Unia Europejska – geneza, struktury, kompetencje i prawo.

„My nie tworzymy koalicji państw, my jednoczymy ludzi.”
Jean Monnet



Geneza

Europa od wieków była polem częstych i krwawych bitew, w których państwa ponosiły wyniszczające straty w ludności a także w gospodarce. Niektórzy przywódcy europejscy doszli więc do wniosku, że jedynym sposobem zapewnienia długotrwałego pokoju między państwami jest zjednoczenie ich pod względem gospodarczym i politycznym.


W latach 1848-1950 inicjatywę na rzecz integracji zachodnioeuropejskiej przyjęła Francja. Francuski minister spraw zagranicznych Robert Schuman, w dniu 9 maja 1950 wystąpił z oświadczeniem, w którym zaproponował połączenie przemysłów stali i węgla Francji i Niemiec (także innych państw) oraz podporządkowanie ich organowi ponadnarodowemu.
Plan francuskiego ministra doczekał się realizacji 18 kwietnia 1951 roku, gdy w Paryżu uroczyście podpisano układ o Europejskiej Wspólnocie Węgla i Stali (EWWS), do którego przystąpiło sześć krajów: Belgia, Republika Federalna Niemiec, Francja, Włochy, Luksemburg i Holandia. Układ ten wszedł w życie 23 lipca 1952 roku.(wygasł 23 lipca 2002 roku). Traktat ten ustanowił ponadpaństwową strukturę organizacyjną Wspólnoty.
Jej organami odtąd były:
- Wysoka Władza – organ egzekucyjny,
- Specjalna Rada Ministrów – organ odpowiedzialny za harmonizację działań Wysokiej Władzy i rządów państw członkowskich,
- Wspólne Zgromadzenie w skład którego wchodziło 78 członków, sprawujących kontrolę polityczną Wspólnoty,
- Trybunał Sprawiedliwości zapewniający poszanowania i zastosowanie Traktatu oraz przepisów wykonawczych.

Następnym krokiem w drodze do integracji gospodarczej była konferencja w Rzymie 25 marca 1957r., w czasie której podpisano traktaty ustanawiające Europejską Wspólnotę Gospodarczą –EWG, ).Celem EWG było zbudowanie unii celnej między krajami członkowskimi, opartej na czterech wolnościach: wolności przepływu dóbr, usług, kapitału i osób. Powołano także Wspólnotę Energii Atomowej- EWEA, powszechnie nazwaną Euratomem, który miał z kolei połączyć narodowe zasoby nuklearne tych krajów.
Traktaty te, znane pod nazwą Traktatów Rzymskich, podpisane zostały przez sześć państw członkowskich EWWS i weszły w życie 1 stycznia 1958 roku.


Traktat ustanowił cztery instytucje Wspólnoty:
- międzynarodową Radę Ministrów jako organ prawodawczy,
- ponadnarodową Komisję pełniącą funkcje wykonawcze,
- międzyparlamentarne Europejskie Zgromadzenie będące organem deliberującym i w pewnym zakresie kontrolnym,
- ponadnarodowy Trybunał Sprawiedliwości.
Funkcje pomocnicze miały ponadto pełnić Komitet Gospodarczy i Społeczny oraz Trybunał Obrachunkowy.

Wraz z podpisaniem Traktatów Rzymskich dokonano fuzji Zgromadzeń Parlamentarnych i Trybunałów Sprawiedliwości. W rezultacie pojawił się jednolity Parlament Europejski i wspólny dla wszystkich trzech organizacji Trybunał Sprawiedliwości. Fuzja pozostałych instytucji nastąpiła w momencie podpisania Układu o Fuzji w dniu 8 kwietnia 1965 roku. Na mocy tego traktatu utworzono jednolitą Radę Ministrów Wspólnot i Komisję Europejską.

1 stycznia 1973 r. wszedł w życie traktat o przystąpieniu do WE nowych członków: Danii, Irlandii i Wielkiej Brytanii. Norwegowie w referendum wypowiadają się przeciw przyłączeniu do WE.
1 stycznia 1981 r. na mocy układu podpisanego w 28 maja 1979 r. Grecja została kolejnym członkiem WE. Pięć lat później przyłączają się Hiszpania i Portugalia.

Pierwszym znaczącym krokiem w kierunku Unii Europejskiej było podpisanie Jednolitego Aktu Europejskiego w dniach 17 i 28 lutego 1986r.(wszedł w życie 1 lipca 1987r.). Deklaruje poszanowanie zasad demokratycznych w stosunkach krajowych, przestrzeganie prawa, poszanowanie praw człowieka, konieczność utrzymania pokoju na arenie międzynarodowej, zapewnienie bezpieczeństwa w Europie i wzajemnej solidarności w wyrażaniu wspólnych interesów oraz niezależności w ich obronie.
Ponadto na podstawie Jednolitego Aktu Europejskiego został rozwinięty i zmodyfikowany system prawa Wspólnot poprzez:
- zwiększenie uprawnień Parlamentu Europejskiego wskutek wprowadzenia wymogu współdziałania Parlamentu z Radą Ministrów (ówczesna Rada Unii Europejskiej) przy określonych zagadnieniach,
- poszerzanie katalogu spraw podlegających głosowaniu przy zastosowaniu kwalifikowanej większości głosów w Radzie Ministrów,
- stworzenie podstaw prawnych dla działania Rady Europejskiej, Europejskiej Współpracy Politycznej oraz sądu Pierwszej Instancji (utworzonego 1.01.1989r.),
- rozwinięcie materialnych kompetencji Wspólnot w celu osiągnięcia wspólnego rynku wewnętrznego do końca 1992 roku, oraz wzmocnienia współpracy w zakresie kształtowania Unii Gospodarczej i Walutowej.

Po upadku Muru Berlińskiego, zjednoczone Niemcy dostosowują zasady swojego członkostwa do zwiększonej o wschodnie landy liczby mieszkańców.

Traktat o Unii Europejskiej podpisany został w Maastricht 7.02.1992 r. Wszedł w życie po jego ratyfikowaniu przez wszystkie państwa członkowskie w dniu 1.11.1993 r.
Głównymi jego celami było:
- popieranie zrównoważonego wzrostu gospodarczego i społecznego poprzez tworzenie przestrzeni bez granic wewnętrznych,
- wzmocnienie spójności gospodarczej i społecznej,
- wprowadzenie Unii Gospodarczej i Walutowej, która pociągnie za sobą ustanowienie jednolitej waluty,
- urzeczywistnienie Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa,
- zdefiniowanie Wspólnej Polityki Obronnej, która mogłaby sukcesywnie doprowadzić do utworzenia wspólnych sił zbrojnych,
- wzmożenie ochrony praw i interesów obywateli państw członkowskich poprzez wprowadzenie instytucji obywatelstwa Unii Europejskiej,
- rozwijanie ścisłej współpracy w zakresie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych.
Konstrukcja Traktatu z Maastricht opiera się na trójczłonowej strukturze tematycznej, podzielonej na” filary”. Pierwszy filar tworzą przepisy powiększające zakres kompetencji już istniejących Wspólnot Europejskich. Drugi filar stanowią postanowienia dotyczące Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa, zaś trzeci obejmuje postanowienia dotyczące koordynowania polityk w ramach wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych.

1 stycznia 1995 do UE przystępują: Austria, Finlandia, Szwecja, natomiast Norwedzy wypowiedzieli się przeciwko akcesji z UE.

17 czerwca 1997 roku, w Amsterdamie doszło do szczytu Rady Europejskiej, gdzie przyjęto projekt nowelizacji Traktatów Założycielskich Wspólnot oraz UE. Wszedł on w życie 1.05.1999 r.
Traktat Amsterdamski odwołuje się do 3 filarów Unii, zmieniając nieco ich zawartość. Na przykład pewne kwestie dotyczące polityki imigracyjnej i azylowej zostały przesunięte z filara trzeciego do pierwszego, i tym samym poddane jurysdykcji Trybunału Sprawiedliwości.
Stosunkowo niewielkie zmiany instytucjonalne zmodyfikowały jedynie zakres uprawnień Parlamentu Europejskiego oraz wzmocniły pozycję Przewodniczącego Komisji Europejskiej. Przewidziano także powołanie Wysokiego Przedstawiciela do Spraw Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa, pełniącego jednocześnie obowiązki Sekretarza Rady UE.

Na szczycie Rady Europejskiej w dniach 7-11.2000 r. w Nicei został zatwierdzony tekst nowego Traktatu. Traktat Nicejski podobnie jak Traktat Amsterdamski, jest serią zmian nowelizujących Traktat z Maastricht oraz Traktat o ustanowieniu Wspólnoty Europejskiej.
Poprawki wniesione do istniejących Traktatów dotyczą m.in. :
- procedury stosowanej w wypadku groźby naruszenia przez państwo członkowskie podstawowych zasad, na których opiera się UE,
- kwestii związanych z tworzeniem Wspólnej Polityki Europejskiej w dziedzinie Bezpieczeństwa i Obrony,
- przyjęcia Europejskiej Agendy Socjalnej,
- utworzenia i przyszłej roli EUROJUST, jednostki zajmującej się współpraca narodowych organów ścigania państw członkowskich.

Zmienione zostały także zasady funkcjonowania Parlamentu Europejskiego, Komisji Europejskiej, Trybunału Obrachunkowego, Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów. W sposób zasadniczy zmodyfikowano zasady funkcjonowania Trybunału Sprawiedliwości i Sądu Pierwszej Instancji. Ponadto Traktat Nicejski przedstawił rozwiązania powiązane wprost z perspektywą przyjęcia nowych członków do UE. Dotyczą one procedur głosowania i podziału wpływów w poszczególnych instytucjach rozszerzonej Unii.

1 maja 2004 pełnoprawnymi członkami UE zostały: Cypr, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Malta, Polska, Słowacja, Słowenia i Węgry.

Instytucje UE

Unię Europejską charakteryzuje oryginalny system instytucjonalny, który odróżnia ją do klasycznych organizacji międzynarodowych. Państwa, które podpisały Traktaty Europejskie, uzgodniły zrzeczenie się części suwerenności na rzecz niezależnych organów reprezentujących zarazem interesy państwowe i interes wspólnotowy, powiązanych między sobą zasadą dopełniania się, z której wynika proces podejmowania decyzji.

Rada Europejska
Działanie rady Europejskiej polega na regularnych(co najmniej 2 razy w roku, najczęściej 3) spotkaniach szefów państw członkowskich( w przypadku Francji i Finlandii głów państwa) orz przewodniczącego Komisji Europejskiej, ministra spraw zagranicznych i jednego członka komisji. Wszelkie decyzje podejmowane są drogą konsensusu. Poprzez swój międzynarodowy charakter Rada Europejska jest forum uzgodnień na najwyższym szczeblu. Pełni ważną funkcję w wyrażaniu woli poszczególnych państw członkowskich Wspólnoty Europejskiej.
Art. D Traktatu z Maastricht stanowi iż: „Rada Europejska dostarcza Unii niezbędnych dla jej rozwoju impulsów i ustala ogólne cele polityczne tego rozwoju”. W konsekwencji do zadań Rady Europejskie należy określanie politycznych wytycznych dla rozwoju Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa, stworzenie linii kierunkowych w polityce społecznej i kwestiach gospodarczych, zajmowanie oficjalnego stanowiska w sytuacjach kryzysowych. Rada Europejska spełnia również funkcję instancji apelacyjnej, czyli sądu polubownego stosowanego w przypadku narodowego weta w procedurze ścisłej współpracy lub przy rozstrzygnięciach większościowych w zakresie Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa. Podejmuje też ostateczną decyzję o rozszerzeniu UE.
Rada Europejska pozostaje poza kontrolą Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. Po każdym szczycie przewodniczący Rady składa sprawozdanie Parlamentowi Europejskiemu, a raz w roku przedkłada raport na temat postępów integracji.

Rada Unii Europejskiej
Rada UE jest głównym ośrodkiem decyzyjnym UE. W jej skład wchodzi po jednym ministrze państw członkowskich, w zależności od przedmiotu zapisanego w porządku dnia: spraw zagranicznych, rolnictwa, przemysłu, transportu, środowiska itd.
Rada, reprezentująca państwa członkowskie, uchwala akty prawne: rozporządzenia, dyrektywy, postanowienia. Dysponuje władzą quasi-ustawodawczą, którą dzieli się z Parlamentem Europejskim. Sprawuje także, wraz z Parlamentem ,kontrolę nad budżetem. Rada uchwala układy międzynarodowe wynegocjowane wcześniej przez Komisję.
Zgodnie z art.2021(dawniej 145) Traktatu WE Rada zapewnia koordynację polityki zagranicznej państw członkowskich.
Art.205(dawniej 148) Traktatu WE wprowadza rozróżnienie między decyzjami podejmowanymi zwykłą większością głosów a większością kwalifikowaną lub jednomyślnie.
Zgodnie z Traktatem Akcesyjnym, od 1 listopada 2004r. liczba głosów przypadających państwom członkowskim przedstawia się następująco:
- Niemcy, Francja, Włochy i Wielka Brytania po 29
- Polska i Hiszpania po 27
- Niderlandy 13
- Belgia, Czechy, Grecja, Węgry, Portugalia po12
- Austria i Szwecja po 10
- Dania, Irlandia, Litwa, Słowacja, Finlandia po 7
- Estonia, Cypr, Łotwa, Luksemburg, Słowenia po 4
- Malta3
Rada UE mianuje członków innych organów i instytucji, m.in. Komitetu Ekonomiczno-Społecznego, Komitetu Regionów i Trybunału Rewidentów Księgowych.
Pracę Rady UE koordynuje Sekretariat Rady UE. Zapewnia jej prawidłowe funkcjonowanie. Na jego czele stoi Sekretarz Generalny. W skład Komitetu Stałych Przedstawicieli Rządów Państw Członkowskich wchodzą ambasadorowie akredytowani w Brukseli.

Komisja Europejska
Komisja Europejska składa się z 20 członków, będących obywatelami państw członkowskich. Ich kandydatury przedstawiają rządy poszczególnych krajów, a ukonstytuowaną Komisję zatwierdza Parlament Europejski. Komisarze są niezależni, dbają wyłącznie o interesy UE. Kadencja trwa5 lat. Każdy z komisarzy jest odpowiedzialny za jeden lub kilka obszarów polityki, a swoje zadania realizuje przy współudziale sześciu doradców. Komisja zbiera się raz w tygodniu na spotkaniach tajnych, a wszelkie decyzje podejmowane są bezwzględną większością głosów. Komisja Europejska wyposażona jest w liczne organa pomocnicze: 26 Dyrekcji Generalnych i 8 Służb Specjalnych.
Kompetencje Komisji zawarto w art. 155 Traktatu o Wspólnocie Europejskiej. Ma ona prawo inicjatywy ustawodawczej, sama stanowi też prawo: zalecenia i opinie. Wydaje m.in. rozporządzenia finansowe, raporty, oceny, komunikaty, powszechnie obowiązujące ustalenia. Administruje środkami pochodzącymi z funduszy UE i jest odpowiedzialna za realizację budżetu. Stoi na straży przestrzegania prawa wspólnotowego. Jeden z komisarzy jest odpowiedzialny za kwestie związane z rozszerzeniem UE. Komisja przyjmuje również propozycje wspólnego stanowiska UE w sprawie rozszerzania.
Prace Komisji Europejskiej koordynuje Sekretariat Generalny. Komisarze ponoszą odpowiedzialność polityczną przed parlamentem Europejskim. Deputowani kwalifikowaną większością 2/3 głosów mogą zmusić komisarzy do zbiorowego ustąpienia z zajmowanych urzędów. Komisja przedkłada rokrocznie Parlamentowi raport generalny o działalności UE.

Parlament Europejski
Zgodnie z regulacją wprowadzoną przez Traktat Nicejski, Parlament liczy 732 deputowanych. Są oni wybierani w wyborach powszechnych i bezpośrednich, wg ordynacji wyborczej poszczególnych państw członkowskich.
Aktualnie podział miejsc kształtuje się następująco:
- Niemcy 99
- Francja, Wielka Brytania, Włochy po 78
- Hiszpania i Polska po 54
- Niderlandy 27
- Belgia, Czechy, Grecja, Portugalia, Węgry po 24
- Szwecja 19
- Austria 18
- Dania, Słowacja, Finlandia po 14
- Irlandia i Litwa po 13
- Łotwa 9
- Słowenia 7
- Cypr, Estonia, Luksemburg po 6
- Malta 5
Deputowani zasiadają w Parlamencie wg przynależności do danej frakcji politycznej, nie zaś narodu. Uchwały podejmowane są większością głosów, a w przypadku spraw ważnych kwalifikowaną większością 2/3 głosów. Wymagane quorum wynosi 1/3 składu. Kadencja Parlamentu Europejskiego trwa 5 lat. Przewodniczącego i wiceprzewodniczących wybiera się na okres 2,5 roku. Nie ma żadnych przeszkód w łączeniu mandatu deputowanego z mandatem poselskim w swoim kraju.
Parlament Europejski pełni funkcję opiniodawczo-doradczą i kontrolną. Parlament nie ma jednoznacznej kompetencji prawodawczej. Zarówno Rada UE tworząca normy prawne, jak i Komisja Europejska posiadająca prawo inicjatywy ustawodawczej są zobligowane do zasięgania opinii Parlamentu. Parlament Europejski kontroluje funkcjonowanie Komisji Europejskiej poprzez mechanizmy pytań, interpelacji ustnych i pisemnych, coroczną dyskusję nad raportem generalnym składanym przez Komisję oraz analizę projektu budżetu. Deputowani mają prawo wyrazić votum nieufności wobec komisarzy, udzielają też Komisji absolutorium z wykonania budżetu. W przypadku stwierdzenia uchybień w realizacji prawa wspólnotowego Parlament może powołać Komisję dochodzeniową, zwaną również śledczą. W ramach Parlamentu działa też Komisja ds. Petycji, która bada zasadność skarg kierowanych do Parlamentu przez osoby fizyczne i prawne. Pełni też funkcję kreacyjną- powołuje Rzecznika Praw Obywatelskich, który przyjmuje skargi na działanie instytucji wspólnotowych (z wyjątkiem Trybunału Sprawiedliwości).


Trybunał Sprawiedliwości
W skład Trybunału sprawiedliwości wchodzi 25 sędziów ,po jednym z każdego państwa członkowskiego, oraz z 8 rzeczników generalnych, pełniących funkcje formalnie pomocnicze przy przygotowaniu orzeczenia. Sędziowie są wybierani na 6 lat z możliwością następnego wyboru; co 3 lata wymienia się połowę składu Trybunału. Muszą oni posiadać kwalifikacje pozwalające do zasiadania w najwyższych organach sądowniczych swoich państw i być uznanymi ekspertami w poszczególnych dziedzinach prawa. Nominacji dokonują rządy poszczególnych państw.
Trybunał orzeka o zgodności aktów prawnych wydawanych prze organy wspólnotowe z traktatami ustanawiającymi te wspólnoty. Na wniosek Komisji Europejskiej podejmuje decyzje w sprawie państw, które nie wypełniają postanowień traktatów. Orzeka o zgodności umów międzynarodowych z przyjętymi traktatami. Chroni osoby prywatne przed nieuprawnionymi działaniami Wspólnot, wreszcie jest instancją odwoławczą od wyroków Sądu Pierwszej Instancji.


Trybunał Obrachunkowy (Trybunał Rewidentów Księgowych, Trybunał Audytorów )
Trybunał obrachunkowy działa na podstawie art.246-248 TWE. W jego skład wchodzi po jednym członku z każdego państwa członkowskiego. Jest powoływany przez Radę, stanowiącą kwalifikowaną większością głosów po zasięgnięciu opinii Parlamentu Europejskiego, na okres 6 lat, z prawem ponownego powołania. Członkowie Trybunału muszą mieć staż w organach kontrolnych państw członkowskich i muszą wykazywać szczególne predyspozycje do zajmowania stanowiska, w tym gwarancje niezawisłości. W szczególności muszą zachować niezależność od państw członkowskich oraz nie wolno im wykonywać zajęć niezgodnych z ich funkcją we Wspólnocie.
Zadaniem To jest współdziałanie z Radą i Komisją w sprawach finansowych oraz kontrola gospodarki pieniężnej Wspólnoty, a w szczególności bieżących dochodów i wydatków oraz wykonywania budżetu. Kontrola jest wykonywana na podstawie dokumentów w siedzibie instytucji WE oraz w państwach członkowskich.
Podstawowym zadaniem TO jest sporządzenie na zakończenie roku budżetowego sprawozdania, które jest ogłaszane w Dzienniku Urzędowym Wspólnot. Oprócz tego To może sporządzać raporty specjalne i opinie na wniosek instytucji Wspólnoty. Wszystkie sprawozdania TO przyjmowane są większością głosów członków izby. Na mocy TA Trybunał uzyskał możliwość dochodzenia i ochrony swych uprawnień przed ETS.

Komitet Ekonomiczno-Społeczny
Komitet Ekonomiczno-Społeczny I Komitet Regionów są organami doradczymi Rady i Komisji. W ich skład wchodzi po 317 osób, reprezentujących w pierwszym wypadku różne grupy zawodowe i społeczne, a w drugim społeczności regionalne i lokalne. Komitety powoływane są na okres 4 lat spośród kandydatów przedstawianych przez państwa członkowskie przez Radę, po konsultacji z Komisją. Same Komisje wybierają spomiędzy siebie przewodniczącego i prezydium. Zadaniem ich jest udzielanie konsultacji instytucjom wspólnotowym w przypadkach określonych w TWE. I tak KES powinien mieć możliwość wypowiadania się w sprawach: kształcenia, zdrowia publicznego, ochrony konsumentów, sieci transeuropejskich, przemysłu, funduszy strukturalnych, a od wejścia w życie TA również polityki rolnej, swobodnego przepływu osób, przedsiębiorczości, rynku wewnętrznego, badań naukowych. Natomiast KR jest konsultowany w kwestiach: kształcenia, kultury itp. (podobnie jak KES),a po wejściu w życie TA- również w sprawach zatrudnienia, społecznych, środowiska, kształcenia zawodowego i polityki transportowej. Komitety nie odgrywają zbyt dużej roli w funkcjonowaniu UE i Rada bierze pod uwagę ich opinie zdecydowanie ryadyiej niż propozycje organizacji pracodawców i związków zawodowych.

Źródła prawa UE

System źródeł prawa wspólnotowego jest trzyszczeblowy. Najwyższą rangę w hierarchii ma prawo pierwotne a także prawo wtórne. Odrębne źródła prawa są stosowane w II i III filarze UE

1.Prawo pierwotne.
Na prawo pierwotne składają się normy prawa pisanego oraz normy niepisane.
Przede wszystkim są to Traktaty Założycielskie ( o utworzeniu EWG oraz EWEA), Układ o Fuzji, Jednolity Trakt Europejski, Traktat z Maastricht, oraz Traktaty Amsterdamski i Nicejski.
Umowy akcesyjne zaliczane są również do prawa pierwotnego ze względu na to, że zawierają postanowienia modyfikujące traktaty założycielskie. W szczególności dotyczy to zmian w składzie instytucji oraz w trybie podejmowania decyzji przez wspólnotę.
Do tego prawa zalicza się także dwa akty formalnie należące do prawa wtórnego, ale ze względu na przedmiot regulacji odgrywające role konstytucyjną: decyzję o wprowadzeniu wyborów bezpośrednich do Parlamentu Europejskiego oraz decyzję o utworzeniu Sądu Pierwszej Instancji.
Wreszcie do prawa pierwotnego zaliczane są normy niepisane, przede wszystkim prawo zwyczajowe oraz ogólne zasady prawa.
Jeśli chodzi o prawo zwyczajowe, to z jednej strony możliwe jest powoływanie się na normy powszechnego prawa zwyczajowego, np. w zakresie prawa traktatów; z drugiej zaś- na normy powstałe w wyniku działań Wspólnoty lub państw członkowskich.
Ogólne zasady prawa spełniają w prawie wspólnotowym dwojaka funkcję. Z jednej strony stanowią one podstawę dochodzenia roszczeń odszkodowawczych z tytułu deliktów popełnionych przez Wspólnotę lub jej funkcjonariuszy, z drugiej strony- i tutaj rola ogólnych zasad prawa jest dużo istotniejsza- stanowiły one podstawę wprowadzenia przez ETS ochrony praw człowieka do systemu prawa wspólnotowego.

2.Umowy międzynarodowe zawierane przez WE.
Wspólnota ma osobowość prawną. Podmiotowość ta dotyczy zarówno stosunków wewnątrzpaństwowych jak i stosunków międzynarodowych. Jako podmiot prawa międzynarodowego Wspólnota jest związana normami tego prawa.
Umowy międzynarodowe mogą być zawierane tylko zgodnie z przepisami traktatów założycielskich. Jeżeli umowa miałaby być niezgodna z nimi, wtedy konieczna byłaby wcześniejsza zmiana traktatów. Formalnym aktem wyrażającym zgodę na zawarcie umowy jest decyzja Rady UE lub rozporządzenie. Umowy międzynarodowe powinny wiązać Wspólnotę i państwa członkowskie. Postanowienia międzynarodowej wiążą instytucje Wspólnoty i państwa członkowskie jako integralna część prawa wspólnotowego. Zadaniem wszystkich podmiotów jest zapewnienie pełnego wykonania postanowień umowy. Tym samym mogą one być bezpośrednio skuteczne na takich samych zasadach jak wszystkie inne normy prawa wspólnotowego .Ich bezpośrednie stosowanie nie jest uwarunkowane wzajemnością.

3.Prawo wtórne.
Akty prawa wtórnego mogą być wydawane przez różne instytucje Wspólnoty, zależnie od materii. Szczegółowe kompetencje określają traktaty założycielskie.
Warunkami niezbędnymi dla wywarcia przez akt skutku prawnego są:
- obowiązek uzasadnienia,
- obowiązek wskazania podstawy prawnej, może być trojaka,
- publikacja aktu prawnego.
Akty powszechnie obowiązujące (rozporządzenia, dyrektywy adresowane do wszystkich państw członkowskich ,a także wszystkie akty przyjmowane w procedurze współdecydowania) są ogłaszane w Dzienniku Urzędowym UE; pozostałe środki prawne powinny być notyfikowane adresatom.

A) Akty wiążące – rozporządzenia, dyrektywy, decyzje.
Rozporządzenia to akty generalno-abstrakcyjne, skierowane są do nieograniczonej liczby nieokreślonych adresatów i przeznaczone do wielokrotnego stosowania. Rozporządzenia zawsze obowiązują bezpośrednio i co do zasady są bezpośrednio skuteczne. Obowiązują w prawie krajowym zawsze w tej samej formie, w jakiej zostały opublikowane w Dzienniku. Urzędowym UE. Państwa członkowskie nie mogą wydać ustawodawstwa wprowadzającego rozporządzenie w życie czy też zmieniającego jego charakter ze wspólnotowego na krajowy. Państwo nie może także wydawać wytycznych dotyczących wykładni rozporządzeń; zadanie to pozostawiono sądom krajowym. Państwa mogą wydać przepisy związane z rozporządzeniami jedynie wtedy, gdy samo rozporządzenie przewiduje taką możliwość, albo też gdy konieczne jest określenie instytucji odpowiedzialnych za realizację rozporządzenia w stosunkach krajowych. Tym samym rozporządzenia są jedynym środkiem unifikacji prawa we Wspólnocie.

Decyzje to akty konkretno-indywidualne, podejmowane przez Radę UE, Komisję czy EBC. Skierowane są zawsze do jednoznacznie określonej grupy adresatów-wszystkich państw członkowskich, niektórych państw członkowskich lub do podmiotów indywidualnych. Określoność adresatów jest istotnym kryterium odróżniającym decyzje od rozporządzeń, chociaż zdarzało się niekiedy, że Trybunał powoływał się na cel danego aktu jako podstawę kwalifikacji. Decyzje wiążą także instytucje Wspólnoty i jej funkcjonariuszy, choć nie są do nich skierowane. Jednostka musi mieć do dyspozycji środek ochrony przeciwko nie wywiązaniu się przez państwo jego zobowiązań. Trybunał przyznał też podmiotom trzecim, nie będącym adresatami decyzji, prawo zaskarżenia tej decyzji przed ETS, pod warunkiem, że dana decyzja ma dla jednostki indywidualne znaczenie w tym sensie, że dotyczy jej sytuacji faktycznej lub prawnej w sposób zindywidualizowany.

Dyrektywy są adresowane do państw członkowskich, określają cele lub zadania, które powinny one osiągnąć, oraz czas, w którym powinny je zrealizować. Sposób realizacji zależy od państwa, jednak w przypadku dyrektyw zawierających normy techniczne-akta są tak szczegółowe, że swoboda działań jest niewielka, a nawet iluzoryczna. Realizacja polega na wydaniu aktów prawa wewnętrznego, przy zachowaniu pewnych wymogów, które zostały sformułowane w orzecznictwie ETS. Państwa członkowskie są zobowiązane wydać w celu implementacji dyrektywy przepisy prawne o charakterze powszechnie obowiązującym. Przepisy realizujące dyrektywy powinny być notyfikowane Komisji Europejskiej, która nadzoruje działania państw i w razie potrzeby wszczyna postępowanie przed ETS o nie implementowanie albo niewłaściwe implementowanie dyrektywy. Jeżeli dyrektywa przewiduje możliwość wyboru przez państwa członkowskie jednego z kilku proponowanych sposobów działania, państwa muszą dokonać takiego wyboru i muszą uznać skutki regulacji prawnych innych państw różniących się od wybranego przez dane państwo, lecz zgodne z dyrektywą.
Dyrektywy są bezpośrednio obowiązujące, jest to jednak szczególna forma polegająca na tym, że wraz z wejściem w życie dyrektywy powstaje zobowiązanie po stronie państwa do wydania odpowiednich przepisów wewnętrznych. Jeśli chodzi o bezpośrednią skuteczność, to zasada ta ukształtowała się w orzecznictwie ETS. Podkreślił on, że jeżeli postanowienia dyrektywy spełniają warunki bezpośredniej skuteczności, jednostka może odwołać się na postanowienia dyrektywy wobec państwa również wtedy, gdy państwo nie wydało aktu prawa wewnętrznego realizującego dyrektywę. Mówimy w takiej sytuacji o bezpośredniej pionowej skuteczności dyrektywy. Trybunał zwrócił jeszcze uwagę, że podstawową ideą leżącą u podstawy tego rozstrzygnięcia było dążenie do ochrony jednostki przed samowolą państwa, które nie może naruszać prawa i jeszcze mieć z tego korzyści materialnych. W dalszym orzecznictwie Trybunał zasadę tzw. pośredniego skutku poziomego dyrektywy. ETS nie miał wątpliwości, że skoro dyrektywa jest skierowana do państw członkowskich, to jednostka nie może się na nią powołać wobec innych podmiotów, zwłaszcza w stosunkach horyzontalnych. Państwo nie może stosować przepisów prawnych niezgodnych z dyrektywą, a ponadto ma obowiązek tak interpretować prawo krajowe, by umożliwić osiągnięcie skutku zamierzonego przez dyrektywę. Zasada zgodnej z dyrektywą wykładni rozciąga się także na normy wewnętrzne wydane przed przyjęciem przez Wspólnotę dyrektywy. Do czasu prawidłowego implementowania dyrektywy państwo nie może się powoływać na nią w celu egzekwowania nałożonych na jej podstawie zobowiązań na jednostkę. W ostatnich latach orzecznictwo ETS poszło w kierunku podkreślenia konieczności efektywnego wdrożenia dyrektyw. Nie wystarczy więc, by państwo członkowskie wydało ustawodawstwo wewnętrzne realizujące cele nakreślone przez dyrektywę, lecz prawo to musi być skutecznie przestrzegane w praktyce.

B) Akty niewiążące – opinie, zalecenia, akty nienazwane.
Opinie wydawane są przez instytucje Wspólnoty na wniosek innych podmiotów, zalecenia- z własnej inicjatywy. Powinny one być brane pod uwagę przez państwa przy wykładni i stosowaniu prawa wewnętrznego. Oprócz nich mamy do czynienia w prawie wspólnotowym także z tzw. aktami nienazwanymi. Wszystkie one mają jedną wspólną cechę: podlegają kontroli ze strony Trybunału Sprawiedliwości. Wśród innych aktów nienazwanych możemy wymienić: konkluzje i uchwały Rady UE a także komunikaty Komisji.


Polska w UE

Zmiana systemu społecznego i gospodarczego w 1988 roku spowodowała reorientację priorytetów polskiej polityki zagranicznej. Jednym z nowych elementów było dążenie do zbliżenia ze Wspólnotami Europejskimi, a w dłuższej perspektywie uzyskanie członkostwa w tej strukturze.
Polska nawiązała stosunki dyplomatyczne ze Wspólnotami europejskimi w lipcu 1988 roku. W następnym roku doszło do podpisania umowy ws. Handlu i współpracy handlowej i gospodarczej między Polską a EWG. Umowa ta stanowiła podstawę do rozwoju dalszych kontaktów i była punktem wyjścia do rozpoczęcia w przyszłości rozmów nt. stowarzyszenia Polski w WE. Zamiar taki wyraził premier T. Mazowiecki przemawiając w lutym 1990 roku w Parlamencie Europejskim. Jednocześnie w sejmowym expose w czerwcu 1991 r., minister spraw zagranicznych K. Skubiszewski, stwierdził, że celem Polski jest uzyskanie w przyszłości członkostwa we Wspólnotach Europejskich.
Polska złożyła wniosek rozpoczęcie negocjacji ws. umowy o stowarzyszeniu 19 maja 1990 r., a negocjacje rozpoczęły się w grudniu 1990 r. Po 11 miesiącach negocjacji, doszło do podpisania Układu Europejskiego ustanawiającego Stowarzyszenie między Polską a Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi(16.12.1991 r.). Układ Europejski ustanawiał dialog polityczny między Polską a WE, jak również wprowadzał stopniową liberalizację handlu art. przemysłowymi, aż do ustanowienia strefy wolnego handlu. Doprowadziło to do wzrostu wymiany handlowej między Polską a WE. Układ Europejski wszedł w życie 1lutego 1994 roku, przy czym część III Układu dot. Handlu i spraw związanych z handlem weszła w życie 1 marca 1992 r.
Jednakże, kluczowe znaczenie z punktu widzenia polskich starań o członkostwo miało uznanie przez Radę Europejską na szczycie w Kopenhadze (21-22 czerwca 1993 r.) rozszerzenia o państwa Europy Środkowo-Wschodniej za cel Wspólnot Europejskich. Rada Europejska sformułowała kryteria polityczne i gospodarcze, od których spełnienia uzależnione było przyjęcie do UE wspomnianych państw. Wśród tych kryteriów znalazły się m.in. stabilność instytucji gwarantujących zasady demokracji i praworządności, przestrzeganie praw człowieka i podstawowych wolności oraz praw mniejszości narodowych, istnienie funkcjonującej gospodarki rynkowej, zdolności kraju do sprostowania konkurencji oraz siłom rynkowym wewnątrz UE, zdolność państwa kandydującego do podjęcia obowiązków członka UE oraz zdolność Unii do przyjęcia nowych członków.
Kolejnym ważnym etapem w drodze Polski do członkostwa w UE, było przedstawienie przez Komisję Europejską (16 lipca 1997 r.) pozytywnej opinii o rozpoczęciu negocjacji przez UE z 6 państwami kandydującym - Polską, Czechami, Węgrami, Słowenią, Estonią i Cyprem. Rada Europejska podjęła w grudniu 1997 r. decyzję o rozpoczęciu negocjacji z 6 państwami kandydującymi, które rozpoczęły się 31 marca 1998 r. Jednocześnie UE podjęła w 1999 r. decyzję o podjęciu negocjacji akcesyjnych z czterema kolejnym państwami: Słowacją, Litwą, Łotwą i Maltą.
Negocjacje akcesyjne składały się z dwóch części: przeglądu zgodności ustawodawstwa państw kandydujących z ustawodawstwem unijnym oraz merytorycznej fazy rokowań w 30 rozdziałach negocjacyjnych. Faza merytoryczna negocjacji rozpoczęła się w przypadku Polski 10 listopada 1998 r. Rozpoczęcie negocjacji stanowiło poważne wyzwanie dla całej struktury państwowej Polski oraz dla polskiej gospodarki, a szczególności ze względu na konieczność dostosowania prawa polskiego do wspólnotowego dorobku prawnego.
Ostatecznie Polska (wraz z innymi państwami kandydującymi) zakończyła negocjacje akcesyjne 13 grudnia 2002 r. w trakcie spotkania Rady Europejskiej w Kopenhadze. Logiczną konsekwencją zakończenia negocjacji było podpisanie Traktatu Akcesyjnego w Atenach 16 kwietnia 2003 r.
1 maja 2004 r., po ratyfikacji Traktatu Akcesyjnego, Polska i 9 pozostałych państw członkowskich stało się członkami UE.



Źródła:
„Prawo administracyjne” Marek Wierzbowski