Rola ubezpieczeń społecznych w działalności gospodarczej

Prawo ubezpieczeniowe

Pojęcie i klasyfikacja ubezpieczeń

Ludzie, a także siły wytwórcze i środki konsumpcji są narażeni na różne sytuacje występujące w życiu oraz niebezpieczeństwa klęsk żywiołowych żywiołowych wypadków. Właściwie gospodarowanie wymaga, więc stosowania środków i metod mających na celu przeciwdziałanie ujemnym skutkom występującym w życiu oraz nieprzewidzianym zjawiskom zakłócające procesy produkcyjne obrotu i konsumpcji. W tym celu tworzy się specjalne rezerwy w postaci funduszu ubezpieczeniowych, których podstawowym zadaniem jest pomoc w różnych sytuacjach życiowych oraz naprawienie szkód wyrządzonych przez wypadki losowe.

Ubezpieczenia polegają na gromadzeniu funduszu przeznaczonych na wspieranie działań ludzkich w różnych trudnych sytuacjach życiowych oraz wyrównanie strat i zaspokojenie potrzeb wywołanych przez zdarzenia losowe to jest przez klęski żywiołowe i nieszczęśliwe wypadki. Fundusze ubezpieczeniowe powstają ze składek ubezpieczeniowych wnoszonych do zakładów ubezpieczeń. Składka ubezpieczeniowa musi być wyliczona w takiej wysokości, aby wpływy od wszystkich ubezpieczonych starczały na pokrycie odszkodowań oraz kosztów działalności zakładów a także na prowadzenie przez zakłady ubezpieczeń działalności prewencyjnej. Rozróżniamy następujące rodzaje ubezpieczeń: społeczne, zdrowotne oraz majątkowe i osobowe.
Prawo o ubezpieczeniach społecznych
Ubezpieczenia społeczne obejmują:
• Ubezpieczenie emerytalne polegające na dożywotniej miesięcznej wypłacie pieniężnej dla osób, które osiągnęły wiek emerytalny ( dla kobiet 60 lat, dla mężczyzn 65 lat)
• Ubezpieczenie rentowe polegające na wypłacie pieniężnej dla osób z tytułu niezdolności do pracy ich szkolenia i pielęgnacji oraz rodzin zmarłych osób ubezpieczonych.
• Ubezpieczenia chorobowe polegające na wypłacie zasiłków w razie chorób chorób chorób wynagrodzeń za urlopy macierzyńskie
• Ubezpieczenia wypadkowe polegające na wypłacie odszkodowań i zasiłków z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych
Ubezpieczenia te regulują m.in. następujące ustawy:
• Ustawa z 13.10.1998r. systemie ubezpieczeń społecznych (dz.U.Nr 137)
• Ustawa z 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z funduszu ubezpieczeń społecznych (Dz.U. nr 162)
• Ustawa z 20.12 1990 r. o ubezpieczeniach społecznych rolników (Dz.U. nr 7 z 1998 r.)
• Ustawa z 28.08.1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (Dz.U. nr 139)
• Ustawa z 25.06.1999 r. o świadczeniach pieniężnych pieniężnych ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. nr 60)
Prawo o ubezpieczeniach społecznym ustala zasady:
• Polegania ubezpieczeniom społecznym ustalania ich składek i podstawy ich wymiaru oraz opłacania
• Zgłoszeń do ubezpieczeń społecznych prowadzenia ewidencji ubezpieczeniowych ubezpieczeniowych ustalania składek
• Ustalenia świadczeń z ubezpieczeń społecznych towarzystw emerytalnych emerytalnych ich funduszy
Prawo odmiennie reguluje system ubezpieczeń społecznych dla
• Pracowników w szerokim tego słowa znaczeniu i innych osób oraz ich rodziny
• Rolników indywidualnych oraz ich rodzin
Generalnie ubezpieczenia społeczne są obowiązkowe. Dobrowolne dotyczą np. obywateli polskich wykonujących pracę za granicą, rolników o obszarze użytków rolnych poniżej 1 ha przeliczeniowego.
Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne stanowi głównie przychód ubezpieczonego w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Dla pracowników pracowników szerokim tego słowa znaczeniu jest to wynagrodzenie.
Stopy procentowe składek na ubezpieczenia społeczne dla pracowników pracowników innych osób wynoszą:
• 19,52 % podstawy wymiaru na ubezpieczenie emerytalne
• 13 % podstawy wymiaru na ubezpieczenia rentowe
• 2,45 % podstawy wymiaru na ubezpieczenia chorobowe
• od 0,40 % do 8,12 % podstawy wymiaru na ubezpieczenia wypadkowe ( w latach 1999, 2000 1,62 %)
ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych ustala następujące zasady finansowania tych składek na ubezpieczenia społeczne pracowników:
• składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe finansują z własnych środków w równych częściach ubezpieczeni i pracodawcy
• składki na ubezpieczenia chorobowe finansują z własnych środków ubezpieczeni
• składki na ubezpieczenie finansują z własnych środków pracodawcy
pracodawcy są tzw. Płatnikami składek, którzy są zobowiązani do obliczania składek ich potrącania z wynagrodzenia i przekazywania do ZUS-u. Natomiast ubezpieczone osoby prowadzące działalności gospodarczą i ubezpieczeni rolnicy opłacają składki z własnych środków.
Główne zadania z zakresu ubezpieczeń społecznych realizuje:
• dla ubezpieczonych pracowników pracowników innych osób ZUS-u, który jest państwową jednostką organizacyjną posiadającą osobowość prawną
• dla ubezpieczonych rolników KRUS, która jest centralnym organem administracji rządowej
instytucje te gromadzą z wpłaconych składek i dotacji z budżetu fundusze ubezpieczeń społecznych przeznaczone na wypłaty świadczeń z ubezpieczeń społecznych w formie: emerytur, rent, dodatków i zasiłków wypłacanych systematycznie oraz jednorazowych odszkodowań z tytułu uszczerbku na zdrowiu lub śmierci.
Emerytura przysługuje ubezpieczonym po osiągnięciu wieku emerytalnego. Wysokość jej jest uzależniona od okresów składkowych i ewentualnie nieskładkowych zaliczanych przy ustalaniu prawa do emerytury i przeciętnej podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne w okresie kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych przez ubezpieczonego 20 lat płacenia składek.
Nowy system emerytalny dla pracowników pracowników innych osób urodzonych po 31 grudnia 1968 r. ustala, że środki na emerytury pochodzą z trzech źródeł stanowiący filaru systemu.
• Pierwszy filar to emerytura minimalna wypłacająca jak dotychczas z ZUS, finansowana z zebranego ze składek kapitału emerytalnego
• Drugi filar to emerytura z otwartych pracowniczych prywatnych funduszu emerytalnych, które powstają z części składek na ubezpieczenie emerytalne, gromadzonych na indywidualnych kontach ubezpieczeniowych korzystnie i bezpiecznie lokowanych na różnych funduszach inwestycyjnych
• Trzeci filar to emerytura z dobrowolnych składek wynikających z zakładowych i branżowych pracowniczych programów emerytalnych organizowanych przez pracodawców lokowanych w towarzystwach ubezpieczeń wzajemnych lub dobrowolnych ubezpieczeń osobowych.
Środki na emerytury w pierwszym i drugim filarze powstają z obowiązujących składek na ubezpieczenie emerytalne w wysokości 19,52 % podstawy wymiaru odprowadzanej przez płatników do ZUS na indywidualne konta ubezpieczonych.
Cześć tej składki wynosząca 7,3 % podstawy wymiaru odprowadzana jest przez ZUS do wybranego przez ubezpieczonego otwartego funduszu emerytalnego prowadzonego przez różne powszechne lub pracownicze towarzystwa emerytalne organizowane w formie spółek akcyjnych.
Renta przysługuje ubezpieczonym z tytułu niezdolności do pracy lub uprawnionym członkom rodziny ubezpieczonego w przypadku jego śmierci. Rozróżnia się renty z tytułu niezdolności do pracy, inwalidzkie, rodzinne.
W razie choroby i macierzyństwa oraz śmierci przysługują ubezpieczonym następujące zasiłki: chorobowy, wyrównawczy, porodowy, macierzyński, opiekuńczy, pogrzebowy. Zasiłek chorobowy przysługuje przez okres trwania niezdolności do pracy nie dłużej jednak niż przez 6 miesięcy. Wysokość zasiłku wynosi 80 %.

Powszechne ubezpieczenia zdrowotne

Ubezpieczenie zdrowotne obejmuje świadczenia udzielane w razie choroby lub urazu, ciąży, porodu i połogu powszechnej akcji zapobiegania chorobom oraz konieczności dokonania oceny stanu zdrowia. Świadczenia te na terenie RP są powszechne i obowiązkowe oraz gwarantowane przez państwo. Osoby te są objęte ubezpieczeniem zdrowotnym z dniem zgłoszenia się dowodem objęcia ubezpieczeniem zdrowotnym jest karta identyfikacyjna ubezpieczenia zdrowotnego.
Warunkiem ubezpieczenia zdrowotnego jest uiszczenie składki. Składkę na ubezpieczenie zdrowotne oblicza i opłaca płatnik składki ubezpieczenia społeczne a za rolników KRUS.
Dla wszystkich objętych systemem ubezpieczeń społecznych wysokości składki na ubezpieczenie zdrowotne wynosi 7,5 % podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne pomniejszone o kwotę składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe i chorobowe, potrącone przez płatnika składek ze środków ubezpieczonego.
Zadania z zakresu ubezpieczenia zdrowotnego realizują Kasy Chorych, które mają osobowość prawną.
Ubezpieczonym przysługują następujące świadczenia z ubezpieczenia zdrowotnego:
• Zdrowotne, służące zachowaniu, przywracaniu, poprawie i promocji zdrowia, a także ratowania życia.
• Orzekanie o stanie zdrowia
• Opieka nad kobieta i płodem w okresie ciąży i porodu oraz opieka nad noworodkiem
• z zakresu stomatologii
• zaopatrzenie w leki materiały medyczne
• lecznictwa uzdrowiskowego uzdrowiskowego opiekuńczo-lecznicze
• przewozy środkami transportu sanitarnego

Świadczenia te udzielane są przez lekarzy i zakłady opieki zdrowotnej, z którymi Kasy Chorych zawarły umowy o udzielenie świadczeń z tytułu ubezpieczenia zdrowotnego.
Wśród lekarzy główną role w zakresie ubezpieczenia zdrowotnego wykonuje lekarz podstawowej opieki zdrowotnej, tzw. Lekarz rodzinny, który zapewnia stałą opiekę lekarską na ubezpieczonym.

Zakład opieki zdrowotnej jest wyodrębnionym organizacyjnie zespołem osób i środków majątkowych powołanym do udzielenia świadczeń zdrowotnych zdrowotnych promocji zdrowia. Do zakładów opieki zdrowotnej zalicza się:
• szpitale, zakłady lecznice, pielęgnacyjne, rehabilitacyjne, sanatoria, prewentoria
• pracownie diagnostyczne
• pogotowie ratunkowe
• żłobki
Każdy ubezpieczony ma prawo do:
• wyboru kasy chorych według miejsca zamieszkania lub pracy
• wyboru lekarza rodzinnego, lekarza specjalisty
• pokrycia przez kasę chorych wydatków poniesionych w razie nagłej potrzeby na świadczenia z tytułu ubezpieczonego zdrowotnego świaczeniodawców.
• Żądania przeprowadzenia przez lekarzy Kasy Chorych kontroli jakości udzielonych świadczeń zdrowotnych.

Ubezpieczenia majątkowe i osobowe
Poza ubezpieczeniami społecznymi i zdrowotnymi, które są powszechne i w zdecydowanej przewadze obowiązkowe istnieją główne dobrowolne ubezpieczenia majątkowe i osobowe. Ubezpieczenia te zwane też gospodarczymi polegają na objęciu nimi ryzyka, jakie przedmioty lub podmioty ubezpieczone mogą być narażone.
Ubezpieczenia te reguluje ustawa z 28 lipca 1990 r. o działalności ubezpieczeniowej, (Dz.U. nr 11 z 1996 r.).
Ubezpieczenia majątkowe obejmują w zasadzie wszelkie dobra majątkowe, np. budynki, urządzenia, materiały, towary, gotówkę, zwierzęta, czyli odnoszą się do poszczególnych elementów mienia osoby ubezpieczonej.
Zakres ubezpieczeń osobowych jest zbliżony do zakresu ubezpieczeń społecznych a ich przedmiotem jest życie, zdrowie i zdolności człowieka do pracy oraz całość i sprawność jego ciała np. artysty, sportowca.
Umowa ubezpieczenia zawierana jest między ubezpieczającym a zakładem ubezpieczeń. Jej treść stanowi zobowiązanie zakładu ubezpieczeń spełnienia określonego świadczenia w razie zaistnienia będącego przedmiotem ubezpieczenia wypadku oraz zobowiązanie ubezpieczającego do uiszczenia określonej składki.
Przy ubezpieczeniu majątkowym świadczenie zakładu ubezpieczeń polega na zapłacie określonego odszkodowania za szkodę powstałą na skutek przewidzianego w umowie wypadku. Przy ubezpieczeniu osobowym – na zapłacie umówionej sumy pieniężnej, renty lub innego świadczenia w razie zajścia przewidzianego wypadku z życiu osoby ubezpieczonej.
Umowę ubezpieczenia można także zawrzeć na rzecz osoby trzeciej. Obowiązki z niej wynikające obciążają ubezpieczającego. Ubezpieczającego zasadzie umowa ubezpieczenia zostaje zawarta z chwilą doręczenia przez zakład ubezpieczeń ubezpieczającemu dokumentu ubezpieczenia. Zakład ubezpieczeń jest obowiązany podać w dokumencie ubezpieczenia tekst ogólnych warunków ubezpieczenia stanowiących podstawę zawartej umowy.


Ryszard Seidel „ Elementy Prawa „