Prawo ubezpieczeń społecznych

1). POJĘCIE I FORMY ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO
Zabezpieczenie społ.- system ustawowych gwarancji i świadczeń na wypadek określonego zdarzenia (ziszczanie się określonego ryzyka- śmierci, choroby, starości).
Zabezpieczenie społeczne jest pewną ideą zgodnie, z którą ogół społeczeństwa poprzez swoją organizację zobowiązany jest do zapewnienia bytu wszystkim, którzy nie ze swojej winy nie mogą sobie zapewnić pracy, ale również egzystencji na godziwym poziomie. Zabezpieczenie społeczne oparte jest na idei solidarności społecznej i przede wszystkim wskazuje państwo, jako głównego realizatora tych idei. Zgodnie z tymi założeniami nowoczesne państwo, zwłaszcza demokratyczne, powinno stworzyć możliwość materialnego bytu wszystkim obywatelom, którzy z racji swego wieku (np. dzieci, młodzież, osoby nie mogące podjąć zatrudnienia, osoby w zaawansowanym wieku), a także z uwagi na inwalidztwo i niepełnosprawność nie mogą pracować. Wszystkim tym osobom powinno się zapewnić godziwe warunki życia.
Formy- ubezpieczenie społeczne
- zaopatrzenie społeczne
- pomoc społeczna

2). PRAWO DO ZABEZP. SPOŁ. W KONST. RP I EUROP. KARCIE SPOŁECZNEJ
ART. 67 ust. 1 Konstytucji- obywatel ma prawo do zabezpieczenia społ. w razie niezdolności do pracy ze względu na: chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego.
Zakres i formy zabezpieczenia społ. określa ustawa. Konstytucja nie wskazuje form ale wskazuje na ryzyko zabezpieczeniowe, którym jest: choroba, inwalidztwo, osiągnięcie wieku emerytalnego. Podstawą normatywną świadczeń jest nie Konstytucja, ale ustawa. Konstytucja daje tylko gwarancje, że te świadczenia będą.
ART. 67 ust. 2- obywatel pozostający bez pracy nie z własnej woli i nie mający innych środków utrzymania ma prawo do zabezp. społ. którego zakres i formy określa ustawa.
Ramy zachowań ustawodawcy są wytyczone przez Konstytucję.
Gdy chodzi o charakter prawa wynikającego z art. 67 to należy stwierdzić, iż w Konstyt. są tylko zapisane gwarancje, że ustawodawca zachowa się odpowiednio. Sama materialno- prawna podstawa roszczeń w tym zakresie i te roszczenia mogą być dochodzone w drodze ustawy zwykłej.
O zabezp. społ. mówi również Europejska Karta Społ. wydana w 1961r. Jest to 1 z dwóch podstawowych dokumentów Rady Europy. Polska ratyfikowała kartę w w części dotyczącej art. 12 gdzie mówi się o zabezp. społ.
Zarzuca się Polsce, że nie jest dość staranna w podnoszeniu poziomu zabezp. społ., a tego wymaga Karta.
ART. 12 Europ. Karty Społ. stanowi iż państwa zobowiązują się :
- ustanowić lub utrzymać system zabezp. społ.
- utrzymywać system zabezp. społ. na zadowalającym poziomie, równym co najmniej poziomowi niezbędnemu dla ratyfikowania konwencji MOP-u nr 102 dotyczącej minimalnych norm zabezp. społ.
- zabiegać o stopniowe podnoszenie poziomu syst. zabezp. społ.
- podjąć kroki przez porozumienia dwustronne w celu zapewnienia równego traktowania własnych obywateli i innych obywateli umawiających się stron w zakresie uprawnień z tytułu zabezp. społ. a także przyznawać, zachowywać i przywracać uprawnienie z tytułu zabezp. społ. poprzez zliczanie okresów ubezpieczenia i zatrudnienia.

3). POCZĄTKI I ROZWÓJ UBEZP. SPOŁ. W POLSCE
Polska do roku 1918r. przez wiele lat nie miała państwowości. Według prof. Szuberta punktem początkowym ubezp. spol. był spadek po zaborcach. Na terenie dawnego zaboru pruskiego funkcjonował system niemiecki a więc ludność tam mieszkająca miała ubez. chorobowe, wypadkowe, emer- rentowe zarówno dla umysłowych jak i dla robotników.
Na terenie zaboru austriackiego istniał mniej rozwinięty system wzorowany na niemieckim, ale tylko dla pracowników umysłowych.
Na terenie byłego zaboru rosyjskiego brak było jakichkolwiek ubezpieczeń społecznych. Tam zaczynano od zera. Były jedynie pewne formy zastępcze w postaci obciążenia pracodawców pewnymi świadczeniami na wypadek choroby.
Z chwila kiedy odzyskaliśmy niepodległość wszyscy mieli świadomość , że trzeba ujednolicić ten system. Ten proces był procesem odbywającym się w długim odcinku czasowym i tak naprawdę zakończyliśmy go w XXI w., bo ustawami z 2002r. :
1. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadku przy pracy
2. o zaopatrzeniu z tytułu wypadku przy pracy i chorób w szczególnych okolicznościach
reforma emerytalna zaczęła się od roku 1997 , według nowych rozwiązań likwidacją grup inwalidzkich oraz reformą ubezpieczeń chorobowych w związku z wejściem w życie ustawy z 1999r. o świadczeniach z ubezp. chorobowego na wypadek choroby i macierzyństwa .
tak wiec ten proces był długofalowy. Przed wojną ubezpieczeniom podlegało 17% społ. A już w roku 1951 objęto ubezpieczeniami 47% ludności – proces ujednolicania był dość skuteczny w efektach. Z tym procesem wiąże się proces wprowadzania nowych świadczeń ubezpieczeniowych.:
- zasiłki rodzinne 1947r.
- zasiłki opiekuńcze 1975r.
- renta chorobowa 1975r. przekształcona w świadczenie rehabilitacyjne 1983r.
- Zasiłek wychowawczy 1981r.
i stopniowo zwiększano zakres podmiotowy czyli upowszechniano te ubezpieczenia.
Obejmowano nimi nie tylko pracowników ale również chałupników , rzemieślników , artystów , rolników indywidualnych .
W 1982r. uchwalono ustawę o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin , porządkowała system prawa ubezpieczeniowego który przetrwał w tej postaci do 1999r. i objęła swym zasięgiem większość czynnych zawodowo pracowników . Ustawa z jednej strony utrwaliła dotychczasowe kierunki zmian systemu ubezp. a z drugiej strony wprowadziła jako nowe rozwiązania systemowe periodyczną waloryzację rent i emerytur.
4). OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA REFORMY SYSTEMU EMEYTALNEGO W POLSCE
Czynniki wpływające na przeprowadzenie reformy :
- pojawienie się bezrobocia na szeroką skale
- spowolnienie rozwoju tempa gospodarczego
- przyśpieszony proces starzenia się ludności
- renesans doktryny neoliberalnej – zakładającej osłabienie ubezpieczeń społecznych w dotychczasowym wydaniu poprzez jej częściową prywatyzację. Pojawiają się instytucje prywatne, Towarzystwa Zarządzające Otwartymi Funduszami
Od 01.01.1999r. nastąpiła zmiana systemu ubezpieczeń społecznych. Nowy system ubezpieczeń społecznych a zwłaszcza ubezpieczeń emerytalnych wymaga od wszystkich obywateli naszego państwa przejawiania przezorności, dalekowzroczności w podejmowaniu pewnych działań, które mają w jakiś sposób gromadzić środki na przyszłość, kiedy się będzie mniej lub całkiem nieaktywnym. Nowy system emerytalny opiera się na dwóch filarach obowiązkowych i jednym dobrowolnym. Został on przyjęty obowiązkowo dla osób urodzonych po 1968r., a osoby urodzone po 1948r. a przed 1968r. mogły się zdeklarować, czy wybierają nowy system czy stary. Nowy model mieszany repartacyjno – kapitałowy polega na tym, że przyszła emerytura będzie pochodziła z 2, a może z 3 źródeł finansowania. Pierwsze źródło to najpewniejsze pochodzi z ZUS i w tym sensie możemy mówić o repartacyjnych elementach tego źródła. Pełna gwarancja Skarbu Państwa. I filar ma charakter powszechny dla tych osób określonych w granicach wiekowych. Ma charakter obowiązkowy. Świadczenia, które będą wypłacane z tego funduszu będą pochodziły z bieżących składek wpłacanych przez płatników z FUS.
II filar jest już powiązany z otwartymi funduszami emerytalnymi. Głównym celem funduszu jest gromadzenia i lokowanie środków pieniężnych z przeznaczeniem na przyszłe emerytury z II filaru dla członków funduszy po osiągnięciu przez nich odpowiedniego wieku emerytalnego. Fundusze mają osobowość prawną. Część składki na ubezpieczenie emerytalne w tym nowym systemie w wysokości 7,3% podstawy ZUS odprowadza do wybranego przez ubezpieczonego funduszu. Każdy ubezpieczony może być członkiem tylko jednego otwartego funduszu. Fundusz nie ma prawa odmówić zawarcia umowy, jeżeli osoba występuje z wnioskiem o przyjęcie i spełnia określone przepisy prawne. II filar jest bardzo ważny. Pewne elementy bezpieczeństwa: jest to tzw. wymóg minimalnej stopy zwrotu, który powinien nastąpić nie rzadziej niż co 12 m-cy. Fundusz ma obowiązek informowania swoich członków w formie pisemnej o środkach pieniężnych które znajdują się na rachunku, wypłat w przeliczeniu składek na jednostki rozrachunkowe, w jakiej postaci fundusz likuje te środki, czyli informacje lokacyjne. III filar jest całkowicie dobrowolny. To pewna oferta, która została skierowana do wszystkich ubezpieczonych. I tu mogą wystąpić pracownicze programy emerytalne, do których pracownik może przystąpić jeżeli jego zakład pracy oferuje pracownikom program emerytalny.

5). KOORDYNACJA SYSTEMÓW UBEZPIECZEŃ SPOŁ. W UE
W każdym z krajów Unii Europejskiej obowiązują odrębne systemy ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych. Nie będziemy zatem zobowiązani do wprowadzenia nowego systemu ubezpieczeń, nowych świadczeń ubezpieczeniowych czy do zmian zasad obliczania wysokości świadczeń. Podobnie jak inni członkowie Unii zachowamy prawo do swobodnego decydowania o tym, kto ma być ubezpieczony, jakie świadczenia przyznawać w ramach systemu ubezpieczeń oraz w jaki sposób i na jakich warunkach te świadczenia naliczać i wypłacać.
Unia nie wprowadziła jednolitego systemu ubezpieczeń społecznych ze względu na powszechne akceptowanie obywateli poszczególnych krajów członkowskich wewnętrznych systemów ubezpieczeń. Zobowiązała jednakże kraje członkowskie i ich instytucje ubezpieczeniowe do przestrzegania pewnych zasad i reguł, które zapewniają koordynację wszystkich piętnastu systemów zabezpieczenia społecznego.
W ten sposób Unia gwarantuje swoim obywatelom, że stosowanie różnych przepisów ubezpieczeniowych nie będzie negatywnie wpływać na przyznanie świadczeń z tytułu ubezpieczeń i określenie ich wysokości w przypadku osób, które korzystają z prawa do swobodnego przemieszczania się w obrębie Unii. Zasady i reguły koordynujące krajowe systemy zabezpieczenia społecznego gwarantują obywatelom Unii m.in. możliwość pobierania świadczenia niezależnie od miejsca zamieszkania czy np. uwzględnieniu przy wyliczaniu wysokości świadczeń okresów pracy w różnych krajach członkowskich.
Tylko bowiem dzięki zagwarantowaniu obywatelom Unii, że nie będą narażeni na niekorzystne warunki w zakresie zabezpieczenia społecznego będą oni w pełni korzystać ze swoich praw do swobodnego przemieszczania się i pobytu w innych krajach członkowskich i pobudzać tym samym rozwój społeczno-gospodarczy Unii.
Przepisy koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego mają zastosowanie do wszystkich przepisów krajowych dotyczących:
- choroby i macierzyństwa,
- wypadków przy pracy,
- chorób zawodowych,
- świadczeń inwalidzkich,
- emerytur,
- świadczeń związanych ze śmiercią żywiciela,
- świadczeń w przypadku śmierci,
- zasiłków rodzinnych.
Przepisom wspólnotowym podlegają następujące osoby, będące obywatelami państw członkowskich Unii Europejskiej:
- osoby zatrudnione,
- prowadzące działalność na własny rachunek,
- pracownicy służby cywilnej,
- studenci,
- emeryci i renciści,
- członkowie rodziny emerytów i rencistów, lub współmałżonkowie osób zmarłych, które były na emeryturze.
Unijnymi przepisami koordynacji zabezpieczenia społecznego objęci są także obywatele Europejskiego Obszaru Gospodarczego (obok krajów Piętnastki dotyczą również obywateli Islandii, Norwegii i Lichtensteinu oraz Szwajcarii).
Europejska koordynacja systemu zabezpieczenia społecznego oparta jest na czterech podstawowych zasadach:
1. Jedności stosowanego ustawodawstwa
2. Równego traktowania
3. Sumowania okresów ubezpieczenia, zatrudnienia i zamieszkania
4. Zachowania praw nabytych

6). POJĘCIE I RODZAJE UBEZPIECZEŃ SPOŁ.
Ubezpieczenie społeczne, to system zagwarantowanych ustawowo świadczeń- na wypadek spełnienia się określonych ryzyk ubezpieczeniowych, (czyli np. osiągnięcie odpowiedniego wieku, niezdolności do pracy)- świadczeń o charakterze roszczeniowym. Z roszczeniowością, nie zawsze jest tak, jakby wynikało to z powyższej definicji, dlatego że mamy wąski obszar emerytur i rent przyznawanych w trybie szczególnym, czyli w drodze wyjątku ( i tu ma miejsce nie roszczeniowość).
Celem ubezpieczeń jest zagwarantowanie ubezpieczonemu i jego rodzinie środków na zaspokojenie potrzeb losowych związanych z chorobą, wiekiem, śmiercią. w interesie społecznym. Przyznanie świadczenia konkretnej osobie jest wyrazem tego, ze ten system działa w interesie społecznym poprzez indywidualne przyznawanie świadczeń z utworzonych na ten cel funduszy składkowych.
UBEZPIECZENIA SPOŁ. OBEJMUJĄ- ubezp. emerytalne, ubezpieczenia rentowe, ubezpieczenie w razie choroby i macierzyństwa (zwane ubezp. chorobowym), ubezpieczenie z tytułu wypadków przy pracy i chrób zawodowych (zwane ubezp. wypadkowym)

7). ROLA SKŁADKI W UBEZP. SPOŁ.(Z UWZGLĘDNIENIEM STOPY POCZĄTKOWEJ SKŁADKI I JEJ ROZKŁADU)
Składka jest wniesiona charakterem wykonawczym. Ściągalność składek, oraz naliczanie odsetek udowadniają, ze składki są obowiązkowe. Wysokość świadczenia zależy w dużej mierze od opłacania składek i okresu długości jej opłacania. Składka to okresowe i obowiązkowe świadczenie pieniężne, którego spełnienie ciąży na zobowiązanych podmiotach w następstwie powstania określonego stosunku ubezpieczenia społecznego. Stosunek ubezpieczenia społecznego ma charakter zobowiązaniowy (jest to sprawa cywila). Składka jest działaniem celowym i związany jest z cechą wzajemności. Tradycyjnie łączy się składkę z wzajemnością- chodzi o udzielenie ochrony ubezpieczeniowej w zamian za udział ubezpieczonych w tworzeniu funduszy.
Jeżeli ubezpieczony w jakiejś mierze opłaca składkę ze swoich funduszy, to jest to przejaw samo ubezpieczenia się-, czyli przejaw realizacji prawa do ubezpieczenia. Obowiązek opłacania składek na ubezpieczenia społeczne jest realizowany w ramach stosunku prawnego łączącego płatnika składek z instytucją ubezpieczeniową. Płatnikiem składek jest pracodawca, albo inny podmiot pozostający z osobą wykonującą pracę w stosunku prawnym uprawniającym objęcie tej osoby ubezpieczeniem społecznym. Wysokość składek na ubezpieczenia społeczne: emerytalne, rentowe i chorobowe są, wyrażane w formie w stopy procentowej, w zasadzie jednolitej dla wszystkich ubezpieczonych, ale są takie kategorie osób, dla których ta stawka jest inna np. osoby duchowne. Natomiast składka procentowa na ubezpieczenia wypadkowe jest zróżnicowana dla poszczególnych płatników składek, ustalana w zależności od poziomu zagrożeń zawodowych i skutków tych zagrożeń.
Stopy procentowe składek zawiera art. 22 ustawy o ubezpieczeniach społecznych wynoszą:
1. 19,52% podstawy wymiaru na ubezpieczenie emerytalne, część składki ubezpieczonego wynosząca 7,3% podstawy wymiaru składki odprowadzana jest przez zakład ubezpieczeń do wybranego przez ubezpieczonego, albo wylosowanego, otwartego funduszu emerytalnego, zarządzanego przez Powszechne Towarzystwa Emerytalne- dotyczy to osób urodzonych po 31 XII 1968 r. Osoby urodzone po 31 XII 1948 r, a przed dniem 1 I 1968 mogą na swój wniosek przystąpić poprzez zawarcie umowy do wybranego funduszu emerytalnego.
2. 10 % podstawy wymiaru na ubezpieczenia rentowe w okresie przejściowym (3,5 % obciąża pracownika z jego środków, 6,5 % płatnika); po okresie przejściowym 6 %
3. 2,45 % podstawy wymiaru na ubezpieczenia chorobowe-
4. Od 0,4 % do 8,12 % podstawy wymiaru na ubezpieczenia wypadkowe, to zróżnicowanie jest ustalane w formie decyzji ZUS-u na okres trzech lat.
ROZKŁAD SKŁADKI (podstawa wymiaru stadek różnicując go w odniesieniu do rożnych grup ubezpieczonych)
a- na ubezpieczenia emerytalne pracowników i innych kategorii osób wyszczególnionych w art. 16 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych finansują z własnych środków, w równych częściach ubezpieczeni i płatnicy składek,
b- składki na ubezpieczenia rentowe finansują z własnych środków, w wysokości 1,5 o/o podstawy wymiaru ubezpieczeni i w wysokości 4,5 o/o podstawy wymiaru płatnicy składek.
c- składki na ubezpieczenie chorobowe osób podlegających temu ubezpieczeniu finansują w całości, z własnych środków, sami ubezpieczeni.
d- składki na ubezpieczenie wypadkowe finansują w całości, z własnych środków, płatnicy składek.
e- składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe osób przebywających na urlopach wychowawczych lub pobierających zasiłek macierzyński albo zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego finansuje w całości budżet państwa za pośrednictwem Zakładu
f- składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe osób pobierających świadczenie pielęgnacyjne finansuje w całości wójt, burmistrz lub prezydent miasta.
g- składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe bezrobotnych finansują w całości powiatowe urzędy pracy z Funduszu Pracy

8). ZASADA POWSZECHNOŚCI UBEZP. SPOŁ.
Ubezpieczenia społeczne są, to świadczenia ukształtowane od samego początku. Początek
historii systemu ubezpieczeń to wiek XIX. Ubezpieczenia społeczne od początku zostały ukształtowane jako instytucja prawna o charakterze przymusowym- jest to świadome działanie ustawodawcy. Przymusowość jest środkiem służącym temu, aby objąć ubezpieczeniem powszechnie Polaków, bo jeżeli starość, choroba i inne zdarzenia losowe są udziałem człowieka, to ludzie powinni w powszechnym stopniu korzystać z tego ubezpieczenia.
Tę powszechność rozumiemy poprzez przymus ubezpieczenia.

9). ZASADA RÓWNEGO TRAKTOWANIA UBEZPIECZONYCH
Jest to fundamentalna zasada wynikająca z art. 6 Traktatu Rzymskiego (jest to prawo pierwotne, prawo nadrzędne), stanowi że zakazana jest wszelka dyskryminacja ze względu na obywatelstwo.
ETS wyjaśnił że zakaz dyskryminacji jest szczególnym wyrażeniem zasady równego traktowania. Ta zasada stanowi jedną z fundamentalnych zasad prawa wspólnotowego.
Nie wolno w zakresie zabezp. społ różnicować obywateli z powodu obywatelstwa, ale są wyjątki jeżeli chodzi o inne zabezpieczenia społeczne np. zatrudnienie. Ta swoboda przemieszczania się pracowników w obrębie wspólnoty jest oczywista , ale może mieć ograniczenia. Tym kryterium ograniczenia jest obywatelstwo, które pozwala w pewnych sytuacjach żeby róznicować obywateli. Czyli w tym zakresie Traktat wprowadza ograniczenia swobody przemieszczania się w zakresie dostępu do zatrudnienia np. w pewnym obszarze np. administracji publicznej – funkcjonariusz publiczny jest pozbawiony tej swobody, nie może być ktoś kto nie ma obywatelstwa polskiego funkcjonariuszem w korpusie służby cywilnej. Warunkiem jest posiadanie obywatelstwa polskiego- ten warunek zamyka obywatelom innych państw dostęp do tego zatrudnienia. Jeżeli Polak będzie miał podwójne obywatelstwo, to będzie mógł pracować w korpusie służby cywilnej, bo prawo nasze nie zakazuje mieć podwójnego obywatelstwa.
Ta zasada równości jest zasadą dominującą, także w systemie zabezpieczeń ale nie może być traktowana bezwzględnie. Ta zasada nie może gwarantować wszystkim ludziom w Polsce wykonującym jakąś pracę przechodzenia na tych samych zasadach na emeryturę. Bo mamy osoby uprzywilejowane w systemie i to nie przeczy tej zasadzie równości. A więc nie równość w znaczeniu bezwzględnym.
Przy tej zasadzie chodzi o to że pracownik migrujący ma wobec systemu takie same obowiązki jak obywatel państwa w którym pracuje. Polak pracuje we Francji i ma takie same obowiązki. Na tych samych zasadach i w tej samej wysokości opłaca składki na ubezp. aby uzyskać prawo do świadczeń, musi spełniać identyczne warunki jak obywatel Francji. Ta zasada ma przeciwdziałać dyskryminacji pośredniej i bezpośredniej. Przykładem naruszenia tej zasady równości jest np. sprawa w prawie belgijskim.
W orzeczeniu z 10.11.1999r. ETS uznał za niezgodne z zasada równego traktowania regulacje belgijskiego prawa które uzależniły uzyskanie praw przez pracowników innych państw członkowskich podlegających temu ustawodawstwu zasilku dla niepełnosprawnych i innych świadczeń od warunku zamieszkania przez pewien okres na teryt. Belgii. W tym przypadku ETS uznał że działa reguła kolizyjna, że trzeba wszelkie klauzule terytorialności wyeliminować.

10). BEZWZGLĘDNY CHARAKTER PRAWA UBEZP. SPOŁ.
Bezwzględny charakter prawa ubezpieczeniowego podkreśla wiele przepisów, nie tylko te
przepisy, które mówią, że nabywamy prawo do emerytury. Bezwzględność jest również w
rym kontekście, że mamy ubezpieczenia obowiązkowe np. emerytalne i dobrowolne i kategorię osób nie podlegających ubezpieczeniu. Dobrowolne nie przysługują każdemu, kto chce się ubezpieczyć, tylko kategorii osób upoważnionych do dobrowolnych ubezpieczeń. Bezwzględność to również instytucje, które prowadzą, administrują, że jest fundusz, z których się wypłaca środki- są to przepisy, które układają cały proces związany z ubezpieczeniami i mają charakter bezwzględny.
Podstawy prawne ustroju zabezpieczającego ludzi przed skutkami ryzyk to:
• ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych z 13 X 1998 r Dz. U nr 11 poz. 74 -tekst jednolity z 2007
Jest to ustawa, która obejmuje cztery rodzaje ubezpieczeń, czyli daje przepisy wspólne dla tych kategorii ubezpieczeń i nazywana jest „ustawą matką" albo „ustawą scaleniową"- bo zastąpiła wiele ustaw. Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych nie tylko zawiera przepisy wspólne dla wszystkich rodzajów ubezpieczeń społ., ale ma charakter powszechny, bo obejmuje wszystkich ubezpieczonych, natomiast nie podlegają tej ustawie rolnicy i obywatele państw obcych, których pobyt na obszarze naszego kraju nie ma charakteru stałego i są zatrudnieni w obcych przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych, instytucjach międzynarodowych, misjach specjalnych- chyba, że ustawa stanowi inaczej.
Ustawa z dnia 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych tekst jednolity Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353. Art. 1 określa warunki nabywania świadczeń z ubezpieczenia emerytalnego i rentowego. Zasady ustalania wysokości świadczeń, przyznawania, wypłaty świadczeń.
Ustawa z 2002r. o ubezpieczeniach społecznych z tytułu wypadku przy pracy i chorób zawodowych
Ustawa z 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego na wypadek choroby i macierzyństwa.
Mówiąc o bezwzględnym charakterze nie można widzieć pewnego obszaru, który nie pasuje do tego prawa bezwzględnego. Ustawa o negocjacyjnym systemie kształtowania wynagrodzeń z 1994 r, jest to ustawa bezwzględna, nie roszczeniowa, ale jest w niej art. 4a który jest roszczeniowy. Ustawa o emeryturach i rentach z funduszu ubezpieczeń społecznych jest również ustawą nie roszczeniową o charakterze bezwzględnym, ale art. 82 i 83 są artykułami roszczeniowymi, które dotyczą Prezesa Rady Ministrów i Prezesa ZUS-u. Mogą oni przyznać w drodze wyjątku emeryturę lub rentę na zasadach szczególnych. Od decyzji przyznającej świadczenia w drodze wyjątku oraz od decyzji odmawiającej takiego świadczenia odwołanie nie przysługuje, czyli mamy zezwolenie w przepisach bezwzględnie obowiązujących.

11). EMERYTURY I RENTY PRZEKAZYWANE W TRYBIE SZCZEGÓLNYM
Art. 82 i 83 ustawy o emeryturach i rentach z funduszu ubezpieczeń społecznych.
Pierwszy przepis dotyczy Prezesa Rady Ministrów, drugi Prezesa ZUS-u Mogą oni przyznać w drodze wyjątku emeryturę czy rentę na zasadach szczególnych.
Prezes Rady Ministrów może w szczególnie uzasadnionych przypadkach przyznać emeryturę lub rentę na warunkach i w wysokości innej niż określone w ustawie.
Mamy zezwolenie w przepisach bezwzględnie obowiązujących na pewną swobodę – całkowitą swobodę ma Premier – dał rentę rodzinną w kwocie 2000 zł dożywotnio żonie zabitego żołnierza w Iraku, ale są przypadki, że takie świadczenie otrzymały osoby, które nie były w takiej złej sytuacji finansowej. Taką rentę może przyznać Premier na warunkach i wysokości innej niż określone w ustawie.
Prezes Zakładu może przyznać w drodze wyjątku świadczenia w wysokości nieprzekraczającej odpowiednich świadczeń przewidzianych w ustawie, po spełnieniu odpowiednich przesłanek:

• ubezpieczonym oraz pozostałym po nich członkom rodziny, którzy wskutek szczególnych okoliczności nie spełniają warunków wymaganych w ustawie do uzyskania emerytury lub renty
• nie mogą - ze względu na całkowitą niezdolność do pracy lub wiek -podjąć pracy lub działalności objętej ubezpieczeniem społecznym
• nie mają niezbędnych środków utrzymania

12). STOSUNEK UBEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO
Ubezpieczenia społeczne są adresowane do określonej grupy społeczno - zawodowej, którą z mocy prawa w ubezpieczeniach społecznych kreują indywidualny stosunek do ubezpieczenia społecznego, w odniesieniu do wszystkich osób znajdujących się w obszarze działania ustaw ubezpieczeniowych.
Najszerszą kategorią ubezpieczonych są pracownicy. Szczególne cechy ubezpieczeń odnoszących się do pracowników to:
1) ubezpieczenie obejmuje wszystkie osoby pozostające w stosunku pracy, z wyjątkiem sędziów i prokuratorów ( te osoby mają prawo do uposażenia w stanie spoczynku, ale jeżeli sędzia lub prokurator zostanie wydalony ze służby, to ma prawo ubiegać się o świadczenia na zasadach ogólnych)
2) w porównaniu z innymi grupami ubezpieczonych, ubezpieczenie społeczne pracowników jest najpełniejsze, gdyż obejmuje wszystkie jego rodzaje, czyli rentowe, emerytalne, chorobowe i wypadkowe
3)obowiązek ubezpieczenia wiąże się z automatycznym powstaniem stosunku ubezpieczenia wraz z podjęciem zatrudnienia w ramach stosunku pracy ( z chwilą nabycia statusu pracownika, jest on zarazem ubezpieczonym), czyli występuje w podwójnej roli: jako pracownik i jako ubezpieczony.
Stosunek ubezpieczenia społecznego pracownika łączy trzy podmioty: pracodawcę, pracownika i ubezpieczyciela.
Pracodawcy, który jest płatnikiem składek, pracownik będący ubezpieczonym, czyli osoba fizyczna podlegająca jednemu z ubezpieczeń społecznych i ubezpieczyciel, czyli Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

13). ROLA ZUS W UBEZPIECZENIACH SPOŁECZNYCH
Ubezpieczenie społeczne administrowane jest przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych
Zadania wykonuje wiele podmiotów: zakłady emerytalne, płatnik, otwarte fundusze, ZUS
ZUS jest państwową jednostką organizacyjną posiadającą osobowość prawną, jest dysponentem Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Ten fundusz celowy - Fundusz Ubezpieczeń Społeczny jest powołany do realizacji zadań z zakresu ubezpieczeń społecznych. ZUS działa na podstawie ustawy czyli wszystkie kompetencje, które są w ustawie one są istotne np. to, że do zakresu działania ZUS-u należy między innymi:
- ustalanie uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych,
- wypłacanie tych świadczeń,
- wymierzanie i pobieranie składek za ubezpieczenia społeczne
- wymierzanie i pobieranie składek za ubezpieczenia zdrowotne
- wymierzanie i pobieranie składek na fundusz pracy, na fundusz świadczeń gwarantowanych
- prowadzenie indywidualnych kont ubezpieczonych
ZUS wykonuje nie tylko zadania wyznaczone w Ustawie o powszechnym ubezpieczeniu społecznym ale także odrębnych ustawach np.
* w ustawie z 30.07.2006 r. o ochronie roszczeń pracowniczych.
* ustawa z 27.08.2004 r. o świadczeniach z opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych – osoby pobierające emeryturę lub rentę zgłasza do ubezpieczenia zdrowotnego jednostka organizacyjna ZUS.
* Ustawa o promocji zatrudnienia z 20.04.2004 r. - poborów składek na fundusz pracy dokonuje ZUS
- do zakresu działania ZUS należy również prowadzenie prewencji rentowej obejmującej:
• rehabilitację leczniczą ubezpieczonych zagrożonych całkowitą lub częściową niezdolnością do pracy
• badania i analizy przyczyn niezdolności do pracy,
• oraz inne działania prewencyjne np. kierowanie ubezpieczonych do ośrodków rehabilitacyjnych, a nawet możliwość prowadzenia własnych ośrodków rehabilitacyjnych, prowadzenia we własnym zakresie badań przyczyn niezdolności itd.

14). FUNDUSZ UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH
W systemie ubezpieczeń społecznych działa Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, który jest głównym źródłem finansowania świadczeń z poza rolniczego systemu ubezpieczeń społecznych. Jest to tzw. Fundusz Celowy nie mający osobowości prawnej, powołany w celu realizacji zadań z zakresu ubezpieczeń społecznych. Dysponentem funduszu jest ZUS. Oznacza to, że ZUS jest zobowiązany na bieżąco zarządzać funduszem.
W znaczeniu cywilistycznym Fundusz Ubezpieczeń jest jednostką organizacyjną Skarbu Państwa, Skarb Państwa ponosi pełną odpowiedzialność za zobowiązania funduszu ubezpieczeń, a więc za zaciągane kredyty i pożyczki. Z Ustawy o finansach publicznych wynika, że właściwym w sprawie realizacji zobowiązań będzie Minister Finansów. Minister właściwy ds. zabezpieczenia społecznego jako organ nadzorujący ZUS w sytuacji gdy uznał, że dysponent niewłaściwie wykonywał swoje obowiązki w zakresie realizacji umowy pożyczki czy kredytu, Skarbowi Państwa będzie przysługiwało roszczenie do ZUS o zwrot z tytułu spłaty zobowiązań Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Emerytury przysługują z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a nie od ZUS-u czy Skarbu Państwa.
Od 1 stycznia 1999 zniesiono jednolity fundusz ubezpieczeń społecznych. Wyodrębniono z funduszu następujące fundusze :
1) fundusz emerytalny
2) fundusz rentowy: renty rodzinne, renty z tyt. niezdolności do pracy, wypłaty dod. pielęgnacyjne, dodatki dla sierot zupełnych, zasiłki pogrzebowe, oraz świadczeń zleconych ZUS-wi do wypłaty finansowanych z budżetu państwa np. renty w drodze wyjątku
3) fundusz chorobowy: finansowanie wypłaty świadczeń z tyt. choroby i macierzyństwa, zasiłki chorobowe, opiekuńcze, świadczenie rehabilitacyjne, zasiłek macierzyński, zasiłki wyrównawcze
4) fundusz wypadkowy: z którego finansowanie są wypłaty świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych oraz wypadków zrównanych z wypadkami przy pracy, a także finansowanie kosztów prewencji.

Pojawiły się dwa inne fundusze :
 Fundusz rezerwowy dla ubezpieczeń rentowych i chorobowych, z którego wypłaca się środki na uzupełnienie niedoborów funduszu chorobowego i rentowego
 Fundusz rezerwowy dla ubezpieczenia wypadkowego , z którego wypłaca się środki na uzupełnienie niedoborów funduszu wypadkowego

od 1 stycznia 2002 roku tworzony jest
 Fundusz Rezerwy Demograficznej którego środki będą wykorzystane nie wcześniej jak w 2009 roku – wówczas będą przyznawane pierwszy raz emerytury wg nowego systemu. Te środki idą na uzupełnienie wynikającego z przyczyn demograficznych niedoboru funduszu emerytalnego.

 Dochodami funduszu są :
1) składki na ubezpieczenia społeczne nie podlegające przekazaniu do otwartych funduszy emerytalnych, którymi zarządzają towarzystwa
2) dotacje z budżetu
3) pozostałe dochody np. należności od składek : odsetki za zwłokę

Czasami mamy do czynienia z odciążeniem funduszu ubezpieczeń społecznych zwłaszcza za sprawa pracodawców, którzy finansują :
1. absencje chorobową w wymiarze do 33 dni skumulowanej niezdolności do pracy pracownika w ciągu roku, oczywiście z wyłączeniem absencji wypadkowej spowodowanej wypadkiem przy pracy, pracownik otrzymuje zasiłek chorobowy od pierwszego dnia

15). ŹRÓDŁA PRAWA UBEZPIECZEŃ SPOŁ.
Podstawy prawne ustroju zabezpieczającego ludzi przed skutkami ryzyk stanowią:
• ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych z 13 X 1998 r Dz. U nr 11 poz. 74 -tekst jednolity z 2007
Jest to ustawa, która obejmuje cztery rodzaje ubezpieczeń, czyli daje przepisy wspólne dla tych kategorii ubezpieczeń i nazywana jest „ustawą matką" albo „ustawą scaleniową"- bo zastąpiła wiele ustaw. Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych nie tylko zawiera przepisy wspólne dla wszystkich rodzajów ubezpieczeń społ., ale ma charakter powszechny, bo obejmuje wszystkich ubezpieczonych, natomiast nie podlegają tej ustawie rolnicy i obywatele państw obcych, których pobyt na obszarze naszego kraju nie ma charakteru stałego i są zatrudnieni w obcych przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych, instytucjach międzynarodowych, misjach specjalnych- chyba, że ustawa stanowi inaczej.
Ustawa z dnia 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych tekst jednolity Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353. Art. 1 określa warunki nabywania świadczeń z ubezpieczenia emerytalnego i rentowego. Zasady ustalania wysokości świadczeń, przyznawania, wypłaty świadczeń.
Ustawa z 2002r. o ubezpieczeniach społecznych z tytułu wypadku przy pracy i chorób zawodowych
Ustawa z 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego na wypadek choroby i macierzyństwa.

16). POJĘCIE WYPADKU PRZY PRACY I CHOROBY ZAWODOWEJ
Art. 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy – wypadek przy pracy – nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, powodującą uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą. Jest to bardzo ogólna definicja. Nagłość zdarzenia może być rozumiana w sensie dosłownym, np. odcięcie kończyny, porażenie prądem – skutek jest natychmiastowy i widoczny. Zdarzenie nagłe – spowodowane wybuchami, np. wybuch kotła parowego. Zdarzenia nieoczekiwane – polegają na upadku, uderzeniu lub nagłym zasłabnięciu. Ale są sytuacje gdzie nastąpiło jakieś zdarzenie, ale skutek wystąpi dopiero później, np. za godzinę. Chodzi o zdarzenie, które trwa nie dłużej niż 1-dniówkę roboczą.

Oprócz wypadków mamy jeszcze inne wypadki, które wydarzyły się w innych okolicznościach:
- w czasie podróży służbowej, chyba że wypadek nastąpił niezwiązanych z wykonywaną pracą,
- wypadki podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony,
- zdarzenie w czasie uprawiania sportu,
- zdarzenie podczas wykonywania posługi duszpasterskiej.
Wypadki te określone są w art. 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy. Ustawa mówi też o szczególnych postaciach wypadków:
- śmiertelny wypadek przy pracy – śmierć następuje do 6 m-cy od czasu wypadku,
- ciężki wypadek przy pracy – nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała, np. utrata wzroku, słuchu, mowy, zniekształcenie ciała, naruszające podstawowe funkcje organizmu, a także choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu,
- zbiorowy wypadek przy pracy – jest to wypadek, w którym w wyniku tego samego zdarzenia poszkodowaniu uległy co najmniej 2 osoby.
Przykłady na podstawie orzeczeń NSA:
- uduszenie się treścią pokarmową nie jest wypadkiem przy pracy,
- śmierć w wyniku zawału wymaga udowodnienia, że przyczyna zewnętrzna zdarzenia związana była z wykonywaniem przez pracownika obowiązków,
- nadmierny wysiłek, który spowoduje udar mózgu jest zewnętrzną przyczyną powstania wypadku przy pracy,
- jeżeli pracodawca zezwoli pracownikowi w godzinach pracy na opuszczenie stanowiska pracy w celu załatwienia prywatnych spraw to nie jest to podstawa do uznania zdarzenia za wypadek przy pracy (pomimo zgody pracodawcy).

CHOROBA ZAWODOWA- choroba spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy lub sposobem wykonywania pracy. Powstaje wskutek stałego przebywania ciała w niedogodnej pozycji, systematycznego wykonywania forsownych czynności lub regularnego przebywania w otoczeniu zawierającym czynniki szkodliwe dla zdrowia (hałas, nieodpowiednie oświetlenie, zapylenie, promieniowanie, związki chemiczne, zwiększone obciążenie psychiczne i fizyczne itp.).
Choroby zawodowe występują po dłuższym okresie przebywania w niesprzyjających warunkach, a ich przebieg i leczenie jest równie długotrwałe. Są zazwyczaj chroniczne lub przewlekłe i często prowadzą do trwałej utraty zdrowia. Chorobami zawodowymi mogą być zarówno takie, które dotykają w różnym stopniu całość populacji, jak również choroby charakterystyczne - występujące tylko (lub głównie) w wybranych grupach zawodowych.
Zgodnie z art. 4 Ustawy z 30 października 2002 o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, w polskim prawie za choroby zawodowe uważa się jedynie choroby określone w wykazie chorób zawodowych określonym rozporządzeniem Rady Ministrów.
Do chorób zawodowych zalicza się m.in.:
• choroba mikrofalowa
• gorączka metaliczna
• ołowica
• pylica
• rozedma płuc
• zespół cieśni nadgarstka

17). ŚWIADCZENIA Z TYTUŁY WYPADKU PRZY PRACY I CHORÓB ZAWODOWYCH
Z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej przysługują następujące świadczenia:
1). „zasiłek chorobowy” - dla ubezpieczonego, którego niezdolność do pracy spowodowana została wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową,
2). „świadczenie rehabilitacyjne” - dla ubezpieczonego, który po wyczerpaniu zasiłku chorobowego jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza rokują odzyskanie zdolności do pracy,
3). „zasiłek wyrównawczy” - dla ubezpieczonego będącego pracownikiem, którego wynagrodzenie uległo obniżeniu wskutek stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu,
4). „jednorazowe odszkodowanie” - dla ubezpieczonego, który doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu,
5). „jednorazowe odszkodowanie” - dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty,
6). „renta z tytułu niezdolności do pracy” - dla ubezpieczonego, który stał się niezdolny do pracy wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej,
7). „renta szkoleniowa” - dla ubezpieczonego, w stosunku do którego orzeczono celowość przekwalifikowania zawodowego ze względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie spowodowaną wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową,
8). „renta rodzinna” - dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty uprawnionego do renty z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej,
9). „dodatek do renty rodzinnej” - dla sieroty zupełnej,
10). dodatek pielęgnacyjny,
11). pokrycie kosztów leczenia z zakresu stomatologii i szczepień ochronnych oraz zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne w zakresie określonym ustawą.

Ustawa z dnia 30.10.2002r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy określała i ukształtowała system kompensaty szkód na osobie pracownika. Wszyscy pracodawcy (i tylko pracodawcy), czyli podmioty które organizują zatrudnienie, mają obowiązek opłacenia składki na cele ubezpieczenia wypadkowego. Pracownik nie płaci składki – jest to ryzyko pracodawcy. On ma zapewnić bezpieczne warunki pracy, wyłączając jakiekolwiek zagrożenia dla życia lub zdrowia pracownika. Taka jest formuła tego obowiązku – zawarta jest ona w art. 207 Kodeksu Pracy. Ta formuła rozumiana jest z ryzykiem rozumianym bardzo szeroko. Art. 207 KP – pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy. Pracodawca obowiązany jest chronić życie i zdrowie pracowników poprzez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki.

18). OKOLICZNOŚCI POZBAWIAJĄCE PRAWA DO ŚWIADCZEŃ WYPADK.
Każda odpowiedzialność ma wyłączenie. Ustawa mówi o wyłączeniu należnych świadczeń na rzecz poszkodowanego. Wprowadziła ona okoliczności, które mogą wyłączyć wypłatę świadczenia (art. 21). Świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego nie przysługują ubezpieczonemu, gdy:
1. Wyłączną przyczyną wypadku było udowodnione naruszenie przez ubezpieczonego przepisów dotyczących ochrony zdrowia i życia, spowodowane przez niego umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa.
2. Ubezpieczony będąc w stanie nietrzeźwym lub pod wpływem środków odurzających lub substancji psychotropowych przyczynił się w znacznym stopniu do spowodowania wypadku (kieruje się ubezpieczonego na badania trzeźwości. Musi on poddać się takiemu badaniu. Odmowa powoduje pozbawienie prawa do świadczenia, chyba że ubezpieczony udowodnił, że nie mógł poddać się takiemu badaniu).

19). OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA ŚWIADCZEŃ PIENIĘŻNYCH Z TYTUŁU CHOROBY I MACIERZYŃSTWA
Art. 2 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa z 25 czerwca 1999r. obejmuje następujące rodzaje świadczeń:
- zasiłek chorobowy,
- zasiłek wyrównawczy,
- świadczenie rehabilitacyjne,
- zasiłek macierzyński,
- zasiłek opiekuńczy.
Ubezpieczenie chorobowe – zasiłek chorobowy – to ryzyko zostało podzielone pomiędzy instytucję ubezpieczeniową a pracodawcę. Pracodawcy mają obowiązek wypłaty zasiłku chorobowego aż do 33 dni. Wypłacany jest w wysokości 80%, jeżeli wypadek przy pracy lub okres ciąży to 100%, a także kandydatom na dawcę narządów lub komórek również przysługuje zasiłek w wysokości 100%. Uprawnienie to nabywa ubezpieczony, albo po upływie 30 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego - jeżeli podlega obowiązkowo temu ubezpieczeniu, albo po upływie 180 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego - jeżeli jest ubezpieczony dobrowolnie. Grupa osób uprzywilejowana nabywająca prawo do zasiłku chorobowego od 1-go dnia to absolwenci szkół wyższych jeżeli przystąpili lub zostali nim objęci w ciągu 90 dni od ukończenia szkoły lub uzyskania dyplomu szkół wyższych. Ubezpieczenie chorobowe obejmuje także niezdolność chorobową, która została spowodowana wypadkiem w drodze do lub z pracy. Przysługuje to świadczenie głównie:
- z powodu choroby,
- ale także w wypadkach pobytu w zakładach lecznictwa odwykowego w celu leczenia uzależnień alkoholowych czy innym zakładzie stacjonarnym leczącym uzależnienia,
- a ostatnio także kandydaci komórek i narządów do transplantacji.
Długość ubezpieczenia chorobowego wynosi:
- zasiłek chorobowy przysługuje nie dłużej niż na okres 180 dni,
- jeśli niezdolność spowodowana jest gruźlicą nie dłużej niż 270 dni.
Zasiłek chorobowy nie przysługuje:
- za niezdolność przypadającą w okresie bezpłatnego urlopu wychowawczego,
- czasowego aresztu,
- jeżeli niezdolność powstała w wyniku umyślnego przestępstwa czy wykroczenia (stwierdzone to musi być prawomocnym wyrokiem sądowym),
- niezdolność spowodowana nadużyciem alkoholu (to do 5 dni zasiłek nie przysługuje),
- jeśli zostały sfałszowane dokumenty, zaświadczenia, zwolnienia niezgodne z celem.
Podstawą zasiłku chorobowego jest przeciętne wynagrodzenia z 12 m-cy.
Zasiłek wyrównawczy – głównym jego celem jest wyrównanie wynagrodzenia jakie otrzymuje pracownik, który został skierowany na inne stanowisko pracy w wyniku zmniejszonej sprawności przy pracy, bądź wykonuje prace w specjalnym zakładowym czy międzyzakładowym ośrodku rehabilitacji rządowej. Orzeka lekarz orzecznik jak i wojewódzki ośrodek medycyny pracy. Maksymalnie może trwać 24 m-ce (rehabilitacja + zasiłek). Taki zasiłek nie przysługuje osobie, która nadal pracuje, ale nabyła już prawo do emerytury lub renty.
Świadczenie rehabilitacyjne – przysługuje ubezpieczonemu, który wyczerpał możliwość uzyskania zasiłku chorobowego i nadal jest niezdolny do pracy, natomiast istnieje duże prawdopodobieństwo, że dalsze leczenie czy rehabilitacja rokują nadzieję na odzyskanie zdolności do pracy. To świadczenie przyznaje się na okres niezbędny do uzyskania pełnej zdolności do pracy, jednak nie dłużej niż na 12 m-cy. Uprawnionym lekarzem do przyznania świadczenia jest lekarz orzecznik. Przysługuje odwołanie do komisji lekarskiej na orzeczenie orzecznika w formie sprzeciwu, a komisja ma prawo wniesienia zarzutu. Wysokość tego świadczenia to 90% podstawy wymiaru zasiłku chorobowego za okres pierwszych 3 m-cy, a dalszy okres to 75% podstawy wymiaru zasiłku chorobowego.
Zasiłek macierzyński – przysługuje ubezpieczonej lub ubezpieczonemu, która urodziła dziecko w okresie ubezpieczenia albo urlopu wychowawczego. Podobnie jeśli nastąpiła adopcja, przysposobienie dziecka w wieku do 1 roku, także jeśli przyjmuje się dziecko do 1 roku w ramach rodziny zastępczej. W razie śmierci matki lub jeśli dziecko zostanie porzucone to wówczas zasiłek przysługuje ojcu lub innemu ubezpieczonemu członkowi rodziny, jeśli te osoby zadeklarują, że przerwą pracą zarobkową w celu podjęcia osobistej opieki nad dzieckiem. Przysługuje ojcu jeśli matka dziecka po jego urodzeniu przebywała z nim co najmniej 14 tygodni. Wysokość tego zasiłku wynosi 100% podstawy wymiaru składki.
Zasiłek opiekuńczy – przysługuje osobie, która podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu i żąda zwolnienia od wykonywania pracy z powodu osobistego sprawowania opieki nad różnymi członkami rodziny. Przepisy dzielą członków rodziny zarówno jeśli chodzi o ryzyko jak i wiek: najbardziej uprzywilejowane są dzieci. Osoba ubezpieczona ze względu na dziecko do 8 lat, np. zamknięcie przedszkola, szkoły, albo porodu małżonki czy choroby, jeśli sprawuje stałą opiekę nad dzieckiem, z powodu pobytu małżonka stale opiekującym się w szpitalu, czy chorym dzieckiem do lat 14, to ubezpieczony ma prawo do 60 dni (łącznie w ciągu roku) zwolnienia z pracy i wypłaty zasiłku opiekuńczego. Jeśli jest to inny członek rodziny lub dziecko powyżej 14 lat to przysługuje 14 dni, o ile pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym. Wysokość tego zasiłku wynosi 80% podstawy wymiaru składki.

20). WYNAGRODZENIE CHOROBOWE I ZASIŁEK CHOROBOWY
Wynagrodzenie chorobowe otrzymuje pracownik, za czas niezdolności do pracy na skutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną – trwającą łącznie do 33 dni w ciągu roku kalendarzowego. Natomiast za czas niezdolności do pracy, która trwa dłużej niż 33 dni w ciągu roku kalendarzowego, pracownikowi przysługuje zasiłek chorobowy (na zasadach określonych w ustawie o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa).
Okres 33 dni niezdolności do pracy oblicza się sumując poszczególne okresy niezdolności do pracy w ciągu roku kalendarzowego, nawet jeśli pomiędzy nimi występują przerwy. Jeśli w trakcie roku kalendarzowego pracownik zmienił miejsce pracy (lub podjął dodatkowe zatrudnienie), do okresu 33 dni niezdolności do pracy wlicza się okresy wypłaty wynagrodzenia chorobowego przed zmianą pracodawcy lub przed podjęciem dodatkowego zatrudnienia.
Wynagrodzenie chorobowe wynosi 80 % wynagrodzenia pracownika, w żadnym wypadku, wynagrodzenie chorobowe nie może być niższe, niż zagwarantowane w Kodeksie pracy 80% wynagrodzenia. Natomiast, jeżeli niezdolność do pracy jest następstwem wypadku w drodze do pracy lub z pracy albo choroby przypadającej w okresie ciąży – w takim okresie, jaki wskazano powyżej – wówczas pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia chorobowego w wysokości 100% wynagrodzenia. 100% wynagrodzenia chorobowego przysługuje również za czas niezdolności pracownika do pracy, który poddał się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów oraz poddania się zabiegowi pobrania komórek, tkanek i narządów. W tym przypadku również obowiązuje termin 33 dni w ciągu roku kalendarzowego.
Co do zasady począwszy od 34 dnia niezdolności do pracy w roku kalendarzowym pracownikowi przysługuje zasiłek chorobowy.
Okres zasiłkowy, czyli okres płatności zasiłku chorobowego, wynosi 182 dni, a w przypadku niezdolności do pracy spowodowanej gruźlicą maksymalnie 270 dni. Do okresu zasiłkowego wlicza się wszystkie okresy nieprzerwanej niezdolności do pracy, za które przysługuje wynagrodzenie chorobowe i zasiłek chorobowy. Jeżeli po upływie okresu zasiłkowego pracownik nie odzyskał zdolności do pracy, wówczas może mu zostać przyznane świadczenia rehabilitacyjne.

21). NABYCIE PRAWA DO EMERYTURY I JEJ WYSOKOŚĆ
Emeryturę nabywa mężczyzna w wieku 65 lat, jeżeli osiągnął co najmniej 25-letni okres ubezpieczenia, a kobieta w wieku 60 lat, jeżeli osiągnęła 20-letni okres ubezpieczenia.
Ubezpieczeni będący pracownikami, którzy nie osiągnęli wieku emerytalnego mogą o 5 lat wcześniej przejść na emeryturę- kobieta, jeżeli ma 30-letni okres ubezp. albo została uznana za całkowicie niezdolną do pracy, mężczyzna w przypadku gdy został uznany za całkowicie niezdolnego do pracy; oboje zaś wówczas, gdy nabyli prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy.
Ubezpieczonym pracownikom zatrudnionym w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze przysługuje emerytura w niższym wieku; dotyczy to m.in. nauczycieli, funkcjonariuszy mundurowych, górników i kolejarzy.
Wysokość emerytury: Bierze się pod uwagę podstawę wymiaru emerytury. Ta podstawa to jest przeciętna zwaloryzowana kwota wynagrodzenia lub przychodu, która stanowiła podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z okresu kolejnych 10 lat wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 20 lat kalendarzowych lub z kolejnych 20 lat wybranych przez ubezpieczonego z całego okresu ubezpieczenia.
Wysokość emerytury oblicza się w ten sposób, że najpierw jest to tzw. wspólny wskaźnik 24% kwoty bazowej. Kwota bazowa to nie więcej niż 100% przeciętnego wynagrodzenia pomniejszonego o potrącone od ubezpieczonego składki na ubezpieczenie społeczne. Ta pierwsza część 24% kwoty bazowej to jest tzw. część socjalna emerytury. Wspólna dla wszystkich osób przechodzących w danym roku na emeryturę. To co różnicuje wysokość emerytury to okresy tej emerytury: składkowe i nieskładkowe. Po 1,3% za każdy rok okresu składkowego i 0,7% za każdy rok okresu nieskładkowego.


22). RODZAJE RENT, ICH WYSOKOŚCI I NABYCIE PRAWA DO TYCH RENT
Renta z tytułu niezdolności do pracy może wystąpić w trzech postaciach:
- stała,
- okresowa,
- szkoleniowa.
Renta na zasadach ogólnych przysługuje ubezpieczonemu, który łącznie spełnia warunki:
- jest niezdolny do pracy,
- ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy,
- niezdolność do pracy powstała w okresach składkowych lub nieskładkowych określonych w ustawie albo nie później niż w ciągu 18 m-cy od ustania tych okresów.
Jeśli osoba spełnia te warunki może otrzymać:
- rentę stałą z tytułu niezdolności do pracy,
- rentę okresową, jeśli ta niezdolność jest okresowa.
Obliczając rentę stałą bierze się 24% kwoty bazowej + za każdy rok okresu składkowego 1,3% podstawy wymiaru bądź 0,7% podstawy wymiaru za każdy rok okresu nieskładkowego.
Wysokość renty okresowej oblicza się poprzez wyliczenie takiej hipotetycznej renty stałej i na jej podstawie renta okresowa wynosi 75% renty stałej.
Renta szkoleniowa – szczególny rodzaj renty, o tę rentę może się ubiegać osoba, która spełnia warunki do jej uzyskania z tytułu niezdolności do pracy, a poza tym orzeczono wobec tej osoby celowość przekwalifikowania zawodowego ze względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie. Ta renta ma służyć odciążeniu ZUS-u w wypłacie świadczeń, renta ta ma służyć do uzyskania nowych kwalifikacji, które pomogą znaleźć nowe źródło dochodu dla ubezpieczonego. Długość otrzymywania tej renty to 6 m-cy z możliwością przedłużenia maksymalnie do 30 m-cy. Możliwość przedłużenia tej renty ma Starosta powiatu. Wysokość renty nie jest zależna ani od okresu składkowego ani nieskładkowego, wynosi 75% podstawy wymiaru ubezpieczeniowego renty (czyli 75% wynagrodzenia otrzymywanego poprzednio). Jeśli renta jest spowodowana wypadkiem przy pracy czy chorobą zawodową to jej wysokość wynosi 100%.
Renta rodzinna – w razie śmierci ubezpieczonego, który spełnił określone warunki albo miał ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, uprawnionym członkom rodziny przysługuje renta rodzinna. Przy ocenie prawa do tej renty przyjmuje się, iż osoba zmarła była w chwili śmierci całkowicie niezdolna do pracy. Do renty uprawnieni są: dzieci, także małżonka oraz przysposobione, wnuki przyjęte na wychowanie przed osiągnięciem pełnoletności, rodzeństwo i inne dzieci, w tym także w ramach rodziny zastępczej, małżonek, rodzice, w tym ojczym i macocha oraz osoby przysposabiające. Dzieci mają prawo do renty rodzinnej do ukończenia 16 lat, a jeżeli kontynuują naukę w szkole do 25 lat, a bez względu na wiek jeżeli stały się w jednym z tych okresów całkowicie niezdolne do pracy i samodzielnej egzystencji. Jeżeli dziecko osiągnie 25 lat życia będąc na ostatnim roku studiów w szkole wyższej prawo do renty rodzinnej przedłuża się do zakończenia tego roku studiów. Wdowa ma prawo do renty rodzinnej jeżeli w chwili śmierci męża osiągnęła wiek 50 lat lub była niezdolna do pracy albo wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa, uprawnione do renty rodzinnej po zmarłym mężu w wieku do 16 lat, a gdy się uczy do ukończenia 18 lat, gdy zaś jest ono całkowicie niezdolne do pracy bez ograniczeń czasowych. Prawo do renty rodzinnej nabywa także wdowa, która osiągnęła wiek 50 lat lub stała się niezdolna do pracy w ciągu 5 lat po śmierci męża lub od zaprzestania wychowywania wskazanych osób.

23). WALORYZACJA ŚWIADCZEŃ EMERYTALNO-RENTOWYCH
Na mocy ustawy z dnia 16 lipca 2004 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych zostały wprowadzone nowe zasady waloryzacji świadczeń emerytalno-rentowych:
1. Emerytury i renty podlegają okresowej waloryzacji od dnia 1 marca roku kalendarzowego następującego po roku kalendarzowym, w którym wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych w okresie od roku kalendarzowego, w którym była przeprowadzona ostatnio waloryzacja wynosi co najmniej 105,0%.
2. Waloryzacja polega na pomnożeniu kwoty świadczenia i podstawy jego wymiaru przez wskaźnik waloryzacji.
3. Waloryzacji podlega kwota świadczenia i podstawa jego wymiaru w wysokości przysługującej ostatniego dnia lutego roku kalendarzowego, w którym przeprowadza się waloryzację.
4. Waloryzacja obejmuje emerytury i renty przyznane przed terminem waloryzacji.
5. Jeżeli przez okres 2 lat kalendarzowych następujących po roku kalendarzowym, w którym przeprowadzono ostatnią waloryzację, wskaźnik, o którym mowa w ust. 1, nie osiągnął co najmniej 105,0%, waloryzację przeprowadza się od 1 dnia marca następnego roku kalendarzowego.
Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wskaźnik waloryzacji jest równy co najmniej wskaźnikowi cen towarów i usług konsumpcyjnych w okresie od roku kalendarzowego, w którym przeprowadzono ostatnią waloryzację, do roku poprzedzającego termin waloryzacji, z uwzględnieniem realnego przeciętnego wynagrodzenia.

24). PRAWO DO DOBROWOLNEGO OBJĘCIA UBEZPIECZENIAMI EMERYTALNYM I RENTOWYMI
Osoby dobrowolnie podlegające ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym zostały wymienione w art. 7 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. W myśl powołanego przepisu prawo do dobrowolnego objęcia ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi przysługuje:
1)małżonkom pracowników skierowanych do pracy w przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych, w stałych przedstawicielstwach przy ONZ i w innych misjach specjalnych za granicą, a także w instytucjach, ośrodkach informacji i kultury za granicą,
2)osobom, które z powodu sprawowania opieki nad członkiem rodziny spełniającym warunki do przyznania zasiłku pielęgnacyjnego nie podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym,
3)obywatelom polskim wykonującym pracę za granicą w podmiotach zagranicznych oraz obywatelom polskim wykonującym pracę w podmiotach zagranicznych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli podmioty te nie posiadają w Polsce swojej siedziby ani przedstawicielstwa,
4)studentom oraz uczestnikom studiów doktoranckich, jeżeli nie podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z innego tytułu,
5)alumnom seminariów duchownych do ukończenia 25 roku,
6)odbywającym na podstawie nieodpłatnych umów cywilnoprawnych staż adaptacyjny wnioskodawcom - obywatelom państwa członkowskiego Unii Europejskiej.
Dobrowolnie ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają również osoby, które kontynuują ubezpieczenia emerytalne i rentowe.

25). ZAWIESZENIE LUB ZMNIEJSZENIE ŚWIADCZEŃ EMERYTALNO-RENTOWYCH
Emerytury i renty podlegają zawieszeniu lub zmniejszeniu w razie osiągania zarobku lub przychodu z pracy zarobkowej lub działalności gospodarczej, podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, jeżeli przekraczają one ustalone granice. Zmniejszenie wypłacanej emerytury lub renty oraz renty rodzinnej, gdy uprawnioną do niej jest tylko jedna osoba ma miejsce wówczas, jeżeli zarobek ten lub dochód przekracza 70% przeciętnego wynagrodzenia z poprzedniego kwartału; jeżeli przekroczy on zaś 130% tego przeciętnego wynagrodzenia, następuje zawieszenie prawa do emerytury i renty.
Na zawieszenie lub zmniejszenie emerytur i rent wpływa przychód uzyskany przez emerytów lub rencistów będących jednocześnie:
1.pracownikami,
2.pracownikami wykonującymi jednocześnie umowę zlecenia, umowę agencyjną lub umowę o dzieło na rzecz pracodawcy, z którym pozostają w stosunku pracy,
3.osobami wykonującymi pracę nakładczą,
4.członkami rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych,
5.osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia oraz osobami z nimi współpracującymi,
6.osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność lub osobami z nimi współpracującymi,
7.osobami wykonującymi odpłatnie pracę, na podstawie skierowania do pracy, w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania,
8.żołnierzami zawodowymi,
9.funkcjonariuszami Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Państwowej Straży Pożarnej, Straży Granicznej i Służby Więziennej
Nie podlegają zawieszeniu ani zmniejszeniu emerytury osób, które osiągnęły wiek 65 lat (mężczyźni), 60 lat (kobiety). Od reguły tej wprowadzono jednak wyjątek. Prawo do emerytury ulega zawieszeniu bez względu na wysokość przychodu uzyskiwanego przez emeryta z tytułu zatrudnienia kontynuowanego bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, u którego był zatrudniony bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, ustalonym w decyzji organu rentowego.
Zawieszenie prawa do emerytury lub renty polega na tym, że za okres istnienia przyczyny zawieszenia nie wypłaca się tych świadczeń. Po ustaniu tych przyczyn następuje zaś wznowienie wypłaty świadczeń. Zmniejszenie świadczeń obejmuje kwotę przekroczenia granicy przychodu nie powodującej tego skutku. Nie może ona jednak być wyższa niż stały składnik tych świadczeń- 24% kwoty bazowej, a w odniesieniu do rent z tytułu częściowej utraty zdolności do pracy- 75% tego składnika świadczenia.