Rola i znaczenie umowy ubezpieczenia w obrocie gospodarczym

Spis treści

Wprowadzenie………………………………………………………………..……………3
I. Historyczny rozwój prawa ubezpieczeń gospodarczych……………………………...4
II. Działy, grupy i rodzaje ubezpieczeń…………………………………………………..4
III. Przepisy regulujące działalność ubezpieczeniową…………………………………..7
IV.Umowa jako żródlo powstania stosunku ubezpieczenia……………………………..7
V. Zawarcie umowy ubezpieczenia……………………………………………………….8
VI. Wygaśnięcie stosunku ubezpieczenia…………………………………………………9
VII. Charakterystyka ubezpieczeń osobowych i majątkowych………………………..10





Prawo ubezpieczeń gospodarczych – to zespół norm prawnych regulujących stosunki społeczne i zobowiązaniowe powstałe między oznaczonymi umową ubezpieczenia podmiotami. Podmiotami tych norm są z jednej strony - zawsze zakład ubezpieczeń, z drugiej - ubezpieczający, ubezpieczony, uposażony, uprawniony z umowy, zobowiązany do wyrównania szkody itp., więc każdy podmiot, którego interes prawny lub majątkowy wiąże się z umową ubezpieczenia.

Wprowadzenie
Złożoność regulacji ubezpieczeń gospodarczych, wynika przede wszystkim z długotrwałości ich rozwoju jako instytucji ekonomicznej, której celem zasadniczym jest ograniczanie negatywnych skutków określonych zdarzeń losowych (zazwyczaj określanych mianem wypadków ubezpieczeniowych ) poprzez tworzenie funduszu pochodzącego od wpłat osób zagrożonych ryzykiem wystąpienia tychże zdarzeń. Podstawą prawną dla takiej instytucji jest stosunek, na podstawie którego podmiot przejmujący składki i tworzący z nich zcentralizowany fundusz jest zobowiązany do rekompensowania skutków osobom uprawnionym, co nie zawsze oznacza podmioty dokonujące przeniesienia prawa własności środków pienieżnych w postaci składek ubezpieczeniowych. Współcześnie takim stosunkiem prawnym jest umowa ubezpieczenia i na kontrakt jako źródło powstania stosunku ubezpieczenia gospodarczego zwraca sie w literaturze światowej szczególną uwagę. Zarazem jest to cecha odróżniajaca asekurację od samoubezpieczenia, gdzie sam podmiot zagrożony ryzykiem wystąpienia niekorzystnych skutków określonych zdarzeń generuje środki z przeznaczeniem na ewentualną rekompensatę. Poza jednak powyższymi generalnie przywołanymi cechami żródła powstania stosunku ubezpieczenia, co do pozostałych istotnych kwestii toczy się dyskusja, szczególnie wzmożona co do oceny istoty świadczenia zakładu ubezpieczeń ( ubezpieczyciela).


I. Historyczny rozwój prawa ubezpieczeń gospodarczych.
Zespół norm prawa ubezpieczeń gospodarczych, całościowo regulujących tą instytucję pojawił się na świecie stosunkowo niedawno. Wprawdzie pierwszą regulacją prawną była szwajcarska ustawa z 2 kwietnia 1908 r., to jednak prym pierwszeństwa przyznaje się niemieckiej ustawie z 30 maja 1908 r. o umowie ubezpieczenia, która była wzorem dla ustawy szwajcarskiej, jak i ustawy austriackiej z 23 grudnia 1917 r.[2] Pierwsze pojedyncze przepisy odnoszące się do praubezpieczeń odnajdujemy już ponad trzy i pół tysiąca let temu - w Prawach Hammurabiego (XVII wiek p.n.e.).

II. Działy, grupy i rodzaje ubezpieczeń
1.DZIAŁ
Podział ryzyka według grup ubezpieczeń
Grupa 1. Ubezpieczenia na życie.
Grupa 2. Ubezpieczenia posagowe, zaopatrzenia dzieci.
Grupa 3. Ubezpieczenia na życie, jeżeli są związane z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym.
Grupa 4. Ubezpieczenia rentowe.
Grupa 5. Ubezpieczenia wypadkowe i chorobowe, jeśli są uzupełnieniem ubezpieczeń wymienionych w grupach 1-4.

2.DZIAŁ
Pozostałe ubezpieczenia osobowe oraz ubezpieczenia majątkowe

Podział ryzyka według grup i rodzajów ubezpieczeń
Grupa 1. Ubezpieczenia wypadku, w tym wypadku przy pracy i choroby zawodowej:
1) świadczenia jednorazowe;
2) świadczenia powtarzające się;
3) połączone świadczenia, o których mowa w pkt. 1 i 2;
4) przewóz osób.
Grupa 2. Ubezpieczenia choroby:
1) świadczenia jednorazowe;
2) świadczenia powtarzające się;
3) świadczenia kombinowane.
Grupa 3. Ubezpieczenia casco pojazdów lądowych, z wyjątkiem pojazdów szynowych, obejmujące szkody w:
1) pojazdach samochodowych;
2) pojazdach lądowych bez własnego napędu.
Grupa 4. Ubezpieczenia casco pojazdów szynowych, obejmujące szkody w pojazdach szynowych.
Grupa 5. Ubezpieczenia casco statków powietrznych, obejmujące szkody w statkach powietrznych.
Grupa 6. Ubezpieczenia żeglugi morskiej i śródlądowej casco statków żeglugi morskiej i statków żeglugi śródlądowej, obejmujące szkody w:
1) statkach żeglugi morskiej;
2) statkach żeglugi śródlądowej.
Grupa 7. Ubezpieczenia przedmiotów w transporcie, obejmujące szkody na transportowanych przedmiotach, niezależnie od każdorazowo stosowanych środków transportu.
Grupa 8. Ubezpieczenia szkód spowodowanych żywiołami, obejmujące szkody rzeczowe nieujęte w grupach 3-7, spowodowane przez:
1) ogień;
2) eksplozję;
3) burzę;
4) inne żywioły;
5) energię jądrową;
6) obsunięcia ziemi lub tąpnięcia.
Grupa 9.Ubezpieczenia pozostałych szkód rzeczowych (jeżeli nie zostały ujęte w grupie 3, 4, 5, 6 lub 7), wywołanych przez grad lub mróz oraz inne przyczyny (jak np. kradzież), jeżeli przyczyny te nie są ujęte w grupie 8.
Grupa 10. Ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej wszelkiego rodzaju, wynikającej z posiadania i użytkowania pojazdów lądowych z napędem własnym, łącznie z ubezpieczeniem odpowiedzialności przewoźnika.
Grupa 11. Ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej wszelkiego rodzaju, wynikającej z posiadania i użytkowania statków powietrznych, łącznie z ubezpieczeniem odpowiedzialności przewoźnika.
Grupa 12. Ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej za żeglugę morską i śródlądową, wynikającej z posiadania i użytkowania statków żeglugi śródlądowej i statków morskich, łącznie z ubezpieczeniem odpowiedzialności przewoźnika.
Grupa 13. Ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej (ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej ogólnej) nieujętej w grupach 10-12.
Grupa 14. Ubezpieczenia kredytu, w tym:
1) ogólnej niewypłacalności;
2) kredytu eksportowego, spłaty rat, kredytu hipotecznego, kredytu rolniczego.
Grupa 15. Gwarancja ubezpieczeniowa:
1) bezpośrednia;
2) pośrednia.
Grupa 16. Ubezpieczenia różnych ryzyk finansowych, w tym:
1) ryzyka utraty zatrudnienia;
2) niewystarczającego dochodu;
3) złych warunków atmosferycznych;
4) utraty zysków;
5) stałych wydatków ogólnych;
6) nieprzewidzianych wydatków handlowych;
7) utraty wartości rynkowej;
8) utraty stałego źródła dochodu;
9) pośrednich strat handlowych poza wyżej wymienionymi;
10) innych strat finansowych.
Grupa 17. Ubezpieczenia ochrony prawnej.
Grupa 18. Ubezpieczenia świadczenia pomocy na korzyść osób, które popadły w trudności w czasie podróży lub podczas nieobecności w miejscu zamieszkania.


III. Przepisy regulujące działalność ubezpieczeniową.
Przepisy, które regulują działalność ubezpieczeniową, wyodrębniono w prawie ubezpieczeniowym. Regulacje te są złożonym zespołem aktów prawnych z zakresu prawa administracyjnego, cywilnego, finansowego i karnego.
Do źródeł tego prawa należy zaliczyć przede4 wszystkim ustawę z 28.07.1990 r. o działalności ubezpieczeniowej (tekst jedn. Dz. U. z 1996 r. Nr 11, poz. 62 ze zm.) oraz przepisy art. 805-834 KC o umowie ubezpieczenia.
Szczególną rolę w zakresie ubezpieczeń morskich pełni Kodeks morski, w którym uregulowana jest umowa ubezpieczenia morskiego (art. 262-307).
Ponadto prawo ubezpieczeń kształtują liczne rozporządzenia Ministra Finansów i inne przepisy szczegółowe.

IV.Umowa jako żródlo powstania stosunku ubezpieczenia.
Przez umowę ubezpieczenia zakład ubezpieczeń zobowiązuje się spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę.

Świadczenie zakładu ubezpieczeń polega w szczególnosci na zapłacie:
1) przy ubezpieczeniu majątkowym – określonego odszkodowania za szkodę powstała wskutek przewidzianego w umowiewypadku;
2) przy ubezpieczeniu osobowym – umówionej sumy pieniężnej, renty lub innego świadczenia wrazie zajścia przewidzianego w umowie wypadku w życiu osoby ubezpieczonej.

Umowau bezpieczenia jest nieważna, jeżeli w chwili jej zawarcia przewidziany w niej wypadek już zaszedł albo jeżeli odpadła już możliwość jego zajścia, chyba że ubezpieczenia obejmuje okres poprzedzający zawarcie umowy.
Umowa ubezpieczenia powinna być potwierdzona legitymacją ubezpieczeniową, tymczasowym zaświadczeniem albo innym dokumentem ubezpieczenia.
Zakład ubezpieczeń obowiazany jest podać w dokumencie ubezpieczenia tekst ogólnych warunków ubezpieczenia, na których podstawie umowa została zawarta.
Jeżeli ogólne warunki ubezpieczenia były ogłoszone lub wyłożone do publicznej wiadomości, zakład ubezpieczeń może w dokumencie ubezpieczenia, bądź tylko powołać się na ogólne warunki, bądź taę zamieścić w umowie wyciąg z tych warunków zawierający najbardziej istotne ich postanowienia, podając, gdzie warunki te zostały ogłoszone lub wyłożone do publicznej wiadomosci.
Składkę oblicza się za czas trwania odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń. Rozczenia z umowy przedawniają się po 3 latach.
Umowie ubezpieczenia ( art. 805 1 k.c.) w literaturze przypisuje się następujące cechy, dzięki którym możemy określić, iż omawiana umowa jest:
a) dwustronnie zobowiązującą,
b) jednostronnie kwalifikowaną ( pozycja zakładu ubezpieczeń),
c) o świadczenie usług,
d) odpłatną ( składka płacona przez ubezpieczającego w zamian za świadczenie zakładu ubezpieczeń),
e) konsumencką ( art. 384 5 k.c.; wpływ wspólnotowego prawa konsumenckiego).


V. Zawarcie umowy ubezpieczenia.
Zasady określające zawarcie umowy ubezpieczenia zawarte są w przepisach Kodeksu cywilnego. Przepisy te określają przede wszystkim wymagania dotyczące istoty umowy, jej treść, procedury (trybu) i formy jej zawarcia.
Zawarcie umowy następuje:
a) w trybie ofertowym prostym - zawarta wtedy gdy złożona przez ubezpieczającego (oferenta) oferta zostanie przyjęta przez zakład ubezpieczeń (oblata) bez żadnych propozycji zmian elementów wyrażonych w ofercie. W odniesieniu do umowy ubezpieczenia może dojść do zawarcia umowy drogą tzw. milczącego akceptu zakładu ubezpieczeń; jeżeli przed upływem 14 dni od daty otrzymania oferty na piśmie zakład ubezpieczeń nie doręczył składającemu ofertę dokumentu ubezpieczenia, umowę uważa się z 15 dniem od otrzymania oferty za zawartą. Milczący akcept zakładu ubezpieczeń nie dotyczy sytuacji, gdy proponujący zawarcie umowy oferent złoży swoją ofertę w formie ustnej.
b) w trybie ofertowym złożonym – ma miejsce wtedy gdy, złożona przez oferenta propozycja zawarcia umowy ubezpieczenia - w czasie jej ważności – spotka się z propozycją zmian (kontrofertą) ze strony zakładu ubezpieczeń, które to zmiany zostaną przyjęte przez ubezpieczającego. Przepisy prawne nie ograniczają liczby składanych kontrofert.
c) w trybie rokowaniowym – następuje wtedy, gdy strony będą wspólnie negocjowały treść poszczególnych postanowień umowy. Następuje to w przypadku ubezpieczeń nietypowych, nie mieszczących się w standardowej ofercie zakładu ubezpieczeń. Wymaga to ustalenia w trybie indywidualnym taryfy składek.
d) w trybie przetargowym – następuje z inicjatywy ubezpieczającego, który zmierzając do uzyskania najkorzystniejszych warunków ubezpieczenia ogłasza w tym celu przetarg. Do tego trybu będą miały zastosowanie ogólne przepisy KC (Dz. U. Nr 130, poz. 645 z póź. zm.) oraz postanowienia ogłoszenia przetargowego.
Z reguły umowa ubezpieczenia zawierana jest w formie pisemnej, należy jednak pamiętać, że forma ta nie została nigdzie zastrzeżona i nie stanowi ona przesłanki ważności tej umowy. Formalny początek ubezpieczenia określony jest datą zawarcia umowy ubezpieczenia.


VI. Wygaśnięcie stosunku ubezpieczenia
Przyczyną ogólną powodującą wygaśnięcie prawnego stosunku ubezpieczenia jest spełnienie przez zakład ubezpieczeń określonego w umowie świadczenia. Jednak nie zawsze tak jest, a jedynie wtedy gdy wynika to z:
a) przepisów prawnych
b) umowy
c) ogólnych warunków dobrowolnego ubezpieczenia
Przyczynami szczególnymi są:
a) upływ czasu na jaki zawarto ubezp.;
b) odstąpienie od umowy od przez ubezpieczającego;
c) odstąpienie od umowy przez zakład ubezpieczeń;
d) wypowiedzenie umowy ubezpieczenia
e) brak przyczyny umowy ubezpieczenia majątkowego wskutek okoliczności faktycznych lub zdarzeń prawnych;
f) utrata praw z ubezpieczenia, która ma miejsce w razie:
- zawinionego niedopełnienia przez ubezpieczającego obowiązku zgłoszenia okoliczności, o które zakład ubezpieczeń zapytywał w formularzu oferty albo przed zawarciem umowy w innych pismach;
- niepodjęcia działań w celu zmniejszenia szkody i zabezpieczenia mienia;
- gdy szkoda wynikła z winy umyślnej ubezpieczającego lub osoby pozostającej z nim we wspólnym gospodarstwie domowym albo za którą ponosi odpowiedzialność.

VII. Charakterystyka ubezpieczeń osobowych i majątkowych.
Poza ubezpieczeniami społecznymi i zdrowotnymi, które są powszechne i w zdecydowanej przewadze obowiązkowe, istnieją głównie dobrowolne ubezpieczenia majątkowe i osobowe. Ubezpieczenie te, zwane też gospodarczym, polegają na objęciu nimi ryzyka na jakie przedmioty lub podmioty ubezpieczone mogą być narażone.
Ubezpieczenia majątkowe obejmuje wszelkie dobra majątkowe, np.: budynki, urządzenia, materiały, towary, gotówkę, zwierzęta, czyli odnoszą się do poszczególnych elementów mienia osoby ubezpieczonej, a także do określonych wartości majątkowych związanych z ubezpieczeniem odpowiedzialności cywilnej.
Zakres ubezpieczeń osobowych jest zbliżony do zakresu ubezpieczeń społecznych, a ich przedmiotem jest życie, zdrowie i zdolność człowieka do pracy oraz całość i sprawność jego ciała, np.: artysta, sportowca.
Niektóre ubezpieczenia majątkowe, gdy zastosowania ochrony ubezpieczeniowej wymaga szczerszy interes społeczny, są obowiązkowe. Warunki ich zawierania są szczegółowo określone przez Ministra Finansów.
W zakresie organizacji działalności ubezpieczeń majątkowych i osobowych nastąpiły w latach dziewięćdziesiątych radykalne zmiany związane z odejściem od monopolu państwa w tej działalności. Po likwidacji w 1990 r. monopolu w zakresie tych ubezpieczeń, który miał Państwowy Zakład Ubezpieczeń, powstało ponad 20 zakładów prowadzących ubezpieczenia.
Ustawa z 28 lipca 1990 r. o działalności ubezpieczeniowej wprowadziła zasadę, że zakład ubezpieczeń może prowadzić działalność wyłącznie w formie spółki akcyjnej. W innej formie prawno-organizacyjnej mogą działać tylko towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych, które ubezpieczają swoich członków na zasadzie wzajemności. Na terenie kraju za zezwoleniem Ministra Finansów mogą prowadzić działalność ubezpieczeniową spółki z udziałem kapitału zagranicznego i zagraniczne zakłady ubezpieczeniowe.
Zakład ubezpieczeń nie może prowadzić innej działalności gospodarczej poza działalnością ubezpieczeniową. Zakład ubezpieczeń prowadzący ubezpieczenia na życie nie może prowadzić innych ubezpieczeń osobowych oraz ubezpieczeń majątkowych.
Stosunek ubezpieczenia majątkowego, dobrowolnego i obowiązkowego oraz osobowego, powstaje poprzez zawarcie umowy pomiędzy ubezpieczającym a zakładem ubezpieczeń. Umowa ubezpieczenia zobowiązuje zakład ubezpieczeń, w zamian za składkę ubezpieczeniową, do wypłaty odszkodowania za szkody poniesione w przedmiocie ubezpieczeń. Umowę zawiera się na podstawie wniosku złożonego przez ubezpieczającego, najczęściej poprzez wypełnienie druku zakładu ubezpieczeń. Przyjęcie tego wniosku przez zakład ubezpieczeń następuje poprzez wystawienie polisy lub legitymacji ubezpieczenia, najczęściej polisy, uważa się za moment zawarcia umowy. Równocześnie ubezpieczający zobowiązany jest wpłacić określoną stawkę ubezpieczenia.
Polisa ubezpieczeniowa zawiera pełen tekst lub wypisy ogólnych warunków danego rodzaju ubezpieczenia, dane dotyczące zakładu ubezpieczeniowego i ubezpieczającego, przedmiot ubezpieczenia, sumę ubezpieczenia i składek. Ogólne warunki ubezpieczeń obowiązkowych ustala Minister Finansów w drodze rozporządzenia, a ubezpieczeń dobrowolnych zakład ubezpieczeń.
Świadczenie ubezpieczeniowe mają miejsce w razie zaistnienia wypadku ubezpieczeniowego, którym jest zdarzenie losowe, powodujące szkodę majątkową albo ujemne następstwa dotyczące życia lub zdrowia osoby.
Wypadek ubezpieczeniowy powinien być zdarzeniem niezawinionym przez ubezpieczającego, bądź zawiniony nieumyślnie. Wina umyślna zwalnia zakład ubezpieczeń z obowiązku spełnia świadczenia ubezpieczeniowego. Ponadto ubezpieczający w razie zajścia wypadku ma obowiązek zrobić wszystko, co możliwe dla zmniejszenia szkody. Ciąży na nim także obowiązek zgłoszenia wypadku do zakładu ubezpieczeń. Obowiązkiem zakładu ubezpieczeń przy ubezpieczeniach majątkowych jest oszacowanie szkody i wypłacenia odszkodowania pieniężnego. Odszkodowanie nie może być wyższe od poniesionej szkody.





BIBLIOGRAFIA:

1. T. Sangowski, Ubezpieczenia gospodarcze, Warszawa 1998.
2. A. Dereń, Prawo gospodarcze-wybrane zagadnienia, Oficyna Wydawnicza PWSZ w Nysie, Nysa 2005
3. Z. Brodecki Prawo o kontraktach w ubezpieczeniach, Warszawa 2003r.
4. Internet