Człowiek pod władzą despotyzmu w oparciu o scenę "Sen Senatora" oraz inne wybrane fragmenty "Dziadów" cz. III Adama Mickiewicza.

Temat: Człowiek pod władzą despotyzmu na przykładzie „Dziadów” cz. III
A. Mickiewicza.

Despotyzm jest to władza absolutna jednego człowieka, opierająca się na terrorze i przemocy wobec jego przeciwników. Despotyzm cara dotknął nie tylko obywateli Polskich ale również rodowitych Rosjan. Przykładami despoty zmów wobec Polaków i Rosjan mogą być sceny; „Przegląd wojska”, „Przedmieścia stolicy” czy „Droga do Rosji” (fragmenty „Ustępu” z III cz. „Dziadów”.
Scena zatytułowana „Sen Senatora” pochodzi z III cz. „Dziadów” Adama Mickiewicza, scena ta jest jedną z trzech scen wizyjnych. Mickiewicz jak i inni romantycy przywiązywali wielką wagę do snu, ponieważ twierdzili iż wtedy ukazuje się prawdziwa twarz człowieka. Fragment ten ukazuje nam Senatora jako władcę despotycznego, śniącego o wielkiej władzy, która jest nieodzowną wartością w życiu ludzi wszystkich epok. Podczas „Snu u Senatora” możemy dostrzec ogromne emocje, a po przebudzeniu widzimy Stach oparty na wizji własnej przyszłości. Senator w III cz. Dziadów przedstawiony jest jako postać pyszna, zarozumiała, wywyższająca się i egoistyczna, która ma świadomość, że każdy jest mu podległy.
„Nienawidzą mnie wszyscy, kłaniają się, boją”
Cieszy go fakt, że jest on obiektem zazdrości, co możemy zauważyć w słowach:
„A!- A- Wielki marszałku! A… Pękną z zazdrości!”
Senator będąc przy władzy boi się, że gdy ją straci to nie będzie w stanie poradzić sobie w życiu, ponieważ posiada świadomość, że po za rządzeniem nic innego nie potrafi. Boi się również utraty kontroli nad ludźmi, że nikt nie będzie go już słuchał i nikt nie będzie już wykonywał jego rozkazów. Władza despotyczna doprowadziła go na sam szczyt, lecz gdy ją utraci to stoczy się na dno i nikt mu wtedy nie pomoże tak jak on nikomu nie pomógł. Bez władzy będzie nikim i wszyscy o nim zapomną. Tak widzi to sam bohater;
„Głos mi zamarł! Ach, dreszcz, pot- ach, dreszcz ziębi, chłodzi”
„Ach umieram, umarłem, pochowany, zgniłem”
Dla Senatora najważniejsze są własne korzyści i wartości takie jak awanse, pieniądze czy ordery. Władza jaką posiada w swoich rękach całkowicie przysłoniła jego umysł i wszystko co piękne i ludzkie. Interesuje go tylko własna osoba i własne korzyści;
„… rubli sto tysięcy. Order! Gdzie lokaj? Przypnij tu! Tytuł książęcy!”
Senator mimo, że jest wysoko postawionym urzędnikiem jest tylko podwładnym cesarza, który jest tyranem skazującym ludzi obojętnych i sprzeciwiających się jego władzy na więzienie, tortury (300 kijów) czy wywóz na Sybir, który na wiele lat stał się symbolem męczeństwa.
„Patrz po drogach leci
Tłum wozów- jako chmury wiatrami pędzone,
wszystkie tam w jedną stronę.
Ach, Panie to nasze dzieci,
Tam na północ- Panie, Panie!
Takiż ich los- wygnanie!”
Jednak nie wszyscy sprzeciwiali się władzy carskiej, po prostu nie wszyscy mieli do tego odwagę, co zauważamy w cytacie;
„Dziwna rzecz! Wszyscy czuli, jak nieludzka kara: Lud, wojsko czuje,- milczy,
- tak się boją cara”
W scenie „Sen Senatora” pojawiają się szatany (diabły), które wiedząc, że dusza Senatora należy już do piekła, postanawiają zabawić się jego kosztem. Nasyłając na śpiącego Senatora koszmarny sen. Początkowo bohater śni, że jest „prawą ręką” cesarza jest otoczony łaską cesarską, otrzymuje ordery i pieniądze. Nagle niespodziewanie następuje zwrot akcji, w którym Senator zostaje pozbawiony łask cesarza. W ten sposób diabły zapowiadają mu mroczną przyszłość. Za życia jest władcą- wszyscy mu służą, natomiast po śmierci będzie on psem służalczym, na co wskazuje cytat;
„I złe psisko uwiążem tam, na pograniczu, tam pracuj ręko moja, tam świstaj, mój biczu!”
W wyżej wymienionej scenie wyróżniamy również metodę kontrastu, w której Nowosilcow przedstawiony jest jako srogi i bezwzględny władca, który nie zawaha się przed niczym, jest chwalony przez cara;
„Senator w łasce, w łasce, w łasce, w łasce”
Oraz Senatora jako człowieka pozbawionego władzy, zaszczytów i przyszłości, jest wyśmiewany i zapomniany;
„Senator wypadł z łaski, z łaski, z łaski, z łaski”
Scena ta przedstawia również konwencję snu wizji, podczas której człowiek poznaje przyszłość, dzięki temu ma szansę coś poprawić lub zmienić. Władza despotyczna uczyniła z ludzi przedmioty- rzeczy. Władcy nie liczyli się z potrzebami i cierpieniami zwykłych, prostych obywateli- ludzi. W wielu przypadkach los ludzi zależał od kaprysu rządzącego, jako przykład można podać „Aresztowanie Cichowskiego”, który bez powodu został aresztowany, przetrzymywany w więzieniu i torturowany. Po długim czasie nieobecności wrócił do domu, niestety skrajnie wycieńczony psychicznie i fizycznie. Władza ta niszczy wartości duchowe, co obserwujemy w monologu Konrada wygłaszanym w „Wielkiej Improwizacji”.
Człowiek pod władzą despotyzmu kieruje się wartościami materialnym, nie liczą się dla niego wartości moralne i duchowe. Despota nie liczy się z uczuciami, z bliskimi i rodziną. Jedyną rzeczą, przed którą odczuwa lęk i strach jest utrata władzy, „zasług” i przychylności ludzi władzy. Pomimo strachu, Polacy uwierzyli w swoją siłę i w to, że mogą zdziałać wszystko, walcząc w słusznej sprawie. To dzięki ludziom takim jak Cichowski czy Rollinson, ludziom którzy nie bali się cara, a kochali swoją ojczyznę kres despotyzmu nadciągał dużymi krokami a oni stawali się bohaterami i legendami.