Współczesne problemy filozofii i etyki
Filozofia jest nauką, która daje pogląd na świat. Jej zakres musi więc być najobszerniejszy i najogólniejszy ze wszystkich. przedmiot filozofii ulega przemianom, w miarę jak przemianom ulega pojęcie tego co dla ludzkości najważniejsze i najcenniejsze, przedmiotami filozofii bywały: przyroda, religia, normy moralne, psychologia…
Filozofia europejska- początek VI wiek przed naszą erą. W tym czasie zaistniały dwie wielkie ery: starożytna i chrześcijańska. Nie mam między nimi wyznaczonej granicy, ponieważ przez ponad cztery wieki współistniały one i rozwijały się w Europie obok siebie. Dlatego bardziej precyzyjny wydaje się być podział historyczny na trzy wielkie epoki: starożytną, średniowieczną i nowożytną, w której następnie odnajdujemy jeszcze okresy filozofii współczesnej i najnowszej.
Filozofia starożytna- od VI w.p.n.e. do VI w.n.e., filozofia grecka. Poza Rzymianami, żaden inny naród nie współdziałał z Grekami w tworzeniu filozofii, a i oni w zasadzie tylko pielęgnowali greckie dzieło, nie dodając do niego nic istotnego. Powstaniu filozofii sprzyjały pewne właściwości samej Grecji (mieszanie się różnych kultur), jak i jej mieszkańców (zainteresowanie otaczającym światem, szczególna postawa wobec rzeczywistości, a nade wszystko zdolność do abstrakcyjnego myślenia). Arcydzieła filozoficzne, powstałe raptem po dwóch wiekach greckiej aktywności na tym polu, stworzyły podstawę całej europejskiej filozofii. Największymi filozofami epoki starożytnej, których pisma zachowały się w większych rozmiarach to Platon i Arystoteles.
Przebieg filozofii starożytnej dzielimy na pięć okresów:
- okres powstania filozofii, między VI i V wiekiem p.n.e., kiedy przedmiotem rozważań była wyłącznie przyroda;
- okres oświecenia starożytnego w V wieku p.n.e, zajmujący się głównie zagadnieniami humanistycznymi;
- okres systemów starożytnych w IV w. p.n.e. – klasyczny, kiedy filozofia starożytna osiągnęła swój najpełniejszy rozkwit;
- okres szkół starożytnych między III i I w. p.n.e., kiedy dominowały teorie etyczne;
- okres synkretyczny od I w.p.n.e. do V w.n.e, w którym zajęto się przede wszystkim zagadnieniami religijnymi.
Filozofia średniowieczna rozwijała się od około IX do XIV w. Myśl średniowieczna opierała się na religii chrześcijańskiej, a zdecydowanie dominującym prądem była scholastyka. Scholastyka jest filozofią opracowującą dogmaty wiary. W wielu założeniach jest heteronomiczna – to znaczy, że wiele prawd zakłada jako pewne przez objawienie, a nie dochodzi ich. Można też powiedzieć, że jest racjonalna, gdyż te prawdy podlegają wyjaśnieniu, tłumaczeniu i usystematyzowaniu.
Założenie: Bóg nadaje światu znaczenie, a życie doczesne, w porównaniu z wiecznym, jest tego znaczenia pozbawione. Rozważania dotyczyły Boga, ale również dzieła Bożego – czyli świata.
Co ważne, w tym okresie religia zdominowała nie tylko filozofię, ale i organizację państw europejskich.
W Średniowieczu pojawiały się też prądy nieprawowierne, oraz prawowierne innego typu niż scholastyczny: mistycy, humaniści, filozofowie przyrody.
W historii średniowiecznej filozofii możemy wyróżnić trzy okresy:
- Pierwszy – wczesne średniowiecze, okres rozwijania się i kształtowania myśli filozoficznej (do XII wieku). Ważne prądy: panteizm, scholastyka, mistycyzm, synteza scholastyki i mistyki, dialektyka, humanizm.
- Drugi – okres pełnych systemów średniowiecznych, klasycznej scholastyki (w XIII wieku). W tym okresie nastąpiły dwie ważne przemiany: powstały uniwersytety, co było pierwszym krokiem do zorganizowania pracy naukowej, oraz odzyskano filozofię starożytną Główne prądy to augustynizm i tomizm.
- Trzeci – okres krytyki średniowiecznej (od XIV do końca XV wieku). W ostatnim etapie średniowiecznej filozofii odnajdujemy sześć podstawowych prądów: tomizm, skotyzm, awerroizm, augustynizm, krytycyzm i mistycyzm.
Filozofia nowożytna w przeciwieństwie do średniowiecznej skoncentrowała się na świecie doczesnym. początek w XV w., ale wtedy, jej charakter był raczej przejściowy, nie wykształciła jeszcze wszystkich cech charakterystycznych dla nowych czasów. Silnie przeciwstawiała się średniowieczu i jednocześnie hołdowała myśli starożytnej,W końcu wykształciła się typowa dla nowej ery postawa wstrzemięźliwa, powstrzymująca się od rozwiązywania starych zagadnień. Pojawiło się przekonanie, że zagadnienia metafizyki nie mogą być rozwiązane naukowo. Z tym związana była inna cecha tych czasów– rozgraniczenie zagadnień na takie, które pozwalają odnaleźć ścisłą odpowiedź, i takie, dla których jest to niemożliwe Właśnie dziełem myśli nowożytnej było rozdzielenie nauki i metafizyki. Kolejnym osiągnięciem było rozdzielenie teorii bytu od teorii myśli, wynikające z przekonania o czynnej naturze umysłu ludzkiego – o tym, że poznanie nie jest procesem biernym.
Filozofia nowożytna kształtowała się przez kilka okresów:
- Odrodzenie, Renesans (XV – XVI w.) – okres przejściowy i przygotowawczy, kiedy na nowo odkryto myśl starożytną. prądy to: filozofia przyrody, metodologia przyrodoznawstwa, humanizm, naturalny system kultury, sceptycyzm, mistycyzm, a w końcu też odnowienie scholastyki.
- Okres systemów nowożytnych (wiek XVII) przyniósł dwie nowe grupy stanowisk: filozofów- systematyków z Kartezjuszem na czele i uczonych-metodologów z Galileuszem i Newtonem.
- Okres oświecenia i krytyki (wiek XVIII) – z nowymi postawami filozofii: minimalizmem, naturalizmem, empiryzmem i racjonalizmem, relatywizmem, oraz krytycyzmem.
- Ponowny okres systemów (początek XIX wieku) przyniósł maksymalistyczny program filozofii z jego pięcioma zamierzeniami: metafizycznymi, systematycznymi, spekulacyjnymi, idealistycznymi i mesjanistycznymi.
- Filozofia współczesna zaczęła się około roku 1830, kiedy pojawił się „Kurs filozofii pozytywnej” Comte’a.
Filozofia XIX wieku: dominację przejęła myśl wstrzemięźliwa i ostrożna, wrócił duch XVIII wieku z jego minimalizmem, realizmem, utylitaryzmem. Zmieniły się warunki rozwoju nauki – środki komunikacyjne ułatwiały wymianę myśli, przybywało uniwersytetów, publikacji filozoficznych, książek, czasopism naukowych. Najbardziej charakterystyczną postawą filozoficzną tych czasów był pozytywizm i minimalizm.
Filozofia XIX wieku przechodziła trzy fazy rozwoju:
- Pierwsza (1830-1860) – początek wiele wielkich koncepcji filozoficznych, pozytywizm Comte’a, empiryzm Milla, materializm dialektyczny Marksa i Engelsa.
- Druga (1860-1880) – to czas systematycznego i szczegółowego rozwoju filozofii pozytywnej.
- Trzecia (od 1880 do końca wieku) – okres przejściowy przed wiekiem XX, początki krytyki filozofii minimalistycznej.
Filozofia XX wieku rozwijała się dynamicznie z tendencją do internacjonalizacji, przy dwóch kresach przestoju wynikających z przyczyn politycznych – pierwszej i drugiej wojny światowej (1914-1918 i 1939- 1945). Od 1900 roku zaczęło się nasilenie nowych myśli, szkół, książek, kierunków. Idealizm, fenomenologia, realizm, pragmatyzm, etyka socjologiczna, psychoanaliza – to niektóre z nowych, lub „odnowionych” doktryn. Cechą filozofii XX wieku jest jej niejednolitość – miała wiele rozbieżnych kierunków i ulegała szybkim zmianom, a to wiązało się ze świadomością niedojrzałości filozoficznej i ciągłego rozwoju. A jej zakres był niezwykle szeroki – od teozofii do logiki matematycznej i od metafizyki idealistycznej do super pozytywizmu, przy jednoczesnym braku czynników unifikujących.
Filozofia XX wieku przechodziła przez kilka faz rozwoju:
- Faza pierwsza (do 1918r), miała charakter filozofii krytyczno opozycyjnej Była reakcją przeciw okresowi poprzedniemu, walką z wszystkimi uproszczeniami i redukcjami wprowadzonymi przez wiek XIX.
- Faza druga (1918-1930) wprowadziła myśl filozoficzną na bardziej pozytywne i konstrukcyjne tory. Ale nie miała wyraźnego kierunku, wręcz przeciwnie – rozeszła się w kierunkach przeciwnych, pozwoliła na swobodny rozwój wielu różnych prądów.
- Faza trzecia (1930-1945) przyniosła neopozytywizm i egzystencjalizm.