Geneza i charakter Unii Europejskiej.
Unia Europejska (UE) to termin określający wspólnotę 15 państw członkowskich połączonych jednolitym systemem wartości, akceptujących określony porządek społeczno gospodarczy. Jej początków należy upatrywać w sytuacji, jaką przyniosły rezultaty II wojny światowej: pojałtańskim porządku świata i kształtowaniem się dwubiegunowego modelu stosunków międzynarodowych - zapadnięciem tzw. żelaznej kurtyny, podziałem Europy na dwie strefy wpływów. Ważnym elementem w budowaniu nowego porządku było utworzenie w 1948 r. Organizacji Europejskiej Współpracy Gospodarczej dla zarządzania Amerykańskim Funduszem Marshalla (przekształconą później w OECD - Organizację Współpracy i Rozwoju). W 1949 roku powstała Rada Europy, jedna z najstarszych i największych organizacji politycznych Europy.
Historię dzisiejszej UE należy wywodzić również z podpisanego w 1951 r. Traktatu Paryskiego powołującego do życia Europejską Wspólnotę Węgla i Stali (EWWiS). W 1957 r. w Rzymie na mocy tzw. Traktatów Rzymskich powstały Europejska Wspólnota Gospodarcza (EWG) i Europejska Wspólnota Energii Atomowej (EUROATOM). Przejawem dalszych działań w sferze integracji było przyjęcie Jednolitego Aktu Europejskiego z 1986 r. mówiącego o planach stworzenia jednolitego rynku wewnętrznego między państwami członkowskimi, który miał gwarantować swobodę poruszania ludzi i kapitału. Ów akt po raz pierwszy akcentował konieczność wspólnych działań politycznych. Traktat z Maastricht z 1992 r., poszerzający działalność UE o niewymienione wcześniej dziedziny (polityka obronna i zagraniczna), uzupełnia fundamentalną triadę prawną (Traktaty Rzymskie, Jednolity Akt Europejski, Traktat z Maastricht) stanowiącą o istocie UE.
Kraje Zachodu przechodziły trudną drogę przemian, lecz cały czas przyświecała im idea i marzenie o Wspólnej Europie. Nadrzędnym celem UE stało się przyczynianie do równomiernego wzrostu ekonomicznego całej wspólnoty, wzrostu poziomu życia i integracji gospodarczej, a ostatnio dążenie do powiększenia wspólnoty o kolejne kraje.
CZŁONKOWIE I DATY PRZYSTĄPIENIA
Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, Włochy, Niemcy - 1951
Dania, Irlandia, Wielka Brytania - 1973
Grecja - 1981
Hiszpania, Portugalia - 1986
Austria, Finlandia, Szwecja - 1995
CELE I ZAMIERZENIA
Państwa członkowskie zgodziły się nie tylko na utrzymywanie więzi politycznych oraz gospodarczych, ale i na prowadzenie uzgodnionej polityki zagranicznej i współpracy w kwestiach bezpieczeństwa i prawa. Mówi się o trzech filarach Unii: pierwszym są kwestie realizowane już przez Wspólnotę Europejską (integracja gospodarcza i polityczna Europy Zachodniej, zgodnie z postanowieniami traktatu rzymskiego), drugim - koordynacja polityki zagranicznej oraz kwestii bezpieczeństwa zewnętrznego, a trzecim - koordynacja spraw wewnętrznych i prawa. Propozycja wprowadzenia wspólnej waluty na całym obszarze UE (choć już dokonana) budzi wątpliwości niektórych członków (np. Wielkiej Brytanii)
PODSTAWY PRAWNE
Traktaty Rzymskie (1957), dwa porozumienia międzynarodowe podpisane w Rzymie przez Belgię, Francję, Włochy, Luksemburg, Holandię i Republikę Federalną Niemiec. Traktaty powoływały Europejską Wspólnotę Gospodarczą EWG i Europejską Wspólnotę Energii Atomowej EUROATOM. Traktaty zawierały również postanowienia o wolnym przepływie siły roboczej i kapitałów między państwami członkowskimi, zniesieniu barier celnych i ograniczeń monopolistycznych, prowadzeniu wspólnej polityki rolnej i handlowej. Nowi członkowie Wspólnoty zostali zobowiązani do przestrzegania powyższych postanowień. Traktat z Maastricht był pomyślany jako rozwinięcie traktatów rzymskich.
Jednolity Akt Europejski (1986), ważny element ewolucji EWG. Postanowiono w nim, że do końca 1992 r. zostanie utworzony jednolity rynek wewnętrzny wspólnoty. W jego ramach będą mogły swobodnie poruszać się osoby i dobra, wymieniać będzie można usługi i kapitał. Jednolity Akt Europejski po raz pierwszy zaakcentował konieczność współpracy politycznej w zakresie bezpieczeństwa państw członkowskich i ochrony wspólnych wartości, podstawowych interesów, demokracji, praw człowieka.
Traktat z Maastricht (1992). miasto w Holandii, miejsce zawarcia traktatu przez przywódców 12 państw członkowskich Wspólnoty Europejskiej. Uzgodniony w traktacie projekt Unii Europejskiej (UE) miał być ratyfikowany przez poszczególne państwa. Traktat przewiduje powstanie unii politycznej wraz z wprowadzeniem "obywatelstwa Unii", doprowadzenie do ostatecznej unii monetarnej, połączone z utworzeniem Europejskiego Banku Centralnego, prowadzenie wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, zacieśnienie współpracy w dziedzinie polityki wewnętrznej i ochrony środowiska, wzmocnienie roli Parlamentu Europejskiego, w końcu tzw. subsydiarność, czyli określenie sytuacji, w których Unia może wkraczać w sprawy, rozstrzygane normalnie na szczeblu państw członkowskich.
INSTYTUCJE POLITYCZNE UNII EUROPEJSKIEJ
Komisja Europejska - organ wykonawczy Wspólnoty, w skład wchodzą przedstawiciele wszystkich krajów, wybierani na 4 lata. Do zadań Komisji należy zgłaszanie projektów nowych ustaw, propozycje kierunków polityki
Rada Ministrów - najwyższy organ UE, składa się z ministrów wszystkich krajów, podejmuje decyzje w oparciu o propozycje przedkładane przez Komisję i po konsultacji z Parlamentem. Obraduje w Brukseli lub Luksemburgu.
Parlament Europejski - liczy 626 posłów wybieranych na okres 5 lat w powszechnych i bezpośrednich wyborach. Sesje parlamentu odbywają się w Strasbourgu lub Luksemburgu. Uprawnienia: zatwierdzanie budżetu, kontrola prac Komisji, inicjatywa ustawodawcza.
Trybunał Sprawiedliwości - najwyższy organ sądowy UE, składa się z 13 sędziów i 16 obrońców generalnych mianowanych na 6 lat. Rozsądza spory prawne i kontroluje wprowadzanie decyzji w życie, rozstrzyga spory między krajami członkowskimi i między krajami a instytucjami UE. Siedziba w Luksemburgu.
Rada Europejska - tworzą ją przywódcy państw oraz rządów UE. Celem Rady jest przyczynianie się do wszelkiego rodzaju współpracy. Przedmiotem działań są sprawy gospodarcze, społeczne, kulturalne, naukowe, prawne, administracyjne, pokoju i bezpieczeństwa, polityki zagranicznej. Omawia problemy, zaleca sposoby ich rozwiązania, działa w sferze przestrzegania praw człowieka, kładzie nacisk na utrzymanie demokracji. Organy Rady Europy to Komitet Ministrów, Zgromadzenie Parlamentarne i Sekretariat Rady Europy.
PERSPEKTYWY
Z Unią stowarzyszonych jest wiele krajów. Po spełnieniu pewnych warunków do Unii mają być przyjęte Turcja, Malta i Cypr. W 1987 akces do Wspólnoty złożyło Maroko, ale wniosek ten został odrzucony. Unia zgodziła się współpracować i negocjować w sprawie przyjęcia z wieloma państwami dawnego bloku radzieckiego, w tym z Polską, Węgrami, Rumunią, Bułgarią, Czechami i Słowacją. Szczyt państw UE w Kopenhadze (1993) oficjalnie potwierdził, że państwa te mogą stać się członkami wspólnoty, gdy obie strony będą odpowiednio do tego przygotowane ekonomicznie i politycznie. Bardziej ograniczone porozumienia zawarto w 1994 z Rosją i Ukrainą.
SYMBOLE UNII EUROPEJSKIEJ
Symbolem UE jest wieniec 12 gwiazd w kolorze żółtymi na błękitnym tle, hymnem zaś preludium "Ody do radości" z IX symfonii Ludwiga van Beethovena.
POLSKIE ASPIRACJE
Polska, po przemianach ustrojowych 1989 r., aspiruje do znalezienia się w europejskim klubie bogaczy, jakim bez wątpienia jest Unia. Samo sformułowanie "klub" niesie ze sobą wiele zobowiązań stojących przed naszym krajem. Unijne zasady, przepisy i normy prawne, obowiązki ekonomiczne to swoisty statut, zbiór elementów, które Polska przed przystąpieniem musi zaakceptować, prowadząc ciężkie negocjacje z Brukselą. W 1990 r. rozpoczęły się pierwsze formalne rokowania, w 1991 r. Polska podpisała Układ Europejski o stowarzyszeniu, w 1993 r. po szczycie UE w Kopenhadze uzyskaliśmy potwierdzenie państw członkowskich o woli przyjęcia nowych członków po spełnieniu określonych kryteriów. W kwietniu 1994 r. Polska złożyła oficjalny wniosek o członkostwo. W roku 1996 powstał Komitet Integracji Europejskiej, a w roku następnym Rada Europejska w Luksemburgu podjęła decyzję o rozpoczęciu negocjacji z pięcioma krajami Europy Środkowo Wschodniej (Polska, Czechy, Węgry, Estonia, Słowenia) oraz z Cyprem. W marcu 1998 r. rozpoczęto oficjalne negocjacje w Brukseli. W kwietniu 1998 r. zaczął się screening - przegląd prawodawstwa polskiego pod kątem jego zgodności z prawem UE. Precyzyjna data przystąpienia Polski do europejskich struktur polityczno gospodarczych nie jest jeszcze znana.
1998-2000 magazyn Sum Ergo Cogito
PRZEPISY KRAJOWE WAŻNIEJSZE OD WSPÓLNOTOWYCH
Działalność gospodarcza w Unii
Kwestie zakładania przedsiębiorstwa na terytorium państw członkowskich UE regulowane są zapisami Traktatu Rzymskiego i dyrektywami Rady, które mówią o pełnej swobodzie prowadzenia tego typu działalności. Jednak firma chcąca robić interesy za granicą musi znać dobrze przepisy kraju, w którym chce funkcjonować, mają one zasadnicze znaczenie i często mogą odbiegać od unijnych standardów.
Działalność gospodarczą osób prawnych reguluje art. 48 Traktatu Rzymskiego. Zgodnie z nim przez spółki lub przedsiębiorstwa rozumie się firmy zakładane według prawa cywilnego i handlowego, łącznie ze spółdzielniami i innymi formami organizacjami, z wyjątkiem tych, które nie prowadzą działalności nastawionej na zysk. Pojęcie przedsiębiorstwa potraktowano bardzo szeroko, gdyż jego zakresem objęto także podmioty nie posiadające osobowości prawnej.
Zgodnie z art. 48 Traktatu spółki lub przedsiębiorstwa utworzone zgodnie z ustawodawstwem jednego z państw UE i mające statutową siedzibę, zarząd lub główne przedsiębiorstwo na terenie Wspólnoty, mogą działać gdziekolwiek na jej terenie. Dlatego też państwo, które będzie próbowało potraktować jakąś firmę inaczej tylko dlatego, że ma ono siedzibę w innym państwie członkowskim, dopuszcza się naruszenia tzw. zasady traktowania narodowego. Oznacza to, że osoby prawne podlegają tym samym zasadom swobody przemieszczania się i prowadzenia działalności gospodarczej, co obywatele innych państw członkowskich. Przedsiębiorcy ci mają również prawo wyboru odpowiedniej formy dla prowadzenia działalności gospodarczej w innym państwie członkowskim i ta swoboda nie może być ograniczana przez np. dyskryminujące przepisy podatkowe.
Pierwszy krok
Nabywanie nieruchomości przez cudzoziemców jest związane bardzo często z rozpoczęciem działalności gospodarczej. Zgodnie z Układem Europejskim firmę na terenie UE mogą założyć zarówno osoby fizyczne, jak i przedsiębiorstwa. Dla tych pierwszych oznacza to prawo do podejmowania i prowadzenia działalności na zasadzie samozatrudnienia (na własny rachunek). Mogą to być niewielkie warsztaty, jak i poważniejsze przedsięwzięcia.
Firmom zaś wolno zakładać przedsiębiorstwa podległe oraz oddziały i agendy. Jednak sprawa nie jest do końca taka prosta.
W Anglii na przykład polski przedsiębiorca, chcący otworzyć firmę produkcyjną bądź usługową, musi udowodnić, że rynek potrzebuje wyrobów bądź usług, które zamierza oferować. Układ Europejski wyznacza tylko ogólne ramy prowadzenia działalności gospodarczej przez Polaków w państwach UE. Firmy zakłada się na zasadach prawa kraju, w którym będą działać. W Układzie zdefiniowano pojęcie przedsiębiorstwa polskiego i przedsiębiorstwa Wspólnot. Oznacza to w pierwszym przypadku firmę założoną zgodnie z polskim prawem, w drugim - powstałą na podstawie przepisów jednego z państw członkowskich. Musi mieć ona także rzeczywiste i stałe powiązania z gospodarką polską lub przynajmniej jednego kraju UE.
Do uznania firmy za polską albo wspólnotową wystarczy posiadanie na terytorium Polski lub Unii zarejestrowanego biura, siedziby zarządu lub prowadzenia na terenie tych krajów głównej działalności. Sformułowanie zawarte w art. 48 Układu, dotyczące "rzeczywistych i stałych powiązań", może być różnie interpretowane - w przypadku sporów problemy rozstrzyga Rada Stowarzyszenia.
Układ precyzuje także pojęcie obywateli polskich i wspólnotowych. Są to osoby fizyczne, które mają obywatelstwo naszego kraju bądź jednego państwa Piętnastki. Warunek uzyskania prawa pobytu na terytorium UE nie wystarcza, aby przy prowadzeniu działalności gospodarczej powoływać się na postanowienia Układu. Konieczne jest spełnienie kryteriów obywatelstwa.
Traktowanie narodowe
Jednym z najważniejszych zobowiązań w sferze stosunków gospodarczych, wynikających z Układu Europejskiego, jest zasada traktowania narodowego. Jej istota sprowadza się do zobowiązania, że będą wzajemnie stosowane te same kryteria, odnoszące się do zakładania i prowadzenia przedsiębiorstwa na terytorium Polski lub jednego z krajów członkowskich Unii. Inaczej mówiąc Niemcy czy Austriacy z prawnego punktu widzenia powinni traktować formę powołaną w ich kraju przez Polaka nie gorzej niż swoją własną.
Kraje członkowskie Wspólnot uznały, że mogą wprowadzić zasadę traktowania narodowego w stosunku do obywateli i przedsiębiorstw pochodzących z terytorium Polski już od dnia wejścia w życie Układu. Polska zapewniła sobie czasowe ograniczenia w stosowaniu tego zobowiązania (w niektórych określonych dziedzinach gospodarki). Terminy ograniczania różnic w traktowaniu firm z UE zostały zapisane w art. 44 pkt 1 i 2 Układu Europejskiego.
Artykuł 47 Układu wspomina natomiast o dodatkowych wymaganiach, dotyczących np. źródeł pochodzenia kapitału bądź powiązań kapitałowych, które można zastosować przy otwieraniu przedstawicielstw przedsiębiorstw jednej na terytorium drugiej strony Układu. Powinny one dotyczyć regulacji wyłącznie niezbędnych ze względu na różnice prawne i techniczne.
Praktyka
Układ Europejski wyznacza ogólne zasady otwierania i prowadzenia firm w kraju Wspólnoty. Tak naprawdę jednak istotne, z punktu widzenia polskich przedsiębiorców, są przepisy kraju, w którym chce się działać. W Holandii podstawowym obowiązkiem przed rozpoczęciem działalności jest rejestracja filii w regionalnej izbie handlowo-przemysłowej, odpowiedniej dla miejsca, w którym powstało biuro.
Wymagane dokumenty:
l wypełnione formularze (udostępnione przez izbę) prezentujące w szczególności firmę, jej zarząd oraz inne dane, m.in. wysokość planowanych nakładów na uruchomienie filii;
l zaświadczenie o rejestracji firmy, potwierdzające prawo do prowadzenia określonej działalności;
l bilans z ostatniego roku kalendarzowego;
l pełnomocnictwo oraz dokument tożsamości osoby reprezentującej firmę;
l statut filii, określający zakres jej działania, nazwę handlową oraz jej adres;
l umowę o dzierżawę pomieszczenia, przeznaczonego na siedzibę biura w Holandii;
l zezwolenie na pobyt stały w Holandii oraz dla osoby upoważnionej do reprezentowania interesów firmy.
Dokumenty powinny być przedstawione w oryginale z wyjątkiem umowy najmu, dokumentów tożsamości oraz zezwolenia na pobyt. Tłumaczenia powinny być wykonane przez tłumacza przysięgłego.
Polskie zwierciadło
Obywateli państw członkowskich i przedsiębiorstwa Wspólnot chcących założyć firmy na terytorium naszego kraju obowiązują przepisy prawa polskiego oraz zobowiązania wynikające z Układu Europejskiego. Jego postanowienia są w zasadzie identyczne dla obu stron. Na podstawie układu nasz kraj zobowiązał się do:
l niewprowadzania żadnych nowych utrudnień w okresie przejściowym (z wyjątkami),
l stopniowego ułatwiania prowadzenie działalności gospodarczej w naszym kraju firmom i obywatelom państw Wspólnoty.
W Układzie ustalono też harmonogram wprowadzenia przez stronę polską zasady traktowania narodowego. Zgodnie z tym terminarzem zakończenie tego procesu powinno nastąpić wraz z upływem okresu przejściowego (10 lat od momentu wejścia w życie Układu, czyli najpóźniej w roku 2004).
Przyjęcie zobowiązania, w myśl którego Polska zapewni traktowanie narodowe firmom i obywatelom UE, nie jest równoznaczne z jego wprowadzeniem w życie z mocy prawa. Wynika to bezpośrednio z postanowień Układu, które ustalają w formie załączników terminy dla poszczególnych dziedzin wprowadzenia tej zasady, a zarazem zawierają tzw. klauzulę ewolucyjną, pozwalającą, w określonych sytuacjach, na możliwość ich zmiany. O skróceniu bądź wydłużeniu terminu w niektórych dziedzinach decyduje Rada Stowarzyszenia RP-UE.
Klauzule ochronne
Układ Europejski pozwala, w ściśle określonych przypadkach, przywracać na okres przejściowy niektóre zniesione już ograniczenia lub wprowadzać nowe środki ochronne. Postanowieniami tymi objęta została również tzw. jednostronna klauzula zabezpieczająca stronę polską w dziedzinie zakładania przedsiębiorstwa. Dotyczy ona jedynie nowo powstających firm, a nie tych, które rozpoczęły już swoją działalność. Jej celem jest ochrona słabszego gospodarczo partnera (w tym przypadku Polski). Umożliwia ona bowiem czasowe ograniczenie konkurencji, gdy jakaś dziedzina przemysłu jest:
l w trakcie restrukturyzacji;
l znajduje się w obliczu poważnych trudności, zwłaszcza takich, które mogą wywołać problemy społeczne, np. bezrobocie;
l grozi jej wyeliminowanie lub drastyczne zmniejszenie udziału w rynku na skutek działań firm zagranicznych;
l jest dziedziną nową.
Polska może także, podobnie jak strona unijna, nie dopuścić zagranicznych firm do zakładania przedsiębiorstwa i rozpoczynania działalności gospodarczej w dziedzinach, które mogą odgrywać istotną rolę dla bezpieczeństwa państwa. Osobnym celom służy wyłączenie z zakresu stosowania postanowień Układu działalności, która na terytorium Polski jest związana ze sprawowaniem funkcji publicznych.
Wszystkie te procedury przestaną obowiązywać, gdy Polska znajdzie się w UE. Wtedy zarówno nasi obywatele, jak i firmy zostaną podporządkowane prawu wspólnotowemu.
Tomasz Pietryga
Ograniczenia w działalności gospodarczej
Układ Europejski zawiera postanowienia, umożliwiające każdej ze stron niedopuszczenie firm zagranicznych do zakładania przedsiębiorstw zajmujących się działalnością, która może być istotna z punktu widzenia szeroko rozumianego bezpieczeństwa kraju.
Postanowienia te zezwalają na tworzenie i utrzymywanie ograniczeń w stosowaniu Układu ze względu na:
l realizowaną przez władze krajowe politykę społeczną,
l bezpieczeństwo,
l zdrowie publiczne.
Podobnym celom służy wyłączenie z zakresu stosowania Układu działalności, która na terytorium każdej ze stron jest związana ze sprawowaniem funkcji publicznych (np. w sądownictwie, wojsku i policji).
Gazeta Prawna Nr 56/01 z dnia 14.05.2001
Żywność zgodnie z wymaganiami Unii
Zofia Brzeska
29 marca 2001 r. Sejm uchwalił nową ustawę o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia, dostosowującą polskie prawodawstwo w tym zakresie do prawa Unii Europejskiej.
Nowa ustawa określa:
1) warunki produkcji środków spożywczych, używek, substancji pomagających przetwarzaniu, dozwolonych substancji dodatkowych oraz innych dodatków do środków spożywczych i używek oraz obrotu tymi artykułami,
2) zasady dotyczące zapewnienia właściwej jakości zdrowotnej artykułów, o których mowa powyżej,
3) wymagania dotyczące przestrzegania zasad higieny w procesie produkcji i obrocie tymi artykułami,
4) wymagania zdrowotne wobec osób biorących udział w procesie produkcji i kwalifikacji tych osób w zakresie przestrzegania zasad higieny,
5) wymagania dotyczące materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością oraz
6) zasady przeprowadzania urzędowej kontroli żywności.
Ustawy nie stosuje się natomiast do środków spożywczych i używek produkowanych, przechowywanych, spożywanych i używanych wyłącznie we własnym gospodarstwie domowym do zaspokajania potrzeb tego gospodarstwa lub przywożonych w tym celu z zagranicy oraz do artykułów przeznaczonych do rozpoznawania, zapobiegania lub leczenia chorób, stanowiących środki farmaceutyczne lub materiały medyczne
LEGISLACJA
Prace nad dostosowaniem polskiego prawa do prawa Wspólnot Europejskich trwają od chwili wejścia w życie Układu Europejskiego (umowy ustanawiającej stowarzyszenie między Polską a Wspólnotami Europejskimi i Ich Państwami Członkowskimi).
Artykuł 69 tego dokumenty zobowiązuje stronę polską do zbliżania (harmonizacji) naszego ustawodawstwa do norm prawa Wspólnot Europejskich. Wdrożenie prawa wspólnotowego jest też koniecznym elementem przygotowania krajów kandydujących do członkostwa w Unii Europejskiej.
Dla przyspieszenia procesu harmonizacyjnego utworzono w naszym parlamencie nadzwyczajną Komisję Prawa Europejskiego (uchwala Sejmu RP z dnia 13 lipca 2000 r.). W skład komisji (44 posłów) weszli przedstawiciele wszystkich klubów parlamentarnych. Pracom komisji przewodniczy prof. Bronisław Geremek. Komisja rozpatruje projekty ustaw dostosowujących prawo polskie do prawa Unii Europejskiej tzw. ustaw dostosowawczych. Wyróżniono dwie kategorie ustaw dostosowawczych; ustawy zbiorcze - zawierające przepisy z kilku gałęzi prawa, ustawy całościowe - harmonizujące prawo w określonej dziedzinie. Wraz z utworzeniem Komisji Prawa Europejskiego praca nad dostosowaniem prawa nabrały tempa. W ostatnim raporcie Komisji Europejskiej o postępach Polski w przygotowaniu do członkostwa w UE (listopad 2000 r.) doceniono wysiłek naszego w przyjmowaniu prawa europejskiego. Jednak dużo pozostało jeszcze do zrobienia. Dorobek prawny Unii Europejskiej, tzw. aquis communitaire, obejmuje kilkanaście tysięcy aktów prawnych. Warunkiem członkostwa jest uzyskanie zasadniczej zgodności naszych przepisów z przepisami obowiązującymi dzisiejsze kraje członkowskie.