Metodologia

1.Istota i podział metodologii Pojęcie „metodologia” jest składową słów: „metoda” i „logia”, przy czym „metoda”, pochodząca od greckiego słowa methodos – metodyczny, to inaczej droga; natomiast, „logia”, wywodząca się od greckiego słowa „logos”, oznacza naukę lub słowo. Metodologia nauk- jest jedną z dziedzin filozofii nauki, której przedmiotem są metody badań stosowanych w nauce, ich poprawność, skuteczność oraz przydatność przy formułowaniu twierdzeń i teorii naukowych w danej dziedzinie wiedzy. Tradycyjnie uważana była jako część składowa filozofii, na równi z jej innymi działami, jak: teoria poznania (gnoseologia), ontologia, filozofia wartości, czy też filozofia człowieka. Niejednokrotnie metodologię badań kwalifikowano też jako pewien dział logiki wraz z logiką stosowaną, logiką praktyczną (logika nauki), a także logiką pragmatyczną. -Jako nauka rozwija się na pograniczu logiki i teorii poznania, jednak opiera się rownież na badaniach z zakresu szeroko pojętego naukoznawstwa, historii nauki, psychologii i socjologii nauki. Metodologia nauk stanowi swoisty wymiar znawstwa normatywnych metod naukowych i systemu określonych dyrektyw badawczych. Traktuje o sposobie wyrażania i utrwalania osiągnięć nauki sensu stricto. Metodologia nauk analizuje nie tylko procedury badawcze, lecz także jej wytwory: pojęcia, hipotezy, prawa i twierdzenia. Jest więc nauką o metodach działalności naukowej i stosowanych w nauce procedurach badawczych. Metodologię nauk badań można podzielić na: -ogólna, bądź ogólnologiczną, czyli teorię metod naukowych stosowanych w nauce, -szczegółowa, np. metodologia badań historycznych, metodologia badań społecznych, metodologia badań pedagogicznych. podział metodologii nauk dotyczy jej części: -dedukcyjnej- zajmuje się konstruowaniem teorii dedukcyjnych, motywami przyjmowania aksjomatów, badaniem struktury i właściwości systemów dedukcyjnych oraz ich stosunkiem do opisywanej przez nie rzeczywistości. Metodologia nauk dedukcyjnych ustala normy budowania języka danej nauki, czy reguły wyrażeń sensownych i sposoby wprowadzania twierdzeń. -empirycznej- przedmiotem badań metodologii nauk empirycznych są najczęściej stosowane metody w tych naukach, tj. obserwacja, eksperyment i indukcja. Metodologię nauk można uprawiać w dwojaki sposób: -normatywnie- odnosi się do formułowania norm i dyrektyw postępowania badawczego dla poszczególnych nauk na podstawie analizy metod stosowanych w badaniach naukowych oraz ich wyników. -opisowo- próbuje odpowiedzieć na pytanie, jakie normy i dyrektywy badawcze są faktycznie stosowane w badaniach naukowych, a następnie dokonać ich porównania i wyprowadzić właściwe wnioski. 2.Metody badań naukowych: -analiza i krytyka piśmiennictwa, w tym źródeł archiwalnych, drukowanych i źródeł prawa, -badanie dokumentów i materiałów oraz wytworów badanego środowiska lub jednostki, - metoda monograficzna, -metoda biograficzna, -wywiad (kwestionariuszowy, ankietowy, swobodny) -obserwacja etnograficzna, -eksperyment (eksperyment naukowy), -sondaż diagnostyczny, zwana też metodą reprezentacyjną, -socjometria, -metoda analizy i konstrukcji logicznej, -metoda indywidualnych przypadków, nazywana niekiedy studium indywidualnego przypadków, -metoda projekcyjna, -metoda heurystyczna, - metoda statystyczna, - metoda symulacji komputerowej podział metod badawczych na: • metody jakościowe, a w nich: – obserwację etnograficzną , – wywiad, –przeszukiwanie i analiza archiwów, • metody ilościowe, gdzie pozostają: – metody obserwacyjne (obserwacja ilościowa, eksperyment), • metody sondażowe: – ankieta, – testy wystandaryzowane, – wywiad ilościowy. 3.Determinanty prac i badań naukowych: -praca- powinna mieć charakter naukowy, to znaczy, że jej powstanie ma być wynikiem obserwacji i umiejętności poszukiwań empirycznych, a także badań teoretycznych. Cel pracy naukowej powinien być determinowany poznaniem istoty jakiegoś zjawiska i funkcjonowania określonego przedmiotu. Praca naukowa nie może podawać jedynie faktów, czy też informacji, a niedopuszczalnym jest omówienie jakiegoś zagadnienia na podstawie wąskiej liczby pozycji z literatury. Jej istota opierać powinna się na rozwinięciu cech twórczych. -Badanie naukowe- rozważenie nowego problemu lub zagadnienia, systematyczny i logiczny proces badania, publiczne rozpowszechnienie wyników badań. W pracy dyplomowej weryfikacji podlega: -prawidłowe zdefiniowanie problemów i celów badawczych, • uzasadnienie doboru literatury oraz zdolność do jej krytycznego przeglądu, • sposób gromadzenia, analizowania i przetwarzania materiałów, • stosowane metody, • poprawność toku wywodów, • interpretacja wyników badań Pracom dyplomowym stawia się następujące cele i zadania: • czynne posługiwanie się nabytą w czasie studiów wiedzą i wykorzystanie jej w praktyce bądź do wnioskowania teoretycznego, • rozszerzenie zdobytej wiedzy przez poszukiwania w literaturze naukowej • stosowanie racjonalnych metod pracy naukowej, • ćwiczenia w myśleniu naukowym, • posługiwanie się jasnym i precyzyjnym językiem, • obserwowanie i analizowanie zjawisk, zwłaszcza tych, z którymi styka się dyplomant, • dostrzeganie prawidłowości występujących w obrębie tych zjawisk, • budowa prawidłowych konstrukcji myślowych, • samodzielność myślenia przy opracowaniu tematu, • eksponowanie przewodniej myśli całej pracy, • krytyczne ujmowanie treści dla zapewnienia porządku w prezentowanym wywodzie myślowym. 4.Kryteria naukowości kryterium formalne- Na formalną stronę pracy, która pretenduje do naukowości, składają się następujące elementy: • jasny i przejrzysty styl pracy, • jasny i jednoznaczny tytuł oraz ewentualnie podtytuł pracy, • przejrzysty, logiczny i proporcjonalny układ pracy, zawarty w rozdziałach i podrozdziałach, • podstawa źródłowa (jednolite przypisy i kompletna bibliografia), • staranny i nowoczesny zapis w formie wydruku komputerowego lub zapisu na nośniku elektronicznym. kryterium merytoryczne- Praca naukowa powinna spełniać określone niżej kryteria merytoryczne: • oryginalność, • kompletność, określane często jako kryterium „wyczerpania tematu”, • oryginalny temat, ujęty w formie problemu i zgodny z daną dziedziną nauki (specjalnością), • odpowiednio sformułowany (we wstępie) problem badawczy, zwany niekiedy tezą centralną pracy, • solidna, kompletna i odpowiednio dobrana baza źródłowa lub jasno określone pole badawcze, • jasna i czytelna, korespondująca z tematem pracy konstrukcja wewnętrzna (podział na rozdziały, podrozdziały [ewentualnie punkty w podrozdziałach], wstęp, zakończenie, wykaz źródeł i literatury [bibliografia], aneksy). 5. Zasady pisarstwa naukowego: a) Wybór i sformułowanie tematu pracy-Kwestią podstawową w pisarstwie naukowym jest sformułowanie tematu - tytułu pracy. Wybór lub określenie (sformułowanie) tematu pozwala dopiero przejść do pierwszych czynności i zamierzeń badawczych, jak chociażby wybór podstawowej literatury. Wbrew pozorom sformułowanie tematu nie jest proste ani łatwe, dlatego też pierwszą jego postać należy traktować bardzo roboczo, z przekonaniem, iż w trakcie zbierania materiałów lub prowadzonych badań, a na pewno w czasie pisania pracy będzie on modyfikowany, niejednokrotnie bardzo istotnie zmieniany, przynajmniej w swoim brzmieniu. Tematowi każdej pracy stawia się m. in. następujące wymagania: • pozytywny, niekiedy frapujący, powodujący zaciekawienie przyszłego czytelnika, -odbiór wynikający z jego brzmienia, • zwięzłość sformułowania, • poprawność językowa. b) Poprawność logiczna, językowa i stylistyczna pracy: -Poprawność logiczna pracy dotyczy umiejętności poprawnego formułowania myśli i wyprowadzania właściwych wniosków z materiału źródłowego, bądź przeprowadzonych badań. -Z poprawnością językową bezwzględnie wiąże się troska o poziom językowy pracy. Niestety, ostatnie lata dowodzą, iż w Polsce poziom wypowiedzi pisemnych - także za przyczyną samych szkół wyższych, gdzie maleje liczba innych prac pisemnych w czasie studiów - przechodzi poważny regres. c) Zasady metodologiczne tekstu naukowego: Każdy tekst naukowy powinien odpowiadać określonym zasadom metodologicznym. W. Zaczyński wymienia sześć zasad, których należy przestrzegać przy pisaniu tekstow naukowych: • zasadę strukturalizacji, • zasadę źródłowości, • zasadę dostatecznego uzasadnienia twierdzeń, • zasadę ścisłości i dokładności, • zasadę obiektywności i rzetelności, Pierwsza z nich dotyczy właściwej struktury tekstu naukowego, w której muszą znaleźć się co najmniej trzy elementy: • wstęp, • rozwinięcie zagadnienia (tematu), • zakończenie (podsumowanie, wnioski) 6.Rodzaje i charakter opracowań naukowych: a) rodzaje: • synteza-jest pracą łączącą rożne elementy danej dziedziny wiedzy (szerszego zagadnienia) w całość po zbadaniu jego składników, • encyklopedia, leksykon-jest to systematyczny zbiór wiadomości z „kręgu wiedzy”, bądź też w określonej (jednej) dziedziny nauki. • słownik- • rozprawa-jest to opracowanie podjętej problematyki z określonego punktu widzenia, przyjętego przez autora za własny i należycie uzasadniony. Rozprawa dotyczy najczęściej tylko jednego zagadnienia bądź jednej jego części. • monografia-jest pracą analityczną, opisującą jedno zagadnienie. Oparta jest na krytycznym omówieniu i wykorzystaniu dotychczasowej literatury, w przypadku prac historycznych - wykorzystaniu źródeł archiwalnych i drukowanych oraz na badaniach własnych. Opracowanie monograficzne może dotyczyć określonej dziedziny nauki, pewnego szerszego zagadnienia, określonego zjawiska, procesu, twórczości, okresu historycznego (epoki), instytucji (placówki), zbiorowości społecznej lub społeczno-politycznej. • studium-jest tekstem dokładnie omawiającym dany temat lub zagadnienie. Często może być zbieżne z monografią i wówczas mówimy o studium monograficznym. • podręcznik akademicki, bądź skrypt- • artykuł naukowy-to praca, gdzie podnoszone są problemy (problem) oparte na ograniczonych badaniach. Artykuł jest opracowaniem podnoszącym jedynie pewien określony problem. Mimo to, artykuł może mieć charakter syntetyczny, bądź problemowy • komunikat-zwany niekiedy doniesieniem naukowym, przedstawia przebieg etapu badań empirycznych i ich cząstkowych wyników. Mogą być swoistym zwiastunem przyszłej rozprawy naukowej. Ich wartość w popularyzacji nauki polega także na tym, iż mogą zapobiec dublowania lub powielania badań • referat-jest dokumentem pisemnym, przygotowanym w celu wygłoszenia lub przedłożenia do dyskusji. Jest on dość powszechną formą wypowiedzi polecaną w czasie rożnego rodzaju zajęć akademickich. Z tego względu poświęcimy mu nieco więcej uwagi. Referat przedstawia założenia i wyniki badań empirycznych, badań eksperymentalnych wraz z płynącymi z nich wnioskami. Powinien on być stosunkowo krotki, by czytelnik (uczestnik seminarium) mógł szybko przyswoić sobie przedstawiane w nim argumenty. • sprawozdanie-jest materiałem naukowym, zawierającym szczegółowe przedstawienie przebiegu zdarzeń, opis wypadków, np. sprawozdanie z posiedzenia zespołu, konferencji itp. • projekt badawczy-jest opracowaniem powstałym na podstawie wyników badań teoretycznych bądź empirycznych. Może przedstawiać określoną innowację, rozwiązanie, udoskonalenie, konstrukcję. Często może to być plan (szkic) graficzny • materiały (sprawozdania) z badań-stanowi najczęściej przedstawienie fragmentu (wycinka) badań, jednak pozbawiony jest wniosków i ujęcia analitycznego • pomoc dydaktyczna- • poradnik (przewodnik)- • ekspertyza-jest opracowaniem dotyczącym rozstrzygnięć na podstawie badań kwestii spornej. Ekspertyza jest wytworem specjalisty bądź grupy specjalistów z danej dziedziny, od których oczekuje się przedstawienia wiarygodnych informacji potrzebnych stronie zlecającej do podjęcia właściwej decyzji. • koncepcja b) charakter opracowań naukowych: prace koncepcyjne, • prace metodologiczne, • prace analityczno-syntetyczne, • prace indywidualne, • prace zbiorowe, • serie wydawnicze, • serie monograficzne, • serie zeszytów naukowych, • czasopisma naukowe 7. Treści formalne i merytoryczne pracy: W naukach humanistycznych można przyjąć następujący model pracy dyplomowej: • wstęp; • rozdział pierwszy, który zawiera analizę literatury dotyczącej problemu pracy; • rozdział drugi poświęcony zostałby omówieniu istniejącego stanu wiedzy w dziedzinie tematu; • rozdział trzeci zawiera metodologiczne podstawy badań własnych; • w rozdziale czwartym zawarta została analiza tematu w świetle przeprowadzonych badań; • rozdział piąty przedstawia propozycję wykorzystania wyników badań oraz ich wstępną weryfikację; • zakończenie zawiera podsumowanie (streszczenie) wykonanej pracy dyplomowej; • na ostatnich stronach znajdują się spisy rysunków, tabel i załączników. a)Analiza literatury dotyczącej problemu badawczego: Analiza literatury powinna zawierać przegląd literatury i praktyki związanej z omawianym w pracy problemem. Przegląd ten powinien ułatwić piszącemu wybór najlepszej metody rozwiązania problemu przez zapoznanie się z dostępnym dorobkiem naukowym i praktycznym. W analizie literatury podajemy tylko te informacje, publikacje i dokumenty, które zostaną w jakiś sposób wykorzystane w pracy dyplomowej. W wyjątkowych przypadkach praca dyplomowa może w ogóle nie zawierać analizy literatury, jeżeli wynika to ze specyfiki podjętego tematu i jeżeli promotor wyraził na to zgodę b) Analiza istniejącego stanu wiedzy w zakresie tematu: W tym rozdziale dyplomant analizuje stan istniejący w odniesieniu do problemu stanowiącego temat pracy. Podczas przeprowadzania analizy stanu istniejącego dyplomant powinien zastosować m. in. następujące źródła oraz metody zbierania informacji: – wywiady, – dostępną dokumentację i opracowania, – doniesienia prasowe i foldery, – ankiety i kwestionariusze, – obserwację bezpośrednią, pomiary i obliczenia (także szacunkowe). Po każdej analizowanej części problemu należy podać wnioski cząstkowe, które ułatwiają formułowanie wniosków końcowych. c) Metodologiczne podstawy badań własnych: W tym miejscu formułujemy problem, który mamy nadzieję zbadać i wyjaśnić w wyniku badań. Muszą one być starannie przemyślane i należy do nich systematycznie powracać, by upewnić się czy badania realizują raz sformułowane zamierzenia. Cel główny pracy powinien być rozbity na kilka mniejszych – cząstkowych, które łatwiej w ten sposób zrealizować. Cele projektu powinny: • określać realistyczne założenia badań, • być sformułowane jasno i zwięźle, • poddawać się pomiarowi (powinno być oczywiste, jak oceniać czy zostały osiągnięte). 8. Harmonogram pisania pracy: Najogólniej należy przyjąć, że praca dyplomowa powstaje w czterech podstawowych fazach: • prace przygotowawcze połączone ze zbieraniem (gromadzeniem) materiału, • przetworzenie materiału, • badania operacyjne, • dokonanie syntezy wyników (prace redakcyjne z tekstem). 9. Rozpoznanie i sformułowanie problemu badawczego. Określenie tematu pracy. Prace przygotowawcze: a)Rozpoznanie i warunki tematyki badawczej: Pierwszą fazą w przygotowaniu pracy jest dokonanie rozpoznania w tematyce, a następnie sformułowanie jej tematu. Dla osiągnięcia tego celu potrzebne są: • ogólne (wstępne) scharakteryzowanie tematu, • określenie i sformułowanie celu pracy, • ustalenie koniecznych ograniczeń tematu, • ustalenie planu pracy. Temat pracy (problem badawczy) może powstać w trojaki sposób: • poprzez propozycję samego autora zaakceptowaną przez promotora, • poprzez ustalenie (wyznaczenie) tematu przez promotora, • wyniku dyskusji prowadzonej na spotkaniach seminaryjnych przez ogół uczestników seminarium. Temat pracy powinien w szczególności: • wiązać się z kierunkiem studiów (dyscypliną nauki) oraz problematyką seminarium dyplomowego, które zostało wybrane przez dyplomanta, • nadawać się do rozwiązania (napisania) w warunkach, jakie posiada student i uczelnia, • być dostosowany do możliwości umysłowych i psychofizycznych studenta (doktoranta), • być zabezpieczony pod względem literatury, źródeł i pola badawczego, • umożliwiać uzyskanie pozytywnych wyników badań, • umożliwić promotorowi opiekę i kontrolę na powstawaniem pracy. b) cechy dobrego tematu pracy: Sformułowany tytuł powinien być stosunkowo krotki i poprawny pod względem logicznym, gramatycznym i stylistycznym. Dobrze sformułowany tytuł pracy powinien mieć charakter hasła, bez używania zbędnych słów i określeń. Temat nie może mieć formy pytania. c) Przygotowanie planu (konspektu) pracy: Sporządzenie planu pracy, a następnie konspektu, ktory stanowi trzon wstępu, jest niezbędnym warunkiem przystąpienia do dalszych czynności nad pracą dyplomową czy też doktorską. Przed przystąpieniem do napisania konspektu student musi mieć orientację w literaturze i zespołach archiwalnych, ktore staną się przedmiotem badań oraz wizję konstrukcji pracy. Szkic winien zawierać cztery podstawowe elementy: • temat, -wstęp i kontekst badawczy (określenie problemu badawczego), • cel i zakres pracy, • stan dotychczasowych badań (omówienie problemu w literaturze naukowej), • charakterystyka podstawy źródłowej, proponowane metody zbierania danych, opis stosowanych metod badawczych, • uzasadnienie konstrukcji pracy, • omówienie konstrukcji pracy i ogólnej jej zawartości (charakterystyka poszczególnych rozdziałów), • bibliografia. 10. Rodzaje i gromadzenie materiałów do pracy: a) Rodzaje i podział wewnętrzny materiałów: Podstawą pracy są materiały źródłowe, które dzieli sie na: • pierwotne, tj. materiały nieopracowane, wymagające uporządkowania, a nade wszystko naukowej interpretacji • wtórne, które powstały w wyniku wcześniejszej pracy innych autorów Do grupy materiałów pierwotnych, w zależności od dyscypliny nauki, zaliczamy: • źródła archiwalne pochodzące zarówno z instytucji archiwalnych, jak też osób prawnych i fizycznych gromadzących dokumenty wytworzone wcześniej, • źródłowe materiały drukowane, np. materiały statystyczne, kodeksy dyplomatyczne, lauda sejmików, stenogramy sejmowe i inne, • pamiętniki i wspomnienia, zarówno drukowane, jak też nieopublikowane, • źródła prawa (konstytucje, ustawy, rozporządzenia, orzecznictwo), w tym także źródła prawa miejscowego, np. uchwały sejmików wojewódzkich, czy rad powiatów i gmin, • materiały z własnych badań empirycznych (wywiady, ankiety, obserwacje, doświadczenia). Źródłami wtórnymi będą rożnego rodzaju opracowania, określane także jako literatura. Przez ten rodzaj źródeł należy rozumieć każdy rodzaj wydawnictw drukowanych, jeśli nie są to źródła archiwalne, źródła prawa, pamiętniki i wspomnienia. b) Gromadzenie i segregacja materiałów: Większość materiałów zgromadzona zostanie na tzw. fiszkach. Inne będą stanowiły materiał sam w sobie, np. wypełnione ankiety, kserokopie dokumentów, odpisy materiałów statystycznych itp. Wszystko to trzeba od pierwszego momentu właściwie segregować i porządkować. Służą do tego rożne metody i sposoby. Gromadząc w ten sposób materiały, krok po kroku będziemy doświadczać, jak przybywa fiszek, jak coraz bardziej realną staje się myśl o rozpoczęciu pisania pracy. Tym sposobem sami stajemy się niejako kontrolerami, widząc, że niektóre rozdziały (w tym przypadku teczki) są mało lub w ogóle niezapełnione. Sposób ten mobilizuje dyplomanta do podjęcia dodatkowych starań bądź niekiedy do korekty wcześniej założonej koncepcji pracy. Może się bowiem w którymś momencie okazać, iż „z pustego i Salomon nie naleje”.