Odpowiedzialność w wychowaniu i pracy wychowawcy.

„Jestem tym, za czym się opowiadam i za co odpowiadam”.
T. Ballauff


Wychowanie to ogół zamierzonych i niezamierzonych wpływów wywołujących zmiany w osobowości. Ważnym zadaniem wychowawczym zarówno szkoły jak i wychowawcy jest kształtowanie postaw i wprowadzanie wychowanków w świat wartości.
Wychowawca (każdy jeden nauczyciel, każdy człowiek) jest nosicielem określonych wartości, ma swój indywidualny świat wartości. Bezpośrednio lub pośrednio, w sposób zamierzony lub niezamierzony, świadomie, a częstokroć i nieświadomie prezentuje go swoim uczniom. Wychowuje "sobą", tym co robi, mówi, myśli. Musi więc być dobrym wzorem do naśladowania, mieć etyczną osobowość. Nauczyciel musi wyraźnie opowiadać się po stronie wartości, które respektuje, jednocześnie nie narzucać ich swoim wychowankom. Jest odpowiedzialny za świat wartości, jaki jest jego zinternalizowanym światem, a odpowiedzialność ta przejawia się w decyzjach dotyczących treści pracy - jego obowiązków i zadań. Obowiązki zaś i zadania odnoszą się do realizacji wartości, których urzeczywistnienie w osobowościach wychowanków jest celem pracy pedagogicznej.

Zadaniem nauczyciela jest również wypracowanie właściwej sylwetki moralnej i intelektualnej; chodzi więc o odpowiedzialność za "autokreację".
Odpowiedzialnie wychowywać, to także uczyć wychowanka odpowiedzialności. Tak więc wychowanie powinno umożliwić twórcze poznanie siebie i wykształcić w wychowanku wolną ekspresję twórczą, która umożliwi dokonywanie własnych wyborów i decyzji, za które wychowanek będzie się czuł odpowiedzialny.

Uczniowie spędzają w szkole połowę swojego młodzieńczego życia, stykają się z rówieśnikami, nauczycielami, wychowawcami, z których każdy przedstawia odmienny świat wartości. Wychowankowie patrzą, słuchają, oceniają.
Autorytetem może stać się osoba, która czynem, własnym zachowaniem potwierdza głoszone treści. Takiemu wychowawcy się ufa, takiemu się wierzy, takiego się słucha. Taki wychowawca może być, i często jest – osobą znaczącą, którą chce się naśladować.
Wychowawca musi postępować moralnie: w codziennej odpowiedzialności za młodych, dzielonej wprawdzie z rodziną i społeczeństwem, ale nauczycielom szczególnie przypisanej, w odpowiedzialności za jakość kształcenia i efektywność wychowania, w odpowiedzialności za swój etos intelektualny, społeczny i ideowy, w bezpośredniej odpowiedzialności za własną szkołę i pośredniej za politykę oświatową i wychowawczą. Nie można jednak w odpowiedzialny sposób udzielać pomocy wychowawczej komuś, kogo nie rozumiemy czy kogo rozumiemy w sposób błędny. Wychowawca musi zdawać sobie sprawę z wielkości i niezwykłości wychowanka, jak i z jego ograniczeń i słabości. Z kolei całościowe rozumienie wychowanka oznacza, że bierzemy pod uwagę to, rozwija się wielotorowo, więc tak jak w rodzinie – rodzice, opiekunowie, tak i w szkole - nauczyciel jest odpowiedzialny za optymalny rozwój wychowanków w różnych sferach: intelektualnej, sprawnościowej, moralnej i estetycznej; a konkretyzując jeszcze bardziej - za dobór metod i środków służących rozwojowi wyżej wymienionych sfer (odpowiedzialność za ten dobór wynika z przygotowania nauczyciela do pełnionej funkcji; przygotowanie psychologiczne, pedagogiczne i przedmiotowe). Odpowiedzialnym wychowawcą nie jest ani lekarz (jeśli rozumie jedynie ludzkie ciało), ani psycholog (jeśli rozumie jedynie ludzką psychikę), ani ksiądz (jeśli rozumie jedynie wymiar duchowy i religijny). Odpowiedzialny wychowawca to ktoś, komu nie wystarczy nawet znajomość wszystkich wymienionych tutaj sfer, bo nawet ich suma nie wyczerpuje całej rzeczywistości wychowanka.

Trzeba jednak pamiętać, że Wychowawca nie jest bezpośrednio odpowiedzialny za postawę swojego wychowanka. Nawet jeśli jest bardzo dojrzałym wychowawcą, to przecież nie jest kimś jedynym, kto wywiera wpływ na danego ucznia, jest jednak w pełni odpowiedzialny za jakość pomocy wychowawczej, której mu udziela. Korczak podkreśla, że ” Wychowawca nie jest obowiązany brać na siebie odpowiedzialności za odległą przyszłość, ale całkowicie odpowiada za dzień dzisiejszy...” Zadaniem odpowiedzialnego wychowawcy jest zatem mądre, stanowcze i cierpliwe towarzyszenie wychowankowi, ale też uznanie granic własnego oddziaływania.
Odpowiadać za kogoś - powierzonego mej opiece - to znaczy doradzać mu, pomagać, wspierać, ostrzegać, napominać.
Omawiany stosunek do rzeczywistości, zwany odpowiedzialnością, powinna charakteryzować szczególnego rodzaju dbałość o siebie, uczniów i szkołę, innymi słowy - dbałość o urzeczywistnianie wartości w sobie, uczniu i środowisku szkolnym.

"Miłość jest odpowiedzialnością Ja za Ty, na tej bazie można dopiero działać, uzdrawiać, wychowywać, wspierać, pomagać".
Martin Buber