełnienia funkcji parlamentarnej, upoważniające oraz zobowiązujące do uczestnictwa w kształtowaniu i wyrażaniu przez parlament woli narodu.
Charakteryzuje konstrukcję mandatu wg regulacji konstytucyjnej należy stwierdzić że jest on:
a) generalny czyli poseł wyraża wolę całego narodu rola ślubowania nakazuje „wykonywać obowiązki wobec narodu” mają kierować się dobrem narodu
b) niezależny czyli parlamentarzystów nie interesują instrukcje wyborców nie mają też wobec nich żadnych obowiązków wobec konkretnych wyborców mają informować o swojej pracy i działalności swojego organu do którego zostali wybrani
c) nie odwoływalny wyborcy nie mogą cofnąć przedstawicielom udzielonego im pełnomocnictwa
Brak możliwości odwoływania przedstawicieli do Sejmu i Senatu nie oznacza jednak że są oni w ogóle nieodpowiedzialni, muszą sprostać określonym kryterium linii działania politycznego, skuteczności działania, kompetencyjności jest ona egzekwowana przez partie polityczne. Początkiem trwania mandatu jest dzień ogłoszenia wyników wyborów, posłem, senatorem jest się przed złożeniem ślubowania.
47. Incompatibilitas parlamentarna
Incompatibilitas został ujęty w Konstytucji przez pryzmat 2 sytuacji: niepołączalności mandatu i zakazu sprawowania mandatu. Rozróżnienie jest konieczne bo w przypadku niepołączalności mandatu deputowani mogą być powoływani na określone stanowiska państwowe i wtedy ich mandat wygasa. Ścisła Incompatibilitas obejmuje obecne stanowiska Prezesa NIK, Prezesa NBP, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka i ich zastępców, członków Rady Polityki Pieniężnej, członka KRRiT, ambasadora. Z ustawy o wykonaniu mandatu posła wynika że w okresie sprawowania mandatu posłowie i senatorowie nie mogą wykonywać pracy w Biurze Trybunału Konstytucyjnego, w NIK-u, w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich, w biurze KRRiT, w Krajowym Biurze Wyborczym, Państwowej Inspekcji Pracy. Z kolei nie mogą sprawować mandatu parlamentarnego przedstawiciele realizujący 2 funkcje sędziów i prokuratorów, oraz 4 służb cywilnej, czynnej służby wojskowej, policji i ochrony państwa. Nie ma żadnych przeszkód prawnych aby osoby które wykonują właśnie taki zawód mogły kandydować do Sejmu, Senatu. Ale jeśli zostałyby wybrane muszą się zrzekną dotychczasowych funkcji lub wystąpić z tej służby.
48. Parlamentarny immunitet materialny
Immunitet to przywilej przysługujący ze względu na charakter wykonywanych funkcji oznaczający ujemną przesłankę procesową: ograniczenie lub wyłączenie odpowiedzialności sądowej.
Immunitet materialny:
a) poseł nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za swoją działalność wchodzącą w zakres sprawowania mandatu w czasie jego trwania, ani po jej wygaśnięciu. Za taką działalność odpowiada wyłącznie przed Sejmem, Senatem a w przypadku naruszenia osób 3-ch może być pociągnięty do odpowiedzialności sądowej tylko za zgodą Sejmu. Posłowie i senatorowie podobnie jak i inni sprawcy ponoszą odpowiedzialność za popełniane przez siebie czyny zabronione.
b) immunitet materialny obejmuje wyłącznie parlamentarzystów. Jest przywilejem wyjątkowym przysługującym wyłącznie członkom izb polskiego parlamentu.
c) Nowa Konstytucja nie wyłącza w ogóle immunitetu materialnego w razie naruszenia praw innych osób. Oznacza to, że do pociągnięcia przedstawiciela do odpowiedzialności za naruszenie tych praw potrzebna jest zgoda odpowiedniej izby co tym samym włącza ochronę praw osób trzecich do immunitetu nietykalności. Obecnie złożenie pozwu przeciwko parlamentarzyście który swoim czynem naruszył prawa innej osoby będzie dopuszczalne po uzyskaniu odpowiedniej izby parlamentu.
d) celem immunitetu jest ochrona swobody wypowiedzi parlamentarzysty, ochrona swobody parlamentarnej. żadne przepisy nie chronią jednak przed odpowiedzialnością regulaminową przed izbą. Nie może naruszać autonomii parlamentu.
e) Parlamentarny immunitet jest tzw. trwały, nie przestaje działać nawet po zakończeniu mandatu. Trwa od dnia : głoszenia wyników, aż do śmierci. Wygasa w skutek śmierci, utraty prawa wybieralności, pozbawienia mandatu prawomocnym orzeczeniem trybunału Stanu, złożenia fałszywego oświadczenia lustracyjnego.
f) zakres ochrony immunitetem: będą objęte wszelkie wystąpienia wypowiedzi wnioski, głosowania, oświadczenia, a także inne formy komunikowania się przez posła lub senatora. Objęta jest immunitetem o ile jest związana z przedmiotem obrad parlamentu.
g) Sad Najwyższy (1994 r) twierdził że immunitet materialny wyłączający odpowiedzialność karną posła za działania wynikające z wykonania mandatu odnosi się nie tylko do jego udziału w obradach i pracach Sejmu oraz komisji sejmowych ale dotyczy również działalności zewnętrznej jeżeli mieści się w granicach członka parlamentu.
49. Parlamentarny immunitet formalny
Immunitet mówi o dwóch aspektach:
-procesowy-warunkiem pociągnięcia posła jest zgoda odpowiedniej izby.
-nietykalności oznaczający zakres ograniczenia wolności parlamentarzysty
immunitet formalny ma charakter względny, gdyż nie wyłącza czynu karalności popełnionego przez deputowanego, lecz stanowi tylko tzw. negatywną przesłankę procesową. Cechuje się cechą nietrwałości, gdyż obowiązuje tylko w okresie trwania mandatu tzn. od dnia ogłoszenia wyników wyborów do dnia wygaśnięcia mandatu. Do zakresu formalnego nie wchodzi odpowiedzialność cywilna i zawodowa. Sejm lub Senat wyraża zgodę na pociągnięcie posła senatora do odpowiedzialności karnej za popełniony czyn w drodze uchwały podjętej bezwzględną liczbą głosów ustawowej liczby posłów lub senatorów. Wniosek o wyrażenie zgody na pociągnięcie posła, senatora do pociągnięcia odpowiedzialności karnej w sprawie o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego składa za pośrednictwem Ministra Sprawiedliwości- Prokurator Generalny a wniosek o wyrażenie zgody składa oskarżyciel prywatny, po wniesieniu sprawy do sądu. Tan drugi wniosek podpisuje i sporządza adwokat prawny. Nowa regulacja konstytucyjna dopuszcza możliwość zrzeszenia się gwarancji płynących z immunitetu formalnego. Postępowanie wszczęte wobec osoby przed dniem wyborów posła ulega na żądanie sejmu zawieszeniu do czasu wygaśnięcia mandatu. Poseł nie może być aresztowany i zatrzymany bez zgody Sejmu z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do prawidłowego toku sprawy. O zatrzymaniu zawiadamia się Marszałka Sejmu, który może żądać wypuszczenia go z aresztu. O toczących się przeciwko posłom postępowaniu karnym Minister dowiaduje się po 60 dniach od ogłoszenia wyników wyborów. Parlamentarzystom przeciwko którym toczy się sprawa karna przysługuje prawo o wystąpienie z wnioskiem do Sejmu Senatu o zawieszenie postępowania karnego do wygaśnięcia mandatu.
50. Ograniczenia w prowadzeniu działalności gospodarczej przez parlamentarzystów
Poseł nie może prowadzić działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści majątku skarbu państwa lub samorządu terytorialnego ani nabywać takiego majątku.
Ustawa z 21 sierpnia 1997 r mówi że posłowie i senatorowie:
-nie mogą prowadzić działalności gospodarczej na własny rachunek lub wspólnie z innymi osobami z wykorzystaniem mienia państwowego lub komunalnego
-nie mogą być członkami zarządzających lub kontrolnych i rewizyjnych ani być pełnomocnikami handlowymi podmiotów gospodarczych
-nie mogą posiadać pakietu większego niż 10% udziałów lub spółkach w prawa handlowego.
Na parlamentarzyście stoi obowiązek złożenia oświadczenia o swoim stanie majątkowym zawierającym informacje o zasobach pieniężnych nieruchomościach udziałach i akcjach w spółkach prawa handlowego. „Ustawa antykorupcyjna’’ wprowadziła instytucję Rejestru korzyści prowadzonego przez marszałków izb do którego posłowie zgłaszają informację o korzyściach materialnych swoich i małżonków.
51. Formy organizowania się posłów i senatorów w parlamencie
Posłowie i senatorowie mogą tworzyć kluby, koła i zespoły. Nie są to organy izb tylko formy samoorganizacji dla celów wynikających z realizacji mandatu. W Sejmie klub może utworzyć 15 posłów, a w Senacie 7 Senatorów: koła liczą minimum 3 posłów lub senatorów. Podstawą tworzenia kół jest przynależność polityczna ich członków. Poseł może należeć do tylko 1 klubu lub koła poselskiego (senackiego). Grupie 15 posłów przysługuje prawo wnoszenia projektów ustaw i uchwał. Istotnym przywilejem wynikającym z utworzenia klubu jest to że jego przewodniczący lub zastępca wchodzi z urzędu w Skład Konwentu Seniorów. Wnioski klubów poselskich brane są pod uwagę przez prezydia komisji przy opracowywaniu projektów planów pracy komisji oraz ustalenia porządków dziennych posiedzeń. Zasada polityczna to podstawa do utworzenia kół poselskich. Utworzenie koła przez grupę posłów od 3-14 lub senatorów od 3-6 deklarujących podobne zasady polityczne ma swoje uzasadnienie. Koła nie posiadają identycznych uprawnień jak kluby. Mogą na zasadzie wzajemnych porozumień ustanawiać wspólną reprezentację w Konwencie Seniorów. Regulamin Sejmu zapewnia kołom prawo do wyrażania opinii. np. w sprawie udzielenia posłowi urlopu od wykonywania obowiązków poselskich. Posłowie i senatorowi mogą na zasadach innych niż polityczne tworzyć zespoły poselskie, przynależność do zespołu nie wyklucza przynależności do kola lub zespołu. W skład zespołów poselskich lub senatorskich wchodzą parlamentarzyści reprezentujący zróżnicowane opcje polityczne.
52. Pozycja prawna Marszałka Seniora
Marszałkowie ci powoływani są przez Prezydenta RP; Sejmowy marszałek-Senior powoływany jest z pośród najstarszych wiekiem posłów, a do pełnienia funkcji Marszałka-Seniora w Senacie, Prezydent powołuje najstarszego wiekiem senatora. Do ich zadań należy otwarcie pierwszego posiedzenia 1-wsze posiedzenie Sejmu otwiera zawsze Marszałek-Senior, 1-wsze posiedzenie Senatu otwiera Prezydent w razie jego nieprzybycia otwiera Marszałek-Senior. do jego zadań należy przeprowadzenie złożenia ślubowania poselskiego senatorskiego oraz wybór przy pomocy powołanych przez nich w tym celu sekretarzy (najmłodsi wiekiem posłowie, senatorowie)- Marszałków Sejmu i Senatu. Na tym kończy się rola Marszałków-Seniorów i wyjątkowo, gdyby w trakcie kadencji Sejmu lub Senatu wygasły mandaty Marszałka i wszystkich wicemarszałków, to właśnie do Marszałka-Seniora należałoby przeprowadzenie nowych wyborów. Podobnie, gdy 1-wsze posiedzenie uległo z jakiś przyczyn przerwaniu przed dokonaniem wyboru marszałka to do wznowienia obrad uprawniony jest Marszałek-Senior.
53. Tryb wyłaniania i kompetencje Marszałka Sejmu i Senatu
Marszałek jest jednoosobowym kierowniczym organem izby. Marszałek Sejmu wybierany jest przez Sejm z grona posłów, a Senatu przez senat z grona senatorów. Obaj wybierani są bezwzględną większością głosów, ale Marszałek Senatu wybierany jest w głosowaniu tajnym a Sejmu imiennym. Jeżeli w głosowaniu żaden nie uzyska wymaganej liczby głosów przeprowadza się kolejne tury głosowania, usuwając z listy kandydata który miał najmniejszą liczbę głosów. Do marszałka sejmu należy obowiązek zastępowania Prezydenta gdy ten urząd ten jest nie obsadzony lub Prezydent przejściowo nie może sprawować urzędu, Marszałek Senatu przejmuje to uprawnienie w sytuacji gdy Marszałek sejmu nie może wykonywać obowiązków prezydenta. konstytucja wyłącznie w gestii Marszałka sejmu złożyła prawo do występowania do trybunału konstytucyjnego w sprawie stwierdzenia zaistnienia przeszkody w sprawowaniu urzędu Prezydenta. Ma prawo do zarządzania wyborów prezydenckich, wyrażanie opinii w sprawie przedterminowego skrócenia kadencji Sejmu (M Senatu ma też takie prawo), prawo do wyrażenia Prezydentowi opinii w sprawie podpisania przez głowę państwa ustawy z pominięciem przepisów uznanych przez Trybunał konstytucyjny za sprzeczne z konstytucja. Może wystąpić z wnioskiem o pociągnięcie posła do odpowiedzialności za naruszenie ustawy o działalności gospodarczej i płynących z niego korzyści. Marszałek sejmu przewodniczy obradom sejmu, strzeże praw Sejmu oraz reprezentuje sejm na zewnątrz. Zwołuje obrady, prawo żądania natychmiastowego zwolnienia zatrzymanego posła, który został ujęty na gorącym uczynku. przewodniczy czuwa nad ich tokiem, Praca Marszałka sejmu i Senatu nie różnią się od siebie. Marszałek senatu ma prawo do prowadzenia spraw z zakresu stosunków z organami Unii Europejskiej, regulamin Senatu podkreśla jego rolę w zakresie sprawowania nadzoru nad pracami komisji senackich, i zlecania im rozpatrzenia określonych spraw.
54. Skład i kompetencje Prezydium Sejmu i Senatu
W skład prezydiów wchodzą: marszałek, wicemarszałkowie, głosem doradczym są Szefowie Kancelarii Sejmu i Senatu.
Kompetencje prezydiów:
a) związane z tokiem prac izb- prawo do ustalania planów pracy izb, po zasięgnięciu opinii Konwentów Seniorów, ustalanie tzw. tygodni posiedzeń z wyprzedzeniem 3-miesięcznym, dokonywanie wykładni regulaminów po zasięgnięciu opinii Komisji Regulaminowej i Spraw Poselskich.
b) wobec komisji izb- organizowanie współpracy między komisjami i koordynowanie ich działania, możliwość zlecania im rozpatrzenia spraw, ustalenia zasad przeprowadzenia kontroli przez komisje sejmowe, wyrażanie zgody na powołanie podkomisji stałej.
c) w stosunku do posłów lub senatorów- prawo do ustalania zasad organizowania doradztwa naukowego na rzecz Sejmu i Senatu oraz jego organów, powoływania doradców oraz korzystania z opinii i ekspertyz, kierowania do rozpatrzenia przez Komisję Regulaminową i Spraw Poselskich oraz Komisję Regulaminową Etyki i Spraw Senatorskich w stosunku do których przedstawiono zarzut że nie wykonują obowiązków poselskich.
Porządek dzienny oraz terminy posiedzeń prezydiów izb ustalają marszałkowie. Prezydia podejmują uchwały zwykłą większością głosów
55. Skład i kompetencje Konwentu Seniorów w Sejmie i Senacie
Konwent Seniorów jest organem zapewniającym współdziałanie 2 klubów w sprawach związanych z działalnością i tokiem prac Sejmu. W skład Konwentu Seniorów w Sejmie wchodzą: Marszałek i wicemarszałkowie oraz przewodniczący i wiceprzewodniczący klubów oraz przedstawiciele porozumień poselskich, klubów parlamentarnych, jeżeli reprezentują co najmniej 15 posłów oraz kół parlamentarnych reprezentujących w dniu rozpoczęcia kadencji Sejmu osobną listę wyborczą. W skład konwentu Seniorów w Senacie wchodzą członkowie prezydium Senatu oraz senatorowie, przedstawiciele klubów senackich, parlamentarnych. Zakres zadań polega na udzielaniu organizacyjno-gospodarczej pomocy organom wewnętrznego kierownictwa oraz usuwaniu możliwości zaistnienia konfliktów w toku obrad plenarnych. Do zadań realizowanych przez Konwent Seniorów zalicza się opiniowanie w szczególności:
-projektów planów prac Sejmu
-projektów porządku dziennego poszczególnych posiedzeń Sejmu i terminów ich odbywania
-wniosków co do wyboru przez Sejm jego organów
-zadań i przebiegu pracy Kancelarii Sejmu
Posiedzenia Konwentu Seniorów zwoływane są przez marszałków z ich własnej inicjatywy, inicjatywy prezydiów.
56. Rodzaje komisji sejmowych i ich kompetencje
Komisje Sejmowe są organami powołanymi do rozpatrywania i przygotowania spraw stanowiących przedmiot obrad Sejmu. Konstytucja mówi że w Sejmie powoływane są: komisje stałe, nadzwyczajne, oraz śledcze. Komisja śledcza powoływana jest wyłącznie przez Sejm do zbadania określonej sprawy czyli jej wyjaśnienia. Komisje stałe są tymi wewnętrznymi organami izb, których powoływanie jest obowiązkowe: funkcjonują one przez cały czas trwania kadencji izb. Ze względu na kryterium zakresu tej komisji dzielimy na resortowe (problemowe) oraz wiodące. Resortowe pokrywa się z obszarem zainteresowania jednego lub kilku działów administracji (np. Komisja administracji i Spraw Wewnętrznych, Komisja Rolnictwa i Rozwoju Wsi itd.) Komisje wiodące zakres ich działania realizowany jest przez izby kompetencji (np. w Sejmie Komisja odpowiedzialności Konstytucyjnej, Komisja Etyki Poselskiej, komisja regulaminowa i Spraw Poselskich). Komisja nadzwyczajna jest powoływana dla rozpatrzenia określonego zagadnienia i kończy swoją działalność z chwilą zakończona swej misji, czyli złożenia sejmowi, senatowi sprawozdania. Celem jej utworzenia jest rozstrzygnięcie określonej doraźnej kwestii.
57. Pozycja prawna sejmowej Komisji do Spraw Unii Europejskiej
Duże znaczenie wśród komisji ma Komisja Do Spraw Unii Europejskiej. Należą do niej sprawy związane z członkostwem w Unii Europejskiej, wyrażaniu opinii na temat projektów aktów prawnych Unii, projektów umów międzynarodowych których stroną mają być Unia Europejska, Wspólnoty Europejskie lub ich państwa członkowskie, oraz planów pracy Rady unii , rocznych planów legislacyjnych Komisji Europejskiej. Do komisji tej Marszałek Sejmu kieruje po otrzymaniu:
-informacje Rady Ministrów o udziale Rzeczypospolitej w pracach Unii
-dokumenty Unii podlegające konsultacjom z państwami członkowskimi oraz ich oceny na ten temat
- plany pracy Unii , roczne plany komisji Europejskiej
- projekty aktów prawnych Unii-projekty decyzji przedstawicieli rządów państw członkowskich
-projekty umów międzynarodowych
-akty Unii mające zastosowanie dla prawa w Unii
-propozycje kandydatur na stanowiska członka Komisji Europejskiej, członka Trybunału Obrachunkowego, sędziów Trybunału Sprawiedliwości.
-informacje Rady Ministrów jakie ma zająć podczas rozpatrywania projektu w Radzie Unii
58. Tryb powoływania i zadania sejmowej komisji śledczej
Komisja śledcza może być powoływana w sejmie, do zbadania określonej sprawy. Komisję śledcza powołuje sejm w drodze uchwały podjętej bezwzględną ilością głosów. Uchwała komisji określa zakres jej działania może również określać jej zasadę zadania, oraz termin złożenia sprawozdania. Ustawa wprowadza incompatibilitas mandatu poselskiego z członkostwem w komisji o ile badana sprawa dotyczy bezpośrednio posła, może nastąpić wniosek posła w celu złożenia zeznań lub innej osoby która jest wezwana. Komisja ma prawo wzywania osób celem złożenia zeznań: osoby związane mają obowiązek przed nią się stawić osobiście lub za pośrednictwem pełnomocnika. Komisji przysługuje prawo do zwrócenia się do Prokuratora Generalnego o przeprowadzenie określonych czynności/; w tych czynnościach może brać udział członek komisji. Jeżeli komisja uzna że dokonane przez nią ustalenia uzasadniają postawienie Prezesowi Rady NIK, Prezesowi NBP, Naczelnemu Dowódcy Sił Zbrojnych, Prezesowi Rady Ministrów zarzutu przez nich popełnionego w zakresie swojego urzędowania występuje ze wstępnym wnioskiem o pociągnięcie ich do odpowiedzialności konstytucyjnej przed Trybunałem stanu. Po zakończeniu swojej działalności komisja przekazuje swoje Marszałkowi sejmu sprawozdanie ze swojej działalności. Komisji śledczej nie przysługuje inicjatywa ustawodawcza i uchwałodawcza.
59. Funkcja ustrojodawcza parlamentu
Funkcja ustrojodawcza może być realizowana w różnych formach. Może dotyczyć uchwalenia nowej konstytucji, dokonywania rewizji konstytucji lub wprowadzenia nowelizacji. Z inicjatywą zmiany ustawy zasadniczej może wystąpić co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów, senat lub prezydent RP. Może to nastąpić w drodze ustawy uchwalonej w jednakowym brzmieniu przez sejm i następnie w terminie nie dłuższym niż 60 dni przez senat. Pierwsze czytanie projektu ustawy o zmianie konstytucji może odbyć się nie wcześniej niż 30 dnia od dnia przełożenia sejmowi projektu. Ustawa o zmianie konstytucji ma być uchwalona przez sejm większością głosów co najmniej 2/3 w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, oraz przez senat bezwzględną liczba głosów przy quorum wynoszącym również połowę większości głosów. Konstytucja daje szczególną ochronę przepisów zawartych w rozdziale I, II, III uchwalenie przez sejm ustawy zmieniającej przepisy tych rozdziałów może odbyć się nie wcześniej niż 60 dnia od dnia po 1-ym odczytaniu projektu tej ustawy. Podmioty w którym przysługuje prawo inicjatywy zmiany konstytucji mogą zażądać w terminie 45 dni od dnia uchwalenia ustawy przez senat przeprowadzenia referendum zatwierdzającego. Zmiana konstytucji zostaje przyjęta jeżeli opowie się za nią większość głosujących. Po uchwaleniu ustawy o zmianie konstytucji marszałek sejmu przedstawia prezydentowi RP ustaw?