Podstawowe pytania i odpowiedzi z ekonomii

1. Definicja ekonomii.
Ekonomia nauka badająca jak ludzie sobie radzą sobie z rzadkością wszelkich zasobów. Ta rzadkość decyduje o wyborze między różnymi zastosowaniami. Ekonomia zajmuje się badaniem podmiotów gospodarczych w zakresie sposobu wykorzystania ograniczonych zasobów w sferze produkcji, podziału, konsumpcji i wymiany.
2. Zasady racjonalnego gospodarowania.
Racjonalne gospodarowanie jest jednym z kluczowych pojęć w ekonomii, w myśl, którego podmiot dokonuje takiej alokacji ograniczonych zasobów, które optymalizują korzyści, jakie z tego czerpie.
Do racjonalnego gospodarowania zmusza rzadkość zasobów i dóbr dostępnych w gospodarce. Warunkiem racjonalnego gospodarowania jest możliwość wyboru pomiędzy różnymi wariantami rozwiązań, a także sprecyzowane kryteria wyboru.
Rozwiązanie najbardziej racjonalne z punktu widzenia jednego kryterium nie musi być takie same w kontekście innego kryterium.
Zasada racjonalnego gospodarowania może być sformułowana w dwóch wymiarach:
a) maksymalizacja efektów, przy założonym poziomie nakładów,
b) minimalizacja nakładów, przy założonym poziomie efektów,
Racjonalność postępowania wymaga, aby podmiot zbierał i analizował przy pomocy rozumu wszystkie informacje niezbędne do podjęcia właściwej decyzji o alokacji zasobów. Oznacza to, że postulat racjonalności wymaga od podmiotu znajomości wszystkich tych informacji oraz zdolności do ich właściwego przetworzenia. W praktyce takie warunki są rzadko spełnione, ze względu na ograniczoność dostępnej w danym momencie wiedzy. Zdobycie wiedzy, która pozwoliłaby na dokonanie najlepszej możliwej decyzji także wiąże się z poniesieniem określonych kosztów, co oznacza obniżenie efektywności rozwiązania. W związku z tym podmioty gospodarcze podejmują decyzje w warunkach ryzyka i niepewności.
3. Makroekonomia a mikroekonomia.
Mikroekonomia zajmuje się badaniem zachowań indywidualnych podmiotów gospodarczych, analizą poszczególnych dóbr i rynków, w przekonaniu, że zachowanie gospodarki wynika z sumy zachowań poszczególnych, indywidualnych podmiotów gospodarczych. Wychodzi, więc z założenia, że chcąc zbadać prawidłowości dotyczące całości gospodarki, należy przede wszystkim zbadać, w jaki sposób zachowuje się jednostka gospodarująca.
Makroekonomia dziedzina ekonomii posługująca się wielkościami agregatowymi (zbiorczymi, dotyczącymi całej gospodarki) do badania prawidłowości występujących w gospodarce jako całości.
Przedmiotem zainteresowania makroekonomii jest przede wszystkim tworzenie i podział dochodu narodowego a także zagadnienia związane między innymi z inflacją, bezrobociem, inwestycjami, bilansem płatniczym i handlowym, z uwzględnieniem polityki pieniężnej banku centralnego oraz polityki gospodarczej i fiskalnej państwa.
Mikroekonomia różni się od makroekonomii pod dwoma względni:
1. Mikroekonomia zajmuje się bardziej różnicami między rynkami niż tym, dlaczego gospodarka jako całość z biegiem czasu
rozwija się i podlega wahaniom.
2. Makroekonomia wyjaśnia proces ustalania się zmiennych, które mikroekonomia traktuje jako dane zmienne, te obejmujące
dochód narodowy, poziom cen i stopy procentowe.
4. Podstawowe problemy i kategoria makroekonomiczne.
Podstawowe problemy makroekonomiczne:
a) stopa wzrostu gospodarczego,
b) zagadnienie inflacji,
c) rynek pracy i promocja zatrudnienia,
d) cykle koniunkturalne,
e) bilans płatniczy,
f) bank centralny – NBP,
Kategorie makroekonomiczne:
a) inflacja, stopa bezrobocia, dochód narodowy, budżet, kursy walut, wydatki,
5. Sektory instytucjonalne i ich rola w gospodarce narodowej.
Sektory instytucjonalne to grupy krajowych jednostek instytucjonalnych charakteryzującą się wspólną funkcją pełnioną w procesie produkcji, celem ekonomicznym oraz rodzajem prowadzonej działalności.
Wyróżniamy:
a) sektor gospodarstw domowych – tworzą osoby fizyczne pracujące na własny rachunek w rolnictwie i poza, z liczbą do 9 osób, a także osoby fizyczne uzyskujące dochód z pracy najemnej i nie zarobkowych źródeł,
b) sektor przedsiębiorstw – zaliczamy podmioty gospodarcze wytwarzające produkty (wyroby i usługi) rynkowe oraz prowadzące księgi rachunkowe (osoby prawne niezależne od liczby pracujących, jednostki organizacyjne bez osobowości prawnej, osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą z liczbą pracujących powyżej 9 osób, z wyłączeniem gospodarstw indywidualnych w rolnictwie),
c) sektor instytucji finansowych i ubezpieczeniowych – zaliczamy podmioty gospodarcze zajmujące się pośrednictwem finansowym, pomocniczą działalnością finansową oraz ubezpieczeniami,
d) sektor instytucji rządowych i samorządowych,
e) sektor instytucji nie komercyjnych (tzw. instytucje non – profit, takich jak organizacje społeczne, partie polityczne, fundacje),
f) sektor zagranica,
6. Schemat okrężny strumieni w gospodarce w modelu 5 – sektorowym. (obrazek w złączniku)
7. Podstawowe kategorie rachunku narodowego (produkcja globalna, zużycie pośrednia, wartość dodana brutto, PKB, PNB).
Produkcja globalna stanowi wartość wszystkich dóbr i usług wytworzonych przez podmioty wszystkich sektorów w ciągu pewnego okresu na terenie kraju.
Wartość dodana brutto przyrost wartości dóbr (zysku) w procesie produkcji tworzona przez przedsiębiorstwo.
Zużycie pośrednie to różnica pomiędzy wartością dodaną a wartością globalną produktów wytworzonych przez przedsiębiorstwo a wartością surowców, jakie zostały zużyte do produkcji.
Produkt Krajowy Brutto stanowi wartość wszystkich dóbr i usług finalnych wytworzonych przez wszystkie sektory instytucjonalne na terenie danego kraju w pewnym okresie w cenach rynkowych.
Produkt Narodowy Brutto pokazuje ile zostało wytworzone przez narodowe czynniki wytwórcze, nie interesuje nas gdzie to zostało wytworzone.
8. Metody rachunku PKB.
Metoda sumowania wartości dodanej brutto polega na sumowaniu wartości stanowiących własny wkład poszczególnych uczestników rynku do procesu produkcyjnego.
Metoda wydatkowa polega na sumowaniu wydatków na zakup dóbr i usług finalnych wszystkich sektorów
instytucjonalnych w gospodarce.
Metoda dochodowa polega na sumowaniu dochodów pierwotnych brutto (dochodów przed redystrybucją) uzyskiwanych przez poszczególne sektory instytucjonalne, związanych bezpośrednio z uruchamianymi produkcji.
9. Składniki metody wydatkowej rachunku PKB: konsumpcja, inwestycje, wydatki rządowe, eksport i import.
Konsumpcja obejmuje dobra i usługi nabywane przez gospodarstwa domowe w celu zaspokojenia potrzeb.
Inwestycje wielkość nowo nabytego kapitału w danym okresie, a jednocześnie jest to instrument zwiększający zasób dotychczasowego kapitału.
Wydatki rządowe na zakup dóbr i usług, obejmują zakupy rządu centralnego oraz rządów lokalnych przeznaczone na cele lokalne.
Eksport dobra i usługi wyprodukowane w danej gospodarce sprzedawane za granicą.
Import kupowanie produktów pochodzenia zagranicznego.
10. Rola redystrybucji w podziale dochodów gospodarki.
Redystrybucja oddziaływanie państwa na ostateczny podział dochodów indywidualnych poprzez:
a) bezpośrednią redystrybucję dochodów pieniężnych (podatki i transfery socjalne),
b) bezpłatne (lub płatne częściowo) zaspokajanie określonych potrzeb w ramach usług społecznych (oświata, służba zdrowia),
c) oddziaływanie na warunki, w jakich kształtuje się pierwotna dystrybucja dochodów (np. szkolenia zawodowe),
11. Akumulacja, oszczędności i wzrost gospodarczy.
Akumulacja proces gromadzenia kapitału tzn. zwiększania środków produkcji oraz zwiększenie ilości siły roboczej w gospodarstwie.
Oszczędności nieskonsumowana część dochodu, która równa się dochodom, od których odejmujemy wartość konsumpcji gospodarstw domowych.
Wzrost gospodarczy oznacza rozwój gospodarki, polegając na wzroście realnego PNB przypadającego na członka żyjącego w danym kraju.
12. Struktura PKB a poziom rozwoju gospodarki.
Struktura PKB w Polsce:
a) usługi,
b) przemysł,
c) rolnictwo,
13. PKB a PKB per capita.
Produkt Krajowy Brutto stanowi wartość wszystkich dóbr i usług finalnych wytworzonych przez wszystkie sektory instytucjonalne na terenie danego kraju w pewnym okresie w cenach rynkowych.
PKB per capita to jeden z najczęściej stosowanych na świecie mierników zamożności państwa (społeczności w nim mieszkającej).
Sposób jego obliczania jest bardzo prosty – wartość PKB danego państwa dzielimy przez liczbę jego mieszkańców.
14. Podstawowe pojęcia: budżet, deficyt budżetowy, dług publiczny, subwencja, dotacja, rezerwa ogólna, wydatki sztywne i elastyczne.
Budżet państwa to plan finansowy, obejmujący wszystkie dochody i wydatki państwa w danym roku kalendarzowym.
Funkcje budżetu funkcja fiskalna, redystrybucyjna, stymulacyjna.
Dług publiczny to suma niespłaconych zobowiązań sektora publicznego względem podmiotów gospodarczych i osób prywatnych oraz zagranicy.
Subwencja to środki przekazane z budżetu państwa na finansowanie jednostek samorządu terytorialnego bez wskazania celu, na jaki mają zostać przeznaczone.
Dotacja to dofinansowanie z kasy państwa wydatków podmiotów innych niż państwowe jednostki budżetowe oraz ich zadania.
Rezerwa ogólna to środki przewidziane w budżecie, które mogą zostać wykorzystane na pokrycie nieprzewidzianych wydatków.
Wydatki sztywne to takie, które budżet państwa musi ponieść ze względu na obowiązujące prawo, rząd natomiast nie może dowolnie regulować ich wysokości.
Wydatki elastyczne mogą być regulowane przez rząd.
15. Źródła dochodów budżetu państwa i kierunki ich rozdysponowania.
Dochody budżetu państwa to wpływy z:
a) podatków:
- bezpośrednich: dochodowe (PIT, CIT, od zysków kapitałowych), majątkowe (od nieruchomości, kataster, od środków transportu, gruntowy, leśny, itp.),
- pośrednie: (VAT, akcyza, od gier losowych i zakładów wzajemnych),
b) opłat,
c) ceł,
d) wpłat z zysku przedsiębiorstw państwowych i spółek handlowych, których Skarb Państwa jest współwłaścicielem,
e) wpłat z zysku NBP,
f) a także wpływy z różnych odsetek (np.: karnych za opóźnienia we wpłacaniu podatku lub osiąganych z lokat dochodów i przychodów budżetu państwa w bankach).
Wydatki budżetu są przeznaczane głównie na realizację zadań organów państwowych, subwencje i dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego i innych podmiotów.
16. Klasyfikacja podatków.
Podatki to przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne świadczenia (transfery) pieniężne pobierane przez państwo na podstawie przepisów prawa w celu uzyskania dochodów na pokrycie wydatków państwowych.
Podatki:
a) bezpośrednie:
- dochodowe (PIT, CIT, od zysków kapitałowych),
- majątkowe od nieruchomości, kataster, od środków transportu, gruntowy, leśny itp.,
b) pośrednie:
- VAT,
- akcyza,
- od gier losowych i zakładów wzajemnych,
17. Krzywa Laffera. (obrazek w załączniku)
Krzywa Laffera koncepcja teoretyczna, która za pomocą krzywej ilustruje zależność między stawką opodatkowania a przychodami budżetowymi państwa z tytułu podatków.
18. Kryteria konwergencji monetarnej, (z Maastricht) dotyczące deficytu budżetowego i długu publicznego (tzw. kryteria konsolidacji fiskalnej).
Kryteria konsolidacji fiskalnej to:
a) dług publiczny nie większy niż 60% PKB,
b) deficyt finansów publicznych nie większy niż 3% PKB,
19. Organizacja sektora bankowego.
Bank jednostka usługowa, która pełni cały szereg funkcji w gospodarce.
Funkcje banku:
a) gromadzi wolne środki finansowe,
b) udziela kredytów (zasila finansowo przedsiębiorstwa),
c) dokonuje rozliczeń,
d) prowadzi doradztwo finansowe,
e) może zarządzać rynkiem finansowym,
f) emituje papiery wartościowe,
g) świadczy usługi leasingowi,
h) skrytki sejfowe,
Podział banków
I. Komercyjne:
a) wyspecjalizowane (hurtowe, detaliczne),
b) ze względu na zasięg (lokalne, regionalne, ogólnokrajowe, międzynarodowe, światowe),
II. Nie komercyjne (bank centralny, spółdzielcze, kasy zapomogowo spółdzielcze).
Funkcje banku centralnego:
a) bank emisyjny
- NBP ma wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych będących prawnym środkiem płatniczym w Polsce,
- Narodowy Bank Polski określa wielkość ich emisji oraz moment wprowadzenia do obiegu, za którego płynność odpowiada,
- organizuje obieg pieniężny i reguluje ilość pieniądza w obiegu,
b) bank banków:
- NBP pełni w stosunku do banków funkcje regulacyjne, które mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa depozytów zgromadzonych w bankach oraz stabilności sektora bankowego,
- organizuje system rozliczeń pieniężnych, prowadzi bieżące rozrachunki międzybankowe i aktywnie uczestniczy w międzybankowym rynku pieniężnym,
- Narodowy Bank Polski jest odpowiedzialny za stabilność i bezpieczeństwo całego systemu bankowego,
- sprawuje kontrolę nad działalnością banków, a w szczególności nad przestrzeganiem przepisów prawa bankowego,
- ponadto NBP nadzoruje systemy płatności w Polsce,
c) centralny bank państwa:
- NBP prowadzi obsługę bankową budżetu państwa,
- prowadzi rachunki bankowe rządu i centralnych instytucji państwowych, państwowych funduszy celowych i państwowych jednostek budżetowych oraz realizuje ich zlecenia płatnicze,
Funkcje banków komercyjnych (operacyjnych) oferta usług dla klientów indywidualnych i instytucjonalnych.
20. Funkcje banku centralnego w gospodarce rynkowej.
I. Podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej Rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP.
II. Do zadań NBP należy także:
1) organizowanie rozliczeń pieniężnych,
2) prowadzenie gospodarki rezerwami dewizowymi,
3) prowadzenie działalności dewizowej w granicach określonych ustawami,
4) prowadzenie bankowej obsługi budżetu państwa,
5) regulowanie płynności banków oraz ich refinansowanie,
6) kształtowanie warunków niezbędnych dla rozwoju systemu bankowego,
7) opracowywanie statystyki pieniężnej i bankowej, bilansu płatniczego oraz międzynarodowej pozycji inwestycyjnej,
8) wykonywanie innych zadań określonych ustawami,
21. Rada Polityki Pieniężnej.
Rada Polityki Pieniężnej ukształtowała się w dniu 17 lutego 1998 r.
W skład Rady wchodzą:
a) Przewodniczący Rady, którym jest Prezes NBP – Sławomir Skrzypek,
b) 9 członków, powołanych w równej liczbie przez Prezydenta RP, Sejm i Senat, spośród specjalistów z zakresu finansów,
Kadencja członka Rady wynosi 6 lat. Funkcje członka Rady można pełnić tylko jedną kadencję. Powołanie nowych członków Rady powinno nastąpić najpóźniej do dnia wygaśnięcia kadencji poprzednich.
Funkcje Rady:
a) ustala corocznie założenia polityki pieniężnej i przedkłada je do wiadomości Sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej,
b) składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego,
c) ustala wysokość stóp procentowych NBP,
d) ustala zasady i stopy rezerwy obowiązkowej banków,
e) określa górne granice zobowiązań wynikających z zaciągania przez NBP pożyczek i kredytów w zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych,
f) zatwierdza plan finansowy NBP oraz sprawozdanie z działalności NBP,
g) przyjmuje roczne sprawozdanie finansowe NBP,
h) ustala zasady operacji otwartego rynku,
22. Pieniądz w gospodarce rynkowej: pojęcie, funkcje, cechy, formy.
Pieniądz to powszechnie akceptowany towar, za pomocą, którego dokonuje się wymiana produktów i usług, oraz regulowane są różnego rodzaju zobowiązania.
Funkcje:
a) miernik wartości,
b) środek wymiany,
c) środek płatniczy,
d) środek tezauryzacji,
e) pieniądz światowy,
Cechy:
a) powszechnie akceptowany,
b) łatwo przenośny,
c) podzielny,
d) trudny do podrobienia,
e) cenny (cecha wynikająca z rzadkości powodowanej monopolem naturalnym lub prawnym),
Formy
a) gotówkowy i bezgotówkowy,
b) towarowy i symboliczny (token money),
23. Równanie ilościowej teorii pieniądza (równanie Fishera: MV=PY).
Równanie Fishera MV = PY gdzie
a) MV strefa pieniądza,
b) PY strefa realna,
Legenda
a) M podaż pieniądza,
b) V szybkość obiegu pieniądza,
c) P poziom cen (P = 1 stałe ceny),
d) Y dochód PKB (P > 1 inflacja),
Np.:
M = 420 mld zł
P = 1, 01
Y = 967 mld zł
V =?
V = PY: M = 1,01 967 : 420 = 2,325
24. Narzędzia polityki pieniężnej banku centralnego:
* stopy procentowe banku centralnego,
Stopy procentowe banku centralnego są jednym z narzędzi kształtowania polityki pieniężnej, jakim dysponuje bank centralny. Najważniejsze stopy procentowe to: stopa interwencyjna, lombardowa i redyskontowa.
Stopa interwencyjna określa cenę pieniądza na rynku międzybankowym. Według tej stopy rozliczane są interwencyjne operacje zakupu lub sprzedaży, czyli operacje otwartego rynku (stopa interwencyjna określa ich minimalne oprocentowanie).
Stopa lombardowa określa natomiast najwyższy poziom oprocentowania na rynku. Według tej stopy bank centralny udziela bankom komercyjnym pożyczek pod zastaw papierów wartościowych.
Stopa redyskontowa określa z kolei cenę, po której bank centralny kupuje od banków komercyjnych weksle. W Polsce NBP ustala także stopę depozytową, która określa oprocentowanie jednodniowych depozytów, składanych przez banki komercyjne w banku centralnym.
Stopy procentowe w bankach komercyjnych, (czyli takich, które obsługują ludność oraz przedsiębiorstwa) zależą od stóp procentowych banku centralnego. Bank centralny obniżając lub podnosząc podstawowe stopy procentowe (interwencyjną, lombardową, redyskontową i depozytową), wpływa pośrednio na oprocentowanie depozytów i kredytów w bankach handlowych. Jeśli bank centralny podnosi stopę procentową, mówimy o restrykcyjnej polityce pieniężnej. W takim przypadku bank centralny dąży zazwyczaj do ograniczenia akcji kredytowej banków, licząc równocześnie na wzrost oszczędności i spadek ilości pieniądza w obiegu. Z tym typem polityki mamy często do czynienia w obliczu rosnącej inflacji.
Z kolei obniżenie stóp procentowych oznacza politykę ekspansywną banku centralnego, bardzo często spadek stóp jest następstwem spadku inflacji. Bank centralny może też obniżyć stopy, by ożywić gospodarkę (pod warunkiem jednak, że pozostałe wskaźniki makroekonomiczne, w tym przede wszystkim inflacja, pozwalają na taki ruch). Niższe stopy banku centralnego powodują spadek odsetek od kredytów i depozytów – na rynku pojawia się większa ilość gotówki, a zaciągnięcie kredytu staje się tańsze.