Metodyka pracy opiekuńczo - wychowawczej

Plan:
Pewien opis , rozumiany jako wytwór zmysłowo uchwytny, pewien znak złożony, zbudowany ze znaków; np. układ wypisanych zdań albo wykres graficzny. Okazuje, jakie będzie to co zamierzone jeżeli będzie takie jakim zamierzamy je mieć.

Cykl (etapy) planowania:
1. Ustalić cel nadrzędny i operacyjny (szczegółowy)
2. Koncepcja (etap obmyślania zasobów i środków)
- ogniwo podstawowe w planowaniu
- zestrajanie
- alternatywne planowanie
3. Pozyskiwanie zasobów i środków (także kadrę)
4. Wdrożenie planu (działanie)
5. Kontrola lub nadzór

Warunki dobrego planowania:
Aby ułożyć dobry plan trzeba wiedzieć
1. Znać podstawy planowania (prawne, statut szkoły, regulamin, kodeks ucznia, dokumenty, rozporządzenia)
2. Źródła rozwiązania (eksperymenty)
3. Wiadomości na temat charakteru, perspektywę rozwojową danej placówki (tradycje, doświadczenia, problemy, trudności, sukcesy)
4. Środowisko wychowawcze (nauczyciele, dzieci, rodzice, rozwój intelektualny, społeczny)

Cechy dobrego planu:
1. Celowy – trafne ocenianie celu działania i środków
2. Wykonalny – realistycznie zakładający osiągnięcia celów w przewidywalnym terminie
3. Zgodny wewnętrznie (konsekwentny) tzn., że w planie nie mogą zamierzenia wzajemnie się wykluczać
4. Operacyjny – łatwy do zastosowania w konkretnym działaniu
5. Elastyczny – uzasadniona możliwość wycofania się
6. Dostatecznie szczegółowy tzn. zawierający zadania zrozumiałe dla realizującego
7. Długodystansowy – wybiegający w przyszłość
8. Terminowy – granice czasowe
9. Kompletny – uwzględniający całokształt działań związanych z realizacją celów
10. Racjonalny – uwzględniający aktualne potrzeby, warunki i możliwości realizacji przyjętych zadań

Struktura planu miesięcznego (rocznego) tzn. okresowego:
Roczny plan jest podstawą do opracowania planów okresowych. Obejmuje on całokształt najważniejszych zadań przewidzianych do realizacji w danym roku.
A. Diagnostyczno – wnioskowa: pierwszą częścią planu rocznego jest wstęp, który stanowi uzasadnienie planowanych celów pracy, zadań wychowawczych i form realizacji, aktualna sytuacja placówki oraz program potrzeb i możliwości wychowanków, kadry, zapewnienie środków materialnych
B. Opiekuńcza: druga część obejmuje sprawy opieki i wychowania, cele działalności opiekuńczo – wychowawczej w danym roku. Ustala się też terminy i osoby odpowiedzialne za realizację tych zadań. Jest to zasadnicza część planu rocznego.
C. Wychowawcza i doskonalenia pracy: trzecią część planu stanowią zamierzenia związane z doskonaleniem pracy zespołu pedagogicznego.
1. Hasło tygodnia – cele i formy, nazwa cyklu (zajęcia opiekuńczo – wychowawcze, dydaktyczne, literackie, kulturalno – rozrywkowe, plastyczno – techniczne, rekreacyjno – turystyczne, gry i zabawy, zajęcia muzyczne)
2. Pozycje dnia – stałe i zmienne
- konspekt pracy opiekuńczo – wychowawczej
- temat zajęć
- cele:
– kształcący (strefa poznawcza)
– wychowawczy (strefa moralna)
– poznawczy (nowe elementy)
– uniwersalny
- osoba prowadząca: jednostka metodycznie zmienna

Proces opiekuńczo – wychowawczy i jego zmienne:
Proces opiekuńczo – wychowawczy to cykl zmian, które po sobie następują i wzajemnie się warunkujących, które są adekwatne do zaznaczających się kolejno etapów uzyskiwania przez podopiecznego samodzielności i niezależności życiowej (proces ewolucyjny)
· Proces globalny (całościowy) - określone cykle zmian od stanu wyjściowego do końca
· Proces parcjalny – zmiany w czynnościach i zależnościach opiekuńczych, ale tylko niektórych elementów składowych
Przebieg procesu:
1. Proces ewolucyjny
- normalny
- nadzwyczajny
2. Proces opiekuńczo – wychowawczy
- inwolucyjny
- nadzwyczajny
· globalny
· parcjalny

Poznawanie wychowanka – zasady przygotowania charakterystyk:
Poznawanie wychowanków jest podstawą wszelkiej prawidłowo zorganizowanej pracy opiekuńczo – wychowawczej
a. metoda powinna być dostosowana do rozwoju psychicznego osoby badanej, jej zainteresowań, rozwoju wyobrażeń i wypowiadania się
b. w badaniach należy uwzględnić środowisko kulturowe dziecka
c. zaangażowanie
d. należy poznać strukturę testu
e. uzyskane wyniki zinterpretować w ramach ustalonych schematów
f. rysunek powstaje pod wpływem wiedzy dziecka, np. jest zdeterminowany kulturowo

Zasady przygotowywania charakterystyk:
Przygotowanie charakterystyk powinno opierać się na schemacie ujmującym podstawowe zakresy wiedzy o dziecku, a mianowicie:
- dane biograficzne
- sytuacja społeczno – środowiskowa
- rozwój w poszczególnych sferach
- zainteresowania i aspiracje
- prognoza rozwoju dziecka
Powinno je cechować:
1. obiektywność
2. długotrwały kontakt
3. historia, sytuacja rodzinna
4. interpretacja przyczynowa
5. probnostyczność

Charakterystyki dzielimy na:
1. indywidualne (możemy się odnieść do indywidualnego przypadku)
2. merytoryczne (ze względu na charakter treściowy)
· osobowości
· zachowania
· funkcjonalna
· przyczynowa
3. formalne (ze względu na zakres informacji)
· swobodna
· opisowa
· całościowa
· częściowa

Charakterystyki wg. Skornego:
1. zachowania
2. osobowości
3. cząstkowa
4. całościowa
5. swobodna
6. opracowana wg. planu
7. opisowe
8. przyczynowe

Charakterystyka osobowości:
Charakteryzujemy dziecko za pomocą cech osobowości, charakterystyki takie wskazują, czy dziecko jest inteligentne, pracowite, obowiązkowe, staranne, aktywne, agresywne, nieśmiałe, tchórzliwe, kłamliwe.
Charakterystyki osobowości stanowią uogólnienie i podsumowanie licznych obserwacji dziecka oraz są końcowym etapem poznawania go.
o operuje pojęciami psychologicznymi służącymi do określenia zasadniczych cech osobowości
o jej celem jest stwierdzenie, jakie jest dane dziecko, jakie posiada właściwości

Charakterystyka zachowania:
Ogranicza się do podsumowania reakcji i działań zaobserwowanych u dziecka. Ukazuje ona np., czy dziecko często zgłasza się do odpowiedzi na lekcji, poprawnie się wysławia, uczestniczy w grach, zabawach ruchowych, czy wywołuje kłótnie, czy atakowane reaguje płaczem lub atakowane ucieka.
1. zawierają pojęcia, które mają na celu dokonanie uogólnionego opisu zachowania się na podstawie obserwacji

Charakterystyka przyczynowa:
Główny nacisk jest położony na wyjaśnienie genezy kształtowania się analizowanych cech. Punktem wyjścia tej charakterystyki jest charakterystyka opisowa, która dostarcza materiałów stanowiących podstawę analizy czynników wpływających na powstanie opisywanych cech osobowości.

Charakterystyka grupy, podać jej plan:
Sporządzamy je w celu poznania struktury grupy
a. liczebność grupy i sposób jej powstania (liczba wychowanków, wiek, płeć, sytuacja szkolna, czy jest formalna, czy nieformalna, czy nowa)
b. rodzaj więzi i charakter wzajemnych kontaktów w grupie (czy jest więź sytuacyjna, formalna, osobista)
c. struktura, zwartości i stabilności grupy (czy istnieją podziały wewnętrzne, układ ról, pozycji w grupie)
d. charakter wzajemnych więzi (czy występują czynniki dezintegracji grupy)
e. dążenia i aspiracje grupy (prawa i obowiązki członków, sposób podejmowania decyzji, kształtowanie się norm)
f. atrybuty zewnętrzne i zwyczaje w grupie (elementy symboliki, zwyczajów i obyczajów grupy, kształtowanie się tradycji grupowej)

Znaczenie technik projekcyjnych w poznawaniu dziecka:
Proiectio (łac.) – wyrzucenie
Rysunki projekcyjne to pewnego rodzaju sposoby badania osobowości danej osoby, szczególnie o jej motywach postępowania, celach, dążeniach i sposobach widzenia otaczającego świata (społecznego).
Projekcję pojmujemy jako mechanizm psychiczny, dzięki któremu osoba przenosi uczucia, postawy, właściwości lub pragnienia na inne przedmioty środowiska (osoby).

Czy rysunek może być testem rozwojowym;
a. rysunki dzieci i młodzieży zawierają wielkie bogactwo różnorodnych elementów dotyczących formy, koloru i treści
b. są objawem ich rozwoju umysłowego niż estetycznego, są uzależnione bardziej od posiadanych spostrzeżeń, wyobrażeń i pojęć aniżeli od wyobraźni wzrokowej lub zręczności manualnej
c. rysunki dzieci wykorzystywane są jako źródło poznania ich osobowości
d. odzwierciedlają jego zainteresowania, postawy, potrzeby, cechy temperamentu, procesy motywacji, przeżycia emocjonalne, samoocenę
e. kształtuje się pod wpływem doświadczenia
f. trzeba pamiętać, że rysunki są zdeterminowane kulturowo (dziecko wychowane w innej kulturze może mieć inne wyobrażenie o rodzinie)

Etapy rozwoju a rysunek:
1. okres bazgrot, do 3 lat, początki wyrażania się rysunku
- bazgranie jest spontaniczne, pozbawione treści działanie
- dziecko kreśli za pomocą ołówka na papierze widziane dla oka ślady
- krezki powstają mechanicznie, dzięki rytmicznym ruchom ręki, są to bazgroty przypadkowe – to odbicie rozwoju psychicznego i fizycznego
2. okres przedszkolny, od 3 – 6 lat, faza przedschematyczna
- można się teraz dopatrzyć pewnego podobieństwa do przedmiotu, który dziecko chciało narysować
- koło staje się punktem wyjściowym dla małego dziecka w rysowaniu człowieka
- próby wyrażania postaci ludzkiej – uruchamianie wyobraźni
- ujawnia się współzależność między tym, co rysuje, a tym co chce narysować
- ujawniają się podstawowe procesy umysłowe
3. okres wczesnoszkolny, od 7 – 11 lat, faza schematu
- mają własny charakterystyczny schemat rysowania człowieka, ulepsza schematy
- wraz z rozwojem fizycznym rozwija się rozwój psychiczny
- rysunek jest bogaty w treści, rozróżnia płeć rysowanych postaci
- rysunek bardziej zharmonizowany i scalony
4. okres starszego wieku szkolnego, od 11 – 15 lat, faza realizmu
- dziecko widzi wszystkie szczegóły, niczego nie pomija choć to trwa wolno
- rysunek postaci ludzkiej zawiera proporcje zachodzące pomiędzy poszczególnymi elementami ciała ludzkiego
- rysuje realistycznie, kopiuje spostrzegane zjawiska i wzory
- następuje odejście od schematu

Techniki projekcyjne:
Rodzaje metod projekcyjnych:
1. projekcja w ujęciu klasycznym
2. projekcja w sensie atrybutowym
3. projekcja antyczna
4. projekcja racjonalna

Rodzaje technik:
1. techniki oparte na swobodnej słownej lub pisemnej asocjacji np., plamy Roschacha, testy słowne, rysunkowe
2. techniki konstrukcyjne, narzucające osobie badanej ułożenie pewnej historyjki lub opowiadania (obrazkowe)
3. techniki uzupełniające treść obrazka czy opowiadania, różne wersje niedokończonych bajek, zdarzeń, opowiadań
4. techniki wyboru; pozwalają one jednak na zbyt wielką spontaniczność reakcji osoby badanej
5. techniki ekspresyjne; spełniają ważną rolę w praktyce terapeutycznej; do tych technik zaliczają również psychologowie swobodną twórczość artystyczną i swobodne zabawy dziecka

· klockowe
· słowne
· obrazkowe

Testy projekcyjne:
1. test Buck’a
2. test Diamond’a
3. test Rosenberga
4. test Kocha
5. test Goodenough
6. test Machover’a
7. test Kohsa
8. test Roschacha
9. test Murraye’a
10. test Levy’ego
11. test Bellocka
12. test Dus

Test Buck’a:
Wyodrębnia się 3 elementy:
- dom (środowisko rodzinne)
- drzewo (stosunek do otoczenia)
*rozłożyste – szczerość, komunikatywność
*szczupłe – nieśmiałość
- człowiek (stosunek do innych ludzi)
Te trzy elementy razem wzięte wyrażają bliskość lub odległość (to co dziecko czuje)

Test Diamond’a:
To odmiana testu Buck’a, osoba badana ma napisać opowiadanie, w którym występują 3 elementy: dom, drzewo i człowiek. Ujawniają się pewne cechy osobowości, umiejętności wypowiadania się i przekazywania swoich myśli innym osobom.

Test Rosenberga:
Polega na tym, że pozwala na dokonanie dowolnych zmian w wykonywanym rysunku. Osoba badana otrzymuje dwa arkusze papieru, pomiędzy którymi znajduje się kalka. Na pierwszej kartce rysuje mężczyznę, jak najlepiej potrafi. Po wykonaniu rysunku może na kopii dorysować takie zmiany jakie tylko chce. Tak samo postępuje przy rysunku kobiety. Ujawniają się wtedy takie cechy osobowościowe, jak postawa nieprzyjazna w stosunku do siebie lub rodziców, sztywność, plastyczność, dynamizm osobowościowy.

Test Kohsa:
Jest to test bezsłowny. Należy ułożyć w określonym czasie i porządku figury geometryczne od najprostszych do najtrudniejszych

Test Roschacha:
Jest to swobodna interpretacja przypadkowych form (10 czarnych i 10 kolorowych plam atramentowych)

Wybrane problemy zawodu opiekuna:
OPIEKUN TO ZAWÓD WYCHODZĄCY NAPRZECIW POTRZEBOM SPOŁECZNYM I POWSTAJĄCEMU RYNKOWI PRACY W ZAKRESIE OPIEKI NAD DZIECKIEM, SZCZEGÓLNIE W WIEKU DO 4 LAT. SZEROKA WIEDZA Z ZAKRESU ANATOMII I FIZJOLOGII DZIECKA, A TAKŻE PSYCHOLOGII, SOCJOLOGII I PEDAGOGIKI , DAJE GWARANCJĘ WŁAŚCIWEJ OPIEKI NAD DZIECKIEM I JEGO PIELĘGNACJI. UMIEJĘTNA PRACA Z DZIECKIEM, POPRZEZ WYCHOWANIE PLASTYCZNE, MUZYCZNE I FIZYCZNE, OWOCUJE JEGO WŁAŚCIWYM ROZWOJEM PSYCHICZNYM.
OPIEKUN ZAJMUJE SIĘ DZIEĆMI BĄDŹ TO W OŚRODKACH I PLACÓWKACH OPIEKI NAD DZIECKIEM, BĄDŹ JAKO SAMODZIELNY OPIEKUN W DOMU DZIECKA. ORGANIZUJE WARUNKI DO ROZWOJU OSOBOWOŚCI DZIECKA, ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM JEGO CECH INDYWIDUALNYCH. MUSI MODYFIKOWAĆ SPOSOBY ZASPAKAJANIA POTRZEB DZIECI, UWZGLĘDNIAJĄC ICH MOŻLIWOŚCI ROZWOJOWE I INDYWIDUALNE STRUKTURY PSYCHOFIZYCZNE. DBA O ICH ZDROWIE I CODZIENNĄ HIGIENĘ. OPIEKUNKA UCZESTNICZY TEŻ W REHABILITACJI DZIECI Z RÓŻNEGO RODZAJU UPOŚLEDZENIAMI.
KANDYDATA DO TEGO ZAWODU POWINNY CHARAKTERYZOWAĆ:
· ŻYCZLIWY STOSUNEK DO DZIECI,
· OPIEKUŃCZOŚĆ I CHĘĆ NIESIENIA POMOCY SŁABSZYM,
· OTWARTOŚĆ NA POTRZEBY DZIECI I WRAŻLIWOŚĆ,
· CIERPLIWOŚĆ I WYROZUMIAŁOŚĆ,
· ŁATWOŚĆ NAWIĄZYWANIA KONTAKTU I PRZEKAZYWANIA EMOCJI.

Struktura postaw opiekuńczych:
1. nastawienie spostrzeżeniowo – empatyczne
2. altruizm (wszechogarniająca prawda)
3. wiedza i zaspokajanie ludzkich potrzeb
4. motywacje działaniowe (uczucia altruistyczne)

Co to jest postawa opiekuńcza:
Postawa opiekuńcza to stała organizacja o charakterze poznawczym, uczuciowym i behawioralnym. Pierwszy postawę opiekuńczą zdefiniował Żabicki. Twierdził, że jest to jednolita linia postępowania wynikająca z zamiłowania do opiekowania się dzieckiem – znajomość dziecka, jego potrzeb; na bazie tego powstaje wiedza o dziecku, następnie formułujemy zasady pracy z dzieckiem
Postawa opiekuńcza, jej wyrazem jest podmiotowe traktowanie dziecka w procesie oddziaływania wychowawczego, akceptacja dziecka takim, jakie ono jest, szacunek dla jego osobowości, rozumiany nie tylko w kategorii życzliwości i gotowości do wsparcia, lecz także stawiania rozumnych wymagań, stymulujących nadwątlone często siły własne dziecka. Wychowankowie placówek opieki całkowitej potrzebują przede wszystkim bliskich, serdecznych więzi osobowych, niemożliwych do osiągnięcia przy formalnych tylko układach
zależności i powiązań.

Typy opiekunów – wychowawców (np. instruktora):

Postawa wychowawcy współczesnego Domu Dziecka:
Przy doborze wychowawców do placówki warto wziąć pod uwagę nie tylko wykształcenie (postuluje się, aby każdy wychowawca był przeszkolony w zakresie pedagogiki opiekuńczej, najlepiej, aby był absolwentem wyższych studiów magisterskich lub licencjackich w tej dziedzinie), kwalifikacje zawodowe czy umiejętności psychologiczno – pedagogiczne, ale również cechy osobowe czy własne zamiłowania, którymi mogliby zainteresować podopiecznych.
Każdy wychowawca zobowiązany jest do podnoszenia swoich kwalifikacji poprzez między innymi indywidualne samokształcenie, udział w zespołach samokształceniowych organizowanych na terenie placówki, konsultacje z doradcą metodycznym, kursy specjalistyczne (np. umiejętności wychowawczych, treningu asertywności, terapii pedagogicznej i in.), studia podyplomowe.
Najbardziej lubianych wychowawców cechuje: życzliwość, sympatia i serdeczność w obcowaniu z dzieckiem, sprawiedliwość, czułość, troska i opiekuńczość, zdolność do przejmowania się losem wychowanków, umiejętność ich rozumienia, wyrozumiałość i tolerancja oraz dyskrecja

Funkcje zabawy w okresie przedszkolnym:
1. poznawcza (dziecko bardziej analitycznie podchodzi do zabawy; stąd klocki, pionki, rozbiera zabawki)
2. manipulacyjna
3. edukacyjna
4. autoedukacyjna
5. samoregulacyjna
o ekspresyjna ( w zabawie dochodzi do silnej ekspresji, przeżycia, odczucia)
o intensywna (pod wrażeniem czegoś)

6. terapeutyczna (wyrównywania defektów lub kompens zabawy)

Funkcja terapeutyczna zabawy:
Pojęcie terapii jest wieloznaczne. Określamy tak sposób pracy z dziećmi mający na celu rozładowanie wewnętrznych konfliktów, frustracji i napięć o charakterze emocjonalnym. Spostrzegając zachowania dziecka zewnętrznie obserwowalne próbujemy poznać przyczyny tego zachowania i to zarówno świadomego jak i nieświadomego. Dopiero poznanie rzeczywistych przyczyn zachowań czy trudności dziecka pozwala nam na określoną działalność terapeutyczną.
Każde dziecko rozpoczynające aktywność zabawową w przedszkolu ma, najczęściej intuicyjnie odczuwalne oczekiwania pod adresem przedszkola, nauczycieli i rówieśników. Jeśli te oczekiwania nie są urzeczywistniane wówczas manifestują się na zewnątrz w postaci określonych zachowań. Są to zachowania agresywne, bierność, apatia, upór.
Wszystko co dziecko spostrzega ( obiekty, sytuacje, zachowania ludzi) są dla niego źródłem informacji o świecie. Swoje przeżycia i doznania w kontakcie ze światem zewnętrznym dziecko wyraża w różny sposób. Potrzeba wyrażania swoich doznań jest immanentną właściwością rozwijającego się dziecka. Sposób wyrażania tych doświadczeń jest zróżnicowany, werbalny i pozawerbalny, zabawowy plastyczny, a także w interakcjach społecznych z nauczycielem i rówieśnikami. Brak możliwości pełnego wyrażania swoich doświadczeń prowadzi do zaburzeń charakterze emocjonalnym. Zaburzenia te wymagają terapii. Działalność terapeutyczna ma tutaj charakter swoisty, sprowadza się właściwie do czynności tworzenia dzieciom warunków, w których mogłyby wyrażać swoje doświadczenia poznawcze i społeczne w sposób nieskrępowany i odpowiadający ich uzdolnieniom oraz potrzebom.
W zabawie dziecko wyraża siebie i rozładowuje napięcia emocjonalne. Stąd zabawa szczególnie spontaniczna ma walory terapeutyczne. Prowadzi ona do względnej równowagi w zachowaniach dziecka ze światem zewnętrznym i tym samym powoduje zaspokajanie potrzeb i oczekiwań dziecka. Stąd też zabawa jest jedyną z podstawowych strategii pracy terapeutycznej z dzieckiem przedszkolnym.

Zasady terapeutyczne zabawy (7 zasad terapii pośredniej):
1. zasada nakierowania się (brak uwag i pochwał, nie poprawia błędów)
2. zasada nieprzyspieszania (nie przyspieszać zabawy)
3. zasada życzliwości (przyjazne stosunki z dzieckiem, nie narzucanie się)
4. zasada usprawiedliwiania (powstrzymywanie się od krytyki, pozbycie się lęku, postawy obrony)
5. zasada przyzwalania (bawi się tak jak chce, swobodna atmosfera)
6. zasada refleksji nad sferą uczuć (skłaniamy dziecko do refleksji)
7. zasada ograniczania (pełna swoboda lecz musi wiedzieć, że nie wolno niszczyć zabawek)

Pojęcie i rola socjalizacji.
Socjalizacja to proces wrastanie w społeczeństwo, jest to proces uczenia się jednostki właściwego zachowania w danej grupie. W trakcie tego procesu jednostka z istoty biologicznej staje się istotą społeczną.
Procesowi socjalizacji sprzyja zmienność bodźców społecznych, są one dynamiczne.
Wyróżniamy następujące etapy (rozwój) socjalizacji;
· stopniowe uczenie się otrzymywanych nakazów i zakazów (stosowanie się do nich)
· pojawienie się zdolności do przestrzegania norm społecznych (warunkowanie instrumentalne).

Rola zabaw tematycznych w socjalizacji dzieci:
Zabawa stanowi podstawową formę aktywności małego dziecka. Jednak zarówno definicja pojęcia zabawy, określenie jej celu oraz klasyfikacje różnorodnych zabaw nie są w psychologii jednolite.
Liczne teorie zabawy kładą akcent na różne jej właściwości i źródła: biologiczne i społeczne. W sposób różny ujmują też cele i znaczenie dla rozwoju jednostki i społeczeństwa. Wiele z tych teorii ma dziś tylko historyczną wartość, niemniej jednak wydobywają na jaw niektóre ważne cechy zabawy, co pozwala nam lepiej zrozumieć to skomplikowane zjawisko.
* Zabawy tematyczne
1 rok życia - dzieci bawią się zabawkami nie usiłując naśladować czynności podpatrzonych w życiu codziennym, nie potrafią też naśladować tych zabaw, które demonstrują im dorośli.
Na początku 2 roku życia dziecko potrafi naśladować te czynności, które bezpośrednio mu pokazano na tych samych zabawkach. Nie potrafi przenieść tych czynności na inne zabawki.
W 3 roku życia dziecko już odtwarza coraz liczniejsze i bardziej złożone czynności życiowe i wiąże je w łańcuchy. Częściowo zaczynają nadawać zastępcze znaczenia przedmiotom i zabawkom używanym w zabawie. Są coraz bardziej konsekwentne w wykonywaniu zadań podpatrzonych w społecznym życiu dorosłych.
Na przełomie 3 i 4 roku życia dziecko dzięki nagromadzonej wiedzy z zakresu życia społecznego oraz dzięki rozwijającej się wyobraźni – zaczyna wczuwać się w różne role i je odtwarzać.
Następuje dalszy rozwój zabaw tematycznych.
Dzieci 6 – 7 letnie podejmują niekiedy ten sam temat zabaw w ciągu kilku dni, potrafią go wytrwale kontynuować i rozwijać. Tematyka ich zabaw jest szeroka i różnorodna. Zespoły dzieci bawiących się są liczne.
W młodszym wieku szkolnym dzieci jeszcze wciąż bawią się w zabawy tematyczne, ale zmienia się już tematyka i zakres tych zabaw. Częstym tematem staje się szkoła. W klasie III i IV zabawa staje się niekiedy środkiem organizacji pracy szkolnej dziecka. Ponieważ nauka wymaga od dziecka dużego napięcia , nadanie jej charakteru zabawy pozwala dziecku na łatwiejsze przezwyciężenie trudności. Ponadto zabawy tematyczne wzbogacone zostają o treści z przedstawień teatralnych, obrazów filmowych. Stają się one czynnikiem dalszego umysłowego, emocjonalnego i społecznego rozwoju dzieci.
*Zabawa tematyczna (lub dramatyczna) to taka forma zabawy aktywnej, w której dzieci w swoim zachowaniu i mowie traktują przedmioty, lub sytuacje tak jakby miały one cechy inne od rzeczywiście posiadanych.
Zabawa taka może mieć charakter odtwórczy (reprodukcyjny) lub wytwórczy (twórczy) W zabawie odtwórczej dzieci próbują odtwarzać sytuacje, które obserwowały w rzeczywistości. W zabawie twórczej dzieci wykorzystują sytuacje z rzeczywistości, ubierając je w nowe i różnorodne formy.
Zarówno w odtwórczej, jak i twórczej zabawie tematycznej dzieci same grają bardzo ważne role. Pozostałymi aktorami są początkowo zabawki, a następnie rówieśnicy – towarzysze zabaw. Początkowo taka zabawa jest zabawą samotną,
a potem staje się uspołecznioną. Gdy dzieci osiągną poziom dojrzałości szkolnej zaczyna zmniejszać się ich zainteresowanie zabawą tematyczną. Zabawa tematyczna jest typową zabawą „wczesnego dzieciństwa”.

Podmioty realizujące funkcje opiekuńczo – wychowawcze szkoły:
a. świetlice szkolne
b. kluby
c. świetlice specjalne
d. świetlice socjoterapeutyczne
e. świetlice profilaktyczno – terapeutyczne
f. świetlice środowiskowe
g. internaty
h. bursy

Świetlica szkolna:
Placówka opiekuńczo – wychowawcza prowadzona przez szkołę, umożliwiająca uczniom uczestniczenie w interesujących ich zajęciach oraz wykonywanie prac domowych. Jest to jedyna komórka wychowawcza, pełniąca na terenie szkoły podstawowej funkcje opiekuńcze, wychowawcze i dydaktyczne w sposób ciągły i zorganizowany, z której korzysta zwykle stała liczba uczniów, głównie klas najmłodszych. Ustala się, że pierwszeństwo korzystania ze świetlicy szkolnej powinni mieć uczniowie zaniedbani wychowawczo i o słabych postępach w nauce, ale cele, jakie realizuje prawidłowo funkcjonująca świetlica szkolna, nie ograniczają się jedynie do tej grupy wychowanków.

Funkcje świetlicy szkolnej:
- opiekuńcza - świetlica powinna czuwać nad zdrowiem, bezpieczeństwem i prawidłowym rozwojem dzieci
- profilaktyczna, polegająca na działalności stymulującej procesy rozwojowe dziecka, przez wykorzystanie ich własnej inicjatywy i aktywności;
- reedukacyjna, polegająca na podejmowaniu działań mających na celu wyrównywanie braków, skoordynowaniu wad i nieprawidłowości rozwojowych powstałych we wcześniejszych latach życia dziecka;
- kompensacyjna, polegająca na wyrównywaniu niedoborów środowiska rodzinnego

Zasady pracy świetlicowej:
1. Zasada motywacji - dzieci mające motywację do udziału w atrakcyjnych i ciekawych zajęciach zaspokajają potrzebę swoich doznań emocjonalnych. Nie trzeba ich namawiać do obejrzenia filmu, pójścia na spacer czy wycieczkę, obejrzenia teatrzyku , wzięcia udziału w inscenizacji czy recytacji.
2. Zasada aktywności - zasada ta ma wywoływać przejawy własnej inicjatywy wychowanków. Wszelkie metody oparte na działaniu, na samodzielnym angażowaniu zawsze mobilizują do aktywności myślenia i działania.
3. Zasada indywidualizacji - szczególne znaczenie w pracy w świetlicy ma indywidualne poznanie dziecka. Wychowawca powinien znać jego właściwości i potrzeby, jego uzdolnienia i zainteresowania. Każde oddziaływanie wychowawcze powinno być dostosowane do możliwości dziecka i do całego zespołu. Zajęcia indywidualne prowadzi się, gdy wychowanek wymaga opieki lub pomocy.
4. Zasada poglądowości - do środków poglądowych zaliczyć należy filmy, obrazy, ilustracje, okazy, obserwacje środowiska. Czynnikami wiodącymi w poznawaniu są najczęściej wzrok i dotyk, słuch i węch.
5. Zasada systematyczności - każda praca i zajęcia powinny być planowane i prowadzone w logiczny powiązaniu.
6. Zasada swobody - w myśl tej zasady każdy wychowawca powinien często inicjować i zachęcać do zajęć w taki sposób , aby dziecko podejmowało je chętnie, z własnej woli a nie z obowiązku. Dzieciom należy pomóc korzystać ze swobody, dysponowania czasem wolnym. Trzeba jednak stworzyć warunki rozwijania się ich indywidualnych zainteresowań i potrzeb.
7. Zasada atrakcyjności - zobowiązuje wychowawców do wzbogacania swojego warsztatu pracy w nowe, różnorodne i atrakcyjne formy zajęć, poszukiwania nowych środków , aby zapewnić odmienność i atrakcyjność zajęć w czasie wolnym.
8. Zasada higieny i bezpieczeństwa - wychowawcy świetlicy ponoszą pełną odpowiedzialność za zdrowie , warunki higieniczne i bezpieczeństwo zajęć z dziećmi.

Metody pracy świetlicowej:
- indywidualna praca z dzieckiem
- grupowa
- masowa
Zajęcia masowe obejmują wszystkich uczestników świetlicy na zajęciach organizowanych dla wspólnych celów wychowawczych i kształcących, np. udział dzieci w imprezie środowiskowej, koncertach, rozgrywkach sportowych, konkursach, turniejach, spotkaniach z ciekawymi ludźmi.
Zajęcia w grupach świetlicowych stwarzają najlepsze warunki do uaktywnienia dzieci. Praca w zespołach angażuje wszystkich uczestników, daje im możliwość wyżycia się oraz wykazania swoich uzdolnień i umiejętności.
Zajęcia indywidualne to takie, w których dziecko pracuje indywidualnie, wybiera dla siebie zadanie i samo je wykonuje. W wyborze i w czasie wykonywania często pomaga mu wychowawca. Przykładem może być: kolekcjonowanie, wykonywanie elementów dekoracyjnych, czytanie książek, czasopism, opieka nad kącikami (przyrodniczym , czytelniczym).
Wg. A. i Z. Wiechów:
1. Metody zajęć praktycznych, stosowane we wszystkich formach pracy świetlicowej, mające różnorodny charakter i zależne od wysuniętych celów np.:
- techniki plastyczne, teatry lalek oraz udział w świetlicowym zespole tanecznym sprzyjają rozwojowi wrażliwości estetycznej
- zabawy i gry dydaktyczne, gry świetlicowe, konkursy i zgaduj – zgadule pomagają kształtować zdolności umysłowe dziecka
- imprezy i uroczystości oraz działalność społecznie użyteczna kształtują uczucia patriotyczne
- ćwiczenia, sporty i wycieczki rozwijają sprawność
2. Metody oglądowe, wykorzystywane często do pogłębienia i utrwalenia wiadomości. Wychowawca stosuje tu pokaz przedmiotów, fotografii, map, tablic, często posługuje się przeźroczami i projektorem.
3. Metody słowne, do których zalicza się: pogadankę, opowiadanie baśni, bajek, przygód, wrażeń oraz lektury uzupełniające.

Zadania świetlicy szkolnej:
- organizowanie pomocy w nauce, tworzenie warunków do nauki własnej i przyzwyczajanie do samodzielnej pracy umysłowej
- organizowanie gier i zabaw ruchowych oraz innych form kultury fizycznej, w pomieszczeniach i na powietrzu mających na celu prawidłowy rozwój fizyczny
- ujawnianie i rozwijanie zainteresowań, zamiłowań i uzdolnień, organizowanie zajęć w tym zakresie
- stwarzanie warunków do uczestnictwa w kulturze, organizowanie kulturalnej rozrywki oraz kształtowanie nawyków kultury życia codziennego
- upowszechnianie zasad kultury zdrowotnej , kształtowanie nawyków higieny i czystości oraz dbałości o zachowanie zdrowia
- rozwijanie samodzielności i samorządności oraz społecznej aktywności
- współdziałanie z rodzicami i nauczycielami uczestników świetlic, a w miarę potrzeby z placówkami upowszechniania kultury, sportu i rekreacji oraz innymi instytucjami i stowarzyszeniami funkcjonującymi w środowisku

Funkcje opiekuńczo – wychowawcze szkoły:
Realizując opiekuńczo - wychowawcze funkcje szkoła nie tylko zaspokaja potrzeby uczniów, ale wzbogaca je i rozwija. Bardzo ważnym zadaniem w zakresie opieki wychowawczej w szkole jest troska o zapewnienie każdemu uczniowi jego indywidualnego rozwoju.
Funkcje opiekuńczo - wychowawcze szkoła spełnia względem uczniów w następujących formach:
→ diagnozowanie sytuacji dziecka w rodzinie i środowisku,
→ ratownictwo indywidualne,
→ kompensacja,
→ profilaktyka,
→ stymulowanie rozwoju,
→ poradnictwo,
→ integracja,
→ koordynacja działalności opiekuńczo - wychowawczej.
W stosunku do środowiska zamieszkania uczniów szkoła pełni swe opiekuńczo - wychowawcze funkcje przede wszystkim przez inspirowanie tworzenia urządzeń rekreacyjnych i sportowych w rejonie szkoły, troskę o powoływanie do życia placówek wychowania równoległego i zabezpieczenie warunków do racjonalnego wykorzystania czasu wolnego przez dzieci i młodzież. Organizując działalność opiekuńczo - wychowawczą należy uwzględnić zasadę aktywnego udziału uczniów w procesie zaspo-kajania potrzeb osobistych, a także potrzeb kolegów. Do realizacji opiekuńczo - wychowawczych funkcji, szkoła powinna mieć odpowiednie warunki w postaci pomieszczeń, bazy, wyposażenia i dobrze przygotowanej kadry.
Dyrekcja szkoły i cały personel nauczający muszą mieć przekonanie opiekuńczych równorzędności funkcji opiekuńczych z dydaktycznymi i wychowawczymi. Szkoła realizuje zadania opiekuńcze wobec uczniów, a ich zakres i sposób wykonania przez nauczycieli i wychowawców klas oraz internatu powinien być odpowiedni do wieku uczniów i zgodny z obowiązującymi w szkole ogólnymi przepisami bezpieczeństwa i higieny.
Nauczyciele znając problematykę opiekuńczo - wychowawczą mają szukać wciąż nowych, jak najlepszych rozwiązań w zakresie tworzenia uczniom optymalnych warunków rozwoju. Osobą najbardziej kompetentną w sprawach opiekuńczo - wychowawczych powinien być pedagog szkolny. Pedagog szkolny pomaga wychowawcy w rozwiązywaniu trudnych problemów opiekuńczo - wychowawczych, ale nie wyręcza go.

Funkcje Opiekuńczo-wychowawcze szkoły
Funkcje są to skutki wywoływane przez działania czy zachowania się członków grupy, występujące w szerokiej zbiorowości bez względu na to czy były one zamierzone, czy pożądane Do zadań szkoły w zakresie opieki wychowawczej zaliczamy :
1. Tworzenie w szkole w środowisku optymalnych warunków rozwoju uczniów
2. Zaspokajanie potrzeb biologicznych, psychicznych i społecznych
3. Wspomaganie potrzeb przez rozwijanie zainteresowań i zamiłowań
4. Zapewnienie uczniom możliwości indywidualnego rozwoju w/g. posiadanych możliwości
5. Prowadzenie działalności korekcyjnej i wyrównawczej
6. Pomoc uczniom w wyborze określonego systemu wartości oraz kreowaniu siebie i odnajdywaniu wśród rzeczywistych warunków życia własnej drogi do ideału pełnego człowieka
7. Wychowanie do czasu wolnego - organizowanie różnych form racjonalnego korzystania z czasu wolnego.
Podstawowa funkcja opiekuńczo-wychowawcza wyraża się w tworzeniu na terenie szkoły i środowiska jak najbardziej korzystnych warunków intensyfikujących rozwój psychiczny i somatyczny dziecka. Warunki te umożliwiać pełną realizację potrzeb uczących się dzieci i młodzieży
W szkole uczeń przebywa 5-8 godzin dziennie w tym czasie należy
zabezpieczyć mu możliwości zaspokajania wszystkich jego potrzeb
Należą do nich potrzeby podstawowe (biologiczne- racjonalne żywienie,
ochrona przed niebezpieczeństwem utraty zdrowia, ochrona przed hałasem, ruch
światło.
Znacznie trudniejsze do realizacji są potrzeby psychiczne ( bezpieczeństwa,
życzliwości szacunku, uznania, samorealizacji)
Integracja działalności opiekuńczo-wychowawczej polega na tym, że tworzy
ona harmonijną całość z całym systemem wychowawczym szkoły. Integracja
pionowa ma zapewnić ciągłości procesów opiekuńczo- wychowawczych od
wczesnego dzieciństwa poprzez przedszkole do coraz wyższych szczebli
systemu szkolnego.

Strategia:
Zharmonizowany dobór celów, metod i środków stanowiących operacyjne założenia działalności edukacyjnej nauczycieli, szkół lub systemów oświaty; wyrazem codziennego stosowania wybranych strategii są zajęcia prowadzone przez myślących nauczycieli, wyrazem strategii realizowanych na wielką skalę są reformy systemu oświaty.
AKTYWIZACJA
Podstawową zaletą stosowania strategii jest ich rola aktywizująca. Dobór określonych strategii zależy od celów, jakie sobie stawiamy oraz od indywidualnych cech i predyspozycji uczniów. Strategie mogą być wykorzystywane w planowaniu procesu nauczania oraz w trakcie jego realizacji. Zaznaczyć jednak należy, że myślenie strategiczne powinno być nie tylko domeną nauczyciela. Sukces w nauczaniu jest przecież wynikiem działań wspólnych zarówno uczącego, jak i uczącego się. Dlatego do stosowania strategii zachęcani powinni być przede wszystkim uczniowie, których aktywność i zaangażowanie są podstawowym czynnikiem decydującym o sukcesie nauczania.
INDYWIDUALIZACJA I EMPATIA
Inną wartością związaną ze stosowaniem strategii jest indywidualizacja procesu nauczania. Podejście takie wymaga od nauczyciela przyjęcia postawy empatycznej.
Emocjonalne utożsamianie się z inną osobą, wczuwanie się w jej rolę oraz wywoływanie w sobie uczuć, które ona przeżywa w znacznym stopniu przyczynić się mogą do podniesienia efektywności procesu nauczania.
STRATEGIE KOGNITYWNE - STYMULACJA INTELEKTUALNA I EMOCJONALNA
Jednym z zadań towarzyszących użyciu strategii kognitywnych jest stymulacja obydwu półkul mózgowych: lewej odpowiedzialnej za procesy intelektualne i prawej, która bardziej związana jest z naszymi emocjami oraz maksymalne wykorzystanie tzw. corpus collosum, czyli ogniwa łączącego obie półkule.
STRATEGIE SOCJOAFEKTYWNE - PRZEŁAMYWANIE BARIER KOMUNIKACYJNYCH
Istotą stosowania tych strategii jest obalenie założenia, że w procesie komunikowania się uczeń powinien skupiać się przede wszystkim na poprawności językowej przekazywanego komunikatu.
Strategie te są szczególnie użyteczne w sytuacji, w której ograniczona kompetencja językowa rozmówcy nie pozwala mu na swobodne wyrażanie myśli. Ogromną zaletą tych strategii jest przezwyciężanie zahamowań i barier psychologicznych, które w dużym stopniu zakłócać mogą procesy komunikacyjne.
STRATEGIE METAKOGNITYWNE - ZARZĄDZANIE PROCESEM UCZENIA SIĘ
Strategie metakognitywne pozwalają na świadome planowanie procesu uczenia się. Rozwijają zdolności do selekcji materiału i umiejętność koncentrowania się na elementach relewantnych. Właściwe wykorzystanie tych strategii umożliwia też kontrolę i ocenę procesu uczenia się. Strategie te mogą być stosowane zarówno przez uczniów, jak i przez nauczycieli.

Znaczenie technik korekcyjno – kompensacyjnych w ograniczaniu zaburzeń emocjonalnych dzieci i młodzieży:
Organizacja i prowadzenie zajęć korekcyjno-kompensacyjnych (terapii pedagogicznej) w szkole
Ćwiczenia korekcyjno-kompensacyjne to oddziaływanie kompleksowe, polegające na ćwiczeniu funkcji zaburzonych (korekcja) i takim ćwiczeniu tych funkcji niezaburzonych, aby stały się wsparciem lub zastępstwem dla funkcji zaburzonych (kompensacja). Konieczność prowadzenia tych zajęć w szkole uzasadnia rozmiar potrzeb uczniów. Działania dotyczące organizacji zajęć korekcyjno-kompensacyjnych regulują akty prawne dotyczące dzieci ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się. Należy do nich m.in. zarządzenie nr 15 Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 maja 1993 r. w sprawie zasad udzielania uczniom pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Mimo, wydawałoby się, korzystnych regulacji prawnych, system pomocy dziecku dyslektycznemu nie jest wystarczający. Zespoły korekcyjno-kompensacyne funkcjonują nie we wszystkich szkołach. Jest to z pewnością związane z koniecznością zapewnienia etatu dla specjalisty z zakresu terapii pedagogicznej, określanego potocznie mianem reedukatora. Jednak zajęcia korekcyjno-kompensacyjne są tą formą pomocy dziecku, która powinna być włączona do programu pracy dydaktyczno-wychowawczej każdej szkoły.
Treść, formy i metody pracy z uczniami w ramach tego typu zespołów muszą być przez terapeutę dostosowane do potrzeb i możliwości każdego dziecka. W tym celu powinien on:
- zapoznać się z wytworami dziecka (zeszyty, prace plastyczne),
- obserwować dziecko na tle klasy,
- zapoznać się z sytuacją środowiskową dziecka,
- poznać dziecko w kontakcie indywidualnym.
Forma i materiały używane podczas zajęć powinny różnić się od stosowanych na lekcjach. Zajęcia powinny przebiegać w zróżnicowanych i relatywnie krótkich jednostkach czasu, z uwagi na problemy dzieci z koncentracją uwagi, motywacją do pracy oraz niską wydolnością. Grupa powinna być jak najmniej liczna, a atmosfera na zajęciach pełna życzliwości i zrozumienia, ale również konsekwencji. Zawsze należy bazować na tym, co dziecko potrafi, co przychodzi mu z łatwością. Podstawową formą aktywności poznawczej jest zabawa, a najefektywniejszym sposobem uczenia się - gry dydaktyczne.
W ostatnich latach dużo uwagi poświęca się dzieciom, u których stwierdza się specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu uwarunkowane fragmentarycznymi zaburzeniami funkcji percepcyjno – motorycznych.
Podłożem trudności u tych dzieci są:
· zaburzenia analizatora wzrokowego
· zaburzenia analizatora słuchowego
· zaburzenia analizatora kinestetyczno – ruchowego.
U uczniów z tymi zaburzeniami obserwuje się:
· występowanie opóźnienia rozwoju myślenia słowno – pojęciowego
· obniżoną motywację do nauki
· osłabienie pamięci słuchowej
· ubogi zasób pojęć
· błędy w pisaniu ortograficznym
· trudności w różnicowaniu liter
· przekręcanie wyrazów
· przestawianie liter, sylab i wyrazów
· trudności w różnicowaniu zmiękczeń
· wolniejsze czytanie
· niewłaściwą lateralizację.
Odpowiednie zorganizowanie zajęć, zastosowanie właściwych ćwiczeń, metod, technik pracy, dostosowanych do możliwości dziecka z zaburzeniami funkcji percepcyjno – motorycznych, daje mu szansę osiągnięcia sukcesów nie tylko w zakresie wiedzy dydaktycznej, ale również w sferze emocjonalnej oraz sprzyja nabywaniu pewności siebie.
Praca z komputerem stanowi doskonały i atrakcyjny sposób do nauki, szczególnie u uczniów napotykających na niepowodzenia szkolne. Ćwiczenia mają na celu korygowanie zaburzeń rozwojowych związanych z trudnościami w pisaniu i czytaniu.
1. Ćwiczenia procesów analizy i syntezy wzrokowej.
2. Ćwiczenia orientacji czasowo – przestrzennej.
3. Ćwiczenia procesów analizy i syntezy słuchowej.
4. Ćwiczenia sprawności ruchowej.
5. Kształtowanie umiejętności matematycznych (wykorzystanie programów komputerowych „Klik uczy liczyć” i „Wirtualna matematyka).

Profilaktyka:
Ogół działań zapobiegających niepożądanym zjawiskom w rozwoju i zachowaniu się ludzi. W pedagogice sprowadza się do zapobiegania powstawaniu u dzieci niepożądanych przyzwyczajeń i postaw, błędów w uczeniu lub wad postawy ciała; w pewnym znaczeniu każde pożądane oddziaływanie pedagogiczne jest jednocześnie działaniem profilaktycznym, wytwarzając bowiem jakieś wartościowe cechy, jednocześnie zapobiega powstawaniu cech niepożądanych lub ich utrwalaniu.

Zadania szkoły związane z zapobieganiem niedostosowania ucznia:
1. Wczesne wykrywanie braków organicznych, współdziałanie z opieką lekarską i domową
2. Działalność kompensacyjna – najwcześniejsza pomoc psychopedagogiczna dzieciom mniej zdolnym, wykrywanie zaburzeń charakterologicznych i odpowiednie postępowanie wychowawcze
3. Działalność sprzyjająca adaptacji społecznej – poznanie potrzeb dzieci, warunków rodzinnych, sposobu spędzania czasu wolnego, współpraca z rodzicami

Zasady opieki wychowawczej (procesu opiekuńczo – wychowawczego):
1. Zasada opieki sprawiedliwej – ta zasada ma 3 odmiany:
- równe traktowanie dzieci
- sprawiedliwość w moralnym traktowaniu dzieci
- równa gratyfikacja i oczekiwanie wdzięczności
2. Zasada optymalizacji opieki – nadmiar i niedostatek działań jest negatywy
3. Zasada aktywności podopiecznych w zaspakajaniu ich potrzeb
4. Zasada wychowawczego charakteru opieki
- wychowawcza modyfikacja opieki
- osobo twórcze skutki zaspokojenia potrzeb
5. Zasada oddziaływania wychowawczego na potrzeby
6. Zasada właściwego łączenia świadczeń opiekuńczych z wymaganiami

Funkcje wychowania opiekuńczego:
W odniesieniu do Domów Dziecka:
1. bezpośrednio wychowawcza:
- funkcja diagnostyczna
- funkcja adaptacyjna
- funkcja wyrównawcza
- funkcja inspiracyjna
- funkcja samokształceniowa
2. pośrednio procesu opiekuńczo – wychowawczego wychowanka
- funkcja opiekuńcza
- funkcja wychowawcza
W odniesieniu do instytucji kształcenia:
1. bezpośrednio wykładowców i treści kształcenia
- funkcja instrumentalna
- funkcja kreatywna
2. bezpośrednio i pośrednio słuchaczy
- funkcja informacyjna
- funkcja kształcąca

Funkcja samokształceniowa:
Obejmuje poszerzenie i pogłębianie zasobu wiedzy, kształtowanie właściwych postaw i przekonań zwłaszcza opiekuńczych i wychowawczych; podnoszenie poziomu kultury pedagogicznej i zaangażowania ideowego w pracę, a także dorabiania się własnego, zgodnego z ideałami opieki i wychowania systemu wartości.

Funkcja adaptacyjna:
Wielu wychowawców w domach dziecka jest po studiach lub po przeniesieniu z innej placówki. Potrzebują oni zarówno doświadczonych współpracowników, jak i posługiwania się opracowaniem, które dostarczy im pewnych wskazań, dyrektyw i wyjaśnień odpowiadających na pytanie: co? jak? i dlaczego? mają czynić, aby zaktualizować i przystosować swe umiejętności do specyficznych wymagań procesu opiekuńczo – wychowawczego w tej placówce.

Funkcje wychowawcze:
1. Homeostatyczna – najbardziej pierwotna, fundamentalna, a jednocześnie kreatywna; następstwa dokonujące się w osobie podopiecznego
- obiektywne – osiągalny stan zaspokajania potrzeb i równowagi zwłaszcza biochemicznej
- subiektywne (hedonistyczne) – emocjonalne doznania, składają się na nią odrzucenia, przyjemności, błogość, zadowolenie z tendencją narastającą
2. Egzystencjalna – w rezultacie spełnienia funkcji homeostatycznej dochodzi do zachowania życia i zdrowia z ich określonymi jakościami wielostronnego rozwoju, określonego poziomu normalności funkcjonowania oraz umożliwiania wychowania. Można powiedzieć, że funkcja egzystencjalna jest funkcją funkcji homeostatycznej. Od określonego stanu zaspokojenia potrzeb zależy:
- życie każdej ludzkiej jednostki zostaje zachowane p/w w rezultacie roztoczonej nad nią opieki
- zaspokajanie potrzeb ponadpodmiotowych potomstwa warunkuje zachowanie gatunku
- stan zdrowia każdej ludzkiej jednostki zaspokojenie potrzeb ponadpodmiotowych p/w biologicznych i bezpieczeństwa
- wielostronny rozwój
3. Regulacyjna – to rozbudzenie i regulowanie potrzeb oraz granic, norm i sposobów ich zaspokajania
4. Usamodzielniająca – doprowadzenie do względnie pełnej samodzielności i niezależności życiowej (chodzi o uzależnienie podopiecznego od opiekuna placówki), trzeba doprowadzić do usamodzielnienia podopiecznego
5. Socjalizacyjna – uspołecznienia, ukulturalnienia potrzeb oraz ich zaspokajanie. Socjalizacyjne następstwa opieki można rozpatrywać w dwóch podstawowych zakresach:
- przekształcenia się ról podopiecznego w rolę opiekuna
- podporządkowanie wartościom społecznym rozmiarów form i sposobów zaspokajania potrzeb
Dokonuje się ona p/w pośrednio poprzez osobę opiekuna przyjmującego, realizującego te wartości w sprawowanej opiece oraz bezpośrednio w ich oddziaływaniu na podopiecznego, zdolnego do reakcji przystosowawczych.

Założenia profilaktyki szkolnej:
Profilaktyka a dokładniej działania profilaktyczne są jedną z form pomocy dzieciom krzywdzonym.
Działania profilaktyczne:
1. Pierwotne – organizowane w środowisku szkoły; podnoszenie samooceny człowieka; przygotowanie uczniów do radzenia sobie z trudnościami (edukacja rodziców)
2. Wtórne – polega na wykryciu zaistniałych objawów, likwiduje się je i nie dopuszcza do ich rozwoju (rodzice, szkoła); o charakterze eliminacyjno – uprzedzającym
3. Trzeciorzędowe – uchronienie dziecka przed kolejnym wykorzystaniem (terapia)

Kryteria tworzenia grup wychowawczych w placówkach opieki całkowitej:
Wychowankowie domu dziecka dzieleni są na grupy wychowawcze. Liczebność grup wynosi 13 – 18 osób. Każda z nich posiada swojego przewodniczącego (grupowego). W zależności od możliwości lokalowych i finansowych placówki, a także przyjętego przez nią programu wychowawczego, w domu dziecka może wystąpić jedna z następujących grup wychowawczych:
1. Grupy jednorodne, a więc takie, w których są dzieci jednej płci i mniej więcej w jednym wieku, o podobnej sytuacji szkolnej
2. Grupy rozwojowe, skupiające dzieci tej samej płci, ale w różnym wieku, o podobnej sytuacji szkolnej
3. Grupy rodzinkowe, uznawane za najbardziej optymalne, które dotyczą wychowanków zarówno różnej płci, jak i w rożnym wieku, przy czym w tym wypadku obowiązuje zasada nierozdzielania rodzeństwa
4. Grupy mieszane, o różnym składzie wychowanków, dobranych przypadkowo, w miarę napływu dzieci do placówki, praktycznie nie występujące w domach dziecka
Grupy koedukacyjne mają wspólne zajęcia, wspólny pokój do cichej nauki, ale oddzielne, choć znajdujące się w jednym segmencie, sypialnie.

Grupy rodzinkowe:
Są one najbardziej zbliżone do warunków naturalnych, kompensując tym samym w znacznym stopniu wartości życia rodzinnego. Dotyczą wychowanków różnej płci i w różnym wieku. Obowiązuje zasada nie rozdzielania rodzeństwa.
Grupy rodzinkowe, w których żyją dzieci w różnym wieku i obojga płci, mieszkając na terenie domu dziecka w wydzielonym mieszkaniu i spełniając różnorodne funkcje opiekuńcze, czy gospodarcze. Dzieci przebywając razem uczą się ze sobą bawić i pracować, uczą się współodpowiedzialności za całą rodzinkę. Grupie dzieci matkuje jeden lub dwóch wychowawców.

Typy rodzin:
Typologia ze względu na stopień zagrożenia:
1. Rodzina normalna
2. Rodzina wzorowa
3. Rodzina jeszcze wydolna
4. rodzina niewydolna
5. Rodzina patologiczna


Funkcja opiekuńczo – wychowawcza współczesnej rodziny:
W każdej rodzinie można wyróżnić kilka typów działań opiekuńczo – wychowawczych, które będą określały cele (kierunki):
1. Kierunek działań podstawowy – umożliwienie realizowania wszystkim członkom rodziny korzystania z niezbędnych dóbr
2. Kierunek działalności stymulacyjnej – wynika z sytuacji indywidualnych rodziny – stymulowanie aspiracji
3. Kierunek działań asekuracyjnych – wynika z uświadomienia sobie przez członków rodziny pewnych deficytów (diagnoza, badania kontrolne
4. Kierunek o charakterze kompensacyjnym – wyrównywanie wszelkich niedoborów
5. Kierunek działań ratowniczych – podejmowany, gdy są już deformacje rodzinne
Działania opiekuńczo – wychowawcze odnoszą się do całokształtu życia, natomiast ich granica przebiega po linii obiektywnych możliwości samodzielnego zaspokajania potrzeb przez jednostki lub grupy. Niezależnie od przemian rodzina stanowiła i stanowi grupę wychowawczą.
- typ więzi (osobista, pierwotna)
- stopień trwałości (międzypokoleniowa)
- wielkość grupy (mała)
- charakter członkostwa (autentyczna, nierozerwalna, dobrowolna)
- grupa otwarta (kształtuje własny model wartości, uczuć)
- instytucja wychowania naturalnego
- rodzina nadal jest grupą społeczną
- wpływy wychowawcze
1. niezamierzone - obojętne wychowawczo
2. niezamierzone - nieobojętne wychowawczo
3. zamierzone – obojętne wychowawczo
4. zamierzone – nieobojętne wychowawczo

Zadania opiekuńczo – wychowawcze rodziny w zaspokajaniu potrzeb dziecka:
1. Rozwój fizyczny
- przestrzeganie zasad higieny osobistej oraz higieny otoczenia, zwłaszcza mieszkania
- prawidłowe odżywianie, w tym higiena przygotowywania oraz spożywania posiłków
- racjonalny tryb życia, czyli właściwe dla wieku proporcje nauki, pracy, zabawy i wypoczynku z uwzględnieniem aktywności ruchowej
- ochrona przed chorobami , wypadkami i innymi czynnikami zagrożenia zdrowia
- opieka nad dzieckiem chorym oraz pomoc w przezwyciężaniu skutków chorob lub zaburzeń i funkcjonowaniu organizmu
- zapobieganie powstaniu nałogów: palenia tytoniu, picia alkoholu
2. Rozwój psychiczny
- organizowanie doświadczeń poznawczych dziecka, sprzyjających doskonaleniu spostrzegania i ćwiczeniu uwagi
- rozwijanie wyobraźni i pamięci
- stwarzanie sprzyjających warunków rozwoju mowy i myślenia
- kształtowanie wrażliwości uczuciowej, umiejętności okazywania i odwzajemniania uczuć
- ćwiczenie i hartowanie woli w tym sztuki panowania nad sobą i nieulegania trudnościom
- ochrona przed wstrząsami psychicznymi, zakłócającymi przebieg procesów psychicznych
- stwarzanie klimatu życzliwości i zaufania, wzmacniającego poczucie bezpieczeństwa i więzi uczuciowej z rodziną
3. Rozwój społeczny
- kształtowanie pozytywnej motywacji i pozytywnego stosunku do pracy, czuwając nad bezpośrednim udziałem w podejmowaniu i rzetelnym wypełnianiu zadań: w rodzinie, w szkole, w organizacji dziecięcej i w innych kręgach środowiskowych
- zapewnienie dziecku przygotowania zawodowego do pracy zgodnie ze zdolnościami, zainteresowaniami i rzeczywistymi możliwościami
- rozwijanie umiejętności współdziałania oraz gotowości pomocy innym
- wdrażanie do społecznej dyscypliny i odpowiedzialności za przestrzeganie obowiązujących w społeczeństwie praw
- ćwiczenie w dokonywaniu obiektywnej i krytycznej oceny postępowania własnego i postępowania innych
- zaszczepienie wzorów życia rodzinnego zgodnych a potrzebami współczesnej rodziny, w tym równego udziału dziewcząt i chłopców w pracach domowych
4. Rozwój kulturalny
- bierne spożytkowanie dóbr kultury już wytworzonych w różnych dziedzinach jak: literatura, film, teatr, taniec, muzyka, plastyka, fotografika itp.
- Korzystanie czynne, uczestniczenie w działalności zespołów artystycznych, sportowych, turystycznych oraz w pracy różnych kół zainteresowań
- Współudział w tworzeniu dóbr kultury w różnych dziedzinach jak w plastyce, próby pisarskie, kompozycje, inscenizacje, modelarstwo itp.

Kryteria podziału rodzin (czynniki):
1. Czynniki ekonomiczno – społeczne
2. Czynniki kulturalne
3. Czynniki psychospołeczne


Rodzina normalna:
Między członkami rodziny powinny być jasne i zdecydowane relacje. Nie należy mieć przed sobą tematów tabu i czegokolwiek przed sobą ukrywać. Ważna jest szczerość i umiejętność rozmowy o problemach, niepowodzeniach, smutkach i troskach. I odwrotnie - razem powinniśmy cieszyć się ze wspólnego szczęścia. Rodzina powinna obdarzać siebie zaufaniem i wyrozumiałością.
Rodziny można podzielić na: normalne, wzorowe, wydolne wychowawczo i patologiczne. W rodzinie normalnej wspólnie rozwiązuje się problemy oraz zapobiega im, cieszy się ze szczęścia drugiej osoby. Rodzina wzorowa oprócz tego dąży do podnoszenia poziomu w nauczaniu, wychowaniu. Rodzina wydolna wychowawczo to ta, która jeszcze nie potrzebuje pomocy finansowej państwa, radzi sobie w miarę swoich możliwości, ale w której relacje między jej członkami są zaburzone. W rodzinie patologicznej występuje trwały rozpad pożycia i więzi emocjonalnej. Warto przypomnieć, że rodzice i małżonkowie w każdej z tych rodzin są wzorem dla swoich dzieci.
Każda normalnie funkcjonująca rodzina potrzebuje więzi, kontaktu emocjonalnego, bezpieczeństwa, wzajemnego wspierania się, miłości, akceptacji i szacunku, okazywania uczuć i zaufania. Ważna jest również potrzeba wypoczynku i rekreacji, czyli wspólne spędzanie czasu, oderwanie się od codzienności, poprzez np. chodzenie na spacery, wyjazdy w wolnej chwili za miasto.

Przemoc wobec dziecka:
„..każde zamierzone i niezamierzone działanie osoby dorosłej, społeczeństwa lub państwa, które ujemnie wpływa na zdrowie, rozwój fizyczny lub psychospołeczny dziecka..” (wg. WHO)

Czynniki krzywdzenia dziecka w rodzinie, przyczyny przemocy:
*Tkwiące w osobie dopuszczającej się przemocy:
1. Doświadczenia wczesnego dzieciństwa
2. Czynniki okołoporodowe (np. dziecko niechciane)
3. Nieprzystosowanie społeczne
*Czynniki, które występują w mikrosystemie rodziny:
1. Problem dziecka z innego małżeństwa
2. Wątki materialne
3. Patologie rodzinne
4. Wielodzietność rodziny
5. Stosunek kobiet do swoich dzieci (zbytni liberalizm dla syna)
6. Pozycja społeczna rodziców
*Te, które tkwią w exosystemie (tzn. krąg znajomych):
1. Izolacja rodziny od środowiska i znajomych
2. Problem nieumiejętności korzystania z różnych form profilaktyki i pomocy środowiskowej
*Czynniki w makrosystemie:
1. Postawy rodziców wobec karania wykreowane przez media

Formy pomocy dzieciom krzywdzonym:
Działania interwencyjne:
- zapewnienie wsparcia emocjonalnego i poczucia bezpieczeństwa
- NIEBIESKA LINIA (od 3 lipca 1995)
- Uniemożliwienie dalszego krzywdzenia dziecka i udzielenie mu pierwszej pomocy
Działania terapeutyczno – lecznicze:
- zminimalizowanie i usunięcie doznanych urazów i krzywd
- ośrodki interwencji kryzysowej z funkcją terapeutyczną (np. Wojewódzki Ośrodek Interwencji Kryzysowej w Krakowie – 1991, pierwszy w Polsce)
Działalność profilaktyczna:
- pierwotna – dotycząca przemocy wobec dziecka wiąże się z promowaniem zdrowia, poprawą samopoczucia społecznego oraz eliminowaniem patologii społecznej, która wiąże się z przemocą w rodzinie
- wtórna – ma na celu wczesne wykrycie objawów maltretowania dziecka, zanim ujawnią się poważne lub trwałe zmiany
- trzeciorzędowa – ma na celu uchronienie dziecka przed kolejnym wykorzystaniem; w razie potrzeby dziecko należy umieścić w szpitalu, ośrodku wychowawczym, podjąć terapię rodziny