Ochrona środowiska

Szkodliwy wpływ gospodarki człowieka na ekosystemy
Zanieczyszczenia stanowią jeden z przykładów niezamierzonego oddziaływania człowieka na ekosystemy wodne. Silny i szybki rozwój gospodarki zwiększa ogromne zapotrzebowanie na wodę i to na wodę czystą, a prawie wszyscy użytkownicy wód powodują ich zanieczyszczenie. Wszelka działalność człowieka współczesnego wymaga wody , zużywa ją i zanieczyszcza. Niemal wszystkie zanieczyszczenia atmosfery i gleb wskutek spływów powierzchniowych, powodując w nich różnorodne, zwykle na przemysłowe, komunalne i rolnicze. Mogą one mieć różny zasięg.
Zakłady przemysłowe wpuszczają do wody ścieki, w których oprócz surowców i półfabrykatów mogą znajdować się substancje trujące. Nie zawsze zakłady te stosują oczyszczanie ścieków i zwykle nie jest ono wystarczające.
Poza zanieczyszczeniami związkami nieorganicznymi do wód dostają się duże ilości substancji organicznych. Zanieczyszczenia te powstają m.in. w rafineriach ropy naftowej, w destylarniach smoły, wytwórniach tworzyw sztucznych, barwników i mas plastycznych; wody zanieczyszczają papiernie i garbarnie. Ścieki przemysłu spożywczego, takie jak odpady z mleczarni, browarów, cukrowni, przetwórni mięsnych i rybnych powodują bardzo niekorzystne zmiany w ekosystemach słodkowodnych.
Innym typem zanieczyszczeń są tzw. Zanieczyszczenia termiczne związane z energetyką. Powstające coraz liczniej elektrociepłownie wpuszczają do wód naturalnych wodę o temperaturze wyższej od naturalnej. Mogą to być przypadkowe, jednorazowe wpływy bardzo gorącej wody, mające katastrofalny wpływ na życie organizmów. Najczęściej jednak zrzuty wód podgrzanych mają charakter stały i podnoszą temperaturę wody tylko o kilka stopni, jak w jeziorach konińskich. W takich wodach następuje wyraźne przyspieszenie procesów biologicznych.
Znaczny wpływ na życie organizmów słodkowodnych wywierają również wody silnie zasolone, odprowadzane do rzek z wielu kopalni.
Innego typu zanieczyszczenia powoduje rozbudowa miast i osiedli. Pod wpływem ścieków zwiększa się w wodach ilość rozkładającej się substancji organicznej, następuje silne zużycie tlenu, powstają warunki uniemożliwiające życie wielu organizmom. W ostatnich latach w ściekach z osiedli ludzkich, czyli ściekach komunalnych obok substancji organicznych w coraz większych ilościach pojawiają się środki chemiczne. Ponadto posiadają te ścieki wiele bakterii chorobotwórczych.
Substancji zanieczyszczających wody dostarcza także żegluga morska. Niebezpieczne dla życia w wodach mogą być oleje i smary, związane z ruchem statków.
Zanieczyszczenia przemysłowe to nie tylko ścieki – wody śródlądowe zagrożone są przez różnego rodzaju pyły i substancje z atmosfery.
Kwaśny deszcz, spadając na powierzchnię ziemi, zakwasza wody rzek i jezior, przenika również do warstw wodonośnych zakwaszając gleby i wody podziemne. W wyniku zakwaszenia gleb następuje ługowanie z nich metali ciężkich, a następnie wynoszenie ich do wód powierzchniowych oraz podziemnych co powoduje ich zanieczyszczenie.
W wodach mamy do czynienia również z zanieczyszczeniami radioaktywnymi, pochodzącymi z pyłów i substancji radioaktywnych.
W okręgach silnie uprzemysłowionych bardzo duży wpływ na wodę wywierają zanieczyszczenia emitowane w atmosferę. Opadają one na powierzchnie zbiorników lub są spłukiwane do wód i gleb.
Jednym z ubocznych skutków intensywnych zabiegów uprawowych jest także zanieczyszczanie wód przez chemiczne środki ochrony roślin. Środki te stosowane są od niezbyt długiego czasu, ale w wielu krajach sprawa przenikania ich do wód nabrała już dużego znaczenia.
Jak widać zanieczyszczenia mogą mieć bardzo różny charakter i w różny sposób oddziaływać na ekosystemy wodne. Ogólnie dzielimy je na dwie grupy:
- substancje organiczne, ulegające łatwo procesom rozkładu, pochodzące przede wszystkim ze ścieków komunalnych i niektórych przemysłowych
- ścieki chemiczne, przemysłowe, często toksyczne, wytwarzane przez człowieka i obce środowisku wodnemu.
Są one na ogół trudno rozkładalne i mogą pozostać w wodzie na bardzo długi czas, albo w ogóle nie podlegają procesowi samooczyszczenia.

Straty gospodarcze powodowane zanieczyszczeniem środowiska.
Straty związane z zanieczyszczeniem środowiska można podzielić na:
- straty gospodarcze, szkody w wyrazie pieniężnym, przejawiające się w działalności gospodarczej,
- straty społeczne, trudno wymierne lub nie wymierne szkody w sferze warunków życia ludności.
Straty gospodarcze wynikające z pogorszenia zdrowia, spowodowanego zanieczyszczeniem środowiska, przejawiają się głównie w zwiększeniu nieobecności w pracy oraz we wzroście kosztów leczenia. Ze wzrostem skażenia powietrza wiąże się w szczególności wzrost chorób układu oddechowego. Również wzrost chorób serca, a przede wszystkim wzrost zachorowalności na raka wiąże się z czynnikami ekologicznymi. Szacuje się, że omawiany wzrost absencji chorobowej powoduje zmniejszenie produkcji przemysłowej rzędu 5%.
Spośród strat biologicznych najlepiej teraz rozpoznano zmniejszenie się produktywności lasów. Plony zbóż i warzyw w rejonach oddziaływania uciążliwych zakładów przemysłowych są o 20-80% niższe niż na obszarach nie skażonych. Ponadto pogarsza się jakość plonów. Badania w tej dziedzinie przynoszą coraz bardziej niepokojące wyniki.
Straty surowców i materiałów w procesach przemysłowych w Polsce są przedstawione w licznych już szacunkach. I tak huty emitują tlenki żelaza w postaci pyłów oraz żużli stanowiące równoważnik do 5-8% produkcji surówki. Żużel stalowniczy zawiera zwykle 20-30% tlenków żelaza, czyli 10-12% metalicznego Fe. Z kolei 20% masy wyrobów hutniczych odpada w postaci wiórów w obróbce skrawaniem, braków produkcyjnych i złej jakości półproduktów.
Straty w majątku trwałym są głównie spowodowane przyspieszoną korozją, która na terenach o ponad normowanym skażeniu skraca okres użytkowania środków transportu o 10%, maszyn i budynków o 20%, sieci energetycznej oraz szyn nawet o 30%. Dlatego częstotliwość remontów maszyn i budynków wzrasta trzykrotnie.
W Polsce przeprowadzono już kilka szacunkowych strat ekologicznych. Około 30% powstałych strat stanowią straty w rolnictwie. W tym są straty z powodu braku wody, z powodu zanieczyszczeń powietrza, straty w zbiorach, zmniejszenie ciężaru ciała zwierząt, straty z powodu przekazania ziemi rolniczej na inne nierolnicze cele. Około 5% stanowią straty w leśnictwie tj. straty z powodu obniżenia się produktywności drzewostanów i przekazanie gruntów leśnych na inne cele. Straty w gospodarce wodnej stanowią około 2% i są to straty w rybostanie, powodziowe i koszty uzdatniania wody powierzchniowej. Około 15% stanowią straty w majątku wynikające z zanieczyszczenia wód i powietrza. Straty w zakresie zdrowia ludzkiego stanowią około 20% i są związane z wcześniejszym umieraniem, z nie przepracowaniem w wyniku ciągłych chorób i koszty poniesione na poprawę warunków pracy.


Znaczenie restrukturyzacji przemysłu dla ochrony środowiska
Struktura produkcji przemysłowej w Polsce jest nie korzystna w stosunku do posiadanych zasobów surowcowych, rozmiarów majątku trwałego i potencjału wykwalifikowanych kadr. Do podstawowych słabości tej struktury zalicza się:
- duży udział w produkcji ogółem materiałochłonnych i energochłonnych gałęzi, branż oraz wyrobów
- niewielki udział wyrobów nowoczesnych w strukturze asortymentowej przemysłu
- mały stopień przetwarzania surowców rodzimych
- niski poziom specjalizacji przemysłu przetwórczego
- niedorozwój przemysłu drobnego i rzemiosła
Analiza źródeł emisji zanieczyszczeń przemysłowych wskazuje na konieczność ograniczenia tempa wzrostu produkcji przemysłu energetycznego i hutnictwa żelaza oraz chemii wysokotonażowej. Nie można oczywiście zmniejszyć produkcji tych uciążliwych zmian w strukturze produkcji. Współczynniki techniczno- bilansowe bowiem określają proporcje rozwoju produkcji finalnej i pośredniej, jednakże nie są one niezmienne. Można np. ograniczyć energochłonność czy stalochłonność produkcji przez wprowadzenie postępu technicznego bądź zróżnicowanie tempa rozwoju poszczególnych gałęzi, branż czy wyrobów.
Sprostowanie licznym zadaniom stawianym przed przebudową struktury produkcji wymaga unowocześnienia parku maszynowego, zmian technologii wytwarzania i uruchomienia produkcji nowoczesnych wyrobów. Spełnienie warunków restrukturyzacji przyczyniłoby się zatem do przyśpieszenia realizacji programu ochrony środowiska, ponieważ nowoczesna produkcja jest dla środowiska z reguły mniej uciążliwa.
Restrukturyzacja jest procesem ciągłym lecz wymaga przyśpieszenia ze względu na szybszy rozwój techniki, a także wzrost skutków ubocznych tego rozwoju w postaci zanieczyszczenia środowiska.
Na potrzeby programowania restrukturyzacji stosuje się podział gałęzi i branż na pięć następujących grup:
- wzrostowe- najnowocześniejsze, cechujące się wysokim tempem wzrostu, nieuciążliwe dla środowiska, np. przemysł elektroniczny
- wiodące- nowoczesne, ale o najniższej dynamice wzrostu, o umiarkowanej uciążliwości dla środowiska, silnie wpływające na inne gałęzie i stwarzanie popytu na różne materiały i podzespoły, np. przemysł motoryzacyjny
- bazowe – pozyskujące surowce oraz tworzące infrastrukturę, uciążliwe dla środowiska
- tradycyjnie – istniejące długo, o umiarkowanym lub zerowym wzroście i różnej uciążliwości dla środowiska, np. przemysł odzieżowy
- stagnacyjne – o zerowym lub ujemnym wzroście, na ogół uciążliwe dla środowiska, np. przemysł metalurgiczny
Wśród gałęzi wzrostowych można wymienić wiele gałęzi przemysłu tzw. Wysokiej techniki:
- aerokosmicznych
- elektronicznych
- fotonicznych
- informatycznych
- robotów i manipulatorów przemysłowych
- teletechniczny
- aparatury naukowo – badawczej, kontrolno – pomiarowej, medycznej
- urządzeń klimatyzacyjnych oraz ochrony środowiska
- chemii małotonażowej oraz farmaceutycznej
Podstawę wyboru kierunków, sposobów i środków restrukturyzacji przemysłu stanowią kryteria efektywności, takie jak wielkość i stopa zysku czy rentowność. Można zatem wyliczyć następujące kryteria restrukturyzacji: ochrona środowiska przyrodniczego, efektywność ekonomiczna, naukochłonność, integracja produkcyjna i zaspokajanie swoistych potrzeb regionu.