Polityka społeczna

Jest to działalność praktyczna rządu, skupiająca się na rozwiązywaniu problemów społecznych - dotyczących wielkich grup społ., wyróżnionych na podstawie struktury społecznej, demograficznej, przestrzennej itd.
Problemy te, to: bezrobocie, ubóstwo, marginalizacja.
Jest to problematyka b. trudna, nawet w najbogatszych krajach istnieją poważne trudności z usunięciem sfery ubóstwa, marginalizacji.
Pomoc społeczna jest instytucją, wbudowaną w strukturę polityki społecznej, stworzoną po to, by rozwiązywać problemy jednostek (nie mylić polityki społecznej z pomocą społeczną, ponieważ nie są to pojęcia tożsame, a tym, że są często mylone pani się bardzo denerwuje!;).
Celem polityki społecznej jest wpływanie na kształt ładu społecznego - zasad, budujących porządek społeczny.
PS istnieje od zawsze. W starożytnych państwach istniała w pewnych formach – starcy byli cenieni i honorowani jako skarbnica doświadczeń (gdy w innych np. - eliminowani)
Rozwój kapitalizmu miał ważne konsekwencje dla kształtowania struktury społecznej:
- ogromna liczba pracowników przybyła do przemysłu ze wsi
W związku z tym, pojawiły się w aglomeracjach miejskich problemy, z którymi w społecznościach lokalnych dotąd radzono sobie– opieka nad starcami, chorymi, bezdomnymi. Parafie dostawały dziesięcinę, za którą zobowiązane były otaczać opieką tych , którzy tego potrzebowali.
W XIX w. w związku z dynamicznym rozwojem przemysłu , zatrudniającego ogromne rzesze kobiet, mężczyzn, dzieci, pojawił się na wielką skalę problem inwalidów bez środków utrzymania, ogromnych mas „odpadków ludzkich”. Zachodziła konieczność załatwienia tych spraw w nowy sposób, instytucje wyznaniowe w tej skali już nie wystarczały.
Pojawiać zaczęły się różne regulacje, nawet w najbardziej liberalnych krajach, dotyczące OCHRONY
PRACY:
- wieku dopuszczenia do pracy – z czasem podnoszonego:
W 1839 r. - zakaz zatrudniania dzieci poniżej 9 roku życia
W II poł. XIX – poniżej 12 roku życia w różnych krajach
(obecnie – w UE –15 lat, Polska – 16)
-czasu pracy – z czasem ograniczanego. Postulat ośmiogodzinnego czasu pracy pojawił się pod koniec XIX w.
-warunków pracy – wyłączanie dzieci i kobiet z wykonywania pewnych czynności np. pracy pod ziemią (najpierw dzieci, potem kobiety – w ZSRR jeszcze w
l. 50 –tych kobiety pracowały w ten sposób); niedopuszczanie do zatrudnienia w warunkach narażenia zdrowia i życia. Ograniczenia w zasadach dotyczących pracy kobiet służyć mają dobru ogółu – np. wykluczenie pracy na stanowiskach, zagrażających prokreacji.
-kształtowanie wynagrodzenia za pracę – wiek XIX był czasem ogromnego przyrostu bogactwa i równocześnie biedy.
Wartość wynagrodzenia pracownika miała odpowiadać wartości chleba, który miał dostarczyć odpowiedniej liczby kalorii – takie były pierwsze regulacje.
Potem pojawiają się regulacje, dotyczące płacy najniższej – robotnik musi uzyskać tyle, żeby samemu się utrzymać i wychować swojego następcę (A. Smith „O bogactwie narodów” 1776 r.)
1891 – papież Leon XIII: encyklika Rerum Novarum,
po raz pierwszy formułująca naukę społeczną Kościoła. Zawiera koncepcję „płacy rodzinnej”, która powinna wystarczyć na jedzenie, ubranie, wychowanie, świętowanie wg zwyczaju – na utrzymanie rodziny.
(W innych ujęciach – PŁACA RODZINNA to wynagrodzenie godziwe, opisywana także w Europejskiej Karcie Społecznej.
W Europejskim Kodeksie Zabezpieczenia Społecznego http://www.ips.uw.edu.pl/serwis/ekzs.htm zapisano, że wynagrodzenie godziwe ma wystarczyć na utrzymanie typowej rodziny: żony i dwojga dzieci.)
Powoływano do życia instytucje, które miały za zadanie przestrzeganie zasad, dotyczących pracy- państwowe, po to, by nie były zmuszone do generowania dochodu.
Polska: Państwowa Inspekcja Pracy powołana została dekretem o urządzeniu i działalności inspekcji pracy, podpisanym przez Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego dnia 3 stycznia 1919 roku. W artykule 1 stanowił, że inspekcja pracy nadzoruje stosowanie prawa o ochronie pracy we wszystkich dziedzinach pracy najemnej.
25 stycznia 1919 roku odbyła się w Paryżu Konferencja Warunków Pokojowych, powołana przez Najwyższą Radę Sprzymierzonych.
Konferencja ta wyłoniła spośród swego grona Komisję Międzynarodowego Ustawodawstwa Pracy, która rozpoczęła obrady 1 lutego 1919 roku.
W skład Komisji weszli przedstawiciele pięciu wielkich mocarstw: Stanów Zjednoczonych, Imperium Brytyjskiego, Francji, Włoch i Japonii, oraz przedstawiciele czterech państw: Belgii, Czechosłowacji, Kuby i Polski.
Do lat 90-tych XIX w. - praca nawet 12 godzin/dobę, bez wypoczynku niedzielnego. Dopiero w 1891 r. w Rerum Novarum pojawia się zapis o prawie do wypoczynku neidzielnego.
Anglicy na początku XX w. Wprowadzają wolne soboty – „angielska sobota”.
Zmiany wprowadzano stopniowo – stopniowo skracano czas pracy – 6 dni po 8 godzin=48 godzin tygodniowo, potem coraz krócej, a obecnie w UE 34-36.
Robiono to ze względu na:
1. efektywność pracy – przemęczony pracownik jest mniej wydajny, spada poziom bezpieczeństwa, a także ze wzgl. na
2. rozwój technologiczny – jest coraz mnie pracy, trzeba się nią dzielić.
W XIX w. pojawia się poza państwem nowy pomiot, którego celem jest ochrona praw pracowniczych. W całej Europie powstają związki zawodowe. Walczą one o prawo do strajku, wynagrodzenia, przestrzegania norm, wymiar czasu pracy, respektowanie zdania pracowników.Początkowo działały w ukryciu, przynależność do nich karano śmiercią. Najpełniej rozwinęły się w Anglii (wg podobnego pomysłu ukształtowała się Solidarność – nawet nie tyle była to świadoma inspiracja, co zbieżność przemyśleń – podział struktur na branżowe i terytorialne). Związki zaw. spełniły ogromną rolę jako podmiot, który bardzo przyczynił się do zmiany warunków pracy – w XIX w. pojawiło się prawo do strajku, czynnie potem wykorzystywane. Aby ogłosić strajk, trzeba było uzyskać zgodę wszystkich członków zw. zaw. W praktyce ogłaszano strajk wtedy, gdy była szanse na jego wygranie, nie próbowano interwencji typu uzyskanie wyższych pensji u bankrutującego właściciela. Gdy strajk się nie powiódł, wynagrodzenie musiał wypłacić związek. Istniał obowiązek znacznie wcześniejszego uprzedzania o strajku. Rola związków zaw. To zapobieganie niepokojom w stosunku pracy, nieskoordynowanym wystąpieniom, prowadzenie negocjacji, zapobieganie konfliktom. W przypadku sporu powoływane są komisje trójstronne: pracownicy, państwo, pracodawcy. Komisje te mają uzyskać konsensus, odpowiadający obu stronom.
Druga poza ochroną pracy ważną dziedziną, którą zajmuje się polityka społeczna są UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE. Jest to system, który tworzył się przez bardzo wiele wieków. Już w XIV w. w górnictwie istniały „spółki brackie” – gdy ktoś ulegał wypadkowi, dostarczały środków utrzymania rodzinie. Później, w XIX w. zaczęto zbierać środki na takie okoliczności, jak choroba (starość, inwalidztwo), bezrobocie itd. – wspierano tych, którzy mieli kłopoty. Inicjatywy te szybko wygasały, gdy pojawiało się masowe bezrobocie. 17.11.1881 – Otton Bismarck wydaje cesarskie orędzie, w którym ustanawia ubezpieczenia społeczne. Zaczęto wprowadzać je w życie od 1883 r., zaczynając od ubezpieczeń chorobowych.. Powstają kasy chorych. 1885 – wprowadzone zostaje ubezpieczenie od wypadków przy pracy i chorób zawodowych. 1887 – 9 - ubezpieczenia od trzech ryzyk: inwalidztwa, starości, śmierci żywiciela rodziny (ubezpieczenia emerytalno – rentowe). 1911 – ubezpieczenia od bezrobocia. 1995 (?) – ubezpieczenia pielęgnacyjne, od niesamodzielności życiowej, z myślą o ludziach starych, niepełnosprawnych, stworzone, by nie mnożyć domów opieki społecznej – im dłużej człowiek może funkcjonować w swoim domu, tym lepiej – bardziej humanitarnie, taniej, bardziej racjonalnie (dają pracę dla innych).
Niemieckie ubezpieczenia opierają się na 5 zasadach:
Co prawda:
1. PRZYMUSOWE - wszystkie są obowiązkowe, ponieważ ludzie nie biorą pod uwagę, ze w ich szczęśliwym życiu mogą zajść niekorzystne zmiany
2. POWSZECHNE – rozłożenie ryzyka na jak największą liczbę jednostek, by składka była jak najniższa – najwięcej chorują dzieci, niepełnosprawni, starzy. Początkowo ubezpieczeniami objęci byli tylko robotnicy, pracownicy umysłowi od 1911
3. PUBLICZNE - nie mają działać dla zysku, środków, które się uzyska nie można inwestować
Ale za to:
4. GWARANTOWANE – gwarantem jest państwo
5. ROSZCZENIOWE – nie trzeba samemu uzasadniać uprawnień, warunkowane są one prawnie – zawsze można się od każdej decyzji odwołać do sądu
ZASADY:
-ochrona praw nabytych – gwarantująca bezpieczeństwo socjalne
-ochrona parw w trakcie nabywania –prawo nabywane jest w określonej prawnie chwili i od tej chwili obowiązuje, nie wolno tego zmieniać.
System ten ma budować zaufanie obywatela do państwa, do prawidłowego działania jego organów.
Wykład II
Definicja polityki społecznej wg Krzeczkowskiego:
Jest to celowa działalność państwa i innych podmiotów publicznych, skierowana na zmiany w strukturze społ.
Jest to działalność PRAKTYCZNA
Istnieje także drugie rozumienie PS, jako NAUKI, zajmującej się badaniem zmian, jakie zachodzą w strukturze społecznej pod wpływem celowej działalności państwa i innych podmiotów publicznych (partii, związków, stowarzyszeń). PS zajmuje się stanem obecnym i czynnikami, jakie powodowały zmiany, wpłynęły na obecny stan struktury społecznej. PS bada także środki przeprowadzania tych zmian. W takim przypadku posługiwać się musi wartościowaniem (oceną, który środek jest bardziej, który mniej skuteczny). Gdy dokonujemy wartościowania środków, dokonujemy też wartościowania celów. PS bada zmiany społeczne CELOWE, takie, które zostały zamierzone, zaszły w strukturze społecznej na skutek działania określonych podmiotów. (- Socjologia bada zmiany społeczne _spontaniczne_) Interesuje nas w PS, jakie zmiany w strukturze społecznej wywoła celowe działanie podmiotów publicznych. Poza zmianami celowymi, zachodzą też żywiołowe, związane z działaniem np. wolnego rynku.
ŚRODKI, czyli za pomocą czego wywoływane są zmiany.
- ekonomiczne
- prawne
- instytucje
- kadry
- system edukacyjny(stworzony dla rozwoju samej dziedziny, jak i kształcenia obywateli, by umieli dokonywać np. politycznych wyborów, korzystnych dla dobra społecznego)
Ocena środka – pod kątem założonego celu. Projektujemy środki takie, jakie pozwolą osiągnąć dokładnie określony cel
ZAKRES PODMIOTOWY PS – kim się zajmuje
PS zajmuje się projektowaniem zmian systemowych, dotyczących dużych grup społecznych, wyróżnianych ze względu na ich cechy – ekonomiczne, demograficzne itd., np. mieszkańców wsi, młodzieży itd. Nie zajmuje się rozwiązywaniem problemów jednostek. Np. w obrębie zainteresowań polityki społecznej:
*Polityka ludnościowa – działanie nastawione na zmiany w strukturze i stanie ludności
*Polityka społeczna wobec rodziny – (rodzina powstaje z chwilą urodzenia się dziecka)
Funkcje rodziny:
- prokreacyjne
- opiekuńcze
- wychowawcze
- ekonomiczne
Jeżeli rodzina nie radzi sobie w jakiejś dziedzinie, wspomagają ją instytucje (gorzej i drożej)
*Polityka społeczna wobec pewnych kategorii społecznych:
- mniejszości
- imigrantów
- ubogich na wsi
*Polityka społeczna zajmująca się kształtowaniem dochodów ludności, warunkami bytu. W Polsce – 664 dochodu netto (rozporządzalnego). Na typ konsumpcji można wpływać polityką cenową, podatkową – np. konsumpcja pożądana – książki, niepożądana – alkohol.
*Problematyka ubóstwa
*Problematyka zatrudnienia i ochrony pracy (sprzyjanie tworzeniu miejsc pracy)
*Zabezpieczenie społeczne – każdy, kto znajduje się w trudnej sytuacji, powinien otrzymać pomoc
*Kształtowanie ładu społecznego
Rysik historyczny: Początkowo kwestia społeczna dotyczyła tylko robotników, póżniej jej zasięg się rozszerzył. Pierwsze w Europie reformy wprowadzono w Anglii – „Prawo Ubogich” – Poor Law – r.1601. Było to prawo bardzo restrykcyjne, doprowadziło do zamykania ubogich w domach pracy, w istocie bardziej przypominających więzienia. Potem wprowadzono drugie – New Poor Law (1834), które miało służyć zdyscyplinowaniu siły roboczej, koniecznemu, aby sprostać wymogom rewolucji przemysłowej i zapobiec dalszemu wzrostowi kosztów pomocy osobom ubogim. Ustawa o Ubogich z 1834r. zmniejszyła autonomię i odpowiedzialność gminy za opiekę nad najuboższymi, wprowadziła centralizację pomocy, ograniczyła zakres pomocy dla ubogich do domów pracy ( workhouse ). Ponadto ustawa miała przyczynić się do podniesienia etyki pracy, tworząc atrakcyjniejsze warunki najmniej zarabiającym robotnikom niż zdolnym do pracy, ale korzystającym z pomocy społecznej, którym przysługiwały mniejsze uprawnienia ( less eligibility ). Główną rolę w pomocy ubogim odgrywało Towarzystwo Organizacji Dobroczynności ( Charity Organisation Society ) powstałe w 1869r., organizacja prekursorska w zakresie wdrażania naukowych podstaw diagnozy socjalnej. Nazwiska: A. Smith „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów” 1786 – mówi w niej o konieczności interwencji państwa w procesy gospodarcze, w ustanawianie płac robotniczych. Wg niego płaca musi wystarczyć na wychowanie następcy robotnika. Keynes – 1936 – mówił o konieczności szerokiej interwencji państwa w pobudzanie zatrudnienia, subwencji na tworzenie miejsc pracy, robót publicznych. Teoria ta pojawia się w dobie Wielkiego Kryzysu i ma wpływ na kształtowanie polityki państwa. William Beveridge – ang. urzędnik, powołany do stworzenia programu, mającego na celu doprowadzenie do poważnych zmian w sytuacji społecznej Anglii. Zajmował się oświatą, zdroweim, pomocą społeczną, mieszkalnictwem. W 1942 r. powołany komitet Beveridge’a, po to, by wyzwolić Anglie z 5 plag społecznych: ubóstwa, brudu, ciemnoty, bezrobocia, nędzy mieszkaniowej. W 1946 r. wprowadza się ubezpieczenia społeczne, finansowane z dwóch źródeł: podatków i składek. 1948 – szeroka ustawa o pomocy społecznej, tworząca sieć bezpieczeństwa społecznego. 1944 – ustawa o oświacie, prowadza się obowiązek szkolny, państwowe szkoły. 1947 – ustawa o narodowej ochronie zdrowia: powszechnie dostępnej i finansowanej z budżetu. Pojawia się program budownictwa socjalnego, dostępnego dla średniozamożnych. Koncepcja liberalna: Anglia, USA, ale nawet tam nie obyło się bez interwencji państwa, dla ograniczenia kosztów rozwoju społecznego (ochrona kobiet, dzieci). Gospodarka nie może dostarczać kosztów społecznych, tzn. nie można np. zatrudniać za płace poniżej kosztów utrzymania, bo potem trzeba do tego dopłacać. Niemcy– silna rola państwa, ubezpieczenia od wszelkich ryzyk, nie indywidualne, a rodziny. Zasady:
1. Dobra wspólnego
2. Subsydiarności – wyższe podmioty nie mogą zastępować niższych w ich funkcjach, ale mają tworzyć odpowiednie warunki dla ich funkcjonowania. Zasada subsydiarności jest podstawową zasadą niemieckiego systemu ubezpieczeń.
3. Wzajemności i sprawiedliwości
System gospodarczy musi służyć realizacji celów społecznych:
- bezpieczeństwa socjalnego,
- sprawiedliwości społecznej i
- postępu społecznego.
Naczelny cel – stworzenie warunków wolnego funkcjonowania gospodarczego.
Gospodarka musi być efektywna, tak, by wydzielenie środków na emerytury, renty itd. było możliwe. Prawo do wolności gospodarczej musi być wspierane prawem do wolności społecznej – zawierania umów, wyboru pracy i zawodu, swobodnej działalności politycznej, z towarzyszeniem sprawnie działających instytucji. Unikać należy bezrobocia, inflacji. Wzrost gospodarczy, służyć musi rozwojowi społecznemu. Każdy obywatel powinien mieć stworzone możliwości rozwoju poprzez system edukacji itd. Państwo musi tworzyć odpowiednie WARUNKI – materialne, prawne, by obywatele mogli rozwijać się , kształcić. Temu musi służyć rozwój gospodarczy. Koncepcja społecznej gospodarki rynkowej została wpisana do niemieckiej konstytucji. Koncepcja ta kształtuje się pod wpływem konserwatyzmu: -zmiany powinny być ewolucyjne, tradycja zachowywania, porządek broniony tak, by nie dopuścić do rewolucji. W Niemczech była duża szansa na socjalistyczną rewolucję, po to m.in. cesarz wprowadził reformy, by jej zapobiec.
Dwie święte zasady:
- Praw nabytych
- Praw w trakcie nabywani
Emigracja:
Pierwsze regulacje w sprawie emigracji zarobkowej powstały w Szwajcarii. Później rozwijano tę problematykę.
Od końca XIX w Paryżu – Kongresy Pracy Społecznej. 1919 r. – Międzynarodowa Organizacja Pracy, powstała na podstawie Traktatu Wersalskiego, później w składzie ONZ. Wraz z upływem czasu, następował proces integracji polityki społecznej w skali międzynarodowej – aż do jej upowszechnienia w Europie wraz z powstaniem EWG. 1961 – Europejska Karta Społeczna (to kazała przeczytać!), będąca obecnie w Europie podstawowym dokumentem, zbiorem podstawowych zasad polityki społ.
WYKŁAD 3
Koncepcje polityki społecznej wywodzą się ze sposobów myślenia:
1. socjalizm – opierający się na ideale zrzeszania się społeczeństwa stałe podnoszenie minimum dochodów (socjaldemokracja – wyrównywanie standardów w górę)
2. liberalizm – ograniczenie programów socjalnych, wprowadza programy selektywne – adresowane, skierowane do grup lub jednostek, wybranych na podstawie arbitralnie ustanowionych kryteriów. Prowadzi to do silnych podziałów społecznych , rozerwania więzi.
3. kapitalizm
*Model konserwatywny (mówiła o konserwatywnym pod koniec drugiego wykładu tak, jakby to był osobny typ, a potem nie powtórzyła na 3 wykładzie – podała tylko 3 ww)
Chyba jakoś tak to powinno być: Model liberalny, Model korporacyjny (konserwatywny), Model instytucjonalno - ¬redystrybucyjny, czyli liberalny, konserwatywny, socjalistyczny ?? Model konserwatywny posługuje się programami powszechnymi, takimi z których mogą korzystać wszyscy – powoduje to wzmacnianie więzi społecznych, nawiązywanie stosunków. Modele, typologie polityki społecznej oceniamy wg następujących cech:
1. Uwarunkowania, decydujące o dostępie do świadczeń i usług:
- wolny dostęp
- po spełnieniu określonych warunków (przynależności do grupy społecznej, zawodowej)
- zasady wolnorynkowe
2. Selektywność, czy powszechność ochrony socjalnej (świadczeń i usług)
Gdy selektywność, oznacza to, że kierowane są do określonych grup. Trzeba ustalić kryteria wg jakich przyznajemy świadczenia – np. granica dochodów. Są to tzw. świadczenia adresowane.
3. Zakres i i cele rynku pracy – czy państwo prowadzi politykę pełnego zatrudnienia, czy skupia się na systemie zasiłków. Powszechne prawo do pracy, gdy każda osoba zdolna do pracy może utrzymać się z pracy. Państwo może sprzyjać zwiększaniu liczby miejsc pracy lub ograniczać do adresowania świadczeń dla bezrobotnych.
4. Rola władz publicznych w zaspokajaniu potrzeb obywateli
Potrzeby te zaspokaja:
- państwo
- rynek
- społeczeństwo obywatelskie
Różne role mogą być przypisane różnym podmiotom, np. sektor obywatelski ma kontrolować władzę publiczną, państwo ma pełnić funkcje subsydiarne.
Jaka role ma pełnić państwo w zaspokajaniu potrzeb obywateli:
1. Model liberalny – władze publiczne nie uczestniczą w zaspokajaniu potrzeb obywateli
2. Model motywacyjny – władze tworzą warunki, by obywatele sami zaspokajali swoje potrzeby
3. Model socjalistyczny – władze tworzą warunki i same zaspokajają niektóre potrzeb
Klasyfikacja Richarda Titmussa (1974):
1. Model marginalny – państwo nie uczestniczy ani w określaniu warunków, ani zaspokajaniu potrzeb obywateli (Wlk. Brytania, USA)
2. Model instytucjonalny 0 państwo uczestniczy w tworzeniu warunków i zaspokaja potrzeby (socjalistyczne, socjaldemokratyczne – Norwegia, Szwecja)
3. Model motywacyjny – państwo odgrywa pozytywną rolę, tworzy warunki do tego, by mogli sami zaspokajać potrzeby, polityka pełnego zatrudnienia, ochrona pracy, warunków pracy, inwestowania w kapitał ludzki (Niemcy)
Esping – Andersen (1990):
1. Liberalny (bez ingerencji państwa)
2. Motywacyjny (państwo tworzy warunki)
3. Socjaldemokratyczny (państwo tworzy warunki i uczestniczy)
Inne zagadnienia:
Kto i jak finansuje programy społeczne – czy z publicznych, czy indywidualnych dochodów. Występują w tej kwestii silne kontrowersje: pokrywanie tylko z jednego źródła jest niekorzystne – ze środków państwowych sprzyja marnotrawstwu, z prywatnych – korupcji, zawłaszczaniu do rąk prywatnych. Istnieją trudności w zarządzaniu środkami publicznymi – brakuje kontroli społecznej, korupcja itd. Na podział środków a także sposób ich pozyskiwania wpływają uwarunkowania polityczne. Grupa, której problem dotyczy, musi umieć zorganizować się w siłę polityczną, by można było zacząć mówić o sposobach rozwiązania problemu. Samo pojawienie się problemu jeszcze nie oznacza, że będzie on rozwiązywany. Nie ma np. silnej grupy, która mogłaby spowodować zmianę usytuowania edukacyjnego młodzieży wiejskiej, mimo, że nie jest to przecież problem marginalny – 38% ludności mieszka na wsi. O poziomie edukacji młodzieży decydują takie elementy, jak: poziom wykształcenia rodziców, miejsce zamieszkania, poziom finansowy rodziny. Partie polityczne realizują czyjeś interesy, to, co jest problemem dla jednych, może być obojętne lub wręcz korzystne dla innych – występuje silne zróżnicowanie interesów. Np. nie jest w interesie pracodawców likwidowanie czarnego rynku pracy i bezrobocia, bo dzięki temu mają lepsze możliwości zatrudniania na złych warunkach. Nie jest w interesie ludzi wysoko wykształconych, by wiele osób miało takie wykształcenie. Realizowane są interesy tych grup, które potrafią się zorganizować.
Uwarunkowania demograficzne polityki społecznej
Wynikają one ze stanu i struktury społeczeństwa oraz dynamiki procesów demograficznych
Procesy demograficzne to procesy ruchu:
1. naturalnego – urodzenia, zgony, małżeństwa, rozwody
2. wędrówkowego – przemieszczenia, migracje w przestrzeni
• wewnętrzne – na terenie kraju, np. miasto – wieś, międzyregionalne
• zewnętrzne – między krajami, kontynentami
Badane zagadnienia:
 Migracja - rozpatrując migrację, bierzemy pod uwagę:
 obszar
 czas pobytu
 cel zmiany miejsca zamieszkania – 95% za pracą, z przyczyn ekonomicznych, z krajów o niższym dochodzie do krajów o wyższym
Przyrost naturalny – różnica między liczbą urodzeń i zgonów w danym czasie i na danym terytorium
Bilans ludności – stan ludności na początku danego okresu i na koniec, czyli: ile osób się urodziło, ile zmarło; i jaki jest stosunek ruchu naturalnego do ruchu wędrówkowego, czyli PRZYROST RZECZYWISTY. Bilanse robi się na 31 XII albo na 30 VI. Średni stan ludności – dodajemy stan ludności z początku okresu i z końca i dzielimy na 2. Podstawowym źródłem wiedzy o stanie i strukturze ludności, źródłem informacji demograficznej jest spis powszechny. Pokazuje on, jaka jest rzeczywista liczba ludności na danym terenie w danym momencie. IV w. p.n.e. – pierwszy znany spis powszechny – Egipt. W Rzymie spisy, zwane cenzusami, dokonywane były regularnie. 1749 – Szwecja 1790 – USA 1777- Polska, ale tylko w miastach 1789 – Polska, pierwszy spis pełny 1790 – I imienny spis w Polsce 1808, 1810, 1811 – spisy w Księstwie Warszawskim. Na podstawie spisu z 1921 r., przeprowadzonego pod kierunkiem Ludwika Krzywickiego po 100-kilkudziesieciu latach niewoli, uzyskano dokładne dane nt. ludności – płci, analfabetyzmu i in. 9 XII 1931 – kolejny, eg podobnej metodologii i zakresu 1946 – kolejny, ocenia się, że niepełny – trwały wówczas duże przemieszczenia ludności potem: 1950, 60, 70 1978 (?) – „przyspieszony”, z powodu konieczności zbadania społeczeństwa po zmianach 20.05.2002 Spisy przeprowadza się gdy ludność nie migruje, jest pozytywnie nastawiona do spisu (przeprowadza się specjalne kampanie uświadamiające). W demografii bada się dwie podstawowe jednostki:
- jednostkę
- rodzinę
W spisach dodatkowo: -gospodarstwo domowe
Rodzina to więzy krwi i powinowactwa, jest to kategoria socjologiczna.
Gospodarstwo domowe – osoby wspólnie zamieszkałe, dzielące dochody i wydatki. Gospodarstwo może być tez
jednoosobowe. Rodzina musi się składać co najmniej z dwóch osób. Małżeństwo to rodzaj związku. W badaniach statystycznych bada się:
-wiek, płeć, stan cywilny, miejsce zamieszkania, cechy społeczno- zawodowe i ekonomiczne (wykształcenie, źródła utrzymania - sfera gospodarki, forma własności, w jakiej osoba jest zatrudniona), warunki mieszkaniowe
Inne, poza spisem, źródła danych:
-bieżąca informacja demograficzna
-źródła wtórne – dokumenty
Prognozy demograficzne – prawdopodobne przedstawienie zjawisk i procesów demograficznych. Warianty prognoz:
- minimalny
- maksymalny
- najb. Prawdopodobny
Prognozy wykonuje GUS i różne instytucje – Komisja Ludnościowa ONZ, Rada Europy, Bank Światowy. Dokonuje się „postarzania ludności” – trzeba przewidzieć przyszłą liczbę ludności. Przy znanych współczynnikach urodzeń, znanej liczbie kobiet w wieku rozrodczym i in. Można dość dokładnie przewidzieć liczbę ludności.
Teoria Thomasa Malthusa, dotycząca dynamiki narodzeń: Żywności przybywa w postępie arytmetycznym, a ludności w geometrycznym. W związku z tym, należy doprowadzić do tego, by biedacy się nie rozmnażali, gdyż prowadzi to do wielu nieszczęść. Teoria ta później zakwestionowana, udowodniono, że żywności można produkować znacznie więcej, że przyrost naturalny spada tam, gdzie przychody są wysokie.
Inna teoria: Teoria przejścia demograficznego – pokazuje, jak przechodzi się od wysokiego współczynnika urodzeń (liczba dzieci, rodzonych przez jedną kobietę w całym okresie prokreacyjnym, czyli 15-45 lat) do niskiego.
Obecnie – współczynnik urodzeń – 1,18. Wzrasta wiek zawierania małżeństw. 13%, a więc niewiele, dzieci rodzi się w związkach pozamałżeńskich. W Polsce występuje wyraźny związek urodzeń z małżeńskością, ale współczynnik dzieci pozamałżeńskich wrasta. ¾ poczęć – przed ślubem. Przewiduje się, że w Polsce zmiany współczynnika urodzeń nie będą duże, wzrost może do 1,2 .
Polityka państwa w odniesieniu do prokreacji:
- antynatalistyczna – np. Chiny
- pronatalistyczna – w kierunku zwiększenia liczby urodzeń: poprawy warunków życia, ułatwianie połączenia pracy i macierzyństwa, mieszkania itd. (np., polityka prorodzinna we Francji, Wlk. Brytanii, Szwecji)
Wykład 03.04.2004
Polityka ludnościowa – celowe oddziaływanie państwa i innych podmiotów publicznych na przebieg procesów demograficznych, na procesy ruchu:
- naturalnego (małżeństwa, rozwody, urodzenia, zgony)
- wędrówkowego (migracje wewn. i zewn.)
Skutkiem tych oddziaływań są zmiany w stanie i strukturze ludności
Stan – liczba ludności w danym czasie
Struktura – demograficzna, skład ludności pod kątem czynników demograficznych:
- płci
- wieku
- statusu cywilnego, rodzinnego
- miejsca zamieszkania (wieś/miasto, region)
Źródła informacji demograficznej:
- spisy powszechne
- bieżąca rejestracja
- bieżące badania
- źródła wtórne (dokumenty)
Najważniejsze – SPISY POWSZECHNE
Wykonywana zwykle co 10 lat (zalecenie Biura Ludnościowego ONZ), na podstawie określonego ustawą kwestionariusza, w czasie gdy ruch ludności jest mały.
Spisuje się strukturę ludności pod kątem:
- płci
- wieku
- stanu cywilnego
- miejsca zamieszkania
- cech społeczno – zawodowych
Opisuje się też fakty dotyczące:
- ruchu naturalnego i wędrówkowego, cechy geograficzne – miejsca pobytu stałego, podczas spisu,
- dane dotyczące gospodarstw domowych – stosunek poszczególnych członków gospodarstwa do głowy rodziny
Gospodarstwo domowe - grupa osób wspólnie mieszkających i łączących dochody i wydatki. W jednym mieszkaniu może zamieszkiwać kilka gospodarstw domowych
Uważa się, że jedno gospodarstwo powinno zajmować jedno mieszkanie. W taki sposób oblicza się, że w Polsce brakuje ok. 1,600 tys. mieszkań.
Gospodarstwa domowe:
- rodzinne
- nierodzinne
- zbiorowe (jednostki wojskowe, domy dziecka, klasztory)
Ma to znaczenie dla rodzaju konsumpcji, jaka odbywa się w tych gospodarstwach
Spisywane są także:
- zawód
- wykształcenie
- dane rodzinne: liczba dzieci, długość trwania związku małżeńskiego, które to z kolei małżeństwo
- przyczyny czasowej nieobecności w miejscu zamieszkania
Po raz pierwszy spisywane były związki konkubinackie = kohabitacyjne
Typy zespołów rodzinnych:
- rodziny pełne (matka+ojciec+dzieci)
- rodziny pełne z dalszymi krewnymi
- rodziny niepełne bez dalszych krewnych
- rodziny niepełne z dalszymi krewnymi
- zespoły rodzinne – np. rodzeństwo z dziadkiem
Rachmistrz nie prosi o dokumenty, zapisuje tylko podane informacje. W badaniu rodziny bada się związki krwi i powinowactwa. W małżeństwie – związki formalne, nieformalne i separację. Przez wiele lat badano w Polsce analfabetyzm: pisze i czyta, tylko czyta (półanalfabeta), analfabeta. Od kilku spisów nie bada się analfabetyzmu pierwotnego. (Analfabetyzm funkcjonalny- nieumiejętność czytania ze zrozumieniem – w Polsce: 43% - czy bada się to spisem?? Chyba nie?) Miejsce urodzenia – 60% mieszka tam, gdzie się urodziła – ludność Polski raczej osiadła. Wykształcenie – poziom, kierunek, uczęszczanie do szkoły. Wyznanie – w okresie międzywojennym – był to wyznacznik narodowości. Po I i II wojnie – spis sieroctwa i inwalidztwa (obecnie – w Polsce 5,5 mln. niepełnosprawnych!). Dzietność kobiet, płodność – liczba żywo urodzonych dzieci i plany z tym związane. Cechy społeczno-zawodowe: Źródła utrzymania (W Polsce występuje przenoszenie z systemu pracy do systemu utrzymania społ. (bezrobotni, renciści, emeryci) W Polce współczynnik zatrudnienia – 43,7% Współczynnik zatrudnienia w UE – 70-75% (osoby niepełnosprawne pracują, lepiej niż u nas)
Pojęcia:
Współczynnik zatrudnienia – procent osób w wieku zdolności do pracy (kobiety 18-59, mężczyźni 18-64) rzeczywiście pracujących
Aktywność zawodowa – pracujący + bezrobotni, czyli ci, którzy pracują lub chcą pracować i mogą pracować (jeżeli ktoś chce, a NIE może, np. z powodu niepełnosprawności, nie jest bezrobotnym)
Współczynnik bezrobocia – część aktywnych zawodowo, która nie ma pracy (chce i może pracować, ale nie ma pracy)
Zródła utrzymania:
- praca
- niezarobkowe źródła utrzymania (renty, emerytury, stypendia, zasiłki)
- pozostałe = nieokreślone (darowizny, przemyt, kradzieże)
poza tym klasyfikacja na:
- samodzielne źródła utrzymania
- utrzymywani (np. dzieci)
Poza spisem wykonywany jest też BILANS LUDNOŚCI – na początek i koniec jakiegoś okresu. Może być prowadzony na terenie kraju lub jakimś mniejszym terenie. Oblicza się:
- urodzenia, zgony
- saldo migracji
- saldo zmian administracyjnych (do ruchu wewn.)
Rozmieszczenie ludności jest nierównomierne. Istnieją obszary koncentracji ludności – aglomeracje miejskie (Warszawa, Poznań, Gdańsk) a także obszary o niskim stopniu zamieszkania – tereny górskie, piaszczyste, pozbawione wody, o złych cechach przyrodniczo – geograficznych lub wyludniające się. Do takich należą: pogranicze polsko – ukraińskie, litewskie, białoruskie. Przy granicy północno – wschodniej zanikają całe miejscowości. Bada się przyczyny takich ruchów, bywa, że prowadzi akcje osiedleńcze, na ogół mało skuteczne. problemy społeczne związane z migracjami dotyczą zarówno kraju wyjazdu, jak i przyjazdu – zrywanie więzi, opuszczenie kręgu rodzinnego, różne problemy z tym związane. Na regulację wpływów i wypływów ludności wpływać ma polityka migracyjna. W Polsce – brak wyrazistej koncepcji – problematyka jest trudna ze wzgl. na wiele zagadnień o charakterze ekonomicznym, społecznym i in. Prognozy migracji są b. wątpliwe, współczynniki migracji b. trudne do określenia. W Polsce w r. 2002 współczynnik urodzeń – 1,25 Przewiduje się na r. 2008(9?) – 1,16 w opcji minimum, 1,43 w opcji maksymalnej W UE – obecnie 1,3 Irlandia – 1,9 (wysoki) Hiszpania – 1,2 (niski) Europa jest jedynym kontynentem, gdzie odnotowuje się spadek liczby ludności. Umieralność – związana z przeciętną długością trwania życia, będącą pochodną takich czynników, jak: dostatek żywności, występowanie chorób epidemicznych, zakaźnych. Prognozowanie trwania życia – na dany rok, np. noworodek płci męskiej urodzony w 2002 r. będzie żył 70,2, żeńskiej: 78, 3. Nasze opóźnienie względem Zachodniej Europy wynosi obecnie 22 lata, w roku 2030 wynosić będzie 10 (chodzi chyba o to, ze 22 lata temu oni mieli takie średnie dotyczące długości trwania życia, jak my teraz – no bo mam nadzieję że nie żyjemy 22 lata krócej;)) Bierzemy pod uwagę całą populację, także roczniki sześćdziesięciolatków itd. (no to teraz to już nie jestem taka pewna, o co chodzi). Wpływ na przeciętna długość życia mają: wskaźniki umieralności noworodków (Polska: 7,9 promila, Europa Zach.: 3-4 promile). Poprawa wskaźnika może nastąpić w związku z edukacją rodziców, poprawą opieki prenatalnej, okołonatalnej, ochroną życia, pracy, zgony w wypadkach samochodowych – poprawę wywołać mogą zmiany w ruchu drogowym w powiązaniu z silnym wpływem ubezpieczycieli (gdy system jest tak skonstruowany, że to oni odpowiadająca za wszystkie skutki wypadków drogowych).
O poziomie rozwoju społecznego decydują :
- przeciętne trwanie życia
- poziom dochodu społecznego per capita
- poziom wykształcenia, liczony liczba lat, spędzonych na nauce (w Polsce -9)
Polska w Europie należy do krajów o dużym potencjale demograficznym. Do połowy lat 90-tych należała do krajów o dużej dynamice przyrostu – ok. 0,9 % rocznie. Potem spadek: 0,66%, w latach 90-tych 0,15%, po roku 200 - - (minus) 0,02 do – 0,03. W 1999 r. po raz pierwszy odnotowany ubytek ludności, tendencja wg demografów się utrwala. Udział Polaków wśród ludności globu:0,6% i spada. W Europie: 729 mln i liczba ta jest dość stabilna Zróżnicowanie dzietności w świeci jest b. duże. Najszybciej ludności przyrasta w Ameryce Pd. – blisko 3% rocznie. Średnio w świecie: ok. 1% Ocenia: 1,7% Azja: 1,3% Afryka – lata 80-te – ok.3%, ale obecnie duży spadek: wojny, głód, AIDS szybko się rozszerzający. Ameryka Pn. i Śr.:1,05% W Polsce po roku 1983 – duży spadek poziomu rozrodczości. Rośnie udział ludzi w najstarszych grupach wiekowych a w związku z tym komplikuje się sytuacja społeczna w kwestiach: pracy, dochodów, systemu ochrony zdrowia, opieki itd. W Europie – b. wysoki poziom urodzeń: Irlandia, Norwegia, Niderlandy, Dania, także Francja, Szwecja, Belgia, Wlk. Brytania, Szwajcaria.
Polityka rodzinna – od lat 70-tych (potem powiedziała, że od 60-tych w Europie, w Polsce od 80-tych- czyli średnio od 70-tych;)) Wcześniej takie pojecie nie funkcjonowało. Pojawiło się w związku z próbą odnalezienia odpowiedzi na pytanie o
1. Przyczyny gwałtownego spadku poziomu urodzeń (Coleman, Becker).
2. Zmniejszać się zaczęły zasoby pracy
3. Kwestia przedłużania życia ludzkiego – rodzina jest najtańszą instytucją, która może zapewnić opiekę swym niepełnosprawnym członkom
Polityka rodzinna skupia się na wzmacnianiu funkcji rodziny (prokreacja, ekonomia, wychowanie, opieka, socjalizacja), stwarzaniu warunków do realizacji tych funkcji (nie zastępowaniu). Rodzina ma zapewnić swoim członkom dobre warunki rozwoju. Elementy polityki rodzinnej:
- polityka w zakresie prokreacji (pronatalistyczna, antynatalistyczna, obojetna) - Obejmuje działania z zakresu ochrony zdrowia, urlopy, pomoc ekonomiczną, instrumenty edukacyjne
- stwarzanie korzystnych warunków opieki nad dzieckiem w zakładach pracy (tzn. mam nadzieję, że pani chodzi o jakieś zasady, warunki prawne, a nie miejsca na wózki dziecięce przy taśmach?;))
- kształtowanie systemu prawnego, podatkowego – np. podatek negatywny: gdy obciążenia, związane z wychowaniem dziecka przekraczają wysokość dochodów (tak powiedziała, ale chyba chodzi o podatki??), różnicę dopłaca państwo
- szeroka rozbudowa usług społecznych: edukacja, opieka, rekreacja, sport
- polityka mieszkaniowa – każdy młody człowiek ma warunki dochodzenia do nowego mieszkania – korzystne kredyty, udział państwa, samorządu.
- tworzenie warunków, by rodzina mogła się zaopiekować osobą niepełnosprawną – poza aspektami etycznymi, rodzina jest najbardziej efektywnym I najtańszym sposobem
1/3 kobiet w Polsce chce mieć troje dzieci. 2/3 – dwoje. Plany te nie są jednak realizowane z różnych powodów – jest to obszar do działania polityki społecznej
Czynniki, od których zależy realizacja planów prokreacyjnych to:
- edukacja
- dochody
- mieszkanie
Wykład 23.04.2004
Ubóstwo – polityka społ. interesuje się nim jako problemem społecznym
Istnieją 3 podstawowe, ściśle ze sobą powiązane plagi:
- Ubóstwo
- Bezrobocie
- Marginalizacja społeczna
Ubóstwo należy do tej grupy zagadnień, które nie zostały pomyślnie rozwiązane. Nawet w najbogatszych krajach są ludzie ubodzy, żyjący poniżej akceptowanego społecznie poziomu. Problem jest szczególnie trudny, gdy przekracza pewną skalę (przyjmuje się np. 10%), która destruuje system pomocy. Ubóstwo – bieda, nędza, nierówności społeczne. Ubóstwo absolutne, bezwzględne – gdy nie można utrzymać zdrowia i sprawności fizycznej Ubóstwo względne – porównywalne z zasobnością średnią, akceptowalne społecznie. Gdy mówimy „biedny”, mamy na myśli raczej pewne standardy kulturowe, niż poziom dochodów. Ubóstwo to także brak zamożności – sytuacja nie zagrażająca bieżącej egzystencji, ale warunki nędzne. Ubóstwo także w znaczeniu braku dostępu do np. kultury wyższej – ubóstwo kulturalne. Ubóstwo to zarówno STAN, jak i PROCES społeczny
Ma wpływ na samoocenę jednostki, na jej sytuację psychiczną. Można być ubogim ale:
- starać się nie żyć w taki sposób lub
- uruchomić proces przystosowania się do ubóstwa
Ze względu na skalę:
- masowe ubóstwo - np. na terenach popegeerowskich, terenach dużego bezrobocia
- ubóstwo wyspowe – enklawy ubóstwa w zamożnych miastach
- marginalne – imigranci, środowiska patologiczne
Ze względu na czas:
- czasowe – np. chwilowa utrata pracy
- stałe
Ze względu na rozmiary:
- względne – uboższy w stosunku do osób wśród których żyje
- bezwzględne – gdy są kłopoty z zaspokojeniem podstawowych potrzeb
Ze względu na miejsce:
- miasto/wieś
- północ/południe
- kraje zamożne/ubogie
Dochód niewystarczający – gdy nie przekracza 1 USD dziennie. W rozważaniach nad ubóstwem bierze się także pod uwagę kontekst kulturowy: Np. w chrześcijaństwie ubóstwo to stan święty, bogactwo oddala od Boga, jeżeli zdobyło się bogactwo, należy rozdać je biednym w formie datków, pomocy współbraciom ze społeczności religijnych – z tego samego sposobu myślenia wywodzą się podatki od towarów luksusowych itd. W kontekście historycznym – wzrost bogactwa jednych warstw powodował uwidocznienie biedy innych. Skala ubóstwa zwiększyła się tak bardzo, że działania Kościoła już nie wystarczały. Odebranie biedzie przymiotów świętości spowodowało, że władze zostały przymuszone do działań na rzecz ograniczania ubóstwa. W Anglii biednych zaczęto zamykać w Work House’ach, przypominających obozy – oddzieleni kobiety/mężczyźni, zakaz picia alkoholu itd.
Badania nad ubóstwem:
- początek we Francji
- opublikowane w 1855 r.
- później: Ernest Engel – „współczynnik Engla” - Gdy udział wydatków na żywność w budżecie
wzrasta powyżej 1/3, następuje obniżanie poziomu zaspokojenia innych potrzeb. Im wyższe dochody gospodarstwa domowego, tym udział wydatków na żywność niższy. Jest to jedyne dobro, którego konsumpcja nie może wzrosnąć ponad pewną granicę.
- Benjamin Rov(b?)entree– badania prowadzone na przełomie XIX i XX do połowy w. XX. .
Obejmowały one dane z blisko 100 lat, dały podstawę do określenia pojęcia ubóstwa absolutnego. Od tego czasu kształtuje się tradycja badań ekonomicznych nad ubóstwem. Ro...costam uważa, że potrzeby człowieka na poziomie minimalnym są jednakowe dla ludzi (w poszczególnych strefach klimatycznych). Ubóstwo absolutne to: Ilość kalorii potrzebna dla zachowania życia lub w drugim znaczeniu: niezaspokojenie potrzeb, które w danym społeczeństwie uważa się za minimalne. W krajach ubogich oznacza to: niedostatek żywności, odzieży, bezdomność, analfabetyzm. W krajach bogatych te elementy nie występują raczej łącznie, ale pojedynczo – tak.
Wg Ro..costama – ubóstwo wówczas, gdy przymiera się głodem.
Szkoła SOCJOLOGICZNA – inne, szersze podejście, wskazujące inne wymiary ubóstwa – ekskluzję (wykluczenie)
Socjologowie opierają się na koncepcji ludzkich potrzeb, uwarunkowanych społecznie, historycznie i kulturowo. Koncepcje te różnią się od tych, którymi zajmują się ekonomiści. Ekonomistów interesuje miara, skala – ILE dochodu to granica, prosta linia oddzielającą ubóstwo od reszty. Socjologowie przyjmują szeroki kontekst społeczno/historyczno/kulturowy, badają ubóstwo, jako przyczynę ekskluzji, czyli stanu, w którym możliwości wyboru są bardzo ograniczone.
Im mniejsze możliwości wyboru, tym większe zagrożenie ekskluzja. Socjologia traktuje ubóstwo jako proces. Ekonomia próbuje je zmierzyć. Socjologia społeczna - gdzieś w połowie między ww. Bezrobocie jest nieszczęściem, bo prowadzi do wykluczenia z możliwości pełnienia ról społecznych: pracownika i in.
A. Sen – bogactwo zależy od tego, czy mamy wolność i możliwości wyboru.
Wolność jest warunkiem koniecznym, ale nie dostatecznym, potrzebne są jeszcze możliwości.
Warunki:
1. Zasoby – majątek:
• fizyczny (domy, nieruchomości, artykuły trwałego użytku, dzieła sztuki, majątek ruchomy i nieruchomy, finansowy: akcje, obligacje, rachunki)
• kapitał ludzki (majątek ucieleśniony w ludziach, jako efekt przeszłych inwestycji w ich oświatę oraz pochodna talentu)
Każdy ten rodzaj majątku przynosi różny strumień dochodów – niski, a stały lub niepewny, a wysoki
Dochód:
- pieniężny (płace, dywidendy, odsetki)
- niepieniężny (satysfakcja, czas wolny)
Poziom naszego dochodu jest pochodną wszystkich posiadanych zasobów. Problem pomiaru dochodu nie jest łatwy, wchodzą tu czynniki niemierzalne. Dochody rodziny dla celów podatkowych mierzy się w wymiarze roku, dla celów pomocy społecznej - dochód roczny dzieli przez 12 - w wymiarze miesięcznym
Dochód powinien być:
- stały
- wystarczający
- pewny
Źródła dochodów:
1. Z pracy - pozarolniczej i rolnictwa
2. Dochody niezarobkowe: emerytura, renta inwalidzka, renta rodzinna, zasiłek (z pomocy społecznej, dla bezrobotnych, rodzinne, z własności)
Dochody:
- własne
- na utrzymaniu (rodziny, funduszów publicznych)
Im wyższy jest udział dochodów z pracy, tym dochody najczęściej wyższe. Im mniej członków rodziny ma dochody, tym najczęściej dochody niższe – mało źródeł utrzymania na jedną osobę w rodzinie. W Polsce w 2002 r.: 32,3 % ludności - dochody z pracy: 28% - źródła niezarobkowe 38% - utrzymywanych (1 zasuwa na 2-ch innych) 27.100 osób utrzymuje się z własności W UE – powyżej 50% utrzymuje się z pracy (współczynnik zatrudnienia w UE – ok. 70%, w Polsce 43,7%) Zmiany można osiągnąć tylko przez zmianę współczynnika zatrudnienia.
Jak mierzy się ubóstwo? Granicę pomocy socjalnej określa minimum socjalne Minimum socjalne wyraża cenę koszyka dóbr i usług konsumpcyjnych jednostki lub gospodarstwa domowego o określonych cechach demograficznych. W Polsce pomiar koszyka został przeprowadzony w latach 60-tych przez profesora Tymowskiego, potem L. Dyniszczuk.
Od 1991 r. na mocy rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów badania te prowadzone są systematycznie przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych
Oblicza się wydatki na:
- żywność
- mieszkanie
- oświata i wychowanie
- kultura
- odzież, obuwie
- leki
- higiena
- sport i wypoczynek
- transport
- pozostałe
Bytowanie na poziomie minimum socjalnego ma zapewnić integrację społeczną jednostki, niewykluczanie jej. Standard minimalnego dochodu (zalecenie UE) – zapewnienie sytuacji, w której ludzie oprócz posiadania środków w ilości wystarczającej dla zachowanie zdrowia i życia - nie czuliby się także zepchnięci poza margines społeczny
Minimum egzystencji – zakres i poziom zaspokajania potrzeb bytowych jest inny, niż w minimum socjalnym. Określa dolną granicę obszaru ubóstwa, której przekroczenie prowadzi do degradacji biologicznej jednostki. Wysokość – ok. połowy minimum socjalnego. Inne mierniki:
• relatywne – w relacji do dochodów lub wydatków, wyznaczane w odsetkach przeciętnych dochodów lub wydatków społeczeństwa. Najczęściej bierze się pod uwagę przy określaniu tego miernika średnią lub medianę.
- w wymiarze bezwzględnym lub względnym (? – nie wiem, do czego ta uwaga)
Współczynnik ekwiwalentny – inne przyjmuje się wydatki na każdą kolejną osobę w rodzinie - np. na dzieci 0,5 tego, co na osobę dorosłą. Licząc dochody i wydatki przyjmuje się korektę o pewne cechy demograficzne – wiek i in.
• Ocena subiektywna – jak ludzie sami się oceniają
1. 0-1% żyjemy w luksusie (3892 netto na osobę)
2. 3-7% - nie musimy specjalnie oszczędzać (1050)
3. 45% - średnio, oszczędzamy na większe zakupy (611)
4. 40% - zjemy skromnie, musimy oszczędzać (431)
5. 8-9% - nie starcza nam na podstawowe potrzeby (299)
przeciętnie – 543
Wniosek: Satysfakcję z dochodu uzyskuje się na niskim jego poziomie – wysoka satysfakcja z niskiego dochodu.
W UE 2,7% żyje w ubóstwie, po przyłączeniu nowych krajów, będzie to ok. 6-7%
Wg. UE 34,6 % ludzi w Polsce dotyka skrajne ubóstwo
Miary ubóstwa mają charakter polityczny – pokazują skuteczność rządu, mierzoną poziomem życia obywateli
Inne problemy:
- zasięg ubóstwa, czyli KOGO ono dotyczy.
W Polsce prawie połowa dzici żyje w rodzinach ubogich, skutkiem czego jest niewłaściwe kształtowanie kapitału ludzkiego.
- głębokość ubóstwa – gdy przyjmujemy jakąś linię, określającą minimum socjalne, badamy potem, jaka część ludzi ma dochody niższe i o ile.
Gdy brać pod uwagę taki wskaźnik, jak połowa średnich wydatków gospodarstw domowych, przeliczona na jednostki ekwiwalentne (??) – 17% żyje w Polsce w ubóstwie. Wg miary urzędowej, czyli dochodu netto, który uprawnia do pomocy społecznej – 8,1%. Na poziomie minimum egzystencji – absolutnej linii ubóstwa – 8%
Wg subiektywnej linii ubóstwa – 34,4%. W rodzinach pracowniczych – ubóstwo – 13%. W kręgach emerytów – 16%. Im większa rodzina, tym większe ubóstwo. W rodzinach z 4 i więcej dzieci – 50%. Najgorsza sytuacja – rodziny do 30-40 roku życia z dziećmi i rodziny rolnicze.
Wydatki sztywne, czyli konieczne, to :
- mieszkanie
- żywność
Dochód rozporządzalny – to, co można wydać, dochód netto.
Wykład 08.05.2004
Aby państwo mogło realizować swoje zadania, związane z polityką społeczna, musi mieć jakieś dochody do podziału.
Głównym dostarczycielem dochodu jest budżet państwa, czerpiący dochody z podatków:
1. podatek od wartości dodanej
2. podatek od dochodów indywidualnych
3. podatek płacony przez przedsiębiorstwa
4. akcyza (specjalny podatek – od alkoholu, benzyny)
5. podatek od gier
6. nadwyżka NBP ze środków, którymi gospodaruje (lokat i in)
Budżet państwa to ta część dochodu społecznego, która jest dzielona przez parlament na rożne ważne cele w tym związane z:
- zabezpieczeniem społecznym, ubezpieczeniami, ochroną zdrowia, pomocą społeczną, systemem pomocy rodzinie, a także utrzymaniem systemu nauki, edukacji, kultury, popieraniem zatrudnienia
Inicjatywa ustawodawcza w kwestii budżetu stoi w gestii rządu. Rząd decyduje w jaki sposób pokryć niedobory - czy pożyczką w banku, od obywateli lub poprzez ograniczanie wydatków – zmniejszanie zadań, zobowiązań państwa. Dziś mamy do czynienia z usiłowaniami wycofania się państwa na szeroka skalę z niektórych zadań i przenoszeniem ich na samorządy lokalne, które z kolei wobec braku wystarczających subwencji również zawężają pole swoich działań – zamykają szkoły itd. Osłabiana jest funkcja państwa, sprowadza się ją do roli „nocnego stróża” Do budżetu państwa trafia ¼ dochodu społecznego. Pozostałą część pozostaje w funduszach i innych instytucjach. Pewne zadania, np. związane z rozprzestrzenianiem się chorób zakaźnych, bezpieczeństwem sanitarnym itd. musi państwo zachować, nawet gdyby uważało, że ochrona zdrowia jest indywidualną sprawą każdego obywatela. Wszystkie te dziedziny, którymi nie chce zajmować się państwo, samorząd może skierować na wolny rynek – zasady jego działania należy kontrolować. Rynek jest niewydolny w niektórych dziedzinach –np. opieka nad starymi, chorymi ludźmi.
ZABEZPIECZENIE SPOŁECZNE (liczba pojedyncza!!!) – system świadczeń socjalnych – pomoc, środki dla rodzin lub osób, które z jakichś powodów nie mogą same sobie ich zapewnić
Idea solidarności społecznej – wspólnota zobowiązuje swoich członków do łożenia na nią (podatki), a w zamian zapewnia im bezpieczeństwo, pomoc gdy będą tego potrzebowali. Prawo do świadczeń ma się, bo jest się obywatelem lub bo jest się człowiekiem. W ramach systemu zabezpieczenia mamy gwarantowane różnego typu świadczenia i uprawnienia:
1. Ubezpieczenie społeczne – prawo do świadczeń nabywa się po opłaceniu składek
obowiązkowe – obowiązek ten nakładany jest w związku z pracą, służbą
powszechne – koszty ubezpieczenia ryzyka rozłożone są na możliwie największą grupę ludzi
ma charakter publiczny – ubezpieczenia społeczne nie mogą działać dla zysku
gwarantowane – ten, kto nakłada obowiązek składki (państwo - ustawą) przyjmuje na siebie obowiązek wypłaty świadczenia
ma charakter roszczeniowy – wypłata świadczenia nie zależy od mojego statusu, instytucja ma obowiązek wypłaty. Gdy tego nie robi, można ją zaskarżyć
Świadczenia z ubezpieczeń społecznych – charakter roszczeniowy
Pomoc społeczna – uznaniowy
Istnieją dwie techniki finansowania świadczeń z ubezpieczeń społecznych:
1. SKŁADKOWA – każda osoba, na którą nałożony jest taki obowiązek płaci składkę
2. ZAOPATRZENIOWA – świadczenie wypłaca się z dotacji budżetu państwa, składki się nie opłaca
(objęte takim typem służby – wojsko, policja, służby specjalne, prokuratorzy, sędziowie)
Gdy zabraknie środków na gwarantowane świadczenia, stosuje się trzecią technikę – dotacje skarbu państwa. Budżet ma wysoki udział w opłacaniu składek rolników. Ubezpieczenia społeczne ubezpieczają ryzyka socjalne, czyli zdarzenia, na które ubezpieczony nie ma wpływu, a które maja negatywne skutki dla jego położenia ekonomicznego, zawodowego.
Klasyczne ryzyka socjalne – katalog przedmiotowy ubezpieczeń społecznych
1. choroba
2. kalectwo
3. macierzyństwo
4. starość
5. śmierć
6. bezrobocie
7. szczególne sytuacje rodzinne
8. wypadki przy pracy
9. choroby zawodowe
(Kalectwo, starość, śmierć objęte są ubezpieczeniem emerytalnym – ubezpieczane razem, jako nieprzewidywalne)
1. Choroba powoduje utratę dochodów i znaczne wydatki związane z leczeniem
2. Inwalidztwo – brak zdolności do uzyskiwania dochodów z pracy (ubezpieczona nie jest niepełnosprawność tylko niezdolność do pracy)
3. Macierzyństwo – społeczeństwo przyjmuje na siebie koszty związane z przedłużaniem gatunku
4. Starość – nie możemy zaplanować przebiegu tego okresu życia.
5. Śmierć - świadczenia na rzecz tych osób, wobec których zmarły miał obowiązek alimentacyjny
6. Bezrobocie – zasiłki i in.
7. Szczególne sytuacje – np. stworzenie rodzinie możliwości zapewnienia opieki niepełnosprawnym jej członkom.
8. Wypadki przy pracy – ubezpieczane wspólnie z chorobami zawodowymi.
Pracownik płaci składkę, świadczenie wypłaca pracodawca, leczy system opieki zdrowotnej
Świadczenia – renta z tytułu choroby zawodowej, wypadku przy pracy lub renta rodzinna w przypadku zgonu.
Do tego katalogu w Niemczech (klękamy!) dopisano także ubezpieczenia pielęgnacyjne.
Osoba, która nie może sama funkcjonować, może liczyć na świadczenia rzeczowe – pomoc pracownika socjalnego
Chodzi o to, by osoba jak najdłużej pozostawała w swoim mieszkaniu – zasoby mieszkaniowe nie ulegają degradacji, osoby zatrudnione do opieki mają pracę.
Za poziom tych usług odpowiadają kasy chorych (dobór i szkolenie opiekunek, nadzór)
Ochrona zdrowia może być elementem systemu ubezpieczeń społecznych (Niemcy)
lub istnieć poza nim (Anglia, USA)
Służba zdrowia może być finansowania z 4 źródeł i w związku z tym istnieją 4 typy systemów:
1. System ubezpieczeniowy – Niemcy. System oparty na Kasach Chorych.
2. System budżetowy – Anglia – Budżet państwa jest głównym źródłem opłacania usług ochrony zdrowia
3. System komercyjny – USA – Oparty na prywatnych usługach
4. System indywidualnych dopłat – Ubezpieczenia komercyjne, realizacja niektórych
świadczeń na wolnym rynku
W każdym z tych systemów występują też elementy finansowania z innych, poza głównym, źródeł.
W Niemczech bogaci mogą ubezpieczyć się dobrowolnie dodatkowo, w Anglii są także ubezpieczenia komercyjne (prywatny sektor =15%), w USA budżet opłaca składki osób starych, imigrantów a także finansuje niektóre programy badawcze
Wykład 22.05.2004
1. Ubezpieczenia społeczne - finansowane z dwóch źródeł: składki i system zaopatrzeniowy (wojsko, policja, służby specjalne, prokuratorzy, sędziowie)
2. Ochrona zdrowia – finansowana z ubezpieczeń, budżetu (oba tę maja wspólna cechę, że wszyscy obywatele mają dostęp), ubezpieczeń o charakterze komercyjnym
3. Pomoc społeczna – finansowana głównie z budżetu, oprócz tego ze źródeł „społecznych” – fundacji, stowarzyszeń itd. Do świadczeń są uprawnieni są obywatele (świadczenie obywatelskie), ale także rozszerzane np. na uchodźców
4. Pomoc rodzinie – albo programy powszechne (skierowane do całego społeczeństwa, wszyscy mogą z nich korzystać), albo selektywne.
Formy:
• - podatkowe – np. świadczenia pieniężne w formie pewnych ulg podatkowych np. na wydatki związane z wychowaniem dzieci.
• - transferów socjalnych – zasiłki wychowawcze, rodzinne; wypłacane rodzinom o niskich dochodach – mają charakter selektywny
Programy selektywne prowadzą do rozrywania więzi społecznych – dawanei wg dowolnie ustalonych kryteriów. Poza tym, świadczenia kierowane tylko do biednych powodują SUBSTANDARYZACJ Ę USŁUG – ich poziom staje się coraz niższy. Gdy usługi kierowane są do wszystkich, poziom usług wzrasta, bo istnieje silna presja społeczna. W Polsce występuje zjawisko silnej petryfikacji struktury społecznej – awans możliwy jest w zasadzie tylko w obrębie grupy.
Ochrona zdrowia
Funkcje:
1. Promocja zdrowia – najtańsza. System wychowania domowego, szkolnego, edukacji medialnej
2. Profilaktyka – szczepienia, badania przesiewowe – cytologiczne, mammograficzne itd. Pozwala uniknąć zaawansowanych stanów chorobowych i obniżyć koszty leczenia
3. Leczenie
4. Rehabilitacja
Koszty ochrony zdrowia – leki, aparatura, praca personelu medycznego.
Wydatki liczy się w :
1. % PKB - poziom ten zależy także od PKB , np. w Polce PKB 4x niższy niż w Niemczech, a wydatki 4,5% PKB – Polska, 10% PKB – Niemcy, czyli w Polsce 8X niższe
2. ... USD na osobę – tak się mierzy wysokość nakładów ze środków publicznych
3. % budżetu państwa – obecnie budżet państwa to ok. 20-30% PKB – jest to więc miara niedobra (czemu? – nie wiadomo)
Osobny problem to wydatki gospodarstw domowych. Ubezpieczenie społeczne ma dostarczać świadczeń rekompensujących utratę dochodu – na godziwym poziomie, w sposób zapewniający życie na poziomie akceptowalnym w danym społeczeństwie. Występuje mechanizm „spłaszczania” świadczeń z ubezpieczeń społecznych – są one związane z wysokością wpłaconych składek, ale najgorzej zarabiający maja relatywnie wyższe, najlepiej – niższe. Stopa zastępowalności – stosunek zasiłku do świadczeń (?) Nie ma zasady ekwiwalentności – płacimy, ale np. nie korzystamy. Po roku 1999 prosty system repartycyjny (- stare pokolenie pobiera, młode płaci) został podzielony na dwa filary. Powstał system powszechnych funduszy emerytalnych (idzie na to 7,3% wynagrodzenia)
Jest on:
- obowiązkowy
- powszechny
- niepubliczny
- gwarantowany w ograniczonym zakresie
- roszczeniowy w ograniczonym zakresie
Po 1999 r. z systemu zaczęto „wyjmować” pieniądze do funduszy emerytalnych. Zaczęło brakować pieniędzy na bieżące wydatki. W tej sytuacji pieniędzy można pożyczyć z banku, zmniejszyć wydatki itd. Przed 1999 r. ze składek na ubezpieczenie społeczne pokrywano 95% wydatków funduszu ubezpieczeń społecznych, obecnie – 73%.
Instytucje polityki społecznej
Wg Kryterium obszaru działania podmioty polityki społ. dzielimy na :
1. Organizacje międzynarodowe które w swoim zasięgu działania mają określone kwestie socjalne występujące w skali globalnej.:
a) ONZ jest to szczególny podmiot makropolityki społecznej Karta Narodów Zjednoczonych została podpisana 26 czerwca 1945r w San Francisco i dała początek ONZ - organizacji opartej na zasadzie suwerennej równości państwa. Celem ONZ jest :
- Utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa;
- Popieranie praw człowieka;
- Rozstrzyganie sporów;
- Rozwijanie przyjaznych stosunków międzynarodowych.
ONZ ma pięć głównych organów :
- Zgromadzenie Ogólne;
- Rada Bezpieczeństwa;
- Rada Gospod.- Społ.;
- Rada Powiernicza;
- Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości.
Część działalności ONZ koncentruje się na problemach socjalnych człowieka . Od początku prowadzi ona aktywną działalność na rzecz zagwarantowania i przestrzegania w praktyce równych praw dla wszystkich ludzi bez względu na płeć , rasę , religię , poglądy polityczne , przynależność państw , na rzecz zapewnienia jednakowych standardów socjalnych dla wszystkich ludzi. Już w 1948 Zgromadzenie ogólne uchwaliło powszechną Deklarację Praw Człowieka będącą zbiorem praw człowieka i podstawowych wolności .
Najważniejszym podmiotem makropolityki społecznej jest Rada Gosp. – Społ. Zadaniem jej jest:
- Rozwijanie międzynarodowej współpracy w dziedzinie gospodarki, kultury i oświaty , zdrowia i problematyki społecznej;
- Przestrzeganie praw człowieka i podstawowych wolności poprzez omawianie aktualnych problemów w tych dziedzinach i uchwalanie odpowiednich zaleceń pod adresem Zgromadzenia Ogólnego ONZ;
- Inicjowanie i prowadzenie badań , opracowywanie konwencji międzynarodowych i przedstawienie ich do aprobaty Zgromadzenia Ogólnego;
- Koordynacja działalności wyspecjalizowanych organizacji poprzez zawieranie z nimi porozumień o współpracy .
b) FAO – Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa
Siedzibą jej jest Rzym, a podstawowe cele to:
- Polepszanie wytwarzania , wymiany i dystrybucji produktów rolnictwa, leśnictwa i rybołówstwa;
- Podnoszenie poziomu wyżywienia narodów;
- Polepszanie warunków życia ludności wiejskiej;
- Zapewnienie niezbędnego kredytu rolnego;
- Popieranie zawierania porozumień w sprawie międzynarodowego handlu produktami rolnymi;
- Udzielanie pomocy technicznej.
c) ILO (MOP) – Międzynarodowa Organizacja Pracy. 28 czerwca 1919r – na paryskiej konferencji pokojowej.
Jej cele to:
- Poprawa warunków pracy i życia dla pracujących;
- Likwidacja bezrobocia;
- Likwidacja dyskryminacji w dziedzinie zatrudnienia i szkolenia;
- Ochrona pracy dzieci, młodzieży i kobiet;
- Ochrona pracowników w przypadku ich chorób;
- Uznanie zasady swobodnego stowarzyszania się, organizowania kształcenia zawodowego i technicznego.
d) UNESCO
Przyczynia się do utrzymywania pokoju przez pogłębianie oświaty, nauki i kultury, współpracy narodów dla zapewnienia sprawiedliwości. Do podstawowych swobód przyznanych w KARCIE ONZ wszystkim narodom świata jest zwalczanie analfabetyzmu na świecie.
e) WHO (Światowa Organizacja Zdrowia)
Jej celem jest osiągnięcie przez wszystkie narody najwyższego poziomu zdrowia.
2. Organizacje regionalne obejmujące swym działaniem obszar kontynentu (w ramach UE )
Europejska polityka społeczna ma własną strukturę organizacyjną oraz odrębne umocowania prawne.
Do najważniejszych z nich należy zaliczyć:
- Europejską Kartę Społeczną wraz z protokołem dodatkowym- 1982r.
- Karta Socjalna Wspólnoty Europejskiej – 1989r
- Traktat z Mastricht – 1992r
- Zielona Księga i Biała Księga – 1994r, które określają programy działania państw, członków w obszarze wspólnej polityki socjalnej.
3. Organizacje krajowe:
a) publiczne - ich funkcją jest porządkowanie życia społecznego , tworzenie osłon socjalnych na poziomie ekonomicznych możliwości budżetu a także wyrównywanie szans życiowych zgodnie z zasadą konstytucyjnej sprawiedliwości.
b) pozarządowe - ich funkcją jest wszechstronne uzupełnianie działań państwa na rzecz grup najsłabszych ekonomicznie.
Wg kryterium rodzajów podmiotów polityki społecznej wyróżniamy :
a) ustawodawcze;
b) wykonawcze;
c) kontrolne;
d) sądownicze.