Wstęp do badań historycznych

Historia należy do nauk humanistycznych. Zadaniem jej jest badanie przeszłości człowieka żyjącego w społeczeństwie, lub inaczej, przeszłości człowieka jako istoty społecznej. Dzieje ludzkości w okresie kiedy nie istniało jeszcze pismo, poznajemy prawie wyłącznie dzięki przedmiotom wytwarzanym przez ludzi w owych odległych czasach. Te odrębne metody badania przeszłości w okresie przed istnieniem pisma spowodowały powstanie odrębnej nauki - archeologii. Nauki pokrewne – prace historyczne niezależnie od pktu widzenia, z którego wychodzimy, muszą zawsze zahaczać o inne dziedziny wiedzy. Prawo, ekonomia, rolnictwo, statystyka, demografia, geologia, czy geografia to tylko przykładowo wybrane nauki, z którymi historyk ma do czynienia. Rodzaje H.- W żadnym przypadku nie możemy stworzyć dzieła, które zajęłoby się wyłącznie jednym rodzajem h-ii. Jeśli zaliczamy jakieś dzieło do h-ii politycznej, społecznej czy gospodarczej, oznacza to tylko, że zagadnienia społeczne, polityczne, czy gospodarcze, wysunięte są w nim na plan pierwszy. R-ów h-ii może być bardzo wiele. Im wszechstronniej będziemy badać dzieje społeczeństwa, tym ilość r-ów h-ii będzie wzrastać. Np. w samej tylko h-ii wojskowości możemy wyróżnić h. strategii, taktyki, uzbrojenia, umundurowania, zaopatrzenia czy też dzieje poszczególnych rodzajów broni i służb. Periodyzacja – najpowszechniejszy jest podział na starożytność, średniowiecze i czasy nowożytne. Umowne granice między pierwszą a drugą to podbój Rzymu prze plemiona germańskie w 476r. Za granicę między śr. a cz-mi n. Przeważnie uważano datę odkrycia ameryki przez K. w 1492r. Wszyscy są zgodni że powinna zostać wyodrębniona również h-ia najn jednak nie są oni zgodni, co do daty. Jedni podają rok wybuchu wielkiej rewolucji francuskiej – 1789, inni wybuch I wś –1914, jeszcze inni rew. Rosyjską – 1917r. Polska przedrozbiorowa: epoka Piastów (963-1370), Andegawenów(1370-1386), Jagiellonów (1386-1572), królów elekcyjnych(1573-1795). Zaleta – dokładne granice chronologiczne. Wada – był podziałem czysto formalistycznym (zmiana panującego na tronie nie przynosiła żadnych przemian w życiu społeczeństwa). Marksistowski ( periodyzacja oparta o zmiany w układach społeczno-gospodarczych): e. wspólnoty pierwotnej ( dzikość i barbarzyństwo ), niewolnictwa, feudalizmu, kapitalizmu (imperializm – najwyższe stadium), socjalizmu, komunizmu (nie zaistniała). Wady – rozwój społeczeństwa nie następował równomiernie na całej kuli ziemskiej, moment przejścia z jednej epoki do drugiej nie możemy określić konkretną datą. Per-cja mar-ka jest trudna do zastosowania w praktyce. W Polsce epokę feudalną podzielono na: okres wczesnofeudalny (do 1138), okres gospodarki czynszowej (do 1454), o. gosp. folwarczno-pańszczyźnianej (<1764), o. oświecenia (<1795), o. likwidacji ustroju feudalnego oraz walk narodowowyzwoleńczych (<1864). Podział przestrzenny – dzieje pewnych obszarów geograficznych, krajów, terytoriów połączonych wspólnym językiem, związkami politycznymi lub węzłem ustrojowym. Każdy naród wysuwa na pierwszy plan swą własną historię.

Nauki pomocnicze( grupa nauk ściśle powiązanych z historią których nie sposób uprawiać samodzielnie ): Paleografia – nauka o dawnym piśmie zajmująca się naturą i rozwojem historycznym pisma , a także odczytywaniem go. Teoretycznie więc p. winna się zajmować pismem wjego rozwoju historycznym. Obecnie jednak pod tą nazwą rozumiemy naukę o piśmie w okresie średniowiecza. Neografia – kontynuacja paleografii, z której się wywodzi. Nauka ta bada pismo późniejsze, od renes aż do czasów bezpoś poprzedzających pismo nam współczesne. Brachygrafia – nauka o skrótach. W śred z uwagi na konieczność oszczędzania drogiego pergaminu wytworzył się cały system skrótów, bez znajomości których odczytanie textów wydaje się niemożliwe. Kryptologia – zajmuje się odczytywaniem szyfrów, tzn pisma, które ze wzg na zachowanie tajemnicy treści jest zapisane w sposób dla przeciętnego czytelnika niezrozumiały. Papirologia – zajmuje się badaniem rękopisów z okresu hellenistycznego, spisywanych na papirusach, jest typową nauką pomocniczą h-ii st-ej. Epigrafika – dawniej nauka o piśmie na materiale twardym (drewno, kamień, metal ) Ostatnio e. zajmuje się również napisami na tkaninach. Kodykologia – nauka zajmująca się badaniem form kodeksów – średniowiecznych ksiąg rękopiśmienniczych. W Pol uprawiana w niewielkim stopniu. Dyplomatyka – nauka o dokumencie. Bada ona dokument pod względem krytycznym. Tradycyjnie dyplomatyka uchodzi za typową na-ę pom-ą h-ii śred-ej, choć ostatnio coraz częściej znajduje ona zastosowanie w badaniu dziejów nowożytnych. Memorialistyka (memuarystyka) – zajmuje się pamiętnikami, jest więc przede wszystkim n-ą pom-ą h-ii now-ej, a zwłaszcza najn, w którym to okresie powstała znaczna ilość wszelkiego rodzaju wspomnień. Chronologia – nauka o mierzeniu czasu. Sfragistyka – nauka o pieczęciach. Bada nie tylko sam odcisk, ale także tłoki i materiał, z którego pieczęć wykonano. Heraldyka – nauka zajmująca się herbami szlacheckimi, ostatnio także mieszczaństwa, instytucji, państw, miast i prowincji. Genealogia – n o pokrewieństwie, pojętym bardzo szeroko ( Więzy krwi ). Metrologia – n o miarach i wagach. Przede wszystkim przeliczanie dawnych jednostek na dzisiejsze, szczególnie istotne przy h-ii gosp-ej. Numizmatyka – n o wszelkiego rodzaju środkach płatniczych ( monety, banknoty, weksle, asygnaty, akcje itp.). Geogr-ia historyczna – zajmuje się odtwarzaniem i rekonstrukcją dawnego środka geograficznego naturalnego, kulturalnego, historyczno-politycznego i gospodarczego. Nauka o archiwach – zajmuje się metodami pracy archiwalnej, zasadami przechowywania i gromadzenia zbiorów archiwalnych ( archiwistyka ), oraz dziejami poszczególnych archiwów i praktycznymi wiadomościami o zasobach w nich przechowywanych ( archiwoznawstwo ). Prasoznastwo – n-a pom-a h-ii now-ej i naj-ej. Obejmuje swoimi badaniami czasop. oraz dziennikarskimi programami radiowymi i telewizyjnymi oraz filmami dokumentalnymi i kroniką filmową. Demografia historyczna – zajmuje się badaniem populacji ludzkich w przeszłości, głównie z ilościowego pktu widzenia. Weksykologia – zajmuje się chorągwiami, flagami, banderami i sztandarami. Falerystyka – zajmuje się odznaczeniami ( orderami, medalami, odznakami) w ich rozwoju historycznym.
Samodzielne nauki ( posiłkujące) – Filologia – a szczególnie średniowieczna filologia łacińska, bez której nie można sobie wyobrazić pracy mediewisty. Nauka o książce (bibliologia) – jest częścią bibliotekoznawstwa, możemy jeje więc przypisać jedynie rolę nauki posiłkującej his-ię.
Podręcznik – dzieło zawierające systematyczny wykład danego przedmiotu przeznaczone dla uczących się, stanowiąc zasadniczą podstawę i pomoc w nauce. Podaje tylko te fakty, które zostały naukowo udowodnione. Ze wzg. na adresata pod. dzielimy na szkolne ( praca z naucz. ) i akademickie ( praca samodz. ). Skrypt – dzieło, które sam autor uważa jeszcze za niedostatecznie dojrzałe do nazwania go podręcznikiem, ale zawierające treść niezbędną dla uczącego się „prowizoryczny podręcznik”. Kompendium – rodz. pomocniczego podr. opracowanego często stylem telegraficznym, podającego daty i najw. wydarzenia w układzie chron. Celem komp. jest skrótowe podanie siatki wyd. Repetytorium – krótki i przystępnie opracowany zarys dziejów w układzie ściśle chronologicznym. Powinno ono służyć do utrwalenia już poprzednio przyswojonego materiału. Zarys – dzieło nauk., zwykle dość obszerne, które omawia całokształt jednego zagadnienia, uwzględniając jednak tylko najw. elementy i pomijając szczegóły które nie są istotne i kluczowe dla całości problemu. Przeznaczony dla osób które chcą zdobyć jako taką wiedzę o zagadnieniu. Monografia – dzieło ( rozprawa ), którego zadaniem jest wyczerpujące przedstawienie jednego określonego zagadnienia zgodnie z najnowszymi wynikami badań naukowych. Winna przedstawić i ocenić kryt. Cały dotychczasowy dorobek naukowy w danej dziedzinie, oraz winna zawierać wyniki własnych badań autora oraz jego wnioski i hipotezy. Art. Monograficzny – artykuł zawierający cechy monografii... różni się tylko objętością. Prolegomena – rozprawa zawierająca wprowadzenie lub wstępne objaśnienie do jakiegoś dzieła naukowego lub do określonej dziedziny wiedzy. Dzieło nauk o charak. Zanikającym. Przyczynek – drobna praca naukowa, wnosząca tylko pewne szczegóły lub sprostowania do określonego zagadnienia. Zwykle ukazuje się pod postacią artykułu, rzadziej w wyd-twie zwartym. Często zwraca uwagę na jakieś kluczowe zagadnienie, niesłusznie pominięte, bądź na jego niesłuszną interpretację. Przeznaczony dla osób pracujących naukowo. Doniesienie/komunikat – drobna praca nauk. Umieszczana prawie wyłącznie w czasop. Nauk. Zawiadamia o odkryciu lub spostrzeżeniu o charakt nauk dokonanym przez autora, czasem wysuwa hipotezy i zawiera poglądy aut. Na dane zagadnienie. Recenzja – krytyczna ocena dzieła naukowego lub popularnonaukowego, ale także dzieła lit. muz. teatr. Spotykamy najczęściej w czas. nauk. lub popn. Powinny zawierać krytyczną ocenę z naukowego pkt.u widzenia. Powinny być obiektywne, czyli podkreślać wady i zalety. Polemika – spór na temat naukowy prowadzony na łamach czasopism, często powiązany z recenzją. Sprawozd n-e – sprawozd ze zjazdów, zebrań posiedzeń, kongresów. Umieszcza się z reguły w czas. Naukowym. Drobe nie przekraczając kilku str. informacje. Nekrologi – wspomnienia pośmiertne o niedawno zmarłych wybitniejszych przedst. danej gałęzi wiedzy. Prace popularnonaukowe – badacz rzadko się do nich odwołuje. Charakteryzuje je lekkość i barwność stylu oraz zajmujący i wartki tok narracji. Nie powinna odstraszać czytelnik naukowymi wywodami, powinna go zachęcić do głębszej analizy.

Biblioteka – instytucja, która gromadzi, porządkuje i opracowuje księgozbiór oraz udostepnia go czytelnikom. Podział. Rodzaj i charakter czytelników: naukowe, fachowe, powszechne, szkolne.; Rodzich. Księgozbiorów: ogólne (dzieła ze wszystk dziedzin), specjalne (dzieła z okr. dziedz.). Sposób udostępniania: prezencyjne i wypożyczające. Dostępność: zamknięte ( wybrane grono czytelników), publiczne (ogólnie udostępniane). Zasięg geogr.: narodowe, regionalne. Właściciel: państwowe, samorządowe, społeczne, prywatne. Dzieje: VIIwpne w Niniwie króla Assurbanipala 10000 skat-ych dzieł. Okres hellenistyczny: IIIwpne Aleksandria rozbudowana przez Ptolemeusza II Filadelfosa 400-700 tys zwojów katalog tzw pinakes liczył 120 zwojów spalona w IVwne, poza tym w Efezie i Antiochii. Rzym: pierwsza bib. Publiczna w 39rpne w IVwne istniało w Rzymie 28 bib pub. W IVwne większość spalono w zamieszkach religijnych. Od tamtej pory pionierską rolę na tym polu podjęły klasztory, przy nich powstały pierwsze bib. Chrześcijańskie – w Cezarei, Edessie, Konstantynopolu. Vivarium w kalabrii, zał. przez Kasjodora bibl gromadziła dzieła pisarzy starożytnych, które miały pomóc zakonnikom w pogłębianiu wiedzy biblijnej. Poza tym – Monte Cassino, Korbea, Bobio, St. Gallen, Cluny i inni. W średniowieczu ważną rolę odgrywają też uniwersytecki – Salamanca, Paryż, Oxford, Praga, Kraków. W okresie renesansu i Oświecenia następuje wzrost oświaty. Pierwsza naukowa publiczna to Oxfordzka ( zniszczona w XVI w i odbudowana przez T. Bodleya ). W 1610r otrzymała egzemplarz obowiazkowy. W Polsce na pocz Xiw istniała już kapitulna w Gnieźnie, nieco później powstały w Krakowie, Koznaniu, Płocku i Włocławku. Z nowożytnych należy wspomnieć: Akademii Lubrańskiego w Poznaniu (1519), króla Zygmunta Augusta, kolegium jezuickiego w Kaliszu, gimnazjum w Toruniu (1594), miejska w Gdańsku (1596) Ak Zamoyskiej (1594), Ak jezuickiej Wilno. 1747 W-wa bracia Załuscy – 1sza publiczna biblioteka ok. 200 tys dzieł w chwili otwarcia po 50 latach 2 razy więcej, 0d 1780 egz. obowiązkowy.
Bibliografia- uporządkowany spis książek sporządzony wg ustalonych zasad - umiejętność opisywania książek oraz sporządzania ich spisów ( metodyka spisów bibliograficznych ) – jedna z dziedzin ogólnej nauki o książce, która bada i opisuje książki. Opis rejestracyjny – dane z karty tyt. podane w ustalonym porządku: autor, tytuł, podtytuł, m-sce i rok wydania, nakładca ( drukarz) i cechy wydawnicze ( format objętość i technika wydawnicza ). Skrócony opis rej zawiera nazwisko, tytuł, miejsce i rok wydania. O. adnotowany – jw. + bliższe dane o zawartości książki i wiadomości o autorze. Układ zrębu głównego bibliografii: Uk mechaniczny: alfabetyczny (wg nazwisk autorów), tytułowy (tytułów – najczęściej stosowany przy bibliog jednego autora) geograficzny/top-y (miejsca wydania/druku) typograficzny (drukarń) językowy (języka w którym się ukazały) chronologiczny ( wg roku wydania ). Uk treściowe: działowy ( uk spisów bib-ych w działach piśmienniczych, do których przydziela się dzieła po sklasyfikowaniu ich treści. Działy nie są rozbudowane na poddziały i grupy, ale są sobie równorzędne ) systematyczny ( grupuje opisy w działach i poddziałach, które są logicznie podporządkowane działom nadrzędnym. Poddziały dzielą się na grupy i podgrupy o coraz węższym zakresie treściowym) dziesiętny ( grupuje dzieła wg systemu dziesiętnego opracowanego przez M. Deweya. Podzielił on całość wiedzy na dziesięć różnych i ponumerowanych działów. W miarę wchodzenia w szczegóły zwiększa się liczba ten szczegół określająca. Uk bardziej użyteczny dla nauk ścisłych lub hum. W Pol nie stosowany) przedmiotowy (szereguje dzieła w obrębie haseł przedmiotowych ułożonych alfabetycznie. Hasłem jest rzeczownik okreś główne zagadnienie dzieła, oraz określniki charakteryzujące bliżej treść) klasowy ( uk opisów b-ych wg klas piśmienniczych następujących po sobie w porządku alfabetycznym. Klasę piśm-ą można zdef. jako szerzej pojęte hasło zbiorcze. Klasy nie są sobie równe co do szerokości zakresu, nie są współrzędne, ani powiązane logicznie. Rodzaje bib-ii. A. Podział z uwagi na kryteria wydawniczo-formalne. 1. B. Narodowe: b. obejmujące dorobek piśmienniczy całego narodu, b. obejm. dorobek piśmienniczy całego państwa, b. ob. piśm-o w określonym języku bez wzg na m-sce wydania druków, b. ob. druki wydane zarówno w granicach danego państwa, jak i prace autorów rodzimych opub zagranicą, czy też piśmiennictwo regionalne dotyczące danego narodu, czy państwa. 2. B. regionalne i lokalne: b. podmiotowe, b. przedmiotowe, b. podmiotowo-przedmiotowe. 3. B. krajoznawcze ( zawsze dotyczą całego kraju a nie regionu) 4. B osobowe: podmiotowe, przedmiotowe, podmiotowo-przedmiotowe ,rejestrujące prace zespołu osób 5. B publikacji o określonej formie wydawniczej lub piśmienniczej: b. o okr. formie wyd-ej, b. o okr. formie piśmienniczej. B Kryteria treściowe 1. B. wielkich działów wiedzy 2. B. dziedzin stanowiących części wielkich działów wiedzy 3. B. zagadnień. C Zakres i zasięg bib-ii: 1. Podział b. ze wzg na zakres: a)ogólne ( uwzględniają piśm-o wszystkich dziedzin, a ich zasięg terytorialny obejmuje co najmniej obszar jednego państwa ) uniwersalne, narodowe b) b. specjlane ( mają zakres ograniczony do określonej dziedziny lub zagadnienia albo zakres pełny, ale ograniczony zasię autorski lub wydawniczo-formalny ) 2. ze wzg na zasięg chronologiczny: bieżące, retrospektywne ( rejestrujące publikacje wydane w wyznaczonym-zamkniętym okresie ), prospektywne ( rejestrujące publikacje, które dopiero mają się ukazać) D. Ze wzg na metodę opracowania: kompletne ( najczęściej spełnienie tego postulatu jest tylko teoretycznie, dążą do tego celu szczególnie bib-ie osobowe, regionalne i lokalne ), selekcyjne ( zalecające ), prymarne ( sporządzone na podstawie autopsji ), pochodne ( sporządzone na podst opisu innych bib-ii ), rejestracyjne, adnotowane. E. Ze wzg na formę wydawniczą spisów bib-ych: b. Wydawniczo samoistne i niesamoistne, kartoteki bibliograficzne.

Dzieła pomocniczo naukowe. Słownik – zestawienie w porządku alfabetycznym wyrazów określonego języka sporządzone dla celów językoznawczych lub praktycznych. 1) słowniki jednojęzyczne i wieloj. 2) ogólne i specjalne ( min . przedmiotowe ). Jednoj ogólne – najmniej liczna grupa , sł JP Karłowicza. Wieloj ogólne – przeważnie dwujęzyczne, pol-niem, zwykle składa się z dwóch części: polniem i niempol, w małym formacie to kieszonkowe. Jednoj specjalne – terminologiczny ( podaje nazwy lub terminy z pewnego zakresu zagadnień fachowych lub naukowych, oraz wyjaśnia ich znaczenie, sł wyrazów medycznych ). Przedmiotowe: a)Biograficzny ( zbiór życiorysów osób widzianych pod określonym kątem widzenia, „who is who?”- sł przedstawiający życiorysy znaczących osób żyjących w momencie wydania , jest to połączenie słownika biograficznego z informatorem i księgą adresową. B) geograficzny ( zawiera nazwy geograficzne - miejscowości – określonego terenu ) Encyklopedia – wydawnictwo zawierające uszeregowane w pewnym porządku ( najczęściej alfab) i objaśnione hasła odnoszące się do wielu dziedzin wiedzy i umiejętności. Od małych z niewielką ilością haseł do kilkudziesięciotomowych. Nad enc. zawsze pracuje cała rzesza ludzi – uczonych i specjalistów. Szczególną rolę odgrywa w enc. aktualność, zwłaszcza haseł z nauk ścisłych. Ze wzgl na objętość: mała (1 ew kilka tomów) średnia ( kilkanaście tomów) duża ( >20 tomów ). Ze wzg na treść: ogólne ( inf ze wszystkich dziedzin wiedzy ) specjalne ( inf z jednej dziedziny wiedzy, ew. z kilku dziedzin blisko z sobą spokrewnionych). Druki informacyjne – różnego rodzaju wydawnictwa informujące o różnych sprawach, przeważnie związanych z życiem codziennym, ale nie tylko. Dla przeciętnego odbiorcy wartość mają tylko te aktualne. Historyka interesują także te nieaktualne. – książki adresowe instytucji i firm, książki telefoniczne, rozkłady jazdy, cenniki opłat celnych, programy imprez kulturalnych, notowania giełdowe, walutowe itp.

Def źródła. Bernheim - Materiał, z którego czerpie się poznanie historyczne. Materiał ten nie jest, inaczej niż w większości innych nauk, zarazem bezp. przedmiotem poznania, ponieważ bezpośrednim przedmiotem tym są czynności ludzi, które z kolei są dostępne naszej bezpośr. Obserwacji tylko w niewielkiej cząstce, którą sami przeżywamy. Langlois – Ślady myśli i czynów pozostawione przez dawne pokolenie. Kościałkowski – Wszelki ślad istnienia, czy działania ludzkiego w przeszłości, innymi słowy: wszelki ślad po fakcie dziejowym służący do poznania, do rekonstrukcji tego faktu. Handelsman – Utrwalony i zachowany slad myśli, działania lub najogólniej życia ludzkiego. Labuda – Wszystkie pozostałości psychofizyczne i społeczne, które będąc wytworem pracy ludzkiej, a zarazem uczestnicząc w rozwoju życia społeczeństwa, nabijają przez to zdolności odbijania tego rozwoju. Wskutek tych właściwości źródło jest środkiem poznawczym, umożliwiającym naukowe, odtworzenie rozwoju społeczeństwa we wszystkich jego przejawach. Moszczeńska – ŹH może być wszystko, może być każda rzecz ( w najszerszym tego słowa znaczeniu ). Ściślej mówiąc, źródłem historycznym staje się każda rzecz z chwilą, gdy tę rzecz poddamy obserwacji z punktu widzenia historycznego tzn w celu zdobycia danych empirycznych dla poznania faktu historycznego, który wzięliśmy sobie za przedmiot badania. Topolski – Wszelkie źródła poznawania historycznego ( bezp i poś ) tzn wszelkie informacje ( w rozumieniu teorioinformacyjnym ) o przeszłości społecznej, gdziekolwiek się one znajdują, wraz z tym, co owe inf-e przekazują ( kanałem inf-ym ). Przeszłość społeczna rozumiana jest tutaj szeroko, obejmując również warunki naturalne, w których żyje człowiek. Serczyk – każdy przedmiot ( materialny lub niemat. ) związany z działąnością człowieka. Świerzawski – każda pozostałość przeszłości, która może nas poinformować o minionych wydarzeniach dotyczących dziejów ludzkości, a więc mieszczących się w pojęciu historia.

Podział J. Serczyk dzieli źr pisane na 1. dokumentowe i aktowe 2. opisowe na: Źródła historiograficzne – prace historyczne z okresu przednaukowego historii, czyli powstałe przed połową XVIIw, przed „Historya narodu polskiego” A. Naruszewicza (1780r). Wyróżniamy: Roczniki – krótkie zapiski, najczęściej złożone z jednego zdania, umieszczane początkowo na marginesach tablic paschalnych. Zapiskę taką poprzedza zwykle data, najczęściej tylko roczna. R. Powstawały na dworach książecych i biskupich, w klasztorach. Kalendarze – przypominają roczniki, z tym że zapiski zrobiono na marginesach kalendarzy i posiadają daty mies i dzienne. Spominki – duże zapiski rocznikarskie, zwykle krótkie umieszczane zwykle na wolnych kartach jakiegoś dzieła o innej treści (np. teologicznej). Księgi zmarłych – wykazy spisywane na marginesach kalendarzy, w których pod odpowiednią datą zapisywano imię, a czasem dokładniejsze dane, o osobie tego dnia zmarłej i w jakis sposób związanej z instytucją kościelną ( najcz. Klasztor), która te księgi prowadziła. Data najcz tylko mies i dzień. Katalogi – krótkie spisy w porządku chronologicznym panujących, biskupów, opatów. Zawierają imiona i ew datę panowania. Czasem jakiś szczegół lub pochwała. Dzieła hagiograficzne: żywoty świętych ( vitae sanctorum ), opisy męczeństwa ( pasioness ) opisy cudów ( miracula ). Biografie – dotyczą przeważnie osób świeckich. Są rzadsze i późniejsze niż dzieła hagiograficzne. Kroniki – najwartościowsza forma dziejopisarstwa śred-ego. Ciągły i zwarty opis dziejów państwa lub narodu, najczęściej poczynając od dziejów bajecznych, czasem jednak dotyczy ściśle wyznaczonego okresu chron-ego. W starszych kronikach rzadko kiedy spotyka się daty, więc kroniki dopiero w powiązaniu z rocznikami dają pełny obraz przeszłości. Latopisy – odmiana kronik powstała na Rusi. W przeciw. Do kronik dzielą się one na rozdziały odpowiadające poszczególnym latom. Są jakby powiązaniem kronik i roczników. Tą formę zastosował J. Długosz. Źr. Pamiętnikarskie – wspomnienia o własnym życiu i działalności, najczęściej na szerszym tle współczesnych wydarzeń. Relacje – dotyczą jednego epizodu z życia autora, (np. z podróży, misji dyplomatycznych) W relacjach osoba autora często schodzi na dalszy plan, a na pierwszy wysuwa się opis tego co widział i słyszał. Pamiętniki – wspomnienia z własnego życia, pisane zwykle w starszym wieku. Autor najczęściej zaczyna opowiadanie, biegu swego życia od wczesnego dzieciństwa, albo też od opisu domu i miejscowości, w których się urodził lub w której spędził swoje wczesne dzieciństwo. Dzienniki (diariusze) – są to spisywane dzień pod niu ( ew. co kilka dni ) wydarzenia, w których autor brał udział, które zaobserwował, lub o których usłyszał. D. Mogą też zawierać komentarze autora na różnego rodzaju tematy, opinie o ludziach i wydarzeniach, refleksje osob. itp. Źr. publicystyczne –źr, które w swoim założeniu, w chwili powstawania były przeznaczone dla szerszego ogółu. Są to więc manifesty, odezwy, ulotki, prasa. Źr. pub-e znane już były w star-ści i sred-u to prawdziwy ich rozkwit nastąpil dopiero w momencie wynalezienia druku. Korespondencja – wszystkie listy o charakterze prywatnym i półprywatnym. ( listy urzędowe to źródła dokumentowe ). Dzisiaj granica między listem prywatnym a urzędowym jest wyraźna, dawniej listy urzędowe zawierały prywatne wiadomości. A dzisiaj niekiedy pisma urzędowe są szyfrowane jako listy prywatne.

Handelsman 1 (sam z niego zrezygnował ) : Źr pośrednie – dokumenty przeznaczone do zachowania pamięci czasów minionych. Tradycja występująca w postaci ustnej ( legendy, bajki pieśni anegdoty, powieść ludowa ), obrazowej ( obrazy, rzeźby mapy, plany ) pisanej ( inskrypcje starozytne, genealogie, roczniki, kroniki śred-e, dzienniki i pamiętniki). Żr bezpośrednie – zachowane ślady bezp istnienia człowieka w przeszłości. Dzielimy: zabytki (wykopaliska, kurhany, obrazy, grobowce, pomniki, napisy), pozostałości moralne czyli przeżytki( wspomnienia czasów ubiegłych, żyjące w świadomości zbiorowej, w języku w zwyczajach, w prasie, w wierzeniach religijnych , w sztuce.)

Handelsman 2: pisane i niepisane. Historyk winien się zajmować tylko pisanymi. Te podzielił na: A opisowe – opisy dziejopisarskie (roczniki, kroniki, historie), pamiętnikarskie ( noty, dzienniki, biografie, wspomnienia, pamiętniki właściwe ), zbiory wiadomości oraz czasopisma ( dzienniki, tygodniki, miesięczniki ). B dokumentowe lub aktowe to: korespondencja pryw i publ, noty, materiały, wywody, wykładnie prawne, protokoły, zapiski kancelaryjne.

Kościałkowski podział oparł na wyróżnieniu dwóch epok: 1-Epoka źródeł niepisanych, której fakta poznajemy wyłącznie na podstawie źródeł niepisanych, rzeczowych, gdyż tylko takie pozostawiła nam przeszłość tej epoki”. 2-Epoka źr pisanych, której fakta poznajemy na podst źr pisanych, ale także i niep. I tak Kościałkowski dzieli źr na: a) niepisane, rzeczowe i pozostałościowe b) pisane wszelkich rodzajów. Te drugie podzielił na: A dokumentalne (bezpośrednie) – dokumenty o charakterze prawnym lub urzędowym, a jednocześnie stanowią bezpośrednią część składową pewnych czynności urzędowych lub faktów o których mówi ich treść. Obejmuje to dyplomy (nadawcze, immunitetowe, traktatowe) i akta (sejmowe, sądowe, kościelne, szkolne, administracyjne, skarbowe, wojskowe, inst przemysłowych, handlowych, bankowych, zrzeszeń kulturalnych, społecznych, dobroczynnych, i dobra ogólnego). B narracyjne (historiograficzne, lub pośrednie) –źr, które mówią nam o pewnych faktach, zawierają relacje pośrednie o tych faktach, lecz częścią składową lub bezpośrednią tych faktów nie są. Należą: roczniki, kroniki, latopisy, żywoty św, pamiętniki, wspomnienia, dzienniki, autobiografie, czasopisma, dedykacje, mowy okolicznościowe, pisma polemiczne. C epistoralne ( listowe) – obejmują wszelkiego rodzaju listy, zajmujące miejsce pośrednie między dokumentalnymi, a narracyjnymi.

Labuda ( za Miśkiewiczem ): 1.ergotechniczne – odbijające bezpośr. gospodarczą, a pośr. społeczną i psychiczną formę życia ludzkiego. Zaliczamy tu wszelkie zabytki kultury materialnej, a także źr demograficzne tzn wszelkie szczątki kostne oraz źródła pisane odzwierciedlające przyrost i ubytek naturalny ludności. 2. Socjotechniczne- odbijające bezp wszelkie oddziaływniae człowieka na czł na płaszczyźnie życia rodzinnego, politycznego narodowego, stosunków produkcji, pośrednio rejestrując stronę psychiczną i fizyczną życia ludzkiego. Wyróżniamy źr.: ·socjograficzne ( odzwierciedlają bezp stosunki produkcji między ludźmi i formy wzajemnego współżycia w trakcie kształtowania wspólnot ekonomicznych, społecznych, narodowych, ideologicznych) · instytucjonalne: a) familijne, umozliwiające odtwarzanie dziejów rodzinnych b) etnograficzne, wyświetlające dzieje narodu c) urzędowe , polityczne, będące wyrazem działalności władz w społeczeństwie i państwie. 3. psychotechniczne – wszelkie pozosałości powstałe na gruncie materializowania się świadomości, dla przekazania innym myśli odzwierciedlających sprzeczności zachodzące w przyrodzie, środowisku społecznym i własnym myśleniu.
Cerepnin: 1. rzeczowe ( w szczególności archeologiczne ) 2. etnograficzne( przeżytki dawnych obyczajów, technik produkcyjnych) 3. lingwistyczne (zabytki językowe) 4. ustne (legendy, pieśni, przysłowia) 5. pisane podział ten nie ma praktycznego znaczenia dla historyka gdyż uwzględnia tylko formę zewnętrzną.

Manteuffel w 1957r podzielił źr średniowiecze ze wzg na autora: 1. wytwarzane przez klasę panującą w związku z jej działalnością gosp-ą. 2. przez mieszczan i miasta oraz przez ludnośc chłopską. 3. źr wytw w związku z działalnością wew państwa. 4. w zw. z dział zew państwa. 5. ź wytw przez kościół. 6. Historiografia. 7 Literatura naukowa i piękna. 8. Źr materialne.
Krytyka zewnętrzna ( niższa, erudycyjna, tekstu źródła ) – polega na zbadaniu okoliczności powstania źródła, a także jego oryginalności i autentyczności. W ramach kr zew mieszczą się: ustalanie daty powstania źr , m-sce jego powstania, osoba autora , zbadanie autentyczności źr. Kr pochodzenia źródła jest pierwszą czynnościa krytyczną, umożliwiającą przeprowadzenie dalszych. Obejmuje ona ustalenie m-sca i czasu powstania oraz jego autorstwa. Ust czasu powstania źr-a ma podstawowe znacznie w ocenie zawartych w nim wiadomości. W przypadku ustalania daty najpierw się rozpatruje tzw. kryteria zew ( wygląd zewnętrzny źr, materiał, wygląd pisma, dodatkowe cechy zewn pomagające w ustaleniu czasu powst źr-a) następnie kryteria wew, zawarte w jego treści.

Krytyka wewnętrzna – zbadanie treści źr i poddanie go ocenie z pktu widzenia jego przydatności w wyświetleniu badanego problemu. 1. Interpretacja – zapoznanie się z treścią źr-a i wydobycie zeń wszystkich wiadomości jakie jest ono w stanie przekazać. Warunki: dobra znajomość języka, znajomość aparatu pojęciowego epoki i środowiska, obiektywizm. 2. Krytyka wiarygodności źr-a – prowadzi do wykrycia błędnych informacji posiadanych i przekazywanych przez autora, oraz zawartych w źródle, świadomie umieszczonych przez autora zniekształceń prawdy. A) ocena obiektywnych( ocena czy aoutor bral pośredni czy bezp udział w opisywanym zdarzeniu, ustalenie czasu jaki minął od faktu do momentu jego spisania) i subiektywnych ( cechy osobiste autora: inteligencja, dociekliwość, wykształcenie, um narracji ) warunków poznania autora. B) ustalenie czy w badanym źródle nie występują świadome zniekształcenia prawdy, które mogą występować z różnych przyczyn i zadaniem historyka jest ich ustalenie. Kościałkowski wylicza następujące czynniki mogące wywołać świadome rozminięcie się z prawdą w przekazie źródłowym: 1- uczucia osobiste: niechęć lub nienawiść, przyjaźń lub sympatia do opisywanej osoby bądź zdarzenia. 2- propaganda i reklama wszelkiego rodzaju, występująca w źródłach typu publicystycznego. 3- Nacisk zewnętrzny, jawny lub ukryty. Zjawisko typowe dla tzw. historiografii dworskiej, tworzonej przez autorów zależnych pod względem materialnym i innym od swoich protektorów, pragnących się odwdzięczyć w ten sposób za opiekę i poparcie.