Polityka ludnościowa i rodzinna

POLITYKA RODZINNA:

Ojciec Święty Jan Paweł II wielokrotnie w swym nauczaniu akcentuje ogromne znaczenie rodziny, ukazując z jednej strony jej doniosłą rolę spełnianą wobec każdego człowieka jako osoby oraz w stosunku do społeczeństw, narodów i państw, a z drugiej strony — właściwe stanowisko, które owe wielkie zbiorowości ludzkie winny zajmować wobec tej najmniejszej, ale zarazem najważniejszej i podstawowej komórki społecznej i wspólnoty osób, jaką jest rodzina. Jednym ze znamiennych Przejawów takiego stosunku Papieża do rodziny jest zawarte w Jego encyklice „Evangelium vitae” stwierdzenie, że Polityka rodzinna musi być filarem i motorem wszelkiej polityki społecznej.

Po raz pierwszy termin "polityka rodzinna" został użyty w toczących się w Europie w latach czterdziestych dyskusjach nad polityką społeczną, natomiast pierwsze działania, których adresatem była rodzina, podjęte zostały we Francji i w Szwecji już pod koniec XIX wieku. Według powszechnie przyjętej definicji polityka rodzinna to całokształt norm prawnych, działań i środków uruchamianych przez państwo w celu stworzenia odpowiednich warunków życia dla rodziny; jej powstania

RODZINA powszechnie uważana jest za podstawową komórkę społeczeństwa będącą najstarszą i najbardziej trwałą formą współżycia ludzi. Wśród licznych definicji rodziny, jakie występują w literaturze nauk społecznych przeważa to określające rodzinę jako zbiorowość ludzi, grupę społeczną powiązaną ze sobą więzią emocjonalną, prawną, pokrewieństwa, powinowactwa, adopcji. Kathenn Newland jest zdania, że: ,,Rodziny istnieją we wszystkich społecznościach ludzkich po to, by płodzić i wychowywać potomstwo i w ten sposób zapewnić przetrwanie danej grupy. Nie ma innej instytucji, która okazałaby się zdolna do zapewnienia takiej osobistej, zindywidualizowanej opieki i ochrony, jaką potrafią dawać sobie nawzajem członkowie rodziny. W wielu społeczeństwach rodzina stanowi przy tym również podstawową komórkę ekonomiczną (produkcyjną), lecz nawet i wtedy, gdy rynek przejmuje znaczną część gospodarczej działalności komórki rodziny i tak utrzymują się funkcje bytowe (utrzymanie), żywienie, wychowanie”

Szczególny wpływ na zmiany w strukturze rodziny, na realizowane funkcje społeczne oraz na zmiany w strukturze potrzeb rodziny wywarły: przedłużenie przeciętnego okresu trwania życia ludzkiego, wzrost liczby osób starszych, wzrost zatrudnienia kobiet, zmiany w budżecie czasu wolnego rodziny, zmiany w charakterze stosunków sąsiedzkich.
Zanik produkcyjnej funkcji„rodziny. Rodzina uzyskuje, środki utrzymania z pracy najemnej wykonywanej w pozarodzinnych zakładach pracy.
Zanik rodzin wielopokoleniowych (rodzina wielopokoleniowa staje się rodziną małą tj. dwupokoleniową, oddaloną fizycznie i psychicznie od członków rodziny). Jest to wynik migracji ze wsi do miasta (w XVIII w. 85% ludzi żyło na wsi, dzisiaj - 20%). Następuje zanik bezpośredniej więzi międzypokoleniowej.

Rodzina nie jest zdolna przygotować swych dzieci do pracy zawodowej.
Rodzina realizuje funkcję prokreacji, ekonomiczną, w mniejszym zakresie -opiekuńczą i rekreacyjną.
Mało skutecznie realizuje funkcję wychowawczą. Funkcję tą przekazano szkole i Kościołowi.
Rodzina ośrodkiem dziedziczenia religii: chrzest, I komunia, ślub kościelny, codzienny pacierz, posty, coniedzielne msze św. RODZINA POD OCHRONĄ PRAWA „Małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny, rodzina, macierzyństwo i rodzicielstwo znajduj ą się pod ochroną! opieką Rzeczypospolitej Polskiej" (Art 18 - Konstytucja RP, 1997 r.)
Prawne aspekty funkcjonowania rodziny określa „Kodeks rodzinny i opiekuńczy". Opiera się na czterech głównych zasadach: trwałości małżeństwa, równouprawnienia małżonków, ochrony dziecka, wzajemnej pomocy członków rodziny.

Kodeks rodzinny i opiekuńczy" składa się z trzech części:
Część I: poświęcona małżeństwu, określa: warunki i sposób zawierania małżeństwa, które stanowi wstępne stadium założenia rodziny; określa prawa i obowiązki małżeńskie, stosunki majątkowe między małżonkami oraz formy ustania małżeństwa.
Część II: dotyczy pokrewieństwa i określa: zasady ustalania ojcostwa, stosunki między rodzicami a dziećmi, zasady adopcji oraz obowiązki alimentacyjne.
Część III: reguluje sprawy opieki i kurateli. Określa sprawy opieki nad dziećmi nie mającymi dostatecznej pieczy rodzicielskiej oraz opieki nad ubezwłasnowolnionymi członkami rodziny.

Fazy rozwojowe rodziny:
I faza - od zawarcia małżeństwa do urodzenia się pierwszego dziecka.
II faza - okres powiększania się rodziny - trwa do urodzenia ostatniego.
III faza - trwa od urodzenia ostatniego dziecka do chwili wyjścia z domu najstarszego (okres stabilizacji liczebności rodziny).
IV faza - okres zmniejszania się rodziny wskutek wychodzenia z domu poszczególnych dzieci.
V faza - okres od wyjścia z domu wszystkich dzieci do odejścia jednego z małżonków

W zależności od epoki historycznej, ogólnego poziomu cywilizacyjnego, uwarunkowań społeczno-ekonomicznych mamy do czynienia z różnorodnymi typami rodzin. Najbardziej rozpowszechniony jest podział na:
1. Rodzinę pełną i niepełną. Rodzina pełna składa się z rodziców, dzieci, a o rodzinie niepełnej mówimy albo przed narodzeniem pierwszego dziecka, albo w przypadku braku jednego z rodziców.
2. Rodzinę mała (nuklearną) i wielką (wielopokoleniową). Rodzina mała składa się z rodziców i dzieci, a rodzinę wielką tworzą co najmniej trzy pokolenia.
3. Rodzinę patrylinearną i matrylinearną. W rodzinie patrylinearnej dominująca, ze względu na włączenie dziecka do rodu i dziedziczenie pozycji społecznej- jest rola ojca, a w rodzinie matrylinearnej- matki
4. Rodzinę patrylokalną i matrylokalną. W rodzinie patrylokalnej nowo zawarte małżeństwo przechodzi (zamieszkuje) do grupy (wspólnoty) lokalnej męża, w rodzinie matrylokalnej – żony.
W warunkach intensywnego rozwoju społeczno-gospodarczego i intensyfikacji procesów urbanizacyjnych w społeczeństwach uprzemysłowionych zaczyna dominować typ rodziny małej, w której zanika typowy podział ról na męskie i kobiece. Coraz częściej spotyka się rodziny partnerskie, egalitarne. Socjologowie amerykańscy piszą o nowym typie rodziny, jaki coraz wyraźniej zaznacza się w tym społeczeństwie. Z uwagi na niezwykle wysoką stopę rozwodów w USA często dochodzi do wspólnego przebywania i utrzymywania się członków wielu rodzin nuklearnych spowinowaconych i spokrewnionych poprzez byłe żony lub byłych mężów. Wielokrotnie, pomimo minimalnego stopnia pokrewieństwa osoby te łączy silna więź wspólnoty rodzinnej.

PROGRAM POLITYKI RODZINNEJ:
Przyjęty przez Radę Ministrów program polityki rodzinnej zakłada stworzenie systemu zasiłków na rzecz rodziny zarówno pieniężnych, jak i rzeczowych. Jego charakterystyczną cechą jest pomoc skierowana w pierwszym rzędzie do rodzin najuboższych, niepełnych, z osobami niepełnosprawnymi czy tez dysfunkcyjnymi.
Pomoc ta będzie realizowana poprzez przyznawanie zasiłków pieniężnych i rzeczowych, wyprawek dla niemowląt, wyprawek szkolnych czy posiłków dla dzieci. Przewidziano m.in. zwiększenie zasiłku rodzinnego przyznawanego na dzieci niepełnosprawne oraz zróżnicowanie wysokości zasiłku pielęgnacyjnego w zależności od stopnia upośledzenia dziecka. Postuluje się także wprowadzenie renty socjalnej dla tych rodziców, którzy nie mogli podjąć pracy, ponieważ opiekowali się dziećmi niepełnosprawnymi. Rząd zgodził się ponadto, że w nowym systemie ubezpieczeń społecznych okres wychowywania dziecka powinien być zaliczany jako okres składkowy, co wpłynie dodatnio na wysokość przyszłej emerytury. Program rządowy na rzecz rodziny przewiduje także wspieranie rodziców w wychowywaniu dzieci poprzez stworzenie dostępnego dla wszystkich systemu opieki przedszkolnej.

Polityka społeczna wobec rodziny to działalność mająca na celu wyrównywanie nieuzasadnionych i niezawinionych różnic socjalnych między rodzinami, tworzenie rodzinom równych szans rozwoju, pomoc rodzinom, które na pewnym etapie swojego życia stają się bezradne i marginalizowane (rodziny dotknięte klęskami żywiołowy, rodziny bezrobotnych, rodziny niepełne, rodziny patologiczne, wielodzietne).

POLITYKA LUDNOŚCIOWA:
Jest fragmentem polityki społecznej wyodrębnionym ze względu na kryteria przedmiotowe, wyrażającym i urzeczywistniającym solidarną troskę wszystkich podmiotów życia zbiorowego o zabezpieczenie biologicznej egzystencji społeczeństwa. Do polityki ludnościowej zalicza się zespół wewnętrznie spójnych przedsięwzięć, które zmierzają do wywołania pożądanych zmian w stanie, strukturze i rozmieszczeniu ludności oraz do wspomagania małżonków w podejmowaniu i realizacji ich wolnych decyzji rodzicielskich. Politykę ludnościową współtworzą wszyscy obywatele razem z władzami administracyjnymi, opierając ją na tym samym systemie aksjologicznym, który konstytuuje racjonalną politykę społeczną, a więc na działaniach służących bezpośrednio dobru wspólnemu wchodzących w skład społeczeństwa osób. Polityka ludnościowa stanowi konkretyzację określonej polityki społecznej i tylko przez jej pryzmat daje się interpretować oraz oceniać. Wartością nadrzędną personalistycznej polityki ludnościowej jest człowiek. Dlatego dąży do stwarzania optymalnych warunków dla rozwoju osób i tworzonych przez nie wspólnot podstawowych. Bezwzględna i niezmienna wartość ludzkiej osoby nie podlega pomniejszeniu czy zwiększeniu w poszczególnych fazach jej biologicznego i psychospołecznego rozwoju, ani nie zmienia się pod wpływem przeobrażeń makrostrukturalnych.


LUDNOŚCIĄ(populacją) – w szerokim znaczeniu – nazywamy ogół mieszkańców określonego terytorium. Współcześnie obliczenia dotyczące liczby ludności opierają się na wynikach ludnościowych spisów powszechnych oraz szacunkach prowadzonych według wskaźnika gęstości zaludnienia. Wskaźnik ten jest obliczany jako iloraz liczby mieszkańców przez powierzchnię terytorium, na którym zamieszkują. Wartość współczynnika zazwyczaj bywa wyrażana w osobach na kilometr kwadratowy albo na hektar. Należy zaznaczyć, że powierzchnia terytorium poszczególnych krajów bardzo często obejmuje powierzchnię rzek, jezior, stref górskich czy pustynnych nie nadających się do zasiedlenia.
Opracowana przez ekspertów skala gęstości oparta jest na dwóch elementach: aktualnym poziomie gęstości zaludnienia oraz trendzie rozwojowym jej parametrów.

Rozróżnia się cztery grupy krajów: o niskiej, rosnącej w tempie umiarkowanym gęstości zaludnienia; o niskiej, szybko rosnącej gęstości zaludnienia; o wysokiej, rosnącej w tempie umiarkowanym gęstości zaludnienia; o wysokiej, szybko rosnącej gęstości zaludnienia.
Najpełniejszym źródłem informacji o ludności są dane Narodowych Spisów Powszechnych. W zależności od przyjętych założeń możemy mieć do czynienia z następującymi rodzajami spisów ludnościowych:
- powszechny (imienny lub sumaryczny),
- ewidencyjny,
- reprezentacyjny (mikrospis),
- próbny.

MODELOWE TYPY STRUKTUR WIEKU:
struktura progresywna (rozwojowej) jej cecha charakterystyczną jest jej klasyczny kształt piramidy, której szeroka podstawa informuje o licznych rocznikach dzieci i młodzieży. Piramida ta zwęża się ku górze z uwagi na wymieranie pokoleń ludzi starszych. Tego typu struktura występuje w krajach charakteryzujących się ,,eksplozją demograficzną’’

Struktura zastojowa (stacjonarna) obrazuje sytuację wymienialności pokoleń. Zbliżone co do wartości wskaźniki urodzeń i zgonów przesądzają o zerowym przyroście naturalnym i tendencji do starzenia się populacji. Taki kształt piramidy zalecany jest przez wielu demografów dla celów polityki ludnościowej. Występująca w tych warunkach pewność procesów prognozowania ma umożliwiać skuteczne planowanie społeczne i gospodarcze oraz najbardziej racjonalne wykorzystanie infrastruktury społecznej i gospodarczej.

Struktura regresywna obrazuje typ ludności starej oraz zawiera niebezpieczeństwo depopulacji. Struktura tego typu jest charakterystyczna dla wielu prymitywnych społeczności plemiennych czy rodowych, odległych obszarów etnograficznych zagrożonych wymarciem substancji biologicznej narodu.

POLITYKA LUDNOŚCIOWA (zwana także polityką demograficzna lub populacyjną)państwa jest rozumiana jako ogół świadomych przedsięwzięć mających na celu wywołanie określonych zmian w stanie, strukturze i ruchu ludności. W węższym zakresie bywa ograniczana do kształtowania reprodukcji ludności, natomiast w szerokim podejmuje zagadnienia regulacji stosunków społecznych i ekonomicznych wpływających samoistnie na procesy demograficzne. Realizacja programu polityki ludnościowej zakłada dostosowanie jej programu do ulegającej transformacji sytuacji demograficznej, politycznej, społecznej i ekonomicznej obszaru, którego dotyczy. O świadomej polityce ludnościowej możemy mówić wtedy, kiedy zawiera ona następujące elementy: współuczestnictwo i współodpowiedzialność państwa oraz jego instytucji w realizacji programu; popularyzacja lub negacja określonego modelu wielkości rodziny; legalizacja lub zakaz przerywania ciąży; istnienie systemu pozytywnych lub negatywnych przywilejów premii i innych bodźców związanych z zachowaniem prokreacyjnym kobiety lub rodziny.

Za właściwy uznaje się taki program polityki ludnościowej, który uwzględnia następujące zasady: zgodność z wymogami stawianymi naukowej precyzji; akomodacja do okoliczności czasu i miejsca; realność strony finansowej i organizacyjnej; zbieżność z interesami obywateli.

W literaturze wyróżnia się najczęściej następującą klasyfikację polityki ludnościowej:
- pronatalistyczna, antynatalistyczna i neutralna,
- ludnościowa aktywna i bierna,
- bezpośrednia i pośrednia,
- restrykcyjna i propulsywna,
- prewencyjna i interwencyjna,
- ilościowa i jakościowa


BIBLIOGRAFIA:

1. Balcerzak-Paradowska B. „Rodzina i polityka rodzinna na przełomie wieków”
Warszawa 2004
2. Frąckiewicz L. „Polityka społeczna” Katowice 1999
3. Frąckiewicz L. „Proces starzenia się społeczeństwa i jego wyzwania dla polityki społecznej” Katowice 2002
4. Frączkiewicz-Wronka A. i Zrałek M. (red.) „Polityka społeczna” Katowice 2000
5. „Polityka społeczna” (miesięcznik) nr 4/2002