Budżet

Budżet:

1. Ilość określonego zasobu (np. czasu, wody, energii, roboczogodzin), która pozostaje do dyspozycji osoby albo organizacji.

2. Ilość określonego zasobu (np. jw.) przeznaczona na określone działania, cel, bądź przedsięwzięcie, np. budżet kancelarii prezydenta, budżet gminy, budżet marketingowy, inwestycyjny, budżet na określony projekt.

3. Propozycja, prognoza albo plan wyszczególniający ilość środków potrzebnych w określonym okresie na sfinansowanie zamierzeń wraz z propozycjami źródeł finansowania, np. plan przychodów i wydatków na dany okres. Plan alokacji ograniczonych środków w określonym okresie.

Budżet może dotyczyć dowolnej skali - od budżetu domowego przez budżet przedsiębiorstwa do budżetu państwa.

Budżet pełniący rolę prognozy może wykazywać nadwyżkę przychodów nad wydatkami, może być zrównoważony (bilansować się) albo wykazywać deficyt.

Budżet pełniący rolę planu buduje się najczęściej opierając się na danych o wykonaniu budżetu w poprzednim roku (danych historycznych) i dopasowując wzajemnie sumę wydatków i przychodów, aby uzyskać określony wynik docelowy (np. zysk docelowy). Szczególną metodą budowania budżetu jest tzw. zero budżetowania. W metodzie tej nie bierze się pod uwagę danych historycznych, a budżet powstaje "od zera", poprzez dodawanie kolejnych zadań bądź pozycji wydatków i jednoczesne określanie źródła ich finansowania. W niektórych przedsiębiorstwach budowany jest budżet podwójny, składający się z budżetu kapitałowego dotyczącego środków trwałych oraz budżetu operacyjnego.

Budżet operacyjny, zazwyczaj roczny, zawiera informacje o zadaniach, które mają być sfinansowane oraz o koordynacji i harmonogramie przychodów i wydatków umożliwiającej realizację planu. Jednym z zadań wewnętrznej kontroli finansowej w przedsiębiorstwie jest badanie odchyłek od budżetu oraz analizowanie przyczyn odchyłek większych od ustalonej odchyłki progowej.

W przedsiębiorstwach mających niskie koszty zmienne można stosować budżet sztywny, który nie uwzględnia możliwych wahań poziomu aktywności gospodarczej przedsiębiorstwa. W pozostałych przypadkach bardziej trafny jest budżet elastyczny.

Budżet państwa jest najwyższej rangi planem finansowym polityki państwa oraz narzędziem polityki społecznej, uwzględniającym planowane dochody i wydatki państwa na następny rok budżetowy. Jako dochody uwzględnia się m.in.: wpływy z podatków pośrednich i bezpośrednich, dochody niepodatkowe (np. cła), dochody z prywatyzacji oraz dochody zagraniczne. Mianem wydatków określa się m.in. koszty dotacji, obsługi długu publicznego, obsługi strefy budżetowej, rozliczeń z bankami, subwencji dla gmin oraz rezerw ogólnych.

Budżet uwzględnia przychody i rozchody następujących instytucji:

* organów władzy państwowej,
* kontroli i ochrony prawa,
* sądów i trybunałów,
* administracji rządowej.

Pojęcie budżetu państwa może być rozumiane w trzech aspektach:

* ekonomicznym – pewien fundusz pieniężny,
* prawnym – pewien akt normatywny,
* technicznym (konstrukcja techniczna) – wszelkie czynności związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków budżetowych.

Celem sporządzania budżetu jest racjonalizacja wydatków. Budżet stanowi podstawę finansowego planowania przedsięwzięć oraz dostarcza najważniejszych informacji potrzebnych do kontroli prowadzonej działalności.

Budżet państwa jest uchwalany w formie ustawy budżetowej na okres roku zwanego rokiem budżetowym, który w Polsce pokrywa się z rokiem kalendarzowym. Następnie budżet jest ogłaszany w Dzienniku Ustaw jako ustawa budżetowa i staje się wówczas aktem prawnym umożliwiającym organom wykonawczym jego realizację.

Funkcje budżetu państwa:

* Fiskalna - polega na gromadzeniu dochodów budżetowych, zapewniających utrzymanie aparatu państwa i realizacje zadań
* Redystrybucyjna - umożliwia zmniejszenie różnic w dochodach pomiędzy poszczególnymi grupami ludności i poszczególnymi regionami.
* Stymulacyjna - polega na oddziaływaniu państwa na życie gospodarcze i społeczne, np. wpływa na poziom dochodu narodowego i jego strukturę, łagodzi skutki bezrobocia, zwiększa poziom aktywności zawodowej.
* Stabilizacyjna - wiąże się z poprzednią funkcją, państwo poprzez budżet ogranicza wpływ wahań koniunkturalnych, stara się zapewnić zrównoważony wzrost
* Alokacyjna - poprzez określone kształtowanie wydatków budżetowych można dokonać pożądanej, ze społecznego punktu widzenia, alokacji czynników wytwórczych.
* Kontrolna - polega na porównywaniu zaplanowanych dochodów i wydatków ze stanem faktycznym i podejmowaniu ewentualnych środków zaradczych.


Klasyfikacja dochodów budżetowych:

Bezzwrotne:

* podatki
* cła
* czynsze

Zwrotne:

* kredyty
* pożyczki
* weksle
* obligacje


Zasady polityki budżetowej:

* Zasada rocznego budżetowania - plan dochodów i wydatków obejmuje okres jednego roku, niekoniecznie kalendarzowego.
* Zasada zupełności - obejmuje wszystkie dochody i wydatki państwa
* Zasada jedności - poszczególne elementy budżetu mogą znajdować się w osobnych zestawieniach, ale muszą się łączyć w jedną całość, jeden dokument
* Zasada jawności - tworzenie, uchwalanie, wykonanie i kontrola budżetu powinny znajdować się pod nadzorem opinii publicznej,
* Zasada równowagi budżetowej - należy dążyć do tego, aby bieżące dochody wystarczały na bieżące wydatki
* Zasada powszechności - w klasycznym ujęciu jest to postulat, aby wszystkie jednostki powiązane z budżetem wchodziły do niego całością swoich dochodów i wydatków
* Zasada jasności i przejrzystości - budżet powinien być przedstawiony Parlamentowi i społeczeństwu w możliwie przejrzystym układzie, spopularyzowany w środkach masowego przekazu, ułatwiając przez to ocenę jego wykonania.

Dochód jest to miara finansowa pożytków czerpanych z różnych źródeł.

W praktyce różne podmioty w różny sposób określają swój dochód. Ponadto wobec niektórych grup podmiotów obowiązują definicje dochodu określone przepisami prawa (np. dochód osobisty do opodatkowania albo dochody obliczane dla potrzeb np. ustalenia zasiłków, preferencyjnego oprocentowania niektórych kredytów itp.)

W przypadku jednostek administracji publicznej dochód jest w praktyce równy sumie wpływów (przychodów) z różnych tytułów. Np. w budżecie gminy znajdujemy takie pozycje jak czynsze dzierżawne, opłaty za świadectwa, zaświadczenia i inne dokumenty, opłaty za zarząd, użytkowanie i użytkowanie wieczyste, wpływy z tytułu sprzedaży mienia komunalnego, odsetki za nieterminowe regulowanie należności, prowizje, wpływy z mandatów wystawionych przez straż miejską, z podatków, z opłat skarbowych, z opłat koncesyjnych, z subwencji i dotacji, z rekompensat, z opłat za niektóre usługi.

W rachunkowości pełnej gospodarstwa rolnego występują cztery różne miary mające w nazwie słowo dochód. Są to: dochód rolniczy, dochód ogólny, dochód gospodarstwa i dochód osobisty rolnika. Każda z tych miar opisuje finansowy wynik działalności gospodarstwa, tzn. przychody pomniejszone o różnie grupowane wydatki lub koszty. Są to więc miary zbliżone do zysku przedsiębiorstwa.

Dochody osobiste i dochody rodziny to suma dochodów z różnych źródeł przychodów. Dla wyżej wspomnianych potrzeb oblicza się dochody brutto - przed opodatkowaniem bądź netto - po opodatkowaniu, odejmując od przychodów niektóre wydatki kwalifikowane jako koszty uzyskania. Np. dla obliczenia dochodu brutto z pracy od przychodów odlicza się oprócz innych kosztów uzyskania także składki na ubezpieczenie społeczne, nie odlicza się natomiast podatku dochodowego i składki na ubezpieczenie zdrowotne. Elementy te odejmuje sie natomiast dla obliczenia dochodu netto (na rękę).


Dla celów podatkowych w przypadku osób fizycznych, co do zasady, dochodem ze źródła przychodów jest nadwyżka sumy przychodów z tego źródła nad kosztami ich uzyskania w roku podatkowym. Jeśli suma kosztów uzyskania przychodów danego źródła przekracza sumę osiągniętego z tego źródła przychodów występuje strata. Ustalając wysokość dochodu do opodatkowania za dany rok podatkowy nie łączy się dochodów i strat z różnych źródeł uzyskania przychodów, co oznacza, iż np. dochód ze stosunku pracy nie może być zniwelowany stratą z działalności gospodarczej. Łączy się natomiast dochody z różnych źródeł przychodów opodatkowanych w ten sam sposób, tzn. dochód ze stosunku pracy łączy się z dochodem z działalności gospodarczej, jeśli dochód z działalności gospodarczej jest opodatkowany wg skali podatkowej, a nie stawką jednolitą 19%. Aktualna ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych wymienia 9 źródeł uzyskania przychodów.

W przypadku osób prawnych nie występuje kategoria źródeł przychodów. Zatem dochodem jest nadwyżka przychodów nad kosztami ich uzyskania osiągnięta z całej prowadzonej przez osobę prawną działalności w roku podatkowym. W sytuacji odwrotnej występuje strata.

Wydatek, w ujęciu ekonomicznym, jest to każdy rozchód środków pieniężnych z kasy lub rachunku bankowego jednostki gospodarczej, w związku z zapłatą za określone dobra lub usługi w związku z regulowaniem różnych zobowiązań jednostki. Istnieje tu zasada, że nie każdy wydatek jest kosztem, ale każdy koszt wiąże się z wydatkiem (niekoniecznie w tym samym czasie co powstanie kosztu).

Dlatego wydatki dzielimy na dwie grupy: wydatki nie stanowiące kosztów i wydatki stanowiące koszty. W pierwszym przypadku mamy do czynienia z operacją pokrywania zobowiązań, których źródłem były relacje prawne (regulacja zobowiązań podatkowych, wypłata dywidend) albo relacje czysto finansowe i kredytowe (wszelki zwrot pieniężnych pożyczek i kredytów). W drugim przypadku pokrywamy zobowiązania, które powstały na drodze nabywania środków do produkcji dóbr i usług i które w wyniku zużycia stanowią koszt. Takie wydatki z kolei dzielimy na trzy grupy wg kryterium czasowego:

* wydatek nastąpił wcześniej niż poniesienie kosztu (np. zakup materiałów, które zostaną zużyte w okresie późniejszym),
* wydatek nastąpił w tym samym okresie co koszt (np. wypłata wynagrodzeń),
* wydatek nastąpił w okresie późniejszym niż poniesienie kosztu (np. zapłata za już zużyte materiały).