Historia Myśli Ekonomicznej - pytania i odpowiedzi na egzamin (WSE, Białystok)

1. Granice podziału pracy wg. myślicieli starożytnych.
Sokrates – koncepcja społecznego podziału pracy: ” szewcy niechaj robią buty, kowale niechaj kują żelazo, ale do rządzenia państwem niechaj powołani będą najlepsi (…) najmądrzejsi”.
Ksenofont podzielił pracę wg. kwalifikacji zawodowych. Pogarda dla pracy fizycznej. Praca fizyczna hańbi ”wolnego” człowieka, zniekształca ciało i nie pozostawia czasu na sprawy polityczne, społeczne i kulturalne.

2. Ekonomia a chrematystyka (Arystoteles).
Ekonomia- nauka o zjawiskach gospodarczych i polityka (nauka o państwie) są częściami etyki (nauki o moralności). Ekonomia to tradycyjna wiedza i nauka o prowadzeniu gospodarstwa domowego i sztuka zarobkowania z innych źródeł. Przedmiotem ekonomii jest gospodarka naturalna. Celem tej gospodarki jest produkcja i pomnażanie wartości użytkowych, zaspokojenie potrzeb, które są ograniczone. Wymiana towar za towar jest naturalna i nie ma w niej dążenia do zysku.
Chrematystyka – miała zajmować się sztuk gromadzenia i pomnażania bogactwa czyli gospodarka nienaturalna. Duży handel to pogoń za zyskiem (kupcy) za zaspokajaniem pragnień (nieograniczonych) a nie potrzeb. Zaspokojenie pragnień jest niegodne człowieka.

3. Dlaczego handel mały jest niegodny wg. przedstawicieli myśli rzymskiej.
Duży handel jest godny, bo przynosi duże zyski, bogactwo, za które można zakupić ziemie, co pozwoli zająć się polityką (Cyceron). Uprawę roli uważano za najzacniejsze zajęcie wiec przez duży handel rozumiano ten na skale międzynarodową (oliwki, winnice i bydło).

4. Argumenty za własnościa prywatną (Tomasz z Akwinu).
· własność prywatna pochodzi od Boga,
· własność prywatna jest odbiciem porządku boskiego,
· wł. prywatna wzmaga zapobiegliwość i pracowitość ludzi, o wspólne rzeczy nikt nie dba,
· wł. prywatna zapobiega powstawaniu niepokojów społecznych, ze wspólnego posiadania każdy chciałby jak największą korzyść.

5. Istota ceny sprawiedliwej.
Cena musi być proporcjonalna do poniesionych nakładów (surowce, materiały i wkłady pracy). Powinna zapewnić zwrot kosztów oraz godziwe wynagrodzenie za pracę wytwórcy odpowiednie do godności wykonywanego zawodu. Jej koncepcja mieści sie w systemie etyki chrześcijańskiej. Gdyby zyski były wyższe to powinno się je przeznaczyć na jałmużnę. W procesie wymiany przekazuje się równowartość czynników wykorzystywanych w produkcji. Cena kształci sie na rynku, jest efektem umowy. Cena sprawiedliwa powinna obowiązywać we wszystkich stosunkach wymiennych. Jest podstawą do której zmierza cena rynkowa.

6. Nominalistyczna a kruszcowa teoria pieniądza.
Kruszcowa teoria pieniądza: wartość pieniądza zależy od substancji, z której został zrobiony. Zwolenniccy to kupcy. Nominalistyczna teoria (od Arystotelesa): pieniądz to tylko nominał, istnieje dzięki prawu stanowionemu przez władców, sygnowany wybitym znakiem władcy, można pozbawić go wartości materialnej, ale nadal będzie funkcjonował. Głównie głoszona przez kanoników i przedstawicieli kościoła.



7. Czynniki rozwoju gospodarczego wg merkantylistów.
· Ingerencja państwa w życie gospodarcze (powinno zmierzać w kierunku zapewnienia dodatniego bilansu handlowego),
· państwo powinno prowadzić politykę protekcjonistyczną,
· zakaz wywozu kruszców,
· ograniczenie importu głównie dóbr przemysłowych, zachecenie do importu surowców do produkcji i do eksportu towarów przetworzonych,
· Wysokie cło na artykuły importowane, które mogą być wytwarzane w kraju,
· Brak ceł na importowane surowce dla przemysłu krajowego, tania żywność dla utrzymania niskich płac robotników i niskich kosztów utrzymania
· Uprzemysłowienie – zakładanie z własnych środków manufaktur i rozwój produkcji przemysłowej, popieranie prywatnych przedsiębiorstw, sprowadzanie wykwalifikowanych robotników
· Rozwój infrastruktury gospodarczej przyczyniającej się do szybkiego rozwoju gospodarczego – ułatwianie komunikacji, tworzenie kampanii handlowych, rozbudowa floty
· Celem jest osiągnięcie takiego rozwoju przemysłu i rolnictwa oraz powiązanie ich ze sobą by import nie był potrzebny

8. Możliwości osiągnięcia bogactwa kraju wg merkantylistów.
Bogactwo można zwiększyć przez zwiększanie ilości kruszca w danym kraju. Zwiększanie zasobów kruszca można osiągnąć przez: podboje i przywóz stamtąd kruszca, eksploatację własnych i kolonialnych złóż, dodatni bilans w handlu zagranicznym (dużo eksportować mały import). Unikanie zbyt wielkiej konsumpcji zagranicznych towarów, produkowac tanio, bo towary na eksport muszą być tańsze od konkurencji, zawsze sprzedawać drogo cudzoziemcom to czego nie posiadają, uzywac własnych statków do eksportu, kupowac tanio gdzie tylko możliwe raczej od kupców z dalekich krajów niż sasiednich.

9. Postulowana polityka gospodarcza wewnętrzna (merkantylizm).
Celem w polityce gospodarczej była polityka ludnościowa – uproduktywnienie społeczeństwa. Główny cel uproduktywnienia społeczeństwo tkwił w tym, że dążono do wzrostu produkcji na rynki zagraniczne i zastąpienie importu produkcją rodzimą, wymiana zagraniczna dążąca do osiągania dodatniego salda.Dlatego popierano wzrost liczby ludności, istniał nakaz pracy nawet dzieci od 5 roku życia, zakazywano żebractwa dla ludzi zdolnych do pracy, stosowano kary fizyczne dla zwiększenia produktywności.

10. Dlaczego konkurencja jest zła wg merkantylistów.
Konkurencja jest zła, bo obniża ceny towarów, w związku z tym zmniejsza zysk i dopływ kruszca. Kupiectwu służyły ugody i porozumienia, co do cen między sprzedawcami, dążono do wyznaczania przez króla monopolu na określony produkt lub handel z częścią świata.

11. Dlaczego niskie płace są dobre (merkantylizm).
· brak możliwości oszczędzania
· brak wolnego czasu
· zwiększona pracowitość

12. Istota porządku naturalnego (fizjokraci).
Porządek naturalny jest porządkiem wiecznym, wynikającym z samej natury. Podstawowe funadamenty porządku naturalnego to:
· Osobista wolność jednostki ludzkiej
· „święta własność przyrody”
· wolność gospodarcza
Fizjokraci uważali że tylko w rolnictwie powstaje produkt czysty, a nieproduktywne, ale pożyteczne są działy pozarolnicze ( zachodzi tam proces dodawania a nie pomnażania wartości). Źródłem bogactwa jest ziemia i natura, a rolnictwo to główna dziedzina gospodarki.

13. Podstawowe filary laissez – faireyzmu.
„Dajcie nam swobodę działania i ruchu – Laissez faire, laisser passer”
Nieograniczona wolność jednostki, zwłaszcza w wymiarze społeczno-ekonomicznym. Rola państwa miała być ograniczona do roli "nocnego stróża", który miał strzec fundamentalnych zasad wolności gospodarowania i prywatnej własności. Rozumowanie leseferystów jest oparte na założeniu, że każdy człowiek kieruje się zasadą korzyści materialnej (homo oeconomicus). W gospodarce opartej na leseferyzmie jedynym regulatorem jest cena; brak jest jakiejkolwiek ingerencji czynników państwowych w procesy rynkowe.

14. Istota i źródła dochodu czystego.
Dochód czysty powstaje tylko i wyłącznie w rolnictwie i jest to nadwyżka wielkości produkcji nad kosztami. Przemysł i rzemiosło przetwarza tylko już wytworzone dobra, a handel przesuwa te towary w miejscu i czasie.
Dochód to suma dóbr w jednostkach fizycznych.
Dochód czysty przynoszą tylko duże gospodarstwa – tam inwestuje się nakłady pierwiastkowe (kapitał trwały – maszyny, urządzenia, bydło).

15. Struktura kapitału a powstawanie nadwyżki ekonomicznej.
· w społeczeństwie opartym na porządku naturalnym i wolnej konkurencji zachodzi wymiana równych wartości;
· żadna nadwyżka nie może powstać poza rolnictwem;
· nadwyżki uzyskuje jedynie farmer, przedsiębiorca – przemysłowiec musi się zadowolić jedynie płacą za pewien rodzaj pracy kwalifikowanej;
· wolność handlu wewnętrznego i zewnętrznego zapewnia dobre ceny (krytyka protekcjonizmu)
· obalenie doktryny stałego dodatniego bilansu handlowego;
· zakaz pobierania procentu i udzielania pożyczek, chyba że na działalność rolniczą .

16. Cenowy mechanizm przepływu pieniądza kruszcowego.
Ciągłe utrzymanie przez państwo korzystnego bilansu handlowego jest niemożliwe. Coroczna nadwyżka prowadziłaby do wzrostu ilości złota i srebra w tym kraju, co powodowałoby wzrost poziomu cen w jego gospodarce. Z kolei w państwie, które notowałoby ujemny bilans handlowy, odpływ kruszców pociągnąłby za sobą spadek ogólnego poziomu cen. W efekcie eksport kraju z korzystnym początkowo bilansem obrotów handlowych będzie się kurczył, a zwiększał będzie się import tańszych towarów z drugiego kraju. W ten sposób według Hume'a dojdzie ostatecznie samoczynnie do korekty bilansów handlowych obu państw.


17. Źródła siły ekonomicznej kraju (W. Petty).
Źródłem bogactwa kraju jest praca i ziemia. ”Matką wartości jest ziemia, a ojcem praca”. Wzrost bogactwa wynika z procesu produkcji, a nie wymiany. Cztery czynniki produkcji:
- praca,
- ziemia,
- arts (kunszty, kwalifikacje zawodowe),
- stocks (zasoby, środki trwałe i materiały).
Dwa pierwsze to podstawowe, pozostałe dwa pomocnicze.


18. Gromadzenie pieniądza a rozwój gospodarczy (D. Hume).
Akumulacja stanowi istotę bogacenia się kraju, wpływając na obniżenie stó procentowych, które zachęcają do dalszego rozwoju aktywności gospodarczej – poszukiwania nowych rynków. Gromadzenie kapitałów pieniężnych, ale nie w nadmiernych ilościach przynosi korzyści umiarkowanego wzrostu cen, co sprzyja rozwojowi przemysłu i zwiększa zatrudnienie.


19. Źródła bogactwa kraju wg A. Smitha.
Źródłem bogactwa narodów (dochodu społecznego) jest praca zaangażowana w wytwarzanie dóbr materialnych, a nie ziemia czy natura (fizjokraci).
· Bogactwo i dobrobyt społeczeństwa zwiększa się tym bardziej im więcej pracy zatrudnia to społeczeństwo w sferze działań produkcyjnych i im bardziej zwiększa się siła produkcyjna pracy (wydajność pracy)
· Siła produkcyjna pracy wzrasta tym szybciej im więcej nowej techniki wprowadza się do produkcji i im bardziej zwiększa się podział pracy – specjalizacja
· Wprowadzenie nowej techniki i zwiększenie podziału pracy, dokonują się tym łatwiej im swobodniej działa konkurencja, im mniej jest na rynku czynników ograniczających inicjatywę producentów towaru.

20. Determinanty wzrostu wydajności pracy wg. klasyków. Waga tych czynników wg. A. Smitha i wg. D. Ricardo.
Czynnikami wzrostu wydajności pracy jest: wprowadzanie nowych technik do produkcji (mechanizacja), podział pracy, specjalizacja, względnie wysokie płace. Ricardo widział zagrożenie we wprowadzaniu do produkcji maszyn, bo prowadzi to do bezrobocia, które z kolei powoduje obniżkę płac.

21. Koncepcja interesu osobistego (A. Smith).
· Zasada egoizmu (i tym samym zasada gospodarności) – automatyzm zachowań, chłodna kalkulacja
· Zasada indywidualizmu poznawczego – nalezy najpierw obserwować jednostki, by można było badać wpływ na całą gospodarkę
· Zgodność interesu osobistego z interesem społecznym
Rząd powinien prowadzić politykę laissez faire (rolę stróża nocnego). Kapitaliści nie podejmują produkcji kierując się motywami altruistycznymi ale rządzą zysku.

22. Istota paradoksu wartości.
Wiele dóbr mających podstawowe znaczenie dla życia ma niską wartość rynkową (np. woda), natomiast liczne dobra luksusowe (np. brylanty) mające małą wartość użytkową, są drogie. Wnioskiem jest, że cena odzwierciedla nie całkowitą użyteczność dobra, lecz jego użyteczność krańcową. Paradkos wody i diamentu.

23. Cechy stagnacji sekularnej (klasycy).
Spadek stopy zysku, przychodzenie do coraz mniej rentownych inwestycji doprowadzi do zmniejszenia się rozmiarów akumulacji, nastąpi spadek płac, zmniejszenie przyrostu naturalnego i w konsekwencji zastój w gospodarce charakteryzujący się: niską stopą zysku, minimalnymi płacami, brakiem akumulacji i ustabilizowaną liczbą ludności.

24. Cykle koniunkturalne wg klasyków (Smith, Ricardo).
Chyba cykle koniunkturalne nie występują, bo mechanizm rynkowy sam doprowadza do stanu równowagi i zakłada się pełne wykorzystanie czynników produkcyjnych, nie ma nadprodukcji i bezrobocia.O kryzysach wspominali Sismondi i Malthus.

25. Idealny system ekonomiczny państwa wg. klasyków.
Państwo powinno prowadzić politykę sprowadzającą się do roli „nocnego stróża”, nie oddziaływać na rynek, zadbać jedynie o poprawne funkcjonowanie rynku, zasady wolnej konkurencji i znoszenie przywilejów handlowych. Państwo powinno nie przeszkadzać, gdyż mechanizm rynkowy sam najlepiej reguluje procesami gospodarczymi. Jednostki kierując się egoistycznym celem zysku mimowolnie działają zgodnie z interesem całej gospodarki.

26. Dlaczego wysokie płace są dobre (klasycy).
Wysokość płac jest wynikiem samoczynnego mechanizmu dostosowywania się podaży pracy do popytu na pracę. O płacy decydują minimalne koszty utrzymania. Gdyby płace były wyższe niż niezbędne minimum, to nastąpi przyrost ludności i spowoduje wzrost liczebności siły roboczej i co za tym idzie większą podaż pracy. Wtedy płace spadną do poziomu minimalnego i nastąpi korekta płac.

27.Równowaga gospodarcza wg T. Malthus’a.
Gospodarka rynkowa rozwija się w sposób zrównoważony tylko w normalnych warunkach. Przyczyną nierównowagi gospodarczej jest zjawisko niedostatecznego wzrostu popytu. Są dwie przyczyny tego zjawiska:
· zmniejszają się dochody i wydatki grup pośrednich (producenci drobnotowarowi, klasa feudałów i właściciele ziemscy, kler, wojskowi) liczebność tych grup maleje.
· Producentów kapitalistów cechuje dążenie do oszczędzania, zmniejsza to jednocześnie bezpośrednią konsumpcję społeczeństwa.

28.Prawo ludnościowe Malthus’a.
· wzrost liczby ludności w tempie geometrycznym (liczba ludności podwaja się przeciętnie co 25 lat)
· wzrost produkcji środków utrzymania w tempie arytmetycznym
· wniosek: rosnącej liczbie ludności zabraknie środków utrzymania.
· Środki zaradcze: hamulce preferencyjne( dobrowolne powstrzymywanie się od posiadania potomstwa, późne zawieranie małżeństw, celibat proletariatu), hamulce pozytywne (wojny, głód, epidemie)

29. Istota renty różniczkowej.
Grunty urodzajniejsze uzyskują dochód równy różnicy między ceną (a tym samym kosztem produkcji na najgorszych działkach) a kosztem wytwarzania na tej działce. Ten dochód to renta różniczkowa. Zjawisko to występuje również przy intensyfikacji upraw.

30. Dlaczego wg. D. Ricardo stopa zysku ma tendencję malejącą?
a) dynamiczna teoria zysków kapitału – istnieje prawo rozwojowe o dążności stopy % (zysku) do zera. Skoro renta gruntowa stale rośnie, płace pozostają na niezmienionym poziomie, to zyskom przypada coraz mniej z podziału wytworzonego produktu (spadek stopy % zysku)
b) statyczna – zysk jest potrąceniem z produktu pracy robotników. Jeżeli z jakiejś działalności stopa zysku jest wyższa niż przeciętna to przyciąga to kapitał z innych użytków i na skutek przepływu stopa zysku spadnie, zaś w użytkach o stopie niższej odpływający kapitał spowoduje wzrost tej stopy (działanie konkurencji międzygałęziowej).

31. Czynniki popytowe i podażowe we wzroście gospodarczym wg klasyków.
Wg. Ricardo rozmiary efektywnego popytu są określone przez globalną podaż. Są sobie zawsze równe. W gospodarce występują tendencje do pełnego wykorzystania potencjału wytwórczego (prawo Say’a inaczej prawo rynków zbytu).
Robotnicy zarabiają tylko tyle ile określa minimum kosztów utrzymania, nie mogą więc oszczędzać. Grupą zarabiającą najwięcej są właściciele ziemscy – żyją w luksusie, przyzwyczaili się do otrzymania rent, a więc właściciele nie troszczą się o jutrzejsze dochody – również nie oszczędzają. Jedynie oszczędzają przedsiębiorcy na powiększenie kapitału, są to zatem ich realizowane inwestycje. Ich dochody przekształcają się w wydatki.
O poziomie i wzroście dochodu narodowego decydują jedynie czynniki podażowe. Akumulacja umożliwia powiększenie zdolności wytwórczych gospodarki, a tym samym produkcji i dochodu. Wzrost produkcji prowadzi do odpowiedniego rozszerzenia rynków zbytu. Gospodarka jest zawsze w równowadze. Wielkość popytu równa wielkości podaży.
Nierównowaga może być złamana poprzez zwiększoną produkcję dobra, na które jest popyt.
Upowszechnienie wolnej konkurencji stwarza bodziec do akumulowania i wyboru prawidłowych proporcji gospodarczych (monopolizacja hamuje rozwój), pogłębienie podziału pracy umożliwia duży wzrost wydajności pracy, granica wzrostu – spadek stopy zysku ( przechodzenie do coraz mniej rentownych inwestycji) doprowadzi do zmniejszenia rozmiarów akumulacji, dalej spadek płac, zmniejszenie przyrostu naturalnego i w konsekwencji do zastoju w gospodarce – stagnacja sekularna.

32. Źródła korzyści w handlu międzynarodowym wg D. Ricardo.
Teoria ekonomiczna wyjaśniająca mechanizm obustronnie korzystnej międzynarodowej wymiany handlowej w sytuacji znacząco niższych kosztów produkcji dóbr po stronie jednego z partnerów wymiany. Zgodnie z tą teorią decydujące znaczenie dla korzyści czerpanych przez obydwu partnerów handlowych z wymiany ma względny stosunek kosztów produkcji dóbr, będących przedmiotem wymiany w krajach partnerów, a nie bezwzględny poziom nakładów jakie w poszczególnych krajach należy ponieść na wytworzenie tych dóbr. Wystarczającą przesłanką rozwoju specjalizacji i handlu międzynarodowego jest występowanie względnych różnic kosztów wytwarzania, mierzonych nakładami pracy.
Teoria kosztów komparatywnych jest rozszerzeniem i jednocześnie uogólnieniem teorii kosztów absolutnych Adama Smitha, zgodnie z którą w wymianie handlowej decyduje poziom bezwzględnych kosztów produkcji, a większe korzyści z wymiany będzie odnosił partner, który potrafi wytworzyć dobra mniejszym nakładem.

33. Prawo rynków zbytu J. B. Say’a.
Według tego prawa "produkcja sama wytwarza na siebie popyt". Ludzie wytwarzają wyroby i oferują usługi, aby po ich sprzedaniu kupić rzeczy, których pragną. Innymi słowy: produkty wymieniają się na produkty, każdy nabywca jest zarazem sprzedawcą i na odwrót. Z chwilą zakończenia wymiany okazuje się, że produktem zapłacono za produkt. Jeśli ludzie przestaną kupować określone wyroby, wówczas ich producenci przestawią się na wytwarzanie towarów, na które popyt istnieje.
- jeden towar jest rynkiem zbytu dla drugiego towaru
- najskuteczniejszym sposobem do powiekszania konsumpcji jest sama produkcja
- nie może być mowy o kryzysie nadprodukcji ogólnej
- nie może wystapić jedynie nadprodukcja cześciowa wynikająca z niewłaściwej struktury produktu
- można ją usunąć przez zwiekszoną produkcję innych towarów.

Na rynku istnieje dostateczny zasób siły nabywczej, aby opróżnić rynek z dóbr po zadowalających cenach. Produkcja pociąga za sobą wynagrodzenie za pracę, kapitał i ziemię. Dodatkowo, Say traktuje każdą pracę za produkcyjną (w przeciwieństwie do Smitha), stąd każda przynosi dochód jej wykonawcy. Człowiek u Say'a jest niewolnikiem konsumpcji i zawsze będzie wolał nabyć więcej, niż mniej. Nigdy nie ma dosyć dóbr. Wszelkie formy oszczędzania nie są oznakami tezauryzacji, a jedynie odroczenia momentu konsumpcji w czasie i w końcu zostaną spożytkowane.
Say twierdzi, że w całej gospodarce, w świetle powyższych założeń, nie może wystąpić nierównowaga. Wszelkie niedopasowania i drobne kryzysy nadprodukcji możliwe są tylko w pojedynczych sektorach i mają charakter przejściowy, krótkookresowy. W długim okresie jednak zapewnione jest pełne wykorzystanie zasobów.
Skąd to przekonanie o możliwościach oczyszczających rynku? Say dowodził, że oszczędzanie ma na celu przyszłą konsumpcję. Idąc tym tropem możemy zrozumieć, że poprzez odroczoną w czasie konsumpcję spodziewamy się większych zasobów pieniądza w przyszłości. Czyli - inwestujemy. Każda decyzja o oszczędzaniu jest zatem swego rodzaju inwestowaniem, a więc powrotem środka płatniczego na rynek, co umożliwia zakup dóbr. W ten sposób każda potencjalna siła nabywcza wraca na rynek.

34. Determinanty efektywnego popytu wg. klasyków.
Rozmiary efektywnego popytu w gospodarce są wyznaczane przez rozmiary produkcji, podaż globalną, które są sobie równe. Występuje tendencja do pełnego wykorzystania potencjału wytwórczego.

35. Wolność w koncepcjach J. S. Milla.
Wolnosć to największy skarb ludzkości.
Mill postulował, aby do konstytucji wprowadzić dodatkowe zapisy gwarantujące podstawowe wolności obywatelskie oraz uniemożliwiające monopolizację władzy. Do tych podstawowych wolności John Stuart Mill zaliczał:
· wolność zgromadzeń, zrzeszania się i tworzenia grup nacisku;
· wolność wygłaszania publicznie swoich poglądów - czyli zakaz cenzury;
· gwarantowanie prawa do bycia "mniejszością" - czyli zakaz prześladowania w jakikolwiek sposób osób o innych niż większość poglądach.
Z kolei jako zabezpieczenia prawne przed monopolizacją władzy Mill proponował:
· proporcjonalne, a nie większościowe wybory do ciał przedstawicielskich;
· stworzenie "niezależnego korpusu urzędniczego" - czyli apolitycznych stanowisk w administracji rządowej, które nie podlegałyby wpływom politycznym; członkowie tego korpusu powinni być wybierani przez konkursy i wykonywać tylko takie polecenia polityków, które są zgodne z prawem oraz alarmować opinię publiczną bądź odmawiać ich wykonywania, jeśli są sprzeczne z prawem;
· prawo antymonopolowe - czyli udzielenie rządowi prawa do rozbijania niebezpiecznych monopoli w gospodarce.
Choć zasadniczo opowiada się za gospodarką, w której państwo jako tzw. "nocny stróż", miałoby za zadanie jedynie tworzyć odpowiedni mikroklimat dla swobodnych inicjatyw gospodarczych, uznaje, że rozwiązanie to, jak wspomniano wyżej, może prowadzić do tworzenia niebezpiecznych monopoli, a co za tym idzie zanegowaniu prawa do swobodnej działalności każdego obywatela. Innymi słowy, J.S. Mill zauważa, że stosowanie zasady laissez-faire w ścisły tego słowa znaczeniu jest, bądź może prowadzić do zachwiania swobodnej konkurencji.

36. Główne cechy industrializmu (C. H. de Siant Simon).
Cechy:
· praca obowiązkiem wszystkich
· społeczeństwo ma zapewnić wszystkim możliwość uzyskania pracy zgodnie z potrzebami ogólu oraz zdolnościami i zamiłowaniami jednostek
· zachowanie własności prywatnej i zysków od kapitału
· miał powstać drogą ewolucyjną
Industria to działalność produkcyjna człowieka i samych wytwórców. Indutrialista to człowiek zajmujący się produkowaniem lub udostępnianiem poszczególnym członkom społeczeństwa środków zaspokajających ich potrzeby lub upodobania. Industrialiści tworzą trzy wielkie klasy: rolników, przemysłowców i kupców (również pracowników umysłowych). Są oni podstawą społeczeństwa, bo wykonują pracę społecznie użyteczną. Społeczeństwem kierują klasy nieproduktywne i bezużyteczne: feudalne, arystokracja i burżuazja.


37. Porządek świata wg. F.M.Ch. Fouriera.
Organizację świata tworzą cztery porządki:
· materialny (nieorganiczny)
· organiczny (rośliny)
· zwierzęcy
· socjalny
Ruch w każdym z nich odbywa się zgodnie ze specyficznymi dla niego prawami. Prawa w poszczególnych porządkach są blixniacze, odpowiadające sobie.


38. Idealny ustrój wg. F.M.Ch. Fouriera.
Rozwój społeczeństwa zależy od przezwyciężania rozdrobnienia i rozproszenia produkcji, stworzenia stowarzyszeń wytwórczych, nadania produkcji charakteru społecznego. Podstawową komórką nowego ustroju – Falanga. Falanga:
· wspólnota produkcyjno- konsumpcyjna (1600 – 2000 osób)
· obszar 1 mili kw. z falanstrem w centrum
· ludzie dobierani wg chęci i umiejętności do serii (grupy robocze) 2/3 członków falang to pracownicy rolni
· podział dochodu w zależności od wkładu pracy, talentu, kapitału
· organ centralny – aeropag
Stopniowo władza falang miała wypierać władzę państwową.

39. Idealna organizacja produkcji R. Owena
· ludzie powinni być dobierani do zajęć wg umiejętności
· poprawa warunków pracy i życia podnosi wydajność
· praca powinna wychowywać
· (komuny) zakaz zatrudniania dzieci poniżej 10 lat
· czas pracy 10,5 godziny

40. Dlaczego kapitalizm jest zły wg R. Owena.
Panujące prawa są niezgodne z naturą ludzką, służą interesowi warstwy uprzywilejowanej, wyzysk, nędza, maszyna – dobrodziejstwo człowieka staje się wrogiem mas pracujących.


41. Podaj nazwy podstawowych komórek społecznych wg. utopistów.
Falanga, komuny Owena, federacje komun miały zastępować władzę państwową.


42. Co jest tezą a co antytezą w teoriach K. Marksa?
Statyczne stosunki produkcji (relacje między ludźmi, jakie pojawiają się w procesach wytwarzania dóbr( stosunki społ.) i stosunki między ludźmi a rzeczami(stosunki własności) są tezą, a dynamiczne, zmieniające się siły wytwórcze (środki produkcji oraz techniczne, technologiczne metody produkcji, a także człowiek i jego umiejętności, kwalifikacje, organizacje) stają się antytezą. Sprzeczności ujawniają się w walce klasowej.

43. Siły napędowe rozwoju gospodarczego wg. K. Marksa.
Siłą napędową rozwoju gospodarczego są sprzeczności między stosunkami produkcji a siłami wytwórczymi (bazą i nadbudową). Statyczne stosunki produkcji są tezą, a dynamiczne, zmieniające się siły wytwórcze stają się antytezą. Sprzeczności ujawniają się w walce klasowej.

44. Źródła wartości wg K. Marksa.
Źródłem wartości jest praca, ale jaka? :
· praca konkretna – wyuczona praca określonego charakteru (zawodu) i nabytych w nim kwalifikacji
· praca abstrakcyjna – wydatkowanie energii ludzkiej w procesie wytwarzania dóbr, nie ma znaczenia tutaj konkretny charakter pracy
Wartość towarów wyrażona jest w pracy abstrakcyjnej. Ten sam produkt może być jednak wytworzony przy wykorzystaniu różnych czsów pracy. O poziomie wartości nie decyduje czas pracy poszczególnych producentów, ale czas społecznie niezbędny. Czas społecznie niezbędny to czas potrzebny do wyprodukowania danego towaru w przeciętnych warunkach produkcyjnych, za pomocą środków produkcji stosowanych przez producentów wytwarzających dominującą część danego produktu oraz siły roboczej o przeciętnym poziomie kwalifikacji pracującej z przeciętną intensywnością.

45. Prawo wartości (K. Marks)
Mówi że wartość towarów jest określona przez społecznie niezbędny czas pracy a nie indywidualny. Wszystkie towary niezależnie od różnic zużytej rzeczywistej pracy będą sprzedawane wg. jednolitej społecznej wartości (będą miały taką samą cechę).
Wartość towaru można podzielić na 3 części: Q=C+V+M; C – kapitał stały, wydatki kapitalistów na zakupy surowców, odpisy amortyzacyjne z kapitału trwałęgo; V – kapitał zmienny czyli płace; M – wartość dodatkowa czyli reszta, będą wynikiem po pokryciu kapitału stałego i zmiennego.


46. Źródła rezerwowej armii pracy (K. Marks).
Maszyny zastępują ludzi, w związku z tym ci są wypierani z rynku czynników produkcji. Nowi wchodzący do zasobu siły roboczej młodzi w wieku produkcyjnym nie mogą znaleźć pracy. Skutkiem tego jest hamowanie wzrostu płac i utrzymanie wartości dodatkowej i zysków na poziomie dodatnim, a nie dążącym do zera.
47. Idea narodowości w kierunkach historycznych.
· państwo to duchowy związek ludzi, historyczny organizm który rozwija się z człowiekiem
· naród musi wyznaczać sobie zasadniczy cel utrzymania swego bytu i ciągłe doskonalenie
· własność prywatna powinna być użytkowana w interesie społecznym
· interesy jednostek muszą być podporządkowane interesowi narodu, rozwój narodu może pociągać za sobą ofiary

48. Protekcjonizm wychowawczy Friedricha Lista.
Interesy jednostek podporządkowane interesowi narodu, które powinny być chronione polityką celną i wychowawczą, rozwój narodu może pociągnąc za sobą ofiary.
Wg Lista chronić trzeba gł przemysł, który pobudzić może rozwój rolnictwa i pozostałych działów gospodarki. List chce stworzyć system nauk na użytek narodu niemieckiego, jego zjednoczenia politycznego i gospodarczego. Podchodził do zjawisk gospodarczych w skali makro oraz na trzymanie się tradycji wiązania teorii z polityką, tj. instytucją państwa. List zamierzał stworzyć system przejściowy, który służyłby potrzebom narodu pozostającego w tyle za innymi pod względem poziomu rozwoju, potrzebom wychowania przemysłowego. List chce uniknąć powstania monopolu jednego narodu dysponujące potężnym przemysłem, dlatego List popiera politykę protekcyjną, stosując np. cła wychowawcze, chroniący słaby jeszcze rodzimy przemysł.

49. Założenia metodologiczne badań subiektywistów.
· mikroekonomiczna analiza gospodarcza
· subiektywizm
· zastosowanie rachunku marginalnego
· uznanie przewagi i konsumpcji nad produkcją

50. Źródła wartości dóbr wg subiektywistów.
O wartości decyduje użyteczność rozumiana jako subiektywne odczucie konsumenta
Dobra mają wartość niezależnie od tego ile nakładów pracy ponosi się na ich wytworzenie czy zdobycie. Występują np. martwe dobra dla których cena rynkowa nie pokrywa kosztów wytworzenia. Dobra mają wartość same w sobie.
Użyteczność to wartość dobra rozumiana jako subiektywne odczucie konsumenta. To subiektywna ocena dokonywana przez człowieka, nie istnieje poza świadomością ludzką.
Wartość dóbr produkcyjnych zależy od wartości dóbr konsumpcyjnych do produkcji których służą. Wartość środków produkcji wynika z przeniesienia na nie wartości subiektywnej dóbr finalnych.

51. Rozwiązanie paradoksu wody i diamentu (kto i w jaki sposób).
Tablica C. Mengera – zakłada że konsument jest w stanie wycenić wartość wszystkich dóbr i zakwalifikować je do różnych kategorii (grup)
Woda znajduje się w gr I bo jest to dobro najistotniejsze dla konsumenta, diament w grupie o nr wyższym (np. VII). Całkowita użyteczność krańcowa wody jest wyższa od użyteczności diamentu. Jednak użyteczność krańcowa diamentu jest wyższa niż użyteczność krańcowa wody.
Rozwiązanie paradoksu wody i diamentu.
Wartość diamentów jest większa od wartości wody ponieważ o wyborze konsumenta , a więc o wartości decyduje użyteczność krańcowa.


52. Źródła dochodów czynników wytwórczych (kier. subiektywny).
Wg teori klasycznej produkt osiąga wartość większą niż czynniki wytwórcze )czynniki produkcji są wartościotwórcze. Wg. szkoły austriackiej czynniki wytwórcze czerpią swoją wartość z wartości produktu, a nie odwrotnie. Konsument decydujeo sumie wynagrodzeń czynników wytwórczych – bo on określa wartość towaru.


53. Cena krótkookresowa a długookresowa (A. Marshall).
Cena bieżąca krótkookresowa – zależy tylko od nabywców, gdyż w krótkim okresie podaż się nie zmienia.
Cena normalna długookresowa – zależy od dostosowań podaży to znaczy od zmian aparatu wytwórczego, czyli kosztów.

54. Istota nadwyżki konsumenta (A. Marshall).
Konsument osiąga nadwyżkę gdy użyteczność krańcowa (subiektywna cena wyznaczona przez konsumenta na to dobro) jest wyższa od ceny rynkowej. Lub inaczej gdy indywidualny konsument wycenia dane dobro wyżej niż rynek. Gdy cena spada nadwyżka konsumeta rośnie.

55. Podział produktu wg teorii produktywności krańcowej (J. B. Clark).
Teoria produktywności krańcowej czynników wytwórczych określa wartość, a zatem i ceny dóbr produkcyjnych. Użyteczność czynników produkcji można zmierzyć wielkością produkcji, do której wytworzenia się przyczyniają.
Wartość produktu = zyski i renty + płace.

56. Istota teorii równowagi ogólnej (L. Walras).
Istota teorii równowagi ogólnej sprowadza się do twierdzenia że wielkości ekonomiczne mają tendencję do wzajemnego dopasowywania się, rzeczywisty układ wielkości rynkowych zawsze zmierza do równowagi.
Model
Konsument A wymienia dobro a na dobro b którym dysponuje konsument B. Relacja cenowa jest następująca: pa = qa / qb lub przy wymianie dobra b na a pb = qb / qa Równowaga ma miejsce wówczas gdy efektywny popyt jest równy efektywnej podaży. Wymianę dwóch dóbr można rozpisać układem 4 równań. Występować będą 4 niewiadome (2 ceny i 2 ilość dóbr) Uklad jest rozwiązywalny:
1. Da = F(pa)
2. Db = F(pb)
3. Da = Sa
4.Db = Sb

57. Metodologia J. M. Keynes’a a neoklasyków (3 zasadnicze różnice).
· odrzucił prymat analizy mikroekonomicznej, zajmuje się wielkościami globalnymi, to co jest prawdziwe dla pojedynczego podmiotu nie musi się sprawdzić dla gospodarki jako całości
· odmiennie ujmował zależności gospodarcze, nie jako zależności funkcjonalne, ale jako związki przyczynowo-skutkowe. Wobec tego w gospodarce brak jest wg niego samoustalającej się równowagi. System rynkowy sam przez się nie musi dążyć do stanu równowagi. Jego osiągnięcie wymaga takiego oddziaływania z zewnątrz na zmienne niezależne, ażeby finalne zmienne zależne osiągnęły odpowiednie rozmiary
· położenia naciski na badanie krótkiego okresu. W okresach krótkich siły dezorganizujące gospodarkę przeważają nad siłami prowadzącymi do równowagi.

58. Warunek równowagi ogólnej J. M. Keynes’a.
Równowaga zagregowanego popytu z podażą ma miejsce tylko przypadkowo. Jeżeli wystapi to nie ma żadnych sił, które by utrzymały ten stan.
Y=C+O strona podażowa
Y=C+I strona popytowa
C+O=C+I stąd
O=I warunek równowagi ogólnej dla wielkości ex ante
Jeżeli zachodzi inaczej (a tak jest zwykle), to gdy:
O>I wyhamoweanie koniunktury (inwestycje przymusowe)
O
59. Skutki nierównowagi w gospodarce (J. M. Keynes).
Wahania koniunkturalne są stałym zjawiskiem gospodarki kapitalistycznej. Dotyczą cyklicznych zmian wielkości zmiennych występujących w modelu równowagi. Główne przyczyny wahań koniunkturalnych to zmiany wielkości inwestycji (zmiany krańcowej rentowności kapitału i stopy procentowej. Bodźcem odbicia sie od dna depresji jest potrzeba odnowienia majątku, czyli inwestycje restytucyjne.
Cykle koniunkturalne nie są dla gospodarki kapitalistycznej głównym problmem. Wazniejsza jest tendencja do narastania stanu stagnacji sekularnej. Powoduje to zaostrzenie kryzysów, przy skróceniu i osłabieniu faz wzrostowych. Grozi więc gospodarkom stan chronicznej depresji, gdyż samolecznicze cechy kapitalizmu uległy zasadniczemu ograniczeniu.
Przyczyną narastania tendencji stagnacyjnych jest przewaga skłonności do oszczędzania nad skłonnością do inwestowania (spadek KRK, w mniejszym stopniu spada stopa %)
Tendencje stagnacyjne pogłębia szereg innych czynników:
- zmniejszenie tempa przyrostu naturalnego (skłonność do oszczędzania)
- zmiejszaja sie mozliwości inwestowania (zakończenie ekspansji geograficznych, zwolnienie tempa postepu technicznego)
- zmniejszenie częstotliwosci wojen.

60. Charakter polityki państwa wg J. M. Keynes’a.
Wg Keynes’a współczesny kapitalizm działający w warunkach leseferyzmu nie jest w stanie zapewnić ani pełnego wykorzystania istniejących kapitałowych czynników produkcji ani pełnego zatrudnienia. Państwo za pomocą aktywnej polityki gospodarczej winno podjąć kroki zmierzające do dopasowania rozmiarów inwestycji do oszczędności czynionych przez społeczeństwo w warunkach zbliżonych do pełnego wykorzystania zdolności wytwórczych.



Adam Smith: „Teoria uczuć moralnych”, „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów” (znana jako „Bogactwo narodów”)
David Ricardo: „Zasady ekonomii politycznej i opodatkowania”
Alfred Marshall: „Zasady ekonomiki”, „Ekonomika przemysłu”, „Przemysł i handel”, „Pieniądz, kredyt i wymiana”.
Karol Marks: „Przyczynek do krytyki heglowskiej filozofii prawa”, „Nędza filozofii”, „Manifest komunistyczny”, „Kapitał” – tom I, II i III
John M. Keynes: „Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza”

Twórcy kierunków/szkół ekonomicznych:
Szkoła psychologiczna (austriacka) – Carl Menger (1840-1921), Herman Heinrich Gossen (1810-1858) ”Rozwój praw stosunków społecznych i wynikające stąd reguły działań ludzkich” 1854
Szkoła neoklasyczna (anglo – amerykańska) – William Stanley Jevous
Szkoła matematyczna (lozańska) – ???
Szkoła historyczna – Adam Muller