Prawo rolne Unii Europejskiej. Wspólna Polityka Rolna

GENEZA WPR

· zasady protekcjonizmu w XIX w. – tanie zboże z USA, lobby rolnicze np. we Francji
· po II wojnie św. obawa przed zależnością w zakresie wyżywienia od USA
· zabiegi Francji (konkurencyjne nadwyżkowe rolnictwo) o włączenie rolnictwa do Traktatu Rzymskiego w trosce o dostęp do rynków (USA, Kanada, Am. Pd.) i równoważenie wzrostu znaczenia gospodarki niemieckiej
· konferencja w Messynie w 1955 – decyzja o włączeniu rolnictwa do Traktatu

Na kształt postanowień miały wpływ:
v różnice w systemach rolnych w pierwszych państwach członkowskich (potencjał i miejsce rolnictwa w gospodarce narodowej) i sprzeczność interesów z tego wynikająca:
* Włochy, Irlandia – bardzo wysoki udział rolnictwa (we Włoszech przeważa produkcja roślinna)
* Francja, Holandia, Dania – duże znaczenie rolnictwa, rolnictwo wydajne
* RFN, Belgia, GB – rolnictwo sektorem pobocznym (przewaga importu nad eksportem)
v różnice w zakresie interwencjonizmu państwowego (zaraz po wojnie celem było osiągniecie przedwojennego poziomu produkcji, od lat 50-tych celem stała się efektywność produkcji – specjalizacja, reorganizacja instrumentów i struktur):
* Niemcy, Francja, Irlandia – system restrykcji importowych dla podtrzymania poziomu cen
* Belgia, Holandia, Dania – formy podtrzymywania dochodów rolniczych stosowane w stopniu ograniczonym
* GB – ceny kształtowane w bezpośredniej konkurencji z tanim importem, dochody rolnicze wspomagane dopłatami wyrównawczymi do cen rynkowych

Stosowane metody ograniczania liczby ludności w rolnictwie:
v zachęty do wcześniejszego zaprzestania działalności rolnej połączone z pomocą dla młodych rolników (finansowa: w nabywaniu ziemi i modernizacji infrastruktury)
v ułatwienia w koncentracji ziemi i usprawnianiu infrastruktury (zarówno technicznej, jak i intelektualnej) w celu zwiększenia wydajności pracy


CELE WPR

Art. 33 ust. 1 Traktatu Rzymskiego:
zwiększenie wydajności rolnictwa poprzez popieranie postępu technicznego, racjonalny rozwój produkcji rolnej oraz możliwie najlepsze wykorzystanie czynników produkcji, szczególnie siły roboczej;
zapewnienie w ten sposób odpowiedniego poziomu życia ludności rolniczej, szczególnie poprzez indywidualnego dochodu osób zatrudnionych w rolnictwie;
stabilizacje rynków
zapewnienie ciągłości zaopatrzenia (bezpieczeństwa dostaw);
zapewnienie odpowiednich cen przy dostawach dla konsumentów (dostaw przy odpowiednich cenach);

Art. 33 ust. 2 określa czynniki, które należy uwzględnić przy konstruowaniu polityki rolnej:
szczególny charakter gospodarki rolnej wynikający ze struktury społecznej rolnictwa oraz różnic strukturalnych i naturalnych między poszczególnymi regionami rolniczymi
konieczność stopniowego usuwania tych różnic (wprowadzania środków dostosowawczych)
fakt, że rolnictwo w państwa członkowskich stanowi dział ściśle związany z całością gospodarki

Zatem polityka rynkowa i polityka strukturalna powinny być ze sobą powiązane. Takie były też wnioski konferencji w Stresie w 1958r. Cele sformułowane w Traktacie odzwierciedlają system i instrumenty stosowane w pierwszych państwach członkowskich.


ZAŁOŻENIA WPR

1. Zapewnienie samowystarczalności Wspólnoty w zakresie produktów rolnych w strefie umiarkowanej.
2. Podstawową jednostką produkcyjna jest gospodarstwo rodzinne (w Stresie uznano konieczność wspierania gosp. rodzinnych, ich możliwości produkcyjnych i konkurencyjności).
3. Rolnictwo jest szczególnym działem gospodarki.
4. Wspólny Rynek wymaga regulacji – w zakresie rynków branżowych i instrumentów polityki, z uwzględnieniem praw rynkowych.
5. Europeizacja regulacji prawnych – rynek rolny ma być rykiem wspólnotowym.


INSTRUMENTY WPR

Dzielą się zasadniczo na dwie grupy:
v służące do ochrony rynku wewnętrznego przed napływem tańszych produktów rolnych np. cła, opłaty eksportowe, dopłaty eksportowe, kontyngenty
v instrumenty stosowane na rynku wewnętrznym Wspólnoty:
typu rynkowego np. ceny, premie produkcyjne, kwoty produkcyjne
typu strukturalnego (rozwój obszarów wiejskich) np:
* wsparcie modernizacji,
* wcześniejsze emerytury,
* pomoc dla młodych rolników,
* pomoc dla gospodarujących na terenach o niekorzystnych warunkach,
* pomoc dla form zrzeszania rolników,
* wspieranie przedsięwzięć rolno-środowiskowych,
* wyłączanie gruntów z produkcji,
* konwersja produkcji


EWOLUCJA WPR

W 1958 na konferencji w Stresie rozwinięto zapisy Traktatu i ustalono wzorzec rolnictwa europejskiego: instrumenty miały być nakierowane na rozwój gospodarstw rodzinnych (największe możliwości dostosowawcze).
W pierwszym okresie przyjęto politykę rynkową – oparcie rynku na wspólnych zasadach. W 1967 ustalono jednolite ceny wybranych produktów rolnych dla całego obszaru Wspólnoty. Organizowano rynek wewnętrzny i zasady obrotu z państwami trzecimi. Różne elementy systemu integracji wprowadzane były w różnym czasie. Zasady polityki rynkowej:
v swobodnej wymiany produktów rolnych na rynku wspólnotowym – zniesienie ceł, opłat i ograniczeń
v ujednolicenie systemu interwencji – jednakowe ceny „decydowane” na szczeblu wspólnotowym
v preferencja dla produktów rolnych wspólnotowych – usystematyzowanie wspólnego obrotu z krajami trzecimi
v solidarności – dotyczy finansowania integracji rolnictwa (1962 utworzono Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnych)
W 1970 zakończono pierwsza fazę rozwoju wspólnego rynku - od tego czasu: jednolity rynek produktów rolnych.
Memorandum Komisji z 1968 roku spowodowało dyskusję na temat roli i instrumentów polityki strukturalnej, np. wyłączanie wskazanego obszaru gruntów rolnych z produkcji rolnej. Dopiero w 1972 r. wydano dyrektywy strukturalne:
159/72 – Dyrektywa Modernizacyjna
160/72 – Dyrektywa Odstąpieniowa
161/72 – Dyrektywa Informacyjna
W 1975 wydano Dyrektywę Górską (268/75) dot. wsparcia rozwoju rolnictwa na terenach górskich i rolniczo upośledzonych.

Lata 70-te to okres ożywienia polityki regionalnej i socjalnej (uzupełnienie programów oddziaływania na rolnictwo):
XII 1984 - powołanie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (instytucja koordynująca transfer środków do regionów opóźnionych)
połowa lat 70-tych – modyfikacja Europejskiego Funduszu Socjalnego (możliwość częściowego finansowania ze środków wspólnotowych dokształcania zawodowego osób odchodzących z rolnictwa)

Na przełomie lat 70-tych i 80-tych wystąpiły nadwyżki na rynkach krajowych, co oznacza skuteczność WPR w zakresie zapewniania wzrostu produkcji. Ujawniły się także dysproporcje systemowe:
przewaga instrumentów o charakterze rynkowym – w latach 60-tych celem było pobudzenie wzrostu, marginesowo traktowano znoszenie barier strukturalnych
nierównomierne podtrzymywanie różnych rynków branżowych – wsparcie tych o słabej dynamice rozwojowej
nierównomierne rozłożenia korzyści płynących z realizacji WPR pomiędzy poszczególne regiony – większe korzyści na północy Europy

Dyskusje wywołane ujawnianiem się dysproporcji oraz uzgodnieniami Rundy Urugwajskiej GATT spowodowały powstanie programu reform WPR, wdrażanego od 1986 r. w trzech kierunkach:
zmniejszanie roli środków o charakterze rynkowym:
bardziej restrykcyjna polityka cen
wprowadzenie kwot produkcyjnych
ograniczenie i zaostrzenie ekonomicznych i technicznych parametrów skupu interwencyjnego
wsparcie polityki rynkowej instrumentami typu strukturalnego – instrumenty z zakresu modernizacji gospodarstw i przetwórstwa uzupełniono instrumentami zmierzającymi do ekstensyfikacji i wyłączania ziemi z produkcji
powiązanie polityki strukturalnej z polityką socjalną i regionalną

Dzięki powyższym zmianom oraz dyscyplinie budżetowej w latach 1988-89 rynki rolne osiągnęły niemal poziom równowagi, zlikwidowano zapasy interwencyjne, zmniejszono wydatki na likwidacje nadwyżek. W rzeczywistości był to jednak skutek kryzysu produkcji i już w 1990 nadwyżki osiągnęły wysoki poziom.
Odnotowane problemy strukturalne:
ponad połowa rolników przekroczyła 55 lat
różnice w dochodach między krajami wynosiły prawie 3:1
co trzeci rolnik pracował poza gospodarstwem rolnym
duże różnice w średniej wielkości gospodarstw (od 4 do 65 ha)

W 1991 roku opracowano Materiał do refleksji w sprawie ewolucji i przyszłości WPR oraz Rozwój i przyszłość WPR. Proponują one przeformułowanie celów i zasad WPR oraz mechanizmów jej funkcjonowania:
zwracają uwagę na ogólnospołeczną funkcję sektora rolnego (ochrona środowiska i krajobrazu wiejskiego, zachowanie preferowanego przez społeczeństwo modelu gospodarstwa rodzinnego)
sugerują utrzymanie odpowiedniej liczby rolników i skoncentrowanie się na konkurencyjności i efektywności (szczególnie ograniczeniu nadwyżek)
proponują techniki bardziej ekstensywne, chroniące środowisko
postulują zastąpienie instrumentów gwarancyjno-cenowych płatnościami bezpośrednimi

Polityka rolna prowadzona w latach 1993-96 zakładała:
spadek cen gwarantowanych (15-33%) rekompensowany dopłatami bezpośrednimi
zerwanie związku między produkcją a wysokością wsparcia finansowego (pomoc na 1ha a nie na 1t)
nacisk na politykę strukturalną (włączoną w system interwencji rynkowej) – przyniosła poprawę równowagi rynkowej, obniżyła koszty produkcji, np. poprzez zmniejszenie wykorzystania nawozów

W Agendzie 2000 zadecydowano o kontynuacji reformy do 2006 roku. W ujęciu Raportu Baquela (?) ewolucja polityki rolnej ma zmierzać do włączenia jej w strategię rozwoju regionów wiejskich.

Wyróżnia się 3 tendencje zmian w WPR:
od intensyfikacji do ekstensyfikacji produkcji – rozwój instytucji typu strukturalnego wprowadzany od lat 80-tych, służący obniżeniu produkcji
od polityki rynkowej do polityki strukturalnej – uwagę na problemy strukturalne zwróciło uwagę Memorandum Komisji a po 1985 r. polityka strukturalna stałą się równoważna rynkowej a jej znaczenie ciągle rośnie
od polityki rolnej do polityki wiejskiej – od lat 90-tych wsparcie dla rolnictwa traktuje się jako wsparcie rozwoju obszarów wiejskich, na mocy rozporządzenia 1257 z 1990r. środki na ten cel pochodzą z sekcji gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnych (czyli środków finansowania polityki rynkowej)

WSPÓLNOTOWE PRAWO ROLNE – CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA

POJĘCIE, PRZEDMIOT, DZIAŁY

Zakres prawa rolnego odpowiada zakresowi WPR, ulegało zmianom wraz z WPR, ma charakter z reguły prawa publicznego. Mówi się o jego specjalnym statusie wynikający z Traktatu Rzymskiego oraz rozbudowanego prawa wtórnego. Wyróżnia się:
prawo rynków rolnych:
prawo organizacji branżowych rynków rolnych
instrumenty stosowane na tych rynkach
prawo struktur rolnych (obecnie prawo rozwoju obszarów wiejskich):
modernizacja gospodarstw rolnych
zmiany generacji w rolnictwie
związki i zrzeszenia producentów rolnych
pomoc inwestycyjna dla rolników i gospodarstw położonych na terenach rolniczo upośledzonych
prawo wcześniejszych emerytur i pomocy dla młodych rolników
przedsięwzięcia rolno-środowiskowe
zalesianie gruntów
zapewnienie jakości produkcji rolnej
prawo żywnościowe (odrywa się od prawa rolnego):
standardy jakości
bezpieczeństwo żywności
ochrona konsumenta
prawo ochrony środowiska w rolnictwie


ŹRÓDŁA WSPÓLNOTOWEGO PRAWA ROLNEGO

Prawo pierwotne:
Traktat Rzymski z 25 III 1957r.
akty normatywne rangi traktatowej
układy o stowarzyszeniu
traktaty o akcesji

Prawo wtórne:
rozporządzenia – główna metoda regulacji
dyrektywy
orzeczenia ETSu


PODSTAWOWE POJĘCIA WSPÓLNOTOWEGO PRAWA ROLNEGO

Rolnictwo:
brak definicji legalnej
wyprowadza się z tzw. postanowień rolnych Traktatu Rzymskiego oraz legislacji wtórnej
art.32 ust.1 wyróżnia rolnictwo i handel produktami rolnymi: rolnictwo obejmuje te dziedziny rolnicze, których istotą nie jest wyłącznie handel produktami rolnymi
z definicji produktu rolnego wynika, że rolnictwo to działalność wytwarzająca produkty rolne (wymienione w aneksie I do Traktatu Rzymskiego) – dlatego rybactwo zalicza się do rolnictwa
przetwórstwo w postaci tzw. pierwszego stopnia przetworzenia wchodzi w zakres rolnictwa
do pojęcia rolnictwa włącza się ochronę środowiska, konserwacje krajobrazu wiejskiego, działalność agroturystyczną (choć tylko w warunkach ich połączenia z własną, rolniczą działalnością)

Produkt rolny:
podwójne określenie w Traktacie Rzymskim: definicja i aneks
art.32 ust.1 – produktem rolnym, są płody ziemi, hodowli oraz rybołówstwa a także pozostające z nimi w bezpośrednim związku produkty pierwszego stopnia przetworzenia (wg orzeczenia ETS takie, dla których istnieje ekonomiczna współzależność między produktem podstawowym a przetworzonym)
art32. ust.3 – WPR stosuje się do produktów umieszczonych w aneksie (grzyby nie są produktem rolnym)

Producent rolny:
brak definicji traktatowej (Traktat wymienia podmioty zajmujące się działalnością rolniczą oraz producentów)
ETS – producentem jest podmiot, który wytwarza produkty rolne
szczegółowe określenie w Dyrektywie Modernizacyjnej 159/72 obejmuje osoby fizyczne i prawne
problem z rozróżnieniem między producentem a przetwórcą

Gospodarstwo rolne:
brak abstrakcyjnej definicji ogólnej
doktryna uważa definicję za bezużyteczną
dyrektywa z 1975r. za gospodarstwo rolne uważa jednostkę techniczno-ekonomiczną podlegającą jednemu kierownictwu gospodarczemu i produkującą płody rolne
szczególne kategorie, np. gospodarstwo rozwojowe, małe gospodarstwo rolne
dotyczy gospodarstwa rolnego jako zespołu składników oraz gospodarstwa rolnego jako formy prowadzenia działalności rolniczej


CECHY LEGISLACJI

Legislacja pierwotna:
swoistość postanowień rolnych Traktatu (stara numeracja: art. 38 – 47)
dawne art. 44 – 47 miały charakter przejściowy i zostały uchylone
art. 32 – 38 (d. 38-43): podstawa prawna WPR – określają związki między WPR a wspólnym rynkiem, zakres, cele i przedmiot WPRu, kompetencje instytucji
charakter ogólny – art. 37 zakłada wypracowanie szczegółowych założeń po wejściu w życie Traktatu
elastyczne sformułowanie przepisów – pozwala pogodzić różne interesy ale jest krytykowane
cele określone ogólnie, kompetencja na szczeblu wspólnotowym (dawny art. 130R – cele dot. ochrony środowiska)

Legislacja wtórna – cechy szczególne:
rozbudowa regulacji prawnych – już w 1964r. zauważono „gąszcz przepisów”; 90% działalności normatywnej Wspólnoty to regulacje rolnictwa; ok. 3 tys. rozporządzeń rocznie; przyczyny:
szeroki zakres WPR
* dużo interwencji = dużo regulacji
* rozbudowane ustawodawstwo wspierania rozwoju obszarów wiejskich
* nadzór nad środkami
* zróżnicowanie warunków regionalnych
* system podejmowania decyzji w zakresie WPR
bardzo częste zmiany w legislacji – wynikają ze zmieniających się warunków i celów
nieprzejrzysta struktura ustawodawstwa wspólnotowego - czasem brak przepisów przejściowych lub terminu wejścia w życie
szczegółowość i fragmentaryczność regulacji
* brak regulacji kompleksowych
* charakter bardziej całościowy ma rozp. 1257 z 1999r. dot. wsparcia obszarów wiejskich z sekcji gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnych
* charakter regulacji: kazuistyczny, techniczny lub rachunkowy
elastyczność postanowień – szybko dostosowywane do nowych celów i potrzeb, bez konieczności uchylania aktów dotychczasowych

FINANSOWANIE WPR, REGUŁY KONKURENCJI

FINANSOWANIE WPR

podstawa prawna – art. 34 ust. 3 – zapowiedź utworzenia funduszy służących realizacji WPR
rozp. 25 z 1962r. – Europejski Fundusze Orientacji i Gwarancji Rolnych w celu finansowania kosztów realizacji WPR w oparciu o zasadę solidarności finansowej (skutki finansowe ponosi wspólnota) – art. 2 ust. 2
1964 – podział Funduszu na dwie sekcje
sekcja gwarancji – z założenia obsługuje działania interwencyjne na rynku rolnym
* dopłaty eksportowe
* środki w zakresie rozwoju obszarów wiejskich
* finansowanie kontroli w dziedzinie weterynarii i środków ochrony roślin
* finansowanie informacji dot. WPR
* finansowanie niektórych działań oceniających dot. sekcji gwarancji Funduszu
sekcja orientacji – z założenia finansuje przemiany strukturalne (modernizacja i wyposażenie oraz infrastruktura handlu i zbytu):
* środki w zakresie rozwoju obszarów wiejskich poza sferą działalności sekcji gwarancji
rozp. 1258 z 1999r. – określa ogólnie finansowanie WPR; nie uznaje Funduszu za fundusz, a jedynie za część budżetu; sekcja gwarancji ma finansować działania w zakresie rynków rolnych i rozwoju obszarów wiejskich; sekcja orientacji ma środki na opóźnione obszary wiejskie oraz wspólnotową inicjatywę rozwoju obszarów wiejskich

państwa członkowskie są odpowiedzialne z a wydatki w sekcji gwarancji – wyznaczają władze i organy uprawnione do realizacji wydatków (kontrola Komisji)
zdecentralizowane zarządzanie Funduszem – możliwe kilka agencji (w Polsce ARR i warunkowo ARiMR) koordynowanych przez ministerstwo rolnictwa
państwa członkowskie przekazują Komisji dane akredytowanych agencji płatniczych i jednostki koordynującej (agencja musi dawać gwarancję zgodnego z prawem przyznawania środków, prowadzenia dokumentacji i kontroli; Wspólnota finansuje tylko wydatki agencji płatniczych
wydatki poddawane nadzorowi i kontroli – państwa członkowskie i Komisja
państwa członkowskie udzielają Komisji informacji oraz podejmują środki w celu ułatwienia nadzoru
koszty administracyjne i kadrowe ponoszą państwa członkowskie
państwa są odpowiedzialne za złe wykorzystanie środków w wyniku błędów w ustawodawstwie wewnętrznym

Komitet EFOiGR – organ wspierający Fundusz, składa się z max pięciu przedstawicieli państw członkowskich i Komisji

inne fundusze wpływające na rozwój obszarów wiejskich:
Europejski Fundusz Socjalny (art. 146 Traktatu) – stwarzanie możliwości zatrudnienia, poprawa warunków życia, wspomaganie migracji, promowanie restrukturyzacji zawodowej
Fundusz Rozwoju Regionalnego (art. 160) – utworzony w 1987r. w celu wspomagania rozwoju strukturalnego obszarów o niezrównoważonym wzroście (w tym regionów przemysłowych o spadkowej tendencji wzrostu) w celu dostosowania ich do poziomu rozwoju regionalnego
Fundusz Spójności – 1993r., niezależny od dotychczasowych funduszy strukturalnych
finansowy instrument ukierunkowania rybołówstwa (1993) – polityka rybołówstwa i upraw wodnych
KONKURENCJA W ROLNICTWIE W ŚWIETLE PRAWA UE

art. 81-89 określają ogólne zasady konkurencji, zakazują:
wszelkich porozumień i uzgodnionych praktyk, które mogą wpłynąć na handel między państwami członkowskimi, a których przedmiotem lub skutkiem jest uniknięcie ograniczeń lub uniknięcie konkurencji
nadużywania pozycji dominującej
art. 36 – ogranicza zastosowanie ogólnych reguł konkurencji
Rada dopuszcza możliwość odstępstwa od zasad ogólnych polityki konkurencji w określonych przypadkach przy zachowaniu reguł WPRu
w szczególności może zezwolić na udzielenie pomocy w celu ochrony gospodarstwa znajdujących się w niekorzystnym położeniu lub w ramach programu rozwoju gospodarczego
wyłączenia mogą obejmować wszystkich producentów rolnych lub tylko wybrane grupy (w ramach branżowych regulacji)
Komisja – cele WPRu nie mogą przeciwstawiać się ogólnym zasadom konkurencji – wyłączenia możliwe w wyjątkowych przypadkach

POLITYKA RYNKÓW ROLNYCH

PODSTAWOWE INSTRUMENTY PRAWNE POLITYKI RYNKOWEJ W ROLNICTWIE

ceny rolne
dopłaty bezpośrednie
skup interwencyjny
cła i inne środki ochrony rynków wewnętrznych
licencje eksportowo-importowe, certyfikaty
dopłaty eksportowe i opłaty importowe
rynkowe instrumenty ograniczania produkcji rolnej

CENY ROLNE

ustalane drogą legislacyjną na szczeblu Wspólnoty na stos. wysokim poziomie, silnie regulowane
wydawane przez Radę na wniosek Komisji (konsultowany z organizacjami rolniczymi) po konsultacji z Parlamentem
miały służyć podtrzymaniu dochodów – utrzymaniu poziomu życia, spowodowały jednak duże rozwarstwienie
z zasady uwzględniają prawo popytu i podaży – ulegają częstym modyfikacjom a nawet deformacjom
uwzględniają koszty produkcji, tendencje kształtowania się cen, mechanizm wspierania dochodów rolniczych i skutki finansowe dla budżetu
ETS orzekł, że pojęcie rozsądnych cen należy interpretować ściśle z zasadami WPRu (a nie jako najniższe możliwe)

Kategorie cen:
ceny służące stabilizacji rynku wewnętrznego
cena docelowa (wskaźnikowa)
* wyraża optymalny z punktu widzenia producenta poziom cen gwarantujący wysokie dochody
* nie występuje w zasadzie na rynku
* ustalana na podstawie przewidywanych trendów w produkcji i konsumpcji
* wyższa od ceny interwencyjnej o ok. 20-30%
* ETS orzekł, że państwo nie może sprzedawać importowanych produktów po cenie niższej niż docelowa
* występuje na rynku zbóż, cukru, mleka i jego przetworów
cena kierunkowa
* podobny charakter jak cena docelowa
* występuje na rynku cielęciny i wołowiny
cena interwencyjna
* celem przeciwdziałanie spadkowi cen i podtrzymanie dochodów rolniczych
* ustalana na podstawie rachunku kosztów gospodarstwa produkującego najdrożej (kryteria ekonomiczne: koszty produkcji, tendencje w sektorze)
* cena, po której agencje interwencyjne zobowiązane są skupić produkt, gdy cena rynkowa spada poniżej ceny minimalnej
* funkcjonuje faktycznie w obrocie ale tylko w okresie wyznaczonym dla skupu interwencyjnego
* ma charakter ceny gwarantowanej
* dotyczy zbóż, cukru, mleka i wołowiny
ceny służące ochronie własnej produkcji rolnej przed konkurencją zewnętrzną
cena progu (śluzy)
* określa minimalny poziom cen produktów importowanych
* pochodna ceny docelowej – cena docelowa minus koszt transportu produktów rolnych importowanych
cena wycofania – oznacza cenę wycofania z rynku świeżych owoców i warzyw przeznaczonych np. dla najuboższych lub dla szkół

DOPŁATY BEZPOŚREDNIE

główny mechanizm wspierania dochodów rolniczych wg założeń reformy (Mac Sharry’ego) z 1992 roku:
przyczyny wewnętrzne: nadprodukcja, wysokie koszty, niszczenie środowiska naturalnego
przyczyny zewnętrzne: uzgodnienia Rundy Urugwajskiej GATT
dotyczy głównie rynków: zbóż (rozp. 1765/92), wołowiny (rozp. 2066/92), tytoniu (rozp. 2075/92)
realizowana w latach 1993-96, zakładała spadek gwarantowanych cen nawet o 33%
cel – dostosowanie cen do rynków światowych
dopłaty miały zrekompensować spadek dochodów poprzez bezpośrednie wsparcie rolników (obecnie stanowią ok. 70% wszystkich dochodów rolniczych)
pierwotnie miały mieć charakter przejściowy i degresywny
miały pomóc w ograniczeniu rosnącej produkcji rolnej (a zatem ograniczyć szkodliwy wpływ rolników na środowisko)
1997 – Agenda 2000 – działania zaplanowane do 2006 zmierzające do obniżania poziomu cen gwarantowanych przy częściowym rekompensowaniu przez system dopłat bezpośrednich – określenie górnego pułapu dopłat na jedno gospodarstwo
maj 1997 – szczyt w Berlinie:
przewidziano wzrost dopłat bezpośrednich
zrezygnowano z maksymalnego pułapu
zmieniono konstrukcję dopłat – system kopert narodowych (wołowina, cielęcina)
powiązanie dopłat z wymogami ochrony środowiska
rozporządzenie nr 1259 z 1999r.:
ustala zasady wypłacania dopłat bezpośrednich dostosowane do specyfiki sektorów
katalog dopłat bezpośrednich – sektory:
* zboża
* rośliny oleiste i białkowe
* tytoń
* chmiel
* skrobia ziemniaczana
* susz paszowy
* len i konopie
* wołowina
* cielęcina
* baranina
* produkty mleczarskie – od 2005 roku



Dopłaty bezpośrednie na rynku zbóż:
uregulowane Rozporządzeniem 1251 z 1999 (zmieniającym system wspierania producentów roślin uprawnych);
dopłaty powiązane z instytucją wyłączania gruntów z produkcji
podwójny cel (w związku z powyższym) i dwa rodzaje dopłat – rekompensata:
dochodów utraconych wskutek obniżenia poziomu cen
z tytułu odłogowania gruntów
dwa rodzaje:
dla tzw. większych producentów - produkujący ponad 92 t. zbóż zobowiązani są wyłączyć 10% powierzchni uprawnej (mogą więcej, gdy państwo dopuści taką możliwość); otrzymują za to dwa rodzaje dopłat (jw.)
dla tzw. drobnych producentów – mogą dobrowolnie ograniczyć areał; korzystają wówczas z dopłaty z tytułu odłogowania
kryteria wyznaczania wysokości dopłat:
normatywnie określona dopłata do tony
zróżnicowanych regionalnie średnich plonów (wydajność z ha) określonej na podst. danych za lata 1986-91
tzw. krajowej powierzchni bazowej

Dopłaty bezpośrednie dla producentów wołowiny i cielęciny:
uregulowane Rozporządzeniem 1254 – rozszerza zakres dopłat
celem jest rekompensata spadku cen i zachęcenie do ograniczenia produkcji
formy dopłat - premii:
ekstensyfikacyjne – z tytułu zmniejszenie liczebności stada
ubojowe
socjalne
za krowy tzw. mamki
za ubój poza sezonem


Na skutek ustaleń Szczytu Luksemburskiego (VI 2003) wydano Rozporządzenie 1982 z IX 2003, ustanawiające wspólne zasady i systemy wspierania bezpośredniego w ramach wspólnej polityki rolnej. Francja uważa zmiany za zbyt radykalne, GB oraz Niemcy - za niewystarczające. Będą one wprowadzane w życie od 1 I 2005, państwa mają prawo robić to stopniowo, aby nie destabilizować rynku. Proces ten ma się zakończyć do 1 I 2007.
Podstawowa zmiana: zastąpienie kilku płatności jedną płatnością zryczałtowaną przydającą na gospodarstwo rolne, niezależną od aktualnego poziomu produkcji, stanowiącą sumę dotychczasowych świadczeń (obliczoną na podst. danych za lata 2001-2002).
Celem zmiany jest uproszczenie zasad wypłacania i kontroli. Naruszona zostałaby zależność między wielkością produkcji a wysokością pomocy – rolnicy przestaliby kalkulować dochody i zaczęliby podejmować lepiej dostosowane do rynku decyzje. Rozważa się częściowego uzależnienie płatności od produkcji, aby zapobiec zaniechaniu działalności produkcyjnej przez rolników.
Ponadto planuje się redukcję wysokości dopłat w latach 2005-2013 – dotyczy to większych gospodarstw rolnych, korzystających z pomocy przekraczającej 5000 (€?): 3% w 2005 i 5% w latach 2007-2013. Z tej redukcji zwolnione byłyby nowe państwa członkowskie do momentu zrównania z dopłatami „piętnastki”. Zaoszczędzone środki przeznaczono by na rozwój obszarów wiejskich.
Wyrazem dyscypliny finansowej jest zamrożenie łącznej wysokości dopłat bezpośrednich w państwach „piętnastki” na poziomie ok. 300 milionów €.
Planuje się też przyjęcie warunkowego charakteru dopłat bezpośrednich – wypełnienie przez rolnika wymogów prawnych, tj. dobrej praktyki rolniczej (ochrona środowiska i dobrostanu zwierząt, bezpieczeństwo żywności itd.).

INTERWENCYJNE ZAKUPY NA RYNKU ROLNYM
podstawowy mechanizm (obok cen) stabilizacji rynku wewnętrznego
służy utrzymywaniu cen na określonym poziomie, szczególnie w okresach nadmiernej podaży
prowadzone przez wyspecjalizowane agencje interwencyjne wyznaczone przez państwo (skup, magazynowanie, redystrybucja) – dwa modele:
agencja uniwersalna - państwo powołuje jedną agencję obsługującą wszystkie rynki (GB, Polska)
agencje branżowe – osobna agencja dla każdego rynku (Francja)
funkcje agencji powierzone ministrom rolnictwa – nie ma osobnej instytucji (Dania, Luksemburg)
prowadzą skup tylko w okresie interwencji (określony w przepisach – tendencja do skracania), gdy cena rynkowa spada poniżej interwencyjnej
skup dotyczy produktów o normatywnie określonych parametrach jakościowych (zaostrzanie wymagań)
kosztem transportu obciążony jest producent
produkty magazynowane na terenie kraju (mogą być przechowywane w innym państwie, o ile nie powoduje to dodatkowych kosztów)
magazynowane produkty są sprzedawane (decyzja Komisji na wniosek państwa) w trybie przetargowym na rynku wewnętrznym, eksportowane lub wysyłane jako pomoc żywnościowa
obciążają budżet Wspólnoty

Obok interwencyjnego skupu stosuje się instrument konkurencyjny – dopłaty z tytułu przechowywania produktów. Pozwala to zaoszczędzić środki i zmniejszyć podaż. Uruchamiane na wniosek państwa, gdy ceny spadną poniżej określonego poziomu. Przysługują tylko wtedy, gdy przedsiębiorca przechowa produkty na własny koszt i ryzyko w koncesjonowanych magazynach. Dopłaty dotyczą: wieprzowiny, wołowiny, cielęciny, masła, odtłuszczonego mleka w proszku.


INSTRUMENTY LIMITOWANIA PRODUKCJI ROLNEJ

Instrumenty stosowane w okresie powojennym miały na celu zwiększenie produkcji rolnej (ceny gwarantowane, pomoc dla rolników modernizujących gospodarstwa). Spowodowało to jednak nadprodukcje na przełomie lat 60-tych i 70-tych i było bardzo obciążające dla budżetu. Zrezygnowano z polityki produkcyjnej i wprowadzono instrumenty ograniczające produkcję rolną:

1. o charakterze rynkowym:
* kwoty produkcyjne + ceny gwarantowane – kwoty pierwszy raz wprowadzono a cukier w 1967, ograniczają produkcję chroniąc interesy tzw. historycznych producentów (wytwarzających produkty w okresie preferencyjnym) i utrudniając start nowym producentom; polegają na administracyjnym ustaleniu limitu produkcji, którego przekroczenie powoduje sankcje finansowe (np. likwidacja kosztów nadwyżki); ograniczają rolnika, ale gwarantują mu zbyt określonej ilości po określonej cenie; kwoty mogą stanowić przedmiot obrotu; administrowanie i kontrola kwot wymaga znacznych środków finansowych
* rekompensaty – za wycofanie niektórych produktów z obrotu: dotyczy tylko sektora świeżych warzyw i owoców, które są przekazywane na cele charytatywne; dla niektórych produktów tego sektora przewidziano progi produkcyjne, których przekroczenie powoduje redukcje pomocy w kolejnym roku gospodarczym (wobec kontrowersji wokół biodegradacji, czyli niszczenia nadwyżek)

2. o charakterze strukturalnym (obecnie w ramach polityki rozwoju obszarów wiejskich):
* wyłączanie gruntów z produkcji rolnej (dopłaty z tytułu odłogowania) – wprowadzone w 1988 służy ograniczeniu produkcji i ochrona środowiska, ma charakter krótko-, średnio-, długotrwały, a nawet trwały (zalesianie) i dotyczy części lub całości gospodarstwa
* ekstensyfikacja produkcji (premie ekstensyfikacyjne) – zastosowanie tradycyjnych technik lub zmniejszenie stada
* zalesianie i przedsięwzięcia rolno-środowiskowe (świadczenia) – świadczenia przyznawane na mocy Rozporządzenia 1257 z 1999 r.; zalesianie powoduje trwałe wyłączenie gruntu z produkcji i zwiększa lesistość kraju (poprawa stanu środowiska)
* renty strukturalne w rolnictwie – wcześniejsza emerytura na podstawie rozporządzenia 1257 (a w Polsce Rozp. RM z VI 2004r.), preferuje formę umowy ale ustawodawstwo krajowe winno określić szczegółowe warunki (np. co do osoby uprawnionej do przejęcia)

Dodatkowym instrumentem są dopłaty do konsumpcji i przetwórstwa produktów rolnych – promują spożycie (np. kiedyś oliwy z oliwek) i ograniczają nadwyżki. Subwencjonuje się m.in. spożycie mleka w szkołach, zakup masła przez placówki opiekuńcze. W przetwórstwie subwencje dla np. produkcji odtłuszczonego mleka w proszku przeznaczonego do produkcji kazeiny, skrobi do celów niespożywczych, produkcji oliwy czy cukrów do celów przemysłowych.


INSTRUMENTY REGULACJI WYMIANY HANDLOWEJ Z PAŃSTWAMI TRZECIMI

Unia celna – wymiar wewnętrzny: zakaz stosowania ceł wywozowych i przywozowych oraz opłat o podobnym charakterze pomiędzy państwami członkowskimi; wymiar zewnętrzny: wspólna taryfa celna.
Podstawa prawna – Rozporządzenie Rady z VII 1987 w scalonej nomenklatury taryfowej i statystycznej oraz wspólnej taryfy celnej.
Licencja – instrument stosowany do rejestrowania i kontrolowania importu i eksportu, ma charakter pozwolenia na wywóz lub przywóz określonej ilości określonego towaru określonej jakości.

Opłaty celne:
cła ad valorem
cła preferencyjne – dla państw, którym UE przyznała szczególne warunki
dodatkowe opłaty celne – nakładane, gdy cena produktu jest niższa od tzw. ceny wejścia (dawniej: cena śluzy); stawki te podlegają stopniowej redukcji w związku z liberalizacją międzynarodowego handlu

Opłaty wyrównawcze – zastąpione stałymi opłatami celnymi na skutek ustaleń Rundy Urugwajskiej GATT

Regulowanie eksportu:
dopłaty eksportowe – w celu wyrównania różnicy cen, np. zboża, produkty mleczarskie, wieprzowina, wołowina i in.; wypłacane przez krajowe agencje interwencyjne mające status agencji płatniczy co do zasady po udowodnieniu wywozu; wysokość dopłat jednakową dla wszystkich krajów członkowskich ustala Komisja w drodze rozporządzenia; na mocy ustaleń Rundy Urugwajskiej dopłaty mają być stale zmniejszane
opłaty eksportowe – służą zniechęcaniu do wywozu produktów nienadwyżkowych np. oliwy, mają wyrównać poziom cen do poziomu światowego

WSPÓLNA ORGANIZACJA RYNKÓW ROLNYCH


CHARAKTERYSTYKA WSPÓLNEJ ORGANIZACJI RYNKÓW ROLNYCH

Na podstawie art. 34 Traktatu Rzymskiego przeniesiono organizację polityki rolnej ze szczebla krajowego na szczebel wspólnotowy. Wspólną organizacje wprowadzano stopniowo już w okresie przejściowym, czyli do 1 stycznia 1970. Wymagało to zniwelowania różnic w zakresie polityki rolnej tj. skali wsparcia dla rolnictwa i stosowanych instrumentów. Wprowadzenie wspólnej organizacji rynków rolnych oznaczało zastosowanie jednolitych zasad w zakresie:
handlu produktami rolnymi
kontroli produkcji rolnej ( w tym także nadprodukcji)
finansowania rolnictwa
wymiany handlowej z państwami trzecimi.

Istnieje ponad 20 rynków branżowych (każdy ma swoją regulację i stosuje inne instrumenty). Nie wszystkim produktom rolnym wymienionym w Aneksie 1 do Traktatu Rzymskiego odpowiada rynek branżowy: nie ma np. rynku ziemniaka jadalnego (co jest niekorzystne dla Polski). Większość produktów rolnych jest jednak objęta jakimś rynkiem.


ORGANIZACJA RYNKU ZBÓŻ

Rynek o szczególnym znaczeniu ze względu na fakt, że ceny zboża paszowego rzutują na ceny innych produktów rolnych (mięsa, jaj itp.). Rynek zbóż był od początku obiektem szczegółowych regulacji:
1962: opłaty wyrównawcze w handlu między członkami EWG w celu niwelowania różnic w poziomie cen -> opłaty znoszone stopniowo w miarę wyrównywania poziomu cen
XII 1964: wstępne porozumienie dotyczące ujednolicania cen na zboże
1967: rozporządzenie ustanawiające zasady wspólnej organizacji rynku zbóż (zmienione w 1982)
W celu kontrolowania i zapobiegania nadwyżkom na rynku zbóż, głównie chlebowych:
1986: wprowadzono tzw. opłaty współodpowiedzialności – producenci obciążeni kosztami likwidacji nadwyżek
1988: dodatkowe opłaty współodpowiedzialności: połączenie systemu limitowania produkcji i opłat współodpowiedzialności (opłaty nakładane po przekroczeniu pułapu produkcji we Wspólnocie)

W 1992 miała miejsce reforma rynku zbóż - w ramach reformy WPR – rozporządzenie z 1992 zakłada obniżanie w kolejnych latach cen na zboża. Redukcja cen powiązana z systemem kompensacji – kwot pieniężnych kierowanych bezpośrednio do rolników:
dopłata do tony zboża, zależna od wydajności z hektara
premia dla rolników zmniejszających areał upraw
Ponadto rozporządzenie z 1992 przewiduje system wyłączania gruntów z produkcji (obowiązkiem odłogowania objęto 15% gruntów uprawnych):
obligatoryjnego – dla wytwarzających rocznie pow. 92 ton zboża
dobrowolnego – dla wytwarzających mniej
Rozporządzenie zastąpione 29 IX 2003 rozporządzeniem nr 1784.

Zakres rynku:
* pszenica (twarda i miękka)
* żyto
* jęczmień
* kukurydza
* proso
* jęczmień
* sorgo
* produkty pierwszego stopnia przetworzenia (np. mąka, kasza zbożowa, skrobia)

Instrumenty rynku zbożowego:
ceny interwencyjne - dotyczy sprzedaż hurtowej w wypadkach skupu interwencyjnego i jest wyznaczana dla każdego zboża; służy utrzymaniu cen na określonym poziomie
skup interwencyjny – prowadzony przez akredytowane agencje interwencyjne (finansowane z sekcji gwarancyjnej Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej) w wyznaczonych przez prawo okresach po cenach interwencyjnych; skup dotyczy tylko zboża określonej jakości i w określonej ilości; w Polsce prowadzi go ARR akredytowana jako agencja płatnicza od 1 XI do 1 V
dopłaty produkcyjne (bezpośrednie) – określone w przepisach Rozporządzenia 1251 z 1999 r. ustanawiającego system wspierania produkcji niektórych roślin uprawnych.
refundacja produkcyjna – na podst. art. 8 rozporządzenia z 1992 r.: dotyczy produkcji skrobi uzyskiwanej z ziemniaków, pszenicy i kukurydzy.

Instrumenty stosowane w handlu z państwami trzecimi:
import:
* cena wejścia (dawniej cen śluzy) – służy zapobieganiu importowi tanich zbóż
* taryfy celne
* dodatkowe opłaty celne - w wyjątkowych sytuacjach
* licencje – dla kontroli nad obrotem; obejmują obowiązek składania kaucji, aby zapewnić wykonanie transakcji
eksport:
* dopłaty eksportowe – ustalane przez Komisję
* licencje


ORGANIZACJI RYNKU MLEKA I PRZETWORÓW MLECZNYCH

Rynek tradycyjnie nadwyżkowe (szczególnie od lat 80-tych). Jeden z najbardziej chronionych i kosztownych rynków, od początku subsydiowany, zwłaszcza w formie zakupów interwencyjnych i dopłat do eksportu. Regulacja jest ukierunkowana na zlikwidowanie nadwyżek.
Rynek szeroko regulowany m.in. w zakresie jakości i warunków sanitarnych na wszystkich etapach produkcji i dystrybucji.
Podstawa prawna organizacji rynku – Rozporządzenie 1295 z 1999 r. w sprawie wspólnej organizacji rynku mleka i produktów mleczarskich

Zakres rynku (przykłady):
* mleko (świeże, w proszku, konserwowe)
* śmietana
* masło
* kefiry, jogurty, maślanki itp.
* sery
Instrumenty stosowane na rynku mleka:
ceny docelowe – wyrażają oczekiwania rolników
ceny interwencyjne – dotyczą masła i odtłuszczonego mleka w proszku; skup interwencyjne uruchamia się na zasadzie przetargowej, gdy cena rynkowa ww. produktów spada poniżej 92% ceny interwencyjnej; skup obejmuje tylko produkty wysokiej jakości i wytworzone wyłącznie z mleka pochodzącego z UE (euromleko J)
dopłaty z tytułu prywatnego przechowywania przetworów mleczarskich – alternatywa dla kosztownego skupu; dotyczy masła i odtłuszczonego mleka w proszku oraz niektórych gatunków serów długo dojrzewających; przedsiębiorca musi podpisać umowę z agencją interwencyjną
kwoty mleczne – wprowadzone w 1984 mają służyć ograniczeniu produkcji mleka i utrzymywaniu wysokiego poziomu cen produktów mlecznych
– określony administracyjnie górny pułap produkcji mleka przeznaczonego do zbycia w roku kontyngentowym po cenach gwarantowanych (nie obejmuje mleka wykorzystanego jako pasza ani na samozaopatrzenie)
– ustala się kwotę (oraz kwotę rezerwową) dla całej UE, którą następnie rozdziela się na kraje; agencje interwencyjne rozdzielają je pomiędzy producentów już funkcjonujących na rynku mleka
– zasady podziału określa ustawodawstwo krajowe (w Polsce kwoty przydziela i redukuje Dyrektor właściwego miejscowo oddziału ARR)
– uwzględniają nie tylko ilość mleka, ale także jego zawartość tłuszczu
– mogą być przedmiotem obrotu w zakresie wyznaczonym prawem (sprzedaż, dziedziczenie, dzierżawa), nie ma możliwości obrotu kwotami między państwami członkowskimi
– k. m. rezerwowa – średnio 1% kwoty krajowej: przeznaczona dla producentów, którzy jeszcze nie działają na rynku mleka i na rozpatrywanie odwołań od decyzji przyznani kwoty
– k. m. hurtowa – kwota w ramach kwoty mlecznej dla producentów dostarczających mleko do zakładów przetwórczych
– k. m. sprzedaży bezpośredniej – ilość mleka sprzedawanego bezpośrednio konsumentom np. szkołom, szpitalom, zakładom karnym
dodatkowe opłaty – maja zniechęcić do zwiększania produkcji i pokryć koszty powstania nadwyżek
dopłaty bezpośrednie – będą wypłacane od 2005, ich wysokość ma systematycznie rosnąć
dopłaty do konsumpcji – np. mleka i masła przeznaczonego do bezpośredniej konsumpcji (szpitale, szkoły itp., hotele, zakłady cukiernicze, piekarnicze itd.)
obniżanie cen – dotyczy masła, szczególnie w okresie przedświątecznym w celu upłynnienia zapasów

Instrumenty stosowane w handlu z państwami trzecimi:
cła ad valorem
dopłaty eksportowe
kontyngenty ilościowe


ORGANIZACJA RYNKU CUKRU

Pierwszy z rynków, na którym ustanowiono system kontyngentowania (dla ustabilizowania poziomu sprzedaży i cen). Wspólna organizacja rynku została wprowadzona w 1967. Funkcjonowała na podstawie rozporządzenia, które w 2001 zastąpiono Rozporządzeniem 1260 (obwiązuje tylko do 2006 r. ze względu na przygotowywaną gruntowną reformę).
Rynek obejmuje produkcję cukru i buraków cukrowych.
Trzy rodzaje kwot (A, B, C) przyznają różne gwarancje cenowe i zbytu:
kwota A – pełna gwarancja ceny i zbytu przyznawana w określonej ilości dla każdego regionu; celem jest pokrycie wewnętrznego zapotrzebowania; gwarantowane dopłaty eksportowe
kwota B – ok. 20% kwoty A o charakterze rezerwowym (szczególnie na wypadek nieurodzaju buraka); gwarancje cenowe i gwarancje zbytu; wyższe (nawet do 37,5% ceny interwencyjnej) opłaty na pokrycie kosztów eksportu, z możliwością wprowadzenia nawet kolejnej opłaty uzupełniającej
kwota C – w całości na eksport; brak gwarancji cenowych i zbytu; koszty eksportu ponoszą w całości producenci cukru i buraków cukrowych

Ceny cukru:
* interwencyjna – według której agencje skupują cukier od cukrowni w ramach kwoty A, a po jej wyczerpaniu w ramach kwoty B
* docelowa – o 5% większa od interwencyjnej

Ceny buraków cukrowych:
* podstawowa – ustalana na podstawie ceny interwencyjnej cukru białego
* minimalna – wypłacana przez cukrownie producentom
Są one zróżnicowane w ramach kwoty, w ramach której wyprodukowano buraki. W ramach kwoty C nie istnieje cena podstawowa. Cukrownie rozliczają się z plantatorami na podstawie zawartości cukru w burakach.

Instrumenty stosowane w handlu z państwami trzecimi:
* dopłaty eksportowe – UE zobowiązała się je stopniowo ograniczać

OD POLITYKI STRUKTURALNEJ DO POLITYKI ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH

Obok polityki rynkowej jest to podstawowy dział WPR, chociaż Traktat Rzymski wprowadza tylko pojęcie polityki rynkowej. Uważano, że polityka rynkowa będzie dostatecznym środkiem zapewnienia poziomu dochodów rolniczych i wspomagania modernizacji rolnictwa. Ponieważ między pierwszymi państwami członkowskim istniały duże różnice strukturalne, po instrumenty z zakresu polityki strukturalnej sięgano stopniowo:
1958-72 – etap koordynacji polityki strukturalnej na szczeblu Wspólnoty
1972-85 – uzupełniający wobec polityki rynkowej charakter polityki strukturalnej
1985-92 – zrównanie znaczenia polityk
1992- – przejście do polityki rozwoju obszarów wiejskich


POLITYKA STRUKTURALNA 1958-72

konferencja w Stresie – zasady WPR
racjonalizacja polityki strukturalnej
koordynacja polityki cenowej z celami strukturalnymi
zmniejszenie liczby ludności w rolnictwie
zwiększenie wydajności pracy
powiększenie dochodów
wspieranie gospodarstw rodzinnych
pierwszy plan Mansholta
1960 – uchwała Parlamentu o WPR
XII 1962 – decyzja Rady o koordynacji polityki strukturalnej (i zarazem jej początek)
* zobowiązanie państw członkowskich do informowania Komisji o aktach i projektach dotyczących struktur agrarnych
* badania porównawcze wybranych aspektów struktury
* zobowiązanie państw członkowskich do przedkładania rocznych sprawozdań o stanie struktur agrarnych i podejmowanych środkach oraz koordynacji wspólnotowej polityki na szczeblu krajowym
* dopuszcza możliwość dofinansowania pewnych projektów
* utworzenie Stałego Komitetu Struktur Rolnych (troska o strukturę agrarną)
1964 – Komisja powołała Komitet Konsultacyjny ds. Polityki Strukturalnej
IV 1962 – Europejski Fundusz Gwarancji i Orientacji Rolnych (w 1964 wyodrębniono Sekcję Orientacji)
drugi plan Mansholta – Memorandum Komisji z 1968 roku
nie jest oficjalnym dokumentem
nawiązuje do Stresy
polityka cen gwarantowanych nie doprowadziła do zrównania dochodów rolniczych i nierolniczych
wzrost dochodów rolniczych nieproporcjonalny do wzrostu wydajności pracy
pojawienie się nadwyżek obciążających budżet Wspólnoty
wnioski:
* potrzebne są rozwiązania socjalno-demograficzne i strukturalne
* podstawą struktury powinno być duże, nowoczesne gospodarstwo
* dochód rolniczy powinien być porównywalny z dochodem pozarolniczym (dotyczy także warunków pracy)
* gospodarstwo powinno posiadać plan rozwoju i prowadzić rachunkowość rolną J
przewidywało wprowadzenie bodźców ekonomicznych do zaprzestania lub ograniczenia działalności lub poprawy struktury
zaplanowano system pomocy stypendialnej dla młodzieży (wykształcenie nierolnicze J)
postulowano ujednolicenie ustawodawstwa:
* nowoczesny system obrotu gruntami rolnymi J
* unowocześnienie instytucji dzierżawy
* kontrola nad przekazywaniem gruntów na cele nierolnicze J i kwalifikacji rolniczych J nabywców
zastosowanie bodźców ekonomiczno-fiskalnych:
* system kredytów na nabywanie gruntów i inwestycje
* ulgi podatkowe za działalność zgodna z polityka strukturalną
* premie, dotacje i inne wsparcia


POLITYKA STRUKTURALNA 1972-85

159/72 – Dyrektywa Modernizacyjna
160/72 – Dyrektywa Odstąpieniowa (system zachęt do zaprzestania działalności)
161/72 – Dyrektywa Informacyjna (wspieranie informacji socjoekonomicznej i podnoszenie kwalifikacji zawodowych)
dyrektywę 159/72 uzupełniono w 1975 roku Dyrektywą Górską 268/75 (ostatnia dyrektywa w WPR)

wobec nieskuteczności WPR w 1977 roku Komisja proponuje Radzie nowe zasady pomocy dla regionów zacofanych i postuluje udoskonalenie podstawowych dyrektyw
w 1983 roku Komisja proponuje instrumenty ukierunkowania i ułatwienia przemian strukturalnych mających na celu:
polepszenie sytuacji gospodarstw i rolników
dopasowanie polityki do potrzeb terenów w trudnej sytuacji
udoskonalenie przetwórstwa i zbytu
rozbudowę pomocy dla młodych rolników


POLITYKA STRUKTURALNA 1985-92

W 1985 roku opracowano tzw. Zieloną Księgę
celem polityki unikanie nadwyżek
bodźce ekonomiczne mają zachęcać do produkcji płodów deficytowych oraz przetwórstwa na cele niespożywcze
zasada współodpowiedzialności producenta za likwidację nadwyżek
instrumenty strukturalne mają ograniczyć liczbę producentów
związanie przemian strukturalnych z rozwojem regionu
wprowadzenie dopłat bezpośrednich w miejsce cen gwarantowanych
ochrona gospodarstw przed likwidacją
włączenie ochrony środowiska
postulaty Zielonej Księgi zrealizowano co do wydajności w rozporządzeniu 797/85
W 1987 roku przyjęto program Nowe Perspektywy dla Europy – nacisk na ograniczenie nadwyżek na rynku rolnym J
restryktywna polityka cenowa w odniesieniu do produktów rolnych J
elastyczne stosowanie mechanizmów gwarancyjnych
wzrost współodpowiedzialności producenta z nadwyżki na rynku
ściślejsze powiązanie polityki strukturalnej z zagospodarowaniem przestrzennym

W 1988 roku sprawozdanie Komisji:
powierzchnia upraw rolnych J w okresie 1961-83 zmniejszyła się o 8% (ok. 11 mln. ha)
powierzchnia upraw objętych gwarancjami cenowymi uległa zwiększeniu (stąd nadwyżki)
spadło zatrudnienie w rolnictwie ale wzrósł przeciętny wiek rolnika – ponad 50% ukończyła 55. rok życia a kolejne 50% z nich nie miała następców
1/3 gospodarstw to gospodarstwa małe
zalecenia:
wzmocnić małe gospodarstwa
dofinansowywać gospodarstwo zamiast wspierania produkcji
zwiększyć dopływ kapitału do rolnictwa
ściślej powiązać politykę strukturalną z ochroną środowiska

Na początku lat 90-tych poziom nadwyżek zaczął ponownie wzrastać -> wzrost wydatków z budżetu UE.
plan McShellego (??)
Komisja:
wszelkie formy pomocy dla rolników powinno się oderwać od rozmiarów produkcji
instrumenty powinny sprzyjać ograniczaniu produkcji
gospodarstwo rolne J nadal pozostaje podstawowym elementem struktury agrarnej Wspólnoty
ochrona gospodarstw rolnych J tłumaczono względami społecznymi i ochroną środowiska („rolnik strażnikiem przyrody”)
wszystkie rozwiązania strukturalne powinno się jeszcze ściślej powiązać z ochroną środowiska

Rozporządzenie 2328/91 w sprawie zwiększenia wydajności struktur rolnych J - nowe cele polityki strukturalnej:
przywrócenie równowagi między zdolnościami produkcyjnymi a mocą nabywczą rynku
polepszenie wydajności gospodarstw rolnych – modernizacja + wsparcie działalności uzupełniającej, np. agroturystyki
ochrona środowiska naturalnego na terenach rolniczych J
utrzymanie tzw. żywotnych społeczności wiejskich
zapewnienie właściwego poziomu życia, także dla rolników z terenów rolniczo J upośledzonych

Obok instrumentów strukturalnych wprowadzono też rynkowe, np. dokuczliwe dla rolników L obniżenie cen gwarantowanych na produkty rolne. Efektem było obniżenie poziomu produkcji na wielu rynkach rolnych.

Rozporządzenie 2328/91 było wielokrotnie zmieniane. Ostatecznie w roku 1997 wydano rozp. 950/97 w przedmiocie poprawy struktur rolnych, które jest w istocie ujednoliconym tekstem rozporządzenia 2328/91 i jego licznych poprawek.




POLITYKA STRUKTURALNA 1992-

Pod wpływem treści Agendy 2000 i rozporządzenia 1257 z 17 V 1999 roku w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich z EFOiGR nastąpiło zreformowanie celów WPRu, którymi stały się:
przyspieszenie przemian w rolnictwie
przywracanie konkurencyjności regionów rolniczych J
ułatwienie rozwoju i strukturalnych dostosowań obszarów wiejskich

Wg art.2 wsparcie może dotyczyć:
poprawy struktur gospodarstw i struktur służących przetwarzaniu i wprowadzeniu do obrotu produktów rolnych J
reorientacji obszarów produkcji rolnej J
wprowadzania nowych technologii i poprawy jakości produktów
zachęcenia do prowadzenia produkcji innej niż żywności
trwałego rozwoju lasów
zróżnicowania działalności – wprowadzania działań uzupełniających lub alternatywnych
utrzymania i wzmocnienia żywych struktur społecznych
rozwoju działalności gospodarczej, utrzymania i tworzenia miejsc pracy celu lepszego wykorzystania potencjału
poprawy warunków pracy i życia
utrzymania i promocji niskonakładowych systemów produkcji rolnej J
zachowania i promocji wartości przyrody oraz zrównoważonego rolnictwa respektującego wymagania ochrony środowiska
zlikwidowania nierówności i promocji równych szans dla kobiet i mężczyzn – popieranie projektów wdrażanych przez kobiety
Cele te rozwijają grupę celów strukturalnych z art. 33 z Traktatu dodając nowe elementy (ochrona środowiska, ekstensyfikacja, rola kobiet), pomijają natomiast cele rynkowe.

Trzy grupy służące do realizacji powyższych celów:
instrumenty towarzyszące – wprowadzone w ramach reformy WPR w 1992 roku finansowane z Sekcji Gwarancji EFOiGR i traktowane jako drugi filar WPR, np. wcześniejsze emerytury, programy rolno-środowiskowe, zalesianie, pomoc dla gospodarstw z obszarów rolniczo J upośledzonych
instrumenty wspierające modernizację i dywersyfikację gospodarstw rolnych J, np. inwestycje w gospodarstwa rolne J, środki pomocy dla młodych rolników, środki na szkolenie zawodowe, poprawę przetwórstwa produktów rolnych J i ich marketingu, promocję i konwersję rolnictwa
instrumenty służące szeroko rozumianemu rozwojowi obszarów wiejskich, np. na meliorację i komasację gruntów, usługi związane z obsługą i prowadzeniem gospodarstwa rolnego J, marketing produktów dobrej jakości, zachowanie dziedzictwa kulturowego wsi, dywersyfikację działalności, ochronę środowiska, poprawę infrastruktury

PODSTAWOWE KIERUNKI POLITYKI STRUKTURALNEJ


POMOC MODERNIZACYJNA DLA GOSPODARSTW ROLNYCH J

Polityka modernizacyjna - najwcześniejszy nurt polityki strukturalnej wywodzący się z Traktatu Rzymskiego i rozwinięty w Memorandum Komisji z 1968 roku. Przeszła ewolucję od proprodukcyjnej do ekstensyfikacyjnej (od połowy lat 80-tych) realizowanej poprzez:

pomoc finansową dla gospodarstw inwestujących
na podstawie dyr. 159/72 (modernizacyjnej) mającej na celu koncentrację i modernizację gospodarstw oraz wyrównanie dochodów rolniczych i nierolniczych
początkowo adresowana do tzw. gospodarstw rozwojowych
* rolnictwo głównym źródłem utrzymania (ponad 50% dochodów i ponad połowa czasu pracy)
* odpowiednie kwalifikacje umożliwiające dokonanie modernizacji
* prowadzenie przynajmniej uproszczonej księgowości
* dochód z gospodarstwa niższy od określonego przez państwo członkowskie jako docelowy na koniec okresu modernizacji
* opracowanie planu rozwoju gospodarstwa
pomoc modernizacyjna obejmowała
* pierwszeństwo w przejęciu do uprawy ziemi, na której inni rolnicy zaprzestali prowadzenia działalności rolnej J
* prawo do obniżenia oprocentowania kredytów na modernizację
* dotacja dla gospodarstw prowadzących księgowość
* dotacje dla form zespołowego gospodarowania
* pomoc na komasację i meliorację gruntów
w 1985 roku dyrektywę zastąpiono rozporządzeniem 797/85 w sprawie zwiększenia wydajności struktur rolnych, mającym szerszy zakres i rezygnującym z kategorii gospodarstwa rozwojowego
w 1991 roku wydano w tej sprawie rozporządzenie 2328/91 zastąpione rozporządzeniem 950/97
w ramach rozporządzenia 1257/99 (art.4) wsparcie ma służyć wzrostowi dochodów i poprawie warunków życia, produkcji i pracy – inwestycje w celu:
* zmniejszenia kosztów produkcji
* poprawy i przebazowaniu produkcji w celu poprawy jakości
* zachowaniu i poprawy środowiska naturalnego, warunków higienicznych oraz warunków utrzymania zwierząt
* wspierania zróżnicowania działalności gospodarstw
wsparcie udzielane jest pod następującymi warunkami (rozp. 445/2002):
rentowność można wykazać
spełnione są minimalne normy dot. ochrony środowiska naturalnego, warunków higienicznych oraz warunków utrzymania zwierząt
rolnik posiada odpowiednią wiedzę i umiejętności zawodowe
celem inwestycji nie jest wzrost produkcji, dla której nie można znaleźć normalnego rynku zbytu

pomoc w podnoszeniu kwalifikacji zawodowych, informacje socjoekonomiczną i doskonalenie organizacji gospodarstw rolnych J
regulowane dyrektywą 161/72 – trzy grupy postanowień:
* dotyczące informacji socjoekonomicznej ludności wiejskiej – rozwój wyspecjalizowanych służb informacyjnych mających za zadanie dostarczenie informacji o możliwych zmianach i sposobie prowadzenie gospodarstwa rolnego J oraz możliwości wyboru zawodów nierolniczych L
* dotyczące kształcenia zawodowego rolników – kształcenie osób pełnoletnich, pracujących lub zarządzających gospodarstwem chcących nabyć lub uzupełnić kwalifikacje zawodowe
* dotyczące zmiany kwalifikacji zawodowej rolników pragnących przejść do zawodów nierolniczych L
rozporządzenie 1257/99 w art. 9 przewiduje wsparcie mające przyczyniać się do zwiększenia wiedzy i umiejętności osób zaangażowanych w działalność rolną J i leśną oraz ich przekwalifikowania – szkolenia mają:
* przygotować rolników do jakościowej reorientacji produkcji
* stosowania praktyk zgodnych z zasadami utrzymania i poprawy krajobrazu, ochrony środowiska naturalnego, warunków higienicznych oraz warunków utrzymania zwierząt a także nabycia umiejętności zarządzania rentownym gospodarstwem
* przygotować osoby zaangażowane w działalność leśną do stosowania praktyk służących poprawie funkcji gospodarczej, społecznej i ekonomicznej lasów
* wg rozporządzenia 445/2002 wsparcie nie obejmuje kursów i szkoleń stanowiących część programów lub systemów kształcenia rolniczego J na poziomie średnim i wyższym

pomoc dla gospodarstw położonych na obszarach rolniczo J upośledzonych
ponieważ dyrektywa 159/72 nie uwzględniała zróżnicowania warunków prowadzenia produkcji, wydano dyrektywę 268/74 (górską) przewidującą łagodniejsze warunki uzyskiwania pomocy przez gospodarstwa położone na obszarach rolniczo J upośledzonych
w ramach polityki rozwoju obszarów wiejskich również przewiduje się takie wsparcie w postaci dodatków wyrównawczych o ile:
* wsparcie przyczyni się do utrzymania aktywnej gminy wiejskiej czy terenów wiejskich poprzez zapewnienie korzystania z użytków rolnych J
* zostaną spełnione wymagania dot. ochrony środowiska
* działalność prowadzona jest na minimalnym określonym obszarze
* rolnik podejmie się prowadzić działalność przez co najmniej 5 lat od pierwszej wypłaty
* stosowana będzie dobra praktyka gospodarki rolnej J (ochrona środowiska i utrzymanie terenów wiejskich, w szczególności poprzez zrównoważoną gospodarkę rolną J)
obszary o mniej korzystnych warunkach gospodarowania obejmują
* tereny górskie
* inne obszary o mniej korzystnych warunkach, którym grozi zaprzestanie użytkowania ziemi
* obszary podlegające „specyficznym utrudnieniom”, a na których działalność rolnicza J powinna być kontynuowana w celu zachowania i poprawy stanu środowiska, utrzymania terenów wiejskich, zachowania potencjału turystycznego lub ochrony linii brzegowej


ODDZIAŁYWANIE NA ZMIANĘ GENERACJI W ROLNICTWIE

Od Memorandum Komisji z 1968 (plan Mansholta) uznaje się, że polityka strukturalna powinna oddziaływać na zmianę generacji w rolnictwie dwukierunkowo:
poprzez doprowadzenie do odchodzenia nadwyżek siły roboczej, których pozostawanie w rolnictwie byłoby nieuzasadnione ze względu na modernizację (oznaczało to także likwidację mniejszych gospodarstw rolnych J)
ułatwienie i przyspieszenie obejmowanie gospodarstwa przez młodych rolników, którym łatwiej dostosowań się do zmian rynku i technologii

Dyrektywa 160/72 zawierała rozwiązania, które miały oddziaływać na strukturę demograficzną w rolnictwie poprzez:
ułatwienie startu przedstawicielom młodej generacji:
pierwszy wzmianki w dyrektywie 159/72, jedynie dotyczące jedynie prowadzonych przez młodych rolników gospodarstw modernizujących się
warunki pomocy:
* wiek poniżej 40 lat
* prowadzenie już własnego gospodarstwa rolnego
* zrealizowanie w ciągu 5 lat od założenia gospodarstwa dodatkowych wymogów (główne źródło utrzymania, kwalifikacje rolnicze J)
polityka rozwoju obszarów wiejskich przewiduje (w art. 4-5 rozporządzenie Komisji 445/2002) taką pomoc pod następującymi warunkami:
* wiek poniżej 40 lat
* posiadanie odpowiedniej wiedzy i umiejętności zawodowych
* rozpoczynanie działalności rolniczej po raz pierwszy
* możliwość wykazania rentowności gospodarstwa
* spełnianie norm dotyczących środowiska naturalnego, warunków higienicznych oraz warunków utrzymania zwierząt
przyspieszenie i ułatwienie odchodzenia z rolnictwa:
instrumenty zawarte w dyrektywie 160/72 mające zachęcić do wcześniejszego zaprzestania działalności przez rolników w wieku przedemerytalnym i wykorzystanie ich grunt do poprawy struktury innych gospodarstw; dla zastąpienia utraconych dochodów przewidziano świadczenia pieniężne z e strony państwa
w ramach polityki obszarów wiejskich podstawową instytucją są tzw. wcześniejsze emerytury