Pierwsza pomoc

Postęp nauk medycznych w ciągu 30 lat, zastosowanie w leczeniu chorych nowych leków, wprowadzenie do medycyny nowych rozwiązań, zwiększyły możliwości ratowania życia ludzkiego uważanych do tej pory za beznadziejne. Powstała nowa dziedzina – intensywna opieka medyczna zajmująca się leczeniem stanów zagrożenia życia. Po początkowych sukcesach intensywnych metod leczenia okazało się jednak, że ciągle jeszcze traci życie duża grupa osób. Osoby te giną z powodu zbyt późno podjętego leczenia. Najlepszy system łączności i organizacji opieki doraźnej służby zdrowia nie zapewni nigdy natychmiastowej pomocy choremu i poszkodowanemu. A właśnie taka pomoc decyduje często o jego życiu. Obowiązkowym szkoleniem ratownictwa objęto te służby komunalne, które profesjonalnie uczestniczą w obsłudze wypadków: policję, straż pożarną, ratowników wodnych, górskich, personel lotniczy itp. Niezwykłe znaczenie ma znajomość zasad udzielania pierwszej pomocy w jak najszerszych kręgach społeczeństwa. Człowiek nie będący lekarzem i nie dysponujący żadnym sprzętem, musi działać według określonych zasad postępowania ratunkowego. Każdy z nas może być uczestnikiem lub świadkiem tragicznego wydarzenia. Do wypadków dochodzi niespodziewanie i w rozmaitych okolicznościach. Czas biegnie wówczas dramatycznie i zmusza nas do natychmiastowego działania.
Każdy wypadek jest inny i wymaga odmiennego postępowania. Zawsze jednak obowiązuje następujący schemat działania: zabezpieczenie miejsca wypadku, szybka ocena sytuacji, wezwanie pomocy jeśli jest potrzebna, resuscytacja krążeniowo-oddechowa, wykonywanie innych czynności ratowniczych-adekwatnych do stanu poszkodowanego.
Zabezpieczenie Miejsca Wypadku
Bez względu na to, czy chodzi o wypadek drogowy czy „domowy”, w pierwszej kolejności oceń swoje bezpieczeństwo: zagrożenie wybuchem, pożarem, natężeniem ruchu ulicznego, zachowanie osób trzecich itp. Jeśli uznasz że nic ci nie grozi, zabezpiecz miejsce zdarzenia. W domu, rzadziej występuje taka koniczność, ale i ona może być niezwykle ważna, np. przy porażonego prądem (wyłączenie dopływu energii elektrycznej) lub też osoby z napadem drgawek padaczkowych (odsunięcie od chorego wszystkich twardych przedmiotów). W wypadkach drogowych istotne jest ustawienie trójkąta ostrzegawczego za uszkodzonym pojazdem (zwykle ok. 50m, ale zależy to od warunków na drodze). Samochód ma służyć jako zabezpieczenie przed innymi nadjeżdżającymi autami-trzeba pamiętać o skręcaniu kół w prawo, włączeniu świateł awaryjnych, wyłączeniu silnika, zaciągnięciu hamulca ręcznego i zamknięciu pojazdu.
Szybka Ocena Sytuacji
Niezależnie od tego, czy jesteś jedynym świadkiem wypadku, czy towarzyszą czy inne osoby, nie ulegaj panice. Jeśli uznasz, że masz zapewnione bezpieczeństwo (nie udzielaj pomocy, gdy zagraża to twojemu zdrowiu, np. nie wbiegaj do płonącego budynku lub domu grożącego zawaleniem, nie skacz do głębokiej wody na ratunek tonącemu, jeżeli nie umiesz pływać, gdyż z ratującego łatwo możesz stać się ofiarą), zorientuj się, ile osób zostało poszkodowanych, w jakim znajdują się otoczeniu, jaki jest ich stan i czy potrzebna będzie fachowa pomoc ratowników lub lekarza. Udzielając pierwszej pomocy, myśl o własnym bezpieczeństwie - pamiętaj o włożeniu rękawiczek jednorazowych, aby chronić się przed kontaktem z krwią rannej osoby, a prowadząc sztuczne oddychanie, jeśli to możliwe – skorzystaj z jednorazowej maseczki.
Wezwanie Pomocy
Jeśli potrzebna jest pomoc lekarza lub ratownika, zadzwoń po pogotowie ratunkowe. Bezwzględnie wezwij pomoc gdy: nastąpi wypadek z wieloma ciężko rannymi; u osoby poszkodowanej zaobserwujesz - urazy głowy lub kręgosłupa, ciężkie poparzenie, utratę przytomności, zaburzenia oddychania lub bezdech, obfite krwawienie, porażenie prądem, objawy zatrucia. Gdy udzielasz pomocy, a nie jesteś sam, zwróć się bezpośrednio do innego świadka zdarzenia. Podział obowiązków pozwoli szybciej rozpocząć działania ratownicze. Jeżeli jesteś zdany na siebie zadzwoń pod numer 999 lub 112, powiedz gdzie się znajdujesz (miejscowość, ulica, numer domu lub okolica z opisem możliwego dojazdu), co się stało, podaj także swoje imię i nazwisko, numer telefonu z którego dzwonisz.
Resuscytacja Dorosłych i Dzieci
Dorosłych
Zadaniem osoby udzielającej pierwszej pomocy jest utrzymanie przy życiu poszkodowanego i nie dopuszczenie do powstania dalszych powikłań do chwili przybycia lekarza bądź karetki pogotowia ratunkowego
1. Upewnij się, czy poszkodowany i wszyscy świadkowie zdarzenia są bezpieczni.
2. Sprawdź reakcję poszkodowanego: delikatnie potrząśnij za ramiona i głośno zapytaj:
"Czy wszystko w porządku?"
3. Jeżeli reaguje: zostaw poszkodowanego w pozycji, w której go zastałeś, o ile nie zagraża mu żadne niebezpieczeństwo dowiedz się jak najwięcej o stanie poszkodowanego i wezwij pomoc, jeśli będzie potrzebna, l regularnie oceniaj jego stan.
Jeżeli nie reaguje :głośno zawołaj o pomoc, odwróć poszkodowanego na plecy, a następnie udrożnij jego drogi oddechowe, wykonując odgięcie głowy i uniesienie żuchwy
umieść jedną rękę na czole poszkodowanego i delikatnie odegnij jego głowę do tyłu, pozostawiając wolny kciuk i palec wskazujący tak, aby zatkać nimi nos jeżeli potrzebne będą oddechy ratunkowe, opuszki palców drugiej ręki umieść na żuchwie poszkodowanego, a następnie unieś ją w celu udrożnienia dróg oddechowych.
4. Utrzymując drożność dróg oddechowych wzrokiem, słuchem i dotykiem poszukaj prawidłowego oddechu oceń wzrokiem ruchy klatki piersiowej, nasłuchuj przy ustach poszkodowanego szmerów oddechowych, staraj się wyczuć ruch powietrza na swoim policzku.
W pierwszych minutach po zatrzymaniu krążenia poszkodowany może słabo oddychać lub wykonywać głośne, pojedyncze westchnięcia. Nie należy ich mylić z prawidłowym oddechem. Na ocenę wzrokiem, słuchem i dotykiem przeznacz nie więcej niż 10 sekund. Jeżeli masz jakiekolwiek wątpliwości czy oddech jest prawidłowy, działaj tak, jakby był nieprawidłowy.

5. Jeżeli oddech jest prawidłowy: ułóż poszkodowanego w pozycji bezpiecznej, wyślij kogoś lub sam udaj się po pomoc ( wezwij pogotowie ), regularnie oceniaj oddech. Jeżeli oddech nie jest prawidłowy: wyślij kogoś po pomoc, a jeżeli jesteś sam, zostaw poszkodowanego i wezwij pogotowie, wróć i rozpocznij uciskanie klatki piersiowej zgodnie z poniższym opisem: - uklęknij obok poszkodowanego,
- ułóż nadgarstek jednej ręki na środku klatki piersiowej poszkodowanego,
- ułóż nadgarstek drugiej ręki na już położonym, - spleć palce obu dłoni i upewnij się, że nie będziesz wywierać nacisku na żebra poszkodowanego; nie uciskaj nadbrzusza ani dolnego końca mostka,
- pochyl się nad poszkodowanym, wyprostowane ramiona ustaw prostopadle do mostka i uciskaj na głębokość 4-5 cm,
- po każdym uciśnięciu zwolnij nacisk na klatkę piersiową, nie odrywając dłoni od mostka. Powtarzaj uciśnięcia z częstotliwością 100/min (nieco mniej niż 2 uciśnięcia/s),
- okres uciskania i zwalniania nacisku (relaksacji) mostka powinien być taki sam.

Ułóż nadgarstek jednej ręki na środku klatki piersiowej Nadgarstek drugiej ręki ułóż na już położonym
6. Połącz uciskanie klatki piersiowej z oddechami ratowniczymi: po wykonaniu 30 uciśnięć klatki piersiowej udrożnij drogi oddechowe, odginając głowę i unosząc żuchwę, zaciśnij skrzydełka nosa, używając palca wskazującego i kciuka ręki umieszczonej na czole poszkodowanego, pozostaw usta delikatnie otwarte, jednocześnie utrzymując uniesienie żuchwy, weź normalny wdech i obejmij szczelnie usta poszkodowanego swoimi ustami, upewniając się, że nie ma przecieku powietrza, wdmuchuj powoli powietrze do ust poszkodowanego przez około 1 sekundę (tak jak przy normalnym oddychaniu), obserwując jednocześnie czy klatka piersiowa się unosi taki oddech ratowniczy jest efektywny, utrzymując odgięcie głowy i uniesienie żuchwy, odsuń swoje usta od ust poszkodowanego i obserwuj czy podczas wydechu opada jego klatka piersiowa, jeszcze raz nabierz powietrza i wdmuchnij do ust poszkodowanego, dążąc do wykonania dwóch skutecznych oddechów ratowniczych; następnie ponownie ułóż ręce w prawidłowej pozycji na mostku i wykonaj kolejnych 30 uciśnięć klatki piersiowej, kontynuuj uciskanie klatki piersiowej i oddechy ratownicze w stosunku 30 : 2, przerwij swoje działanie w celu sprawdzenia stanu poszkodowanego tylko wtedy, gdy zacznie on prawidłowo oddychać. W innym przypadku nie przerywaj resuscytacji. Jeżeli wykonany pierwszy oddech ratowniczy nie powoduje uniesienia się klatki piersiowej jak przy normalnym oddychaniu, wykonaj następujące czynności sprawdź jamę ustną poszkodowanego i usuń widoczne ciała obce, sprawdź, czy odgięcie głowy i uniesienie żuchwy są poprawnie wykonane, wykonaj nie więcej niż 2 próby wentylacji za każdym razem, zanim podejmiesz ponownie uciskanie klatki piersiowej. Jeżeli na miejscu zdarzenia jest więcej niż jeden ratownik, ratownicy powinni się zmieniać podczas prowadzenia reanimacji co 1-2 minuty, aby zapobiec zmęczeniu. Należy zminimalizować przerwy w resuscytacji podczas zmian.


Reanimacje ograniczoną wyłącznie do uciśnięć klatki piersiowej możesz prowadzić w następujących sytuacjach: Jeżeli nie jesteś w stanie lub nie chcesz wykonywać oddechów ratowniczych, zastosuj uciśnięcia klatki piersiowej.
Jeżeli stosujesz wyłącznie uciśnięcia klatki piersiowej, wykonuj je bez przerwy, z częstotliwością 100 uśnięć /min,
Przerwij swoje działanie w celu sprawdzenia stanu poszkodowanego tylko wtedy, jeżeli zacznie on prawidłowo oddychać. W innym przypadku nie przerywaj resuscytacji.
7. Kontynuuj resuscytację do czasu gdy: przybędą wykwalifikowane służby medyczne i przejmą działania, poszkodowany zacznie prawidłowo oddychać, ulegniesz wyczerpaniu.
Dzieci
Resuscytacja krążeniowo-oddechowa (RKO) - jest zespołem zabiegów, których zadaniem lub skutkiem jest przywrócenie podstawowych objawów życia, tj. co najmniej krążenia krwi lub krążenia krwi i oddychania.
Za dzieci należy uznać osobę w wieku poniżej 8 roku życia (płci męskiej i płci żeńskiej).
1. Upewnij się, że jest bezpiecznie zarówno dla ciebie jak i dla dziecka.
2. Sprawdź reakcję dziecka:
• delikatnie potrząśnij dziecko i zapytaj głośno: „Czy wszystko w porządku?”, nie potrząsaj niemowlęciem i dzieckiem, jeśli podejrzewasz u niego uraz szyjnego odcinka kręgosłupa.
3a. Jeśli dziecko odpowiada słowami lub poruszeniem się:
• pozostaw dziecko w pozycji w jakiej je zastałeś (pod warunkiem, że jest ona dla niego bezpieczna),
• oceń jego stan i udziel pomocy w razie potrzeby,
• powtarzaj regularnie ocenę stanu ogólnego dziecka.
3b. Jeśli dziecko nie reaguje:
• głośno wołaj o pomoc,
• udrożnij drogi oddechowe dziecka poprzez odgięcie głowy i uniesienie żuchwy w następujący sposób: początkowo w pozycji zastanej, umieść rękę na czole dziecka i delikatnie odegnij jego głowę ku tyłowi, w tym samym czasie umieść opuszki palca (lub palców) pod bródka dziecka i unieś ją; nie naciskaj na tkanki miękkie pod bródka, bo możesz spowodować niedrożność dróg oddechowych,
• jeśli wciąż masz trudności z udrożnieniem dróg oddechowych, spróbuj metody wysunięcia żuchwy; połóż palce wskazujące obydwu rąk za żuchwą dziecka, po jej bokach i popchnij ją do przodu,
• obie metody mogą być łatwiejsze do wykonania, jeśli dziecko zostanie delikatnie obrócone na plecy. Jeżeli podejrzewasz istnienie urazu okolicy szyi, staraj się udrożnić drogi oddechowe, używając jedynie metody wysunięcia żuchwy. Jeśli nadal jest to nieskuteczne, zastosuj niewielkie odchylenie głowy do tyłu, do momentu aż drogi oddechowe zostaną udrożnione.
4. Utrzymując drożność dróg oddechowych wzrokiem, słuchem i dotykiem oceń, czy występują prawidłowe oddechy poprzez przysunięcie swojej twarzy blisko twarzy dziecka i obserwowania jego klatki piersiowej: obserwuj ruchy klatki piersiowej, słuchaj nad nosem i ustami dziecka szmerów oddechowych, poczuj ruch powietrza. Patrz, słuchaj i staraj się wyczuć nie dłużej niż 10 sekund zanim podejmiesz decyzję.

5a. Jeśli dziecko oddycha prawidłowo:
• ułóż dziecko w pozycji bezpiecznej (patrz dalej),
• sprawdzaj, czy oddech nadal występuje.
5b. Jeśli dziecko nie oddycha lub ma oddechy agonalne (nieregularne, rzadkie oddechy):
• delikatnie usuń widoczne ciała obce mogące powodować niedrożność dróg oddechowych,
• wykonaj 5 pierwszych oddechów ratowniczych,
• podczas wykonywania oddechów ratowniczych zwróć uwagę na pojawienie się kaszlu lub odruchów z tylnej ściany gardła w odpowiedzi na twoje działania; obecność lub brak tego typu reakcji stanowi cześć oceny obecności oznak krążenia; zostaną one opisane w dalszej.
Oddechy ratownicze u dziecka powyżej 1 roku powinny być wykonane w następujący sposób:
zapewnij odgniecie głowy i uniesienie żuchwy, kciukiem i palcem wskazującym ręki leżącej na czole zaciśnij miękkie części nosa, rozchyl nieco usta dziecka, ale utrzymuj uniesienie bródki, nabierz powietrza, obejmij szczelnie swoimi ustami usta dziecka i upewnij się, że nie ma przecieku powietrza, wykonaj powolny wydech do ust poszkodowanego trwający ok. 1–1,5 sekundy, obserwując równocześnie unoszenie się klatki piersiowej, utrzymując odgięcie głowy i uniesienie zuchowy odsuń swoje usta od ust poszkodowanego i obserwuj, czy podczas wydechu opada klatka piersiowa,- ponownie nabierz powietrza i powtórz opisaną sekwencję 5 razy; oceń jakość oddechu obserwując klatkę piersiową dziecka: powinna się unosić i opadać jak przy normalnym oddechu.

Oddechy ratownicze dla niemowląt powinny być wykonane w następujący sposób:
umieść głowę w pozycji neutralnej i unieś bródkę, nabierz powietrza, obejmij szczelnie swoimi ustami usta i nos dziecka i upewnij się, że nie ma przecieku powietrza. Jeśli u starszego niemowlęcia nie można objąć ust i nosa, ratownik może próbować objąć swoimi ustami albo tylko usta, albo tylko nos niemowlęcia (jeśli tylko nos — należy zacisnąć usta, aby powietrze nie wydostawało się na zewnątrz), powoli wdmuchuj powietrze do ust i nosa niemowlęcia przez 1–1,5 sekundy, w ilości wystarczającej do widocznego uniesienia się klatki piersiowej, utrzymując odgięcie głowy i uniesienie żuchwy odsuń swoje usta od ust poszkodowanego i obserwuj, czy podczas wydechu opada klatka piersiowa,
• ponownie nabierz powietrza i powtórz opisaną sekwencję 5 razy. Jeśli wykonanie skutecznego oddechu natrafia na trudność, drogi oddechowe mogą być niedrożne. Wtedy:
• otwórz usta dziecka i usuń z nich wszelkie widoczne przeszkody; nigdy nie staraj się usunąć ciała obcego na ślepo,
• upewnij się, że głowa jest prawidłowo odgięta, bródka uniesiona, ale także, że szyja nie jest nadmiernie wygięta,
• jeśli odgięcie głowy i uniesienie brody nie powoduje udrożnienia dróg oddechowych, spróbuj metody wysunięcia żuchwy,
• podejmij do 5 prób w celu uzyskania efektywnych oddechów, jeśli nadal jest to nieskuteczne, rozpocznij uciskanie klatki piersiowej.
6. Oceń układ krążenia dziecka. Masz nie więcej niż 10 sekund na:
• poszukiwanie oznak krążenia — zalicza się do tego: ruch, kaszel lub prawidłowy oddech (nie oddechy agonalne, które są rzadkie i nieregularne),
• sprawdzenie tętna (jeśli jesteś przeszkolony), ale upewnij się, że nie zajmie ci to więcej niż 10 sekund.
U dziecka powyżej 1. roku życia badaj tętno na tętnicy szyjnej.
Jeśli jest to niemowlę, badaj tętno na tętnicy ramiennej na wewnętrznej stronie ramienia.

7a. Jeżeli jesteś pewien, że w ciągu 10 sekund stwierdziłeś obecność oznak krążenia:
- jeśli to konieczne, kontynuuj oddechy ratownicze aż do powrotu spontanicznego oddechu,
- jeśli dziecko nadal jest nieprzytomne, ułóż je w pozycji bezpiecznej,
- powtarzaj regularnie ocenę stanu ogólnego dziecka.

7b. Jeśli brak tętna (oznak krążenia) lub gdy tętno jest wolne (poniżej 60/min z objawami złej perfuzji) lub nie masz pewności, czy jest obecne:
- rozpocznij uciskanie klatki piersiowej,
- połącz oddechy ratownicze z uciskaniem klatki piersiowej.
Uciskania klatki piersiowej należy wykonać w następujący sposób:
U dzieci należy uciskać w jednej trzeciej dolnej mostka. Aby uniknąć uciskania nadbrzusza, należy zlokalizować wyrostek mieczykowaty poprzez znalezienie miejsca gdzie łuki żebrowe łączą się ze sobą. Szerokość jednego palca powyżej tego punktu wyznaczy prawidłowe miejsce do ucisku mostka. Uciśnięcia powinny być wystarczające aby obniżyć mostek do około jednej trzeciej głębokości klatki piersiowej. Należy zwolnić ucisk i powtarzać tę czynność z częstością około 100/min.
Po 15 uciśnięciach, należy odgiąć głowę, unieść żuchwę i wykonać 2 efektywne oddechy. Uciskanie klatki piersiowej i oddechy ratownicze powinno się kontynuować w stosunku 15 : 2. Jeśli ratownik jest sam, może użyć stosunku 30 : 2, zwłaszcza jeśli ma trudność w zmienianiu pozycji pomiędzy uciskaniem a wentylacja.
Chociaż częstość uciśnięć wynosi 100/min, rzeczywista liczba uciśnięć na minutę będzie mniejsza niż 100 ze względu na przerwy na wykonanie oddechów. Najkorzystniejsza metoda uciskania klatki piersiowej różni się nieznacznie u dzieci i niemowląt. W przypadku wykonywania uciśnięć klatki piersiowej u niemowląt przez jednego ratownika zalecany jest masaż opuszkami dwóch palców, natomiast gdy jest dwóch lub więcej ratowników należy użyć techniki dwóch kciuków i dłoni obejmujących klatkę piersiową niemowlęcia. Należy umieścić kciuki jeden obok drugiego w jednej trzeciej dolnej mostka (jak powyżej), ułożone w kierunku głowy niemowlęcia. Pozostałe palce obu dłoni obejmują klatkę piersiową, a końce palców podtrzymują plecy niemowlęcia. Należy uciskać dwoma kciukami dolną cześć mostka aby obniżyć mostek do około jednej trzeciej głębokości klatki piersiowej.
Aby wykonać uciskanie klatki piersiowej u dziecka powyżej 1. roku życia należy umieścić nadgarstek jednej ręki w jednej trzeciej dolnej mostka (jak powyżej). Konieczne jest uniesienie palców aby upewnić się, że nie uciska się żeber.
Należy ustawić się pionowo nad klatką piersiową ratowanego, wyprostować ramiona i uciskać tak, aby obniżyć mostek do około jednej trzeciej głębokości klatki piersiowej. W przypadku większych dzieci lub mniejszych ratowników łatwiej to będzie osiągnąć przy użyciu dwóch rąk ze splecionymi palcami.

8. Kontynuuj resuscytację do czasu:
• powrotu oznak życia u dziecka (spontaniczny oddech, tętno, ruch),
• przybycia wykwalifikowanej pomocy,
• wyczerpania własnych sił.
Kiedy wezwać pomoc
Bardzo istotnym jest, aby ratujący uzyskał pomoc, tak szybko jak to możliwe po zasłabnięciu dziecka
• w przypadku gdy jest dwóch ratowników jeden rozpoczyna czynności resuscytacyjne, a drugi wzywa pomoc
• gdy jesteś sam przeprowadź jednominutową akcję resuscytacyjną, a następnie wezwij pomoc; możesz wziąć niemowlę i małe dziecko ze sobą szukając pomocy, próbując kontynuować czynności resuscytacyjne
• wyjątkiem od tej zasady są dzieci ze znaną kardiologiczną przeszłością chorobową, u których doszło do nagłego NZK. W tych sytuacjach najbardziej prawdopodobną przyczyna zatrzymania krążenia są zaburzenia rytmu serca, dlatego też najważniejsze w takim przypadku jest jak najszybsze uzyskanie dostępu eto defibrylatora. W tym przypadku należy natychmiast wezwać pomoc
Wsparcie Psychologiczne
Emocje związane z wypadkiem wywołują u poszkodowanych, ich bliskich i osób postronnych różne zachowania. Mogą się one objawiać bagatelizowaniem urazu, strachem, bezradnością i rozkojarzeniem, przenoszeniem paniki na innych lub agresją. Dlatego też zapewnienie odpowiedniego wsparcia psychologicznego jest niezmiernie ważne. W pierwszej kolejności należy zająć się poszkodowanymi, później pozostałymi uczestnikami zdarzenia:
• Oceń sytuację i własne bezpieczeństwo
• Podejdź do poszkodowanego, przedstaw się i zapytaj, jak się nazywa.
• Spokojnym tonem spytaj, co się stało. Jeśli nie wie, opowiedz o swoich spostrzeżeniach, zapewnij że chcesz pomóc i wiesz, jak to zrobić. Gdy poszkodowany zaprzecza temu, co się wydarzyło (nie dostrzega własnych ran lub je lekceważy), postaraj się go przekonać, że jest ranny i wymaga pomocy.
• Zanim zdecydujesz się na jakiś ruch, spokojnie wyjaśnij, co zamierzasz zrobić i dlaczego. Mów prawdę. Unikaj tonu rozkazującego lub pouczającego, mów wolno i wyraźnie. Bądź cierpliwy i opanowany.
• Przyjmij pozycję na wysokości poszkodowanego, w razie potrzeby przykucnij lub przyklęknij. Okryj go kocem.
• Chroń go przed ciekawskimi spojrzeniami i tłoczącymi się ludźmi. Zdecydowanym głosem powiedz, by się odsunęli, przydziel im jakieś zadanie, np. wezwanie pomocy, zabezpieczenie miejsca wypadku.
• Licz się z życzeniami poszkodowanego-słuchaj go uważnie i traktuj poważnie to, co mówi. Jeśli nie ma przy nim bliskiej osoby, zapytaj, czy kogoś powiadomić o zdarzeniu.
• Jeżeli musisz opuścić ratowanego, uprzedź go o tym i poproś kogoś, by z nim został.
• Gdy poszkodowanym jest dziecko, musisz być cierpliwy! Jeśli to możliwe, daj mu maskotkę i zapewnij obecność kogoś bliskiego.
• W sytuacji, gdy ranny okazuje agresję słowną, pozwól mu w en sposób odreagować. Nie trać opanowania i nie odpowiadaj takim samym tonem. Możesz też go czymś zająć. Pomoże mu to skoncentrować uwagę na wykonywanych czynnościach i uspokoić się.
• Jeśli ktoś z otoczenia zachowuje się agresywnie, bądź wyrozumiały i powiedz, że może to zaszkodzić osobie, której pomagasz. Skoncentruj się na poszkodowanym, działaj spokojnie i nie pozwól sobie przeszkadzać. Nie dyskutuj z gapiami, ogranicz się do zadawania pytań.
• W sytuacji, gdy rozdrażniony osobnik uniemożliwia ci niesienia pomocy, wytypuj z otoczenia kogoś, kto się nim zaopiekuje lub zapewnij, że zajmiesz się nim w drugiej kolejności. Agresja jest często wynikiem strachu i bezradności, dlatego spróbuj znaleźć jakieś zajęcie dla niespokojnej osoby, zyskasz dodatkową pomoc i opanujesz niepożądane zachowanie.
Po przyjeździe personelu medycznego przekazuje się w zwięzłej formie zebrane dotychczas informacje oraz opisuje podjęte działania i ich skutki. W szczególności należy podać: imię, nazwisko i wiek chorego; stan świadomości; stan czynności życiowych; główne dolegliwości; wyniki badania fizykalnego; informacje z wywiadu; inne dane, które mogą być przydatne w leczeniu. Podczas udrażniania dróg oddechowych u nieprzytomnego nie należy usuwać protez zębowych, jeżeli tkwią stabilnie na swoim miejscu. Jeśli zaś protezy nie utrzymują stałej pozycji, można je usunąć pamiętając o wprowadzeniu rurki ustno-gardłowej. Podczas udrażniania dróg oddechowych u pacjentów w podeszłym wieku nie zbyt energicznie odchylać głowy-postępujące z wiekiem zwyrodnienie stawów kręgosłupa szyjnego może przy silnym wygięciu spowodować jego uszkodzenie i niedokrwienie mózgu poprzez ucisk na tętnice kręgowe.

Literatura
„ Ratownik Medyczny” – Juliusz Jakubaszki
„ Pierwsza Pomoc” – Adam Mikołajczak
„ Encyklopedia Zdrowia” – Witold S. Gomułka i Wojciech Rewerski
Internet