Geneza, struktura i zadania Unii Europejskiej
Początek integracji europejskiej, w formie z jaką kojarzy się ona nam obecnie, nastąpił po II Wojnie Światowej. Nie jest to jednak pierwszy pomysł na połączenie w jednym organizmie politycznym państw naszego kontynentu, jednak wcześniej próbowano tego dokonać siłą, podporządkowując jednemu pozostałe narody. Innym pomysłem było zjednoczenie Europejczyków pod wodzą jakiejś ideologii. Tu można wymienić różne ideologie, od faszyzmu na komunizmie skończywszy. Na szczęście dla naszego kontynentu żadna z tych ideologii nie znalazła powszechnego uznania w oczach Europejczyków.
Pierwsze pomysły zjednoczenia państw europejskich narodziły się jeszcze w czasie wojny. O konieczności stworzenia jakiejś formy współpracy między Francją a Niemcami wspominał również Winston Churchill. To właśnie premier Wielkiej Brytanii dał pierwszy sygnał do budowy zjednoczonej Europy. W swoim przemówieniu, wygłoszonym w Zurychu 19 września 1949 roku przestawił wizję "Stanów Zjednoczonych Europy". Churchill chciał by powstała unia, której trzon stanowiłyby Francja i Niemcy.
Na integrację krajów Europy nalegały również Stany Zjednoczone. Uznano, że jakaś forma ściślejszej współpracy może stanowić czynnik zapobiegający powstawaniu konfliktów na naszym kontynencie. Ważnym wkładem w odbudowę Europy był proklamowany 5 lipca 1945 roku plan Marschalla. Skierowany był do wszystkich państw europejskich, mogły
z niego skorzystać również państwa Europy Środkowej. Niestety pod naciskiem ZSRR, Polska i Czechosłowacja zostały zmuszone odrzucić amerykańską pomoc.
Kolejnym punktem na drodze do zjednoczonej Europy był Kongres Europy w Hadze. Reprezentowane były na nim różne organizacje zarówno narodowe jaki i działające na forum międzynarodowym, znaleźli się tam również najważniejsi politycy zachodnioeuropejscy, wśród nich przyszli "ojcowie" Wspólnot Europejskich: Robert Schuman (Francja), Alcide de Gasperi (Włochy), Paul Henri Spaak (Belgia) i Konrad Adenauer (RFN). Byli oni nie tylko wybitnymi działaczami partii chrześcijańsko-demokratycznych w swoich krajach ale również gorącymi zwolennikami zjednoczenia Europy. Uczestnicy kongresu wezwali do utworzenia Rady Europy. Dokumentem podsumowującym prace kongresu była "Deklaracja Polityczna", w której domagano się politycznego i gospodarczego zjednoczenia państw naszego kontynentu, przy zachowaniu suwerenności narodowej. Już na tej konferencji zaznaczył się spór między federalistami a unionistami. Pierwsi pragnęli jakiejś formy współpracy między niezależnymi państwami, natomiast koncepcja unionistów zakłada dążenie do utworzenia państwa związkowego. Głównym efektem Kongresu Haskiego, choć odłożonym nieco
w czasie było powstanie 5 maja 1949 roku Rady Europy.
Następnym krokiem było utworzenie Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali. Inicjatorem tej pierwszej organizacji, z której wywodzi się dzisiejsza Unia Europejska był francuski minister Robert Schuman, natomiast autorstwo tego projektu przypisywane jest francuskiemu ministrowi ds. planowania Jean Monet. U podstaw zawarcia tego traktatu leżała chęć odbudowy gospodarczego, a w dalszej perspektywie również militarnego potencjału Niemiec i równoczesne poddanie go kontroli. Natomiast dla Niemiec traktat dawał możliwość powrotu do międzynarodowej polityki a także szansę na pojednanie z niedawnymi wrogami. Do podpisania Traktatu doszło w Paryżu 18 kwietnia 1951 roku. Sygnatariuszami Traktatu było
6 państw: Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, Federalna Republika Niemiec i Włochy. Układ wszedł w życie 1 stycznia 1952 roku i odniósł od razu ogromny sukces. „Szóstka”, zwana też Małą Europą, znakomicie prosperowała. Produkcja samej stali wzrosła o ponad 40%, a tempo wzrostu gospodarczego państw członkowskich było dwukrotnie większe niż np. w pozostającej poza EWWiS Wielkiej Brytanii. Sukces ekonomiczny tego przedsięwzięcia miał też ogromny wpływ na narodziny zachodnioeuropejskiego cudu gospodarczego.
Rozpoczęty w ten sposób proces integracji nabierał z czasem rozpędu i rozmachu, czasem zdarzały się również porażki, jednak od podpisania Traktatu EWWiS proces jednoczenia kontynentu postępuje zarówno poprzez obejmowanie coraz to nowych dziedzin jak i poprzez terytorialne zwiększanie zasięgu.
Zwolennicy zjednoczenia kontynentu postanowili postawić na integracje gospodarczą, która ich zdaniem wymusi także integrację na gruncie politycznym. Na konferencji
w Messynie w czerwcu 1955 roku ministrowie spraw zagranicznych państw EWWiS postanowili o poszerzeniu dotychczasowego zakresu współpracy. Prace przekazano ekspertom z państw członkowskich. Po roku przygotowań przestawiono dwa traktaty, które podpisano w Rzymie 25 marca 1957 roku. Pierwszy powołał do życia Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG), a drugi Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Euratom). Struktura instytucjonalna obu nowo utworzonych wspólnot była symetryczna do struktury EWWiS. Głównym celem EWG było doprowadzenie do zniesienia ograniczeń w handlu między krajami członkowski aż do stworzenia Europejskiego Wspólnego Rynku. Natomiast Euratom ustanowił wspólny instrument kontroli i koordynacji polityki w zakresie cywilnej energetyki jądrowej. Euratom wspiera badania i rozwój techniki atomowej w obszarze jej cywilnych zastosowań. Trzy traktaty - EWWiS, EWG, Euratom stanowią do dziś formalną podstawę integracji europejskiej.
Latem 1967 roku wszedł w życie układ o połączeniu głównych instytucji EWWiS, EWG i Euratomu, tak zwany układ o fuzji. Trzy wspólnoty do tej chwili stanowiły praktycznie jedność. Wspólnym organem ustawodawczym stała się Rada Ministrów, władzą wykonawczą Komisja (obie z siedzibą w Brukseli). Organem doradczym i kontrolnym wspólnot był Parlament Europejski (z główną siedzibą w Strasburgu). Ponadto organ wspólnot stanowił mieszczący się w Luksemburgu Europejski Trybunał Sprawiedliwości.
Już po 10 latach (w traktacie EWG zapisano termin 12 letni) zniesiono cła w obrocie między krajami członkowskimi. Nastąpił zdecydowany wzrost wymiany handlowej między krajami członkowskimi a także w handlu państw Wspólnot z krajami trzecimi. To w efekcie przyczyniło się do przyspieszenia wzrostu gospodarczego w państwach Zachodniej Europy
i wzrostu dobrobytu ich obywateli. Należy jednak zwrócić na fakt, że lata 50 i 60-te były okresem dobrej koniunktury gospodarczej w krajach kapitalistycznych i ówczesny wzrost gospodarczy jest w dużej mierze wynikiem przychylnej sytuacji w handlu międzynarodowym. Niemniej jednak sukces Wspólnot Europejskich stanowił zachętę dla kolejnych państw Europy a także dał impuls do ściślejszej współpracy w ramach istniejących organizacji.
Od roku 1974 na wniosek Francji ukształtował się jeszcze jeden, choć nieformalny, organ wspólnot: Rada Europejska. Byli to szefowie rządów lub głowy państw (czyli premierzy lub prezydenci w zależności od ustroju politycznego) oraz ministrowie spraw zagranicznych członków wspólnot. Zbierali się co najmniej 2 razy w roku pod przewodnictwem jednego z państw według rytmu półrocznej rotacji. Praktyka ta zaowocowała licznymi tzw. szczytami wspólnot. (a później Unii Europejskiej), na których podejmowano zazwyczaj strategiczne, długofalowe decyzje polityczne i gospodarczo
-społeczne.
Przełomem w rozwoju wspólnot stał się podpisany w roku 1986 traktat luksemburski, częściej zwany Jednolitym Aktem Europejskim (JAE). Zmienił on i uzupełniał traktat paryski (1951) i traktaty rzymskie (1957). Dokument ten porządkował pod względem prawnym kompetencje poszczególnych organów wspólnot, znacznie je przy tym rozszerzając. Umocnieniu uległa pozycja Parlamentu Europejskiego, który stał się teraz także ciałem legislacyjnym (prawodawczym) i Komisji (w dziedzinie władzy wykonawczej). Wytyczono nowe horyzonty wspólnej polityki finansowej (np. ustanawiając nowy system pobierania składek członkowskich od państw wspólnot). Wyznaczono kierunek dalszego rozwoju integracji do Unii Europejskiej i Europejskiej Unii gospodarczej i Walutowej. Zgodnie z JAE Jednolity Rynek Europejski miał powstać do 31 grudnia 1992 roku.
Wkrótce później miały miejsce gwałtowne zmiany na płaszczyźnie międzynarodowej. Nastąpił upadek muru berlińskiego, doszło do zjednoczenia Niemiec. W krajach członkowskich nastał przychylniejszy klimat dla pogłębienia współpracy w ramach wspólnej organizacji. Doprowadziło to do podpisania 7 lutego 1992 w Maastricht Traktatu o Unii Europejskiej. Podpisanie Traktatu poprzedzone było długimi i żmudnymi negocjacjami. Za datę ich rozpoczęcia można uznać Konferencję Międzyrządową w Rzymie rozpoczętą w grudniu 1990 roku. Trzeba pamiętać, że Traktat jest efektem kompromisu między państwami członkowskimi i efektem całego procesu integracji europejskiej zapoczątkowane go przez Traktat Paryski o Europejskiej Wspólnocie Węgla i Stali.
Traktat z Maastricht ustanowił Unię Europejską. Opiera się ona na trzech filarach: pierwszym są dotychczasowe Wspólnoty Europejskie, drugi stanowi Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa - w której uprawnienia instytucji Unii są bardzo ograniczone, trzeci stanowi Wspólna Polityka Spraw Wewnętrznych i Wymiar Sprawiedliwości gdzie Unia raczej koordynuje działania Państw Członkowskich niż posiada własne kompetencje. Traktat wprowadził obywatelstwo europejskie oraz określił zasady będące podstawą na których opiera się Unia Europejska, tu wymieniono demokrację, poszanowanie praw człowieka, solidarność, wolności obywatelskie i gospodarcze.
Traktat z Maastricht nie zlikwidował słabości instytucji Unii Europejskiej. Organy Wspólnot tworzone z myślą o związku sześciu państw, obecnie muszą "obsługiwać" twór składający się z 15 państw o znacznie szerszych niż to pierwotnie zakładano kompetencjach. Konieczne stały się także pewne uzupełnienia do Traktatu o Unii Europejskiej. Kolejnym etapem rozwoju Unii Europejskiej jest Traktat Amsterdamski z 1997 roku (wszedł w życie w maju 1999 roku). Traktat ten zwiększył uprawnienia Parlamentu Europejskiego, uprościł procedurę podejmowania decyzji w Radzie Unii Europejskiej, zdecydowanie zwiększył kompetencję Unii w zakresie Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych a także Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa. Traktat Amsterdamski podkreślił respektowanie przez Unię praw fundamentalnych określonych w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka z 1950 roku (stroną konwencji są jednak Państwa Członkowskie a nie Unia Europejska), zobowiązał również Unię do przestrzegania i promowania tych zasad.
Ostatnim osiągnięciem integracji europejskiej jest wprowadzenie wspólnej waluty na obszarze państw zrzeszonych w Unii Europejskiej - euro. Wprowadzenie wspólnej waluty było konieczne dla prawidłowego funkcjonowania Europejskiego Jednolitego Rynku a także ma zwiększyć szansę europejskich przedsiębiorców w konkurencji na światowym rynku.
Wprowadzenie wspólnej waluty poprzedzone zostało długim procesem dostosowania walut państw członkowskich i podmiotów gospodarczych. Podstawą tych działań był plan Wernera dotyczący sukcesywnego wprowadzenia w życie Europejskiej Unii Walutowej. Pierwszym zrealizowanym przedsięwzięciem było powstanie w 1972 roku tzw. "węża walutowego", w ramach którego sześć państw Wspólnot Europejskich: Belgia, Francja, Holandia, Niemcy, Luksemburg, Włochy, postanowiło ograniczyć wahania swoich walut narodowych do 2,25 % w stosunku do dolara amerykańskiego. Następnym etapem było powołanie w 1973 roku Europejskiego Funduszu Współpracy Walutowej . W 1979 roku "wąż walutowy" przybrał bardziej skomplikowaną i sformalizowaną formę w postaci Europejskiego Systemu Walutowego. Kolejnym krokiem było opublikowanie 1989 roku "Raportu Delors'a" (Jaques Delors był ówczesnym przewodniczącym Komisji Europejskiej). Zgodnie z Raportem wprowadzenie wspólnej waluty miało nastąpić nie wcześniej niż 1 stycznia 1996 i nie później niż 1 stycznia 1999 roku. Traktat z Maastricht określił tzw. kryteria spójności po spełnieniu których państwa członkowskie mogły przystąpić do wspólnej waluty. W 1995 roku na szczycie w Madrycie przywódcy państw Unii Europejskiej podjęli decyzję o wprowadzeniu od 1 stycznia 1999 roku wspólnej waluty Euro. W celu zdyscyplinowania rządów państw UE Rada Europejska na szczycie w Dublinie przyjęła Pakt Stabilizacji. Jego głównym zadaniem było zobowiązanie państw członkowskich do utrzymania deficytu budżetowego na poziomie nie wyższym niż 3 % PKB. Powołano Europejski Bank Centralny oraz Europejski system Banków Centralnych, którego głównym zadaniem jest utrzymanie stabilności cen w "strefie euro". Oba organy mają zapewnioną pełną niezależność polityczną zarówno od instytucji Wspólnotowych jak i rządów narodowych. W końcu od 1 stycznia 1999 roku Unia Walutowa stała się faktem, waluty państw 11 krajów europejskich przeliczane są na Euro a sprzedawcy maja obowiązek określania cen zarówno w walucie krajowej jak i euro. Od 1 stycznia 2002 roku euro zostało wprowadzone do powszechnego obiegu (oprócz Danii, Szwecji i Wielkiej Brytanii).
W 2001 roku podpisano Traktat w Nicei, który przygotował instytucje Unii Europejskiej do rozszerzenia.
Do szóstki państw - założycieli Wspólnot Europejskich przyłączyły się wkrótce następne kraje Europy Zachodniej. W 1970 roku rozpoczęto negocjacje z Wielką Brytanią, Danią, Irlandią i Norwegią. Uwieńczeniem starań powyższych państw było podpisanie
Państwa członkowskie Unii Europejskiej
22 stycznia 1972 Traktatów Akcesyjnych. Następnie rozpoczął się proces ratyfikacji
w krajach kandydackich. Zakończył się on sukcesem, z wyjątkiem Norwegii gdzie większość społeczeństwa opowiedziała się przeciw udziałowi ich kraju we Wspólnotach. Kolejna akcesja miała miejsce w 1986 roku, wówczas do Wspólnot dołączyła Grecja stając się dziesiątym członkiem tej organizacji. W trzeciej fazie rozszerzenia do Wspólnot, po długich
i żmudnych negocjacjach, dołączyły Portugalia i Hiszpania. Traktat akcesyjny podpisano
w 1986 roku, po okresie przejściowym, który trwał do 1991, roku państwa te zyskały pełny status Państwa Członkowskiego. W 1995 roku do Unii Europejskiej przystąpiły Szwecja, Finlandia i Austria. Po raz kolejny negocjacje prowadzono również z Norwegią, jednak po raz kolejny obywatele Norwegii sprzeciwili się udziałowi akcesji ich kraju do tej organizacji. Rozszerzenie Unii 1 maja 2004 roku było największe z dotychczasowych: o przyjęcie do Unii zabiegało aż 10 państw. Wraz z Polską do Unii przystąpiły: Czechy, Słowacja, Węgry, Litwa, Łotwa, Estonia, Słowenia, Cypr i Malta. W ten sposób Unia Europejska zwiększyła swój zasięg na 25 krajów Europy.
Składająca się z 25 państw i zamieszkana przez 454 milionów osób Unia rozszerzy się jeszcze bardziej w 2007 r., z dniem przystąpienia do niej Bułgarii i Rumunii, jeżeli wszystko pójdzie zgodnie z planami ustalonymi w Kopenhadze. Rada Europejska ustaliła również w 2004 r., iż rozpocznie procedury związane z możliwym przystąpieniem Chorwacji oraz Turcji.
System instytucjonalny Wspólnot Europejskich opiera się na pięciu głównych instytucjach: Parlamencie Europejskim, Komisji Europejskiej, Radzie Unii Europejskiej, Trybunale Sprawiedliwości, Europejskim Trybunale Obrachunkowym oraz organach pomocniczych: Komitecie Regionów, Komitecie Ekonomiczno-Społecznym, Europejskim Banku Centralnym, Europejskim Banku Inwestycyjnym. Szczególną pozycję zajmuje Rada Europejska, organ nie posiadający statusu instytucji WE, lecz formalnie odgrywający pierwszorzędną rolę we współpracy pomiędzy państwami członkowskimi.
Parlament Europejski. Obecny Parlament Europejski (PE) wywodzi się ze Zgromadzenia Parlamentarnego Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali. Na mocy układu
w sprawie fuzji instytucji Wspólnot Europejskich powstało Europejskie Zgromadzenie Parlamentarne, którego nazwę zmieniono w 1962 r. na Parlament Europejski. Do 1979 r. deputowani Parlamentu Europejskiego byli delegowani przez parlamenty narodowe państw członkowskich według ustalonego klucza, natomiast począwszy od 1979 r. są oni wybierani w wyborach powszechnych i bezpośrednich, przeprowadzanych we wszystkich państwach członkowskich w tym samym lub zbliżonym terminie. Kadencja Parlamentu trwa pięć lat.
Siedziba Parlamentu w Strasburgu
W Parlamencie Europejskim zasiada obecnie 732 deputowanych. Liczba miejsc
w Parlamencie przypadająca na poszczególne kraje członkowskie zależy m.in. od liczebności ich społeczeństw. Na mocy Traktatu Nicejskiego uzgodnionego podczas szczytu UE w grudniu 2000 r. najwięcej posłów mają Niemcy - 99. Liczba posłów pozostałych państw członkowskich wynosi kolejno: Wielka Brytania, Francja i Włochy - po 78, Hiszpania
i Polska - po 54, Holandia - 27, Belgia, Grecja, Węgry i Portugalia - po 24, Szwecja - 19, Austria - 18, Dania, Słowacja i Finlandia - po 14, Litwa i Irlandia - po 13, Łotwa - 9, Słowenia - 7, Luksemburg, Estonia i Cypr - po 6 oraz Malta - 5.
Z biegiem czasu zakres uprawnień Parlamentu Europejskiego został wyraźnie rozszerzony, co jest postrzegane jako zwrot w kierunku demokratyzacji procesów integracyjnych w Europie. Obecne kompetencje Parlamentu można podzielić na trzy grupy: uprawnienia w procesie legislacyjnym, uprawnienia budżetowe, uprawnienia kontrolne.
Parlamentowi Europejskiemu nie przysługuje prawo do inicjatywy legislacyjnej, natomiast współpracuje on z Radą UE i Komisją Europejską przy ustanawianiu prawa wspólnotowego w ramach procedury współdecydowania, procedury konsultacji
i opiniowania.
Uprawnienia budżetowe PE to przede wszystkim akceptacja ostatecznego projektu budżetu, prawo do ustalania tzw. wydatków nieobligatoryjnych (nie wynikających ze zobowiązań traktatowych UE) oraz udzielanie Komisji Europejskiej absolutorium
z wykonania budżetu.
Ogólne uprawnienia kontrolne PE odnoszą się do całości prac Komisji Europejskiej, która ma obowiązek zdawać Parlamentowi doroczny raport z działalności Wspólnot. Przysługuje mu również prawo wystąpienia z wnioskiem o wotum nieufności wobec Komisji Europejskiej, a jego przyjęcie większością dwóch trzecich głosów parlamentarzystów, nakłada na Komisję obowiązek podania się kolegialnie do dymisji. Siedzibą PE jest Strasburg, chociaż niektóre jego sesje odbywają się w Brukseli, a Sekretariat Parlamentu mieści się w Luksemburgu. Parlamentarzyści są zorganizowani nie w grupy narodowościowe, ale - zgodnie ze swymi orientacjami politycznymi - w grupy (frakcje) polityczne. Bieżąca praca posłów toczy się w ramach komitetów przedmiotowych. Parlament może także powoływać podkomisje, komisje tymczasowe i komisje śledcze. Działalnością Parlamentu Europejskiego kieruje Prezydium składające się z wybieranego przez posłów na okres dwóch i pół roku przewodniczącego, 14 wiceprzewodniczących, a także pięciu Kwestorów. Decyzje Parlamentu zapadają na zasadzie absolutnej większości oddanych głosów, o ile nie zostało to inaczej przewidziane w traktacie. Parlament Europejski jest jedyną instytucją wspólnotową, która obraduje na forum publicznym. Debaty, opinie oraz rezolucje są publikowane
w "Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej".
Komisja Europejska. Komisja Europejska jest organem wspólnotowym, który reprezentuje interesy UE. Składa się z 25 komisarzy (po 1 z poszczególnych krajów), mianowanych na 5 lat. W realizacji przyznanych jej uprawnień posiada dużą samodzielność, co objawia się między innymi tym, że nie musi uznawać instrukcji jakiegokolwiek państwa członkowskiego. Komisja Europejska ma charakter ponadnarodowy. Posiada pełnię inicjatywy legislacyjnej, jest wykonawcą ustaw wspólnotowych, decyduje w sprawach określonych przez traktaty. Jest odpowiedzialna politycznie przed Parlamentem Europejskim. Duże znaczenie odgrywa przewodniczący. I tak np. W. Hallstein (1958-68) ukształtował
w dużej mierze jej ponadnarodowy charakter, J. Delors (1985-94) przyczynił się do zintensyfikowania prac nad tworzeniem Unii Europejskiej i jej rozszerzaniem o kolejne kraje. Obecnie na czele Komisji Europejskiej stoi Jose Manuel Barroso.
Najważniejszymi uprawnieniami Komisji są:
1. prawo do inicjatywy ustawodawczej - najważniejsze prawo Komisji, która posiada je jako jedyna w zakresie polityki Wspólnot;
2. kontrola nad stosowaniem prawa wspólnotowego;
3. kompetencje wykonawcze - wydawanie aktów prawnych, zarządzanie funduszami (szczególnie funduszami strukturalnymi) oraz dbanie o wykonanie budżetu;
4. w zakresie stosunków zewnętrznych: reprezentowanie Wspólnoty wobec państw trzecich lub organizacji międzynarodowych, negocjowanie umów z państwami bądź organizacjami międzynarodowymi po uzyskaniu zgody Rady Unii Europejskiej.
Komisja działa kolegialnie, tzn. decyzje podejmowane są przez komisarzy wspólnie, podobnie jak i odpowiedzialność za nie jest kolegialna. Poszczególni członkowie Komisji mogą być odwoływani przez rządy państw, które ich wyznaczyły bądź przez Trybunał Sprawiedliwości. Pod względem administracyjnym KE składa się z 24 dyrekcji generalnych (te z kolei z dyrekcji, a następnie wydziałów, których zwykle jest kilka), oraz wyspecjalizowanych komórek (tzw. służb), jak np. Służba Prawna, Służba Rzeczników, Biuro Publikacji Oficjalnych Wspólnot Europejskich. Bardzo istotną rolę pełni Sekretariat Generalny, którego zadaniem jest przede wszystkim koordynacja prac wszystkich dyrekcji generalnych. Warto zauważyć, iż Komisja odgrywa ważną rolę w procesji negocjacji akcesyjnych, które toczą się w tzw. obszarach negocjacyjnych.
Rada Unii Europejskiej. Rada Unii Europejskiej jest głównym organem decyzyjnym UE. Podobnie jak Parlament Europejski, Rada została powołana w latach 50. na mocy traktatów założycielskich. Reprezentuje ona państwa członkowskie, a w jej obradach uczestniczy jeden minister z każdego rządu narodowego Poszczególni ministrowie uczestniczą w posiedzeniach w zależności od rodzaju zagadnień ujętych w porządku obrad. Stosunkami UE z innymi krajami świata zajmuje się "Rada ds. Ogólnych i Stosunków Zewnętrznych". Jako że taka konfiguracja Rady również podejmuje w szerszym zakresie odpowiedzialność za kwestie związane z ogólną polityką, w jej posiedzeniach bierze udział dowolny minister lub sekretarz stanu wybrany przez każdy rząd. Rada podejmuje decyzje
w drodze głosowania. Im większą populację ma dany kraj, tym większą liczbą głosów dysponuje.
Rada spełnia sześć głównych funkcji:
1. Uchwala europejskie akty prawne. W wielu dziedzinach dzieli władzę ustawodawczą z Parlamentem Europejskim;
2. Koordynuje ogólną politykę gospodarczą państw członkowskich;
3. Zawiera umowy międzynarodowe między UE a jednym lub większą liczbą państw czy też organizacji międzynarodowych;
4. Wraz z Parlamentem Europejskim zatwierdza budżet UE;
5. Określa kierunki Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa, opierając się na wytycznych ustalonych przez Radę Europejską;
6. Koordynuje współpracę miedzy krajowymi organami sądowymi i służbami policyjnymi w sprawach kryminalnych.
Przewodnictwo w Radzie zmienia się rotacyjnie co sześć miesięcy. Innymi słowy, każdy kraj UE kolejno obejmuje kierownictwo nad ustalaniem porządku obrad Rady i przewodniczy wszystkim spotkaniom przez okres sześciu miesięcy, podejmując decyzje legislacyjne
i polityczne oraz wypracowując kompromisy między państwami członkowskimi.
Europejski Trybunał Sprawiedliwości. Europejski Trybunał Sprawiedliwości powstał
w 1952 r. na mocy Traktatu Paryskiego jako organ Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali. Od 1957 r. funkcjonował jako instytucja wszystkich trzech Wspólnot Europejskich. Jego kompetencje określone są w traktatach założycielskich WE, a polegają zasadniczo na kontroli stosowania prawa wspólnotowego i jego interpretacji. Trybunał jest uprawniony do rozstrzygania sporów prawnych wynikłych między państwami członkowskimi, instytucjami UE, przedsiębiorstwami i osobami fizycznymi.
Trybunał Sprawiedliwości składa się z piętnastu sędziów i ośmiu adwokatów generalnych. Są oni wybierani na mocy uzgodnień pomiędzy rządami państw członkowskich; ich kadencja trwa sześć lat. Trybunał orzeka zwykle w rozpatrywanych przez siebie sprawach
w składzie trzech lub pięciu sędziów (zawsze musi to być liczba nieparzysta) zwykłą większością głosów. Adwokaci generalni odgrywają wobec sędziów rolę wspomagającą. Siedziba ETS znajduje się w Luksemburgu.
Trybunał Sprawiedliwości
w Luksemburgu
W celu zmniejszenia liczby spraw wpływających do Trybunału
i umożliwienia mu bardziej efektywnego funkcjonowania, na mocy Jednolitego Aktu Europejskiego z 1987 r. powołano Sąd Pierwszej Instancji przy Trybunale Sprawiedliwości, który rozstrzyga kwestie o mniejszym znaczeniu dla funkcjonowania Wspólnot Europejskich: spory osób fizycznych
i prawnych z instytucjami WE, Wspólnot z pracownikami oraz przedsiębiorstw z Komisją Europejską.
Sąd Pierwszej Instancji działa od 1989 r. Składa się on, podobnie jak Trybunał Sprawiedliwości, z 15 sędziów powoływanych przez rządy państw członkowskich na okres sześciu lat. Apelacje wobec orzeczeń Sądu Pierwszej Instancji można wnosić do Trybunału Sprawiedliwości, w odróżnieniu od orzeczeń Trybunału, które mają charakter ostateczny.
Europejski Trybunał Obrachunkowy. Europejski Trybunał Obrachunkowy został powołany w 1975 r. Rozpoczął on swoją działalność w Luksemburgu w październiku 1977
r. Powierzono mu zadanie sprawowania kontroli finansowej we Wspólnotach, czyli badanie zgodności z prawem i prawidłowości wszystkich wydatków i dochodów oraz ocenę racjonalności i prawidłowości zarządzania finansami. Traktat z Maastricht z 1992 r. wzmocnił znacznie pozycję Trybunału Obrachunkowego, nadając mu status głównego organu WE.
Trybunał Obrachunkowy działa w sposób niezależny i może swobodnie decydować o tym, jak planować swoje czynności kontrolne, jak i kiedy przedstawiać swoje spostrzeżenia oraz
w jaki sposób podawać do wiadomości publicznej swoje sprawozdania i opinie. On sam nie dysponuje żadnymi prawnymi kompetencjami. Jeśli kontrolerzy wykryją nadużycia lub nieprawidłowości, możliwie najszybciej przekazują informacje na ten temat do właściwych organów UE, które podejmują stosowne działania.
Trybunał Obrachunkowy, po zamknięciu roku budżetowego, sporządza sprawozdanie
z wykonania budżetu, które staje się podstawą do uchwalenia przez Parlament Europejski absolutorium dla Komisji. Swe raporty i opinie Trybunał przyjmuje większością głosów. Składa się on zaś z piętnastu osób, mianowanych na sześć lat przez Radę UE w drodze jednomyślnego głosowania po zasięgnięciu opinii Parlamentu Europejskiego. Członkowie Trybunału wybierają ze swego grona Przewodniczącego na okres trzech lat.
Rzecznik Praw Obywatelskich (Ombudsman). Rzecznik Praw Obywatelskich działa
w charakterze pośrednika między obywatelami i władzami UE. Jest on uprawniony do przyjmowania i badania skarg wniesionych przez obywateli UE, przedsiębiorstwa i instytucje oraz przez każdą osobę fizyczną lub prawną mieszkającą lub posiadającą swoją siedzibę
w jednym z państw członkowskich. Skargi dotyczą niewłaściwego administrowania
w instytucjach i organach Unii Europejskiej. Jest on wybierany przez Parlament Europejski na okres pięciu lat z możliwością reelekcji, a jego kadencja odpowiada długością kadencji Parlamentu Europejskiego.
Każdy obywatel Unii lub każda osoba fizyczna i prawna mająca miejsce zamieszkania lub statutową siedzibę w Państwie Członkowskim Unii Europejskiej może złożyć skargę do Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich, pocztą zwykłą, faksem lub pocztą elektroniczną. Formularz skargi jest dostępny w Biurze Europejskiego Rzecznika. Może też być pobrany z jego strony internetowej.
Komitet Ekonomiczno-Społeczny. Komitet Ekonomiczno-Społeczny (KES) powstał
w 1958 r. na mocy Traktatów Rzymskich jako wspólna instytucja EWG i EURATOMU. Jest to organ doradczy i opiniodawczy w kwestiach polityki gospodarczej i społecznej w ramach Wspólnot Europejskich oraz w sprawach, które mogą pociągać za sobą reperkusje dla sytuacji ekonomicznej i społecznej we Wspólnotach.
Komitet składa się z 344 członków nominowanych jednomyślnie przez Radę UE na podstawie wniosków przedstawianych przez poszczególne rządy państw członkowskich. Mandat członkowski Komitetu trwa cztery lata i jest odnawialny. KES dzieli się na trzy podstawowe grupy reprezentujące interesy pracodawców, pracobiorców i inne środowiska gospodarczo-społeczne (w tym konsumentów). Ponadto w jego ramach funkcjonują grupy branżowe. KES jest zatem pomostem łączącym Unię z jej obywatelami, promując bardziej uczestniczące, zaangażowane, a przez to bardziej demokratyczne społeczeństwo europejskie.
Komitet jest integralną częścią procesu decyzyjnego UE: wprowadzono obowiązek konsultowania się z nim przed podjęciem decyzji dotyczących polityki gospodarczej
i społecznej. Może on również wydawać opinie z własnej inicjatywy w innych sprawach, które uznaje za ważne.
Komitet Regionów. Komitet Regionów jest jedną z najmłodszych instytucji Unii Europejskiej. Został on utworzony na mocy Traktatu z Maastricht z 1992 r., a rozpoczął działalność w marcu 1994 r. Powołanie Komitetu Regionów miało na celu włączenie regionów i społeczności lokalnych w proces integracji europejskiej. Podobnie jak Komitet Ekonomiczno-Społeczny jest instytucją doradczą, a jednocześnie pełni funkcję przedstawicielską wobec reprezentowanych przez siebie instytucji i organizacji. Członkowie Komitetu (oraz ich zastępcy) są mianowani jednomyślnie przez Radę UE na podstawie wniosków składanych przez poszczególne państwa członkowskie. Następnie wybierają spośród swego grona przewodniczącego oraz prezydium na dwuletnią kadencję. Inne organa są zobowiązane do konsultowania się z Komitetem w sprawach dotyczących władz lokalnych i regionalnych, np. w odniesieniu do polityki regionalnej, ochrony środowiska, edukacji
i transportu. W ramach Komitetu pracuje osiem stałych komisji i cztery podkomisje. Komitet Regionów korzysta - ze względów oszczędnościowych - ze struktury administracyjnej Komitetu Ekonomiczno-Społecznego.
Europejski Bank Centralny. Europejski Bank Centralny (EBC) został utworzony w 1998 r. na mocy Traktatu o Unii Europejskiej w celu wprowadzenia nowej waluty i zarządzania nią – przeprowadzania transakcji walutowych i zapewnienia bezproblemowego funkcjonowania systemów płatniczych. Europejski Bank Centralny jest również odpowiedzialny za określanie ram i realizację polityki gospodarczej i pieniężnej UE.
Aby spełniać swoją funkcję, EBC współpracuje z "Europejskim Systemem Banków Centralnych" (ESBC), w którym uczestniczą wszystkie 25 państwa członkowskie UE. Jednak dotychczas tylko 12 z nich wprowadziło euro. Te 12 państw tworzy łącznie "obszar euro",
a ich narodowe banki centralne wraz z Europejskim Bankiem Centralnym tworzą tak zwany "eurosystem".
EBC jest całkowicie niezależny w wykonywaniu swoich obowiązków. Ani EBC, ani narodowe banki centralne w eurosystemie, ani żaden członek ich organów decyzyjnych nie przyjmować instrukcji od jakiegokolwiek innego organu. Instytucje UE i rządy państw członkowskich muszą przestrzegać tej zasady i nie wolno im próbować wywierać wpływu na EBC lub narodowe banki centralne.
Europejski Bank Inwestycyjny. Europejski Bank Inwestycyjny (EBI) został powołany do życia w 1958 roku na mocy Traktatu Rzymskiego. Pomaga on osiągnąć cele Unii poprzez finansowanie projektów inwestycyjnych.
Projekty wybrane do finansowania promują integrację europejską, zrównoważony rozwój, spójność gospodarczą i społeczną oraz innowacyjną gospodarkę opartą na wiedzy.
Misją EBI jest inwestowanie w projekty, które przyczyniają się do osiągania celów Unii Europejskiej. Będąc instytucją nie nastawioną na zysk, nie czerpie on żadnych korzyści
z rachunków oszczędnościowych lub bieżących.
Projekty, w które inwestuje Bank, są poddawane szczegółowej selekcji, zgodnie
z następującymi kryteriami:
· muszą się one przyczyniać do osiągania celów UE, np. zwiększać konkurencyjność europejskiego przemysłu i małych przedsiębiorstw; tworzyć sieci transeuropejskie (transport, telekomunikacja, energetyka); doskonalić sektor technologii informatycznych; ochraniać środowisko naturalne i miejskie; podwyższać jakość usług w dziedzinie edukacji i ochrony zdrowia;
· muszą przynosić korzyści przede wszystkim najsłabiej rozwiniętym regionom;
· muszą pomagać w przyciąganiu innych źródeł finansowania.
Powyższe kryteria stosowane są zarówno w przypadku działań podejmowanych
w obrębie Unii Europejskiej, jak i poza jej granicami. Prawie 90 % działań podejmowanych przez EBI ma miejsce na terenie Unii Europejskiej, ale znaczna część funduszy kierowana jest do przyszłych państw członkowskich.
EBI jest instytucją autonomiczną. Sam podejmuje decyzje w sprawie zaciągania
i udzielania pożyczek, kierując się wyłącznie zaletami każdego projektu i możliwościami oferowanymi przez rynki finansowe. Każdego roku przedstawia on sprawozdanie z całej swojej działalności.
Bank współpracuje z instytucjami UE. Na przykład, jego przedstawiciele mogą uczestniczyć w posiedzeniach komisji Parlamentu Europejskiego, a Prezes EBI może brać udział w posiedzeniach Rady UE.
Rada Europejska. Rada Europejska to określenie stosowane w odniesieniu do regularnych spotkań głów lub premierów państw członkowskich Unii Europejskiej. Celem tych spotkań jest pobudzanie rozwoju Unii Europejskiej oraz wytyczanie jego głównych kierunków politycznych.
Rada Europejska składa się obecnie z premierów krajów członkowskich (lub ich zastępców) oraz przewodniczącego Komisji Europejskiej. Rada zbiera się średnio raz na pół roku, na krótkich 2-3 dniowych spotkaniach, w toku których toczą się dyskusje na temat generalnych kierunków rozwoju Unii. Formalnie rzecz biorąc Rada Europejska jest tylko ciałem doradczym i nie ma bezpośredniej władzy legislacyjnej ani wykonawczej, jednak faktycznie jest jedną z najważniejszych instytucji Unijnych, gdyż decyzje zapadające
w Radzie w formie tzw. dyrektyw prezydenckich są później przekładane na konkretne propozycje aktów prawnych.
Główne cele Unii Europejskiej to przede wszystkim utrzymywanie więzi politycznych oraz gospodarczych, prowadzenie uzgodnionej polityki zagranicznej i współpraca w zakresie bezpieczeństwa i prawa.
Unia Europejska składa się z trzech filarów: Wspólnota Europejska, Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa, Wymiar Sprawiedliwości i Sprawy Wewnętrzne.
I filar Unii Europejskiej - Wspólnota Europejska. Do momentu wejścia w życie Traktatu
o Unii Europejskiej (1.11.1993 r.) nosiła nazwę Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG). Wspólnota Europejska jest podstawą funkcjonowania Unii Europejskiej jako jej część gospodarcza.
II filar UE: Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa. Zgodnie z Traktatem
z Maastricht Unia Europejska podejmuje działania w skali międzynarodowej. Cel ten realizowany jest poprzez Wspólną Politykę Zagraniczną i Bezpieczeństwa, która obejmuje ostateczne ukształtowanie wspólnej polityki obronnej, mogącej doprowadzić do powstania systemu wspólnej obrony. System Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa zakłada ochronę wspólnych wartości, podstawowych interesów i niezależności Unii, a także umacnianie bezpieczeństwa Unii i jej państw członkowskich we wszystkich możliwych formach. Unia Europejska podejmuje też próby zachowania pokoju i umacniania bezpieczeństwa międzynarodowego zgodnie z zasadami Karty Narodów Zjednoczonych, Aktu Końcowego Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (KBWE) z Helsinek
i celami Karty Paryskiej. Rozwija i konsoliduje demokrację oraz rządy prawa, poszanowanie praw człowieka i swobód obywatelskich. WPZB w praktyce jest koordynacją polityki zagranicznej i bezpieczeństwa państw członkowskich Unii Europejskiej w formie wzajemnego informowania się i konsultowania, przede wszystkim na forum Rady Unii Europejskiej. Zasady i ogólne wytyczne dotyczące WPZB definiuje i reguluje Rada Europejska.
III filar Unii: Wymiar Sprawiedliwości i Sprawy Wewnętrzne. Zadania dla Unii Europejskiej w tym zakresie wynikają ze swobodnego ruchu osobowego obywateli jej państw członkowskich. Możliwe jest to poprzez dążenie przez państwa członkowskie Unii do koordynacji i harmonizacji polityki azylowej, kontroli przekraczania zewnętrznych granic Unii Europejskiej (w tym współpraca celna), polityki imigracyjnej i polityki dotyczącej obywateli krajów trzecich (np. zasady wjazdu i pobytu na terytorium Unii). W ramach Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych zakłada się również prowadzenie walki
z nielegalną imigracją, pobytem i pracą na terytorium Unii Europejskiej, walkę
z przestępczością i narkomanią, współpracę sądową w sprawach cywilnych i karnych. Istotne jest również współdziałanie policji (wraz z systemem wymiany informacji w ramach Biura Policji Europejskiej - EUROPOL).
Szczegółowe cele Unii Europejskiej zostały sformułowane m.in. w traktacie z Maastricht oraz w tzw. Agendzie 2000, przygotowanej przez Komisję Europejską, i są one następujące:
1. Osiąganie postępu gospodarczego i społecznego poprzez stworzenie obszaru pozbawionego wewnętrznych granic, wzmacnianie spójności ekonomicznej i społecznej oraz ustanowienie unii gospodarczo-walutowej.
2. Realizacja wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, obejmująca ostateczne ukształtowanie wspólnej polityki obronnej.
3. Wzmacnianie ochrony praw i interesów obywateli państw członkowskich poprzez wprowadzenie obywatelstwa Unii.
4. Rozwijanie współpracy w zakresie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych.
5. Prowadzenie działań przez Unię Europejską w dziedzinie badań naukowych.
6. Poprawienie konkurencyjności europejskiej gospodarki, co będzie zarazem sprzyjać tworzeniu nowych miejsc pracy.
7. Zagwarantowanie skutecznej realizacji dorobku prawnego w dziedzinie ekologii.
8. Zwiększenie wpływu Unii Europejskiej na sprawy światowe.
9. Pomoc krajom najsłabiej rozwiniętym.
10. Zwalczanie terroryzmu i przestępczości.
11. Poszerzenie Unii o kraje kandydujące z Europy Środkowej i Wschodniej.
Unia Europejska jest związkiem państw, który nie ma swojego odpowiednika w historii. Jest to twór wyjątkowy i cały czas zmieniający swoje oblicze. Unia jest wynikiem procesów integracyjnych jakie rozpoczęły się po dramatycznych doświadczeniach II wojny światowej. Jak Unia się będzie rozwijać?? To nam pokaże przyszłość.