Ogólne zagadnienia z ekonomii

Ad 1

Etatyzm XIX-wieczny szeroko uzasadniał konieczność aktywnej roli państwa we wszystkich dziedzinach życia społeczno-gospodarczego. W XX wieku ekonomiści zaczęli traktować państwo jako podmiot zdolny utrzymać funkcjonowanie całego systemu społeczno-ekonomicznego kapitalizmu. Jego celem stało się przeciwdziałanie kryzysom ekonomicznym, walka z bezrobociem i inflacją, a także korygowanie proporcji podziału dochodu budżetowego.

Ad 2

Liberalizm oparty jest na założeniu efektywnego działania praw gospodarki rynkowej (nie widzialna ręka rynku) które wymaga wszakże odpowiednich ram instytucjonalnych dla nieskrępowanej działalności indywidualnych podmiotów ekonomicznych. Państwu-minimum przyznaje się 3 funkcje: :ochronę obywateli przed agresja z zewnątrz, ustanowienie sprawnej administracji gwarantującej poszanowanie zasad umowy społecznej oraz dostarczenie społeczeństwu takich dóbr, których znaczenie nie budzi wątpliwości, lecz których produkowanie przez sektor prywatny nie byłoby możliwe lub natrafiałoby na bariery opłacalności.

Ad 3

Trzy rodzaje funkcji ekonomicznych:

Funkcja alokacyjna- rozdział (alokacja) rzadkich zasobów między różne sposoby ich wykorzystania dokonuje się wyłącznie za pomocą mechanizmu rynkowego przy interwencjonizmie państwa.
W ramach tej funkcji państwo przemyśla wizje rozwoju niektórych strategicznych przemysłów np.: rozwój górnictwa
Funkcja redystrybucyjna-Interwencja państwa w podziale dochodu narodowego państwa ustala minimalne płace transfery składki na ubezpieczenia społeczne realizuje poprzez system podatkowy wydatki z budżetu i oddziaływanie na system cen.
Funkcja stabilizacyjna-jest to oddziaływanie państwa na wielkość globalnego popytu, podaży by zapobiec kryzysom.
Na podaż państwa oddziaływuje przez:
promocje zmian technologii
za pomocą procesów stabilizacja na rynku pieniężnym
hamowanie inflacji
regulacje podatkowe
Na popyt:
ustalenie poziomu dochodów i wydatków budżetu państwa, oraz wprowadzenie polityki socjalnej co jest ściśle związane z redystrybucją dochodów.

Ad 4

Podatki pośrednie są jednym ze składników cen produktów i są płacone w momencie dokonywania zakupów np. VAT

Ad 5

Podatki bezpośrednie, płacone są od dochodów przedsiębiorstw i od dochodów indywidualnych ludności, np. CIT i PIT, maja charakter progresywny to znaczy że wzrastają wraz ze wzrostem dochodów.

Ad 6

Deficyt budżetowy występuje wtedy, kiedy dochody wpływające do budżetu państwa nie wystarczają na pokrycie wydatków państwa.
Nadwyżka przedstawia odwrotną sytuacje.

Ad 7

Funkcje pieniądza:

-jako dobro obrachunkowe- pozwala sprowadzić wartość wszystkich produktów do jednego wspólnego mianownika, jest wyrażeniem dóbr i usług w pieniądzu, pozwala na porównania ich wartości przez porównanie ich cen,
-jako środek wymiany-wtedy, kiedy występuje jako gotówka przy transakcjach kupna-sprzedaży i rozliczenia są dokonywane w momencie dokonywania transakcji.
-jako środek płatniczy-gdy sprzedaż jest oddzielona w czasie od przekazania równowartości w pieniądzu,
-jako środek przechowywania bogactwa (tezauryzacji)- wtedy, gdy gdy ludzie nie wydają wszystkich swoich dochodów.

Ad 8

Cechy pieniądza:

- wartość ; - trwałość ; - podzielność; - powszechna akceptowalność; - łatwa zbywalność

Ad 9

System pieniężny jest bardzo ważnym ogniwem współczesnej gospodarki. Obejmuje on instytucje związane z emisją pieniądza i wykorzystywaniem pieniądza w danym kraju oraz reguły dotyczące działania tych inwestycji i samego pieniądza. Chodzi tu w szczególności o reguły ustalające obowiązującą jednostkę pieniężną, jej wartość, sposób emisji i zabezpieczenia, formy cyrkulacji oraz wymienialności na waluty obce.
To pytanie jest związane z odpowiedziami na pyt. 7.

Ad 10

Aktywna polityka fiskalna polega na podejmowaniu takich konkretnych decyzji dotyczących zmian dochodów i wydatków budżetowych, które pozwolą osiągnąć zamierzone w danej sytuacji cele gospodarcze.
Natomiast pasywna polityka fiskalna polega na wykorzystaniu właściwej niektórym instrumentom wrażliwości na zmiany poziomu dochodu narodowego, zatrudnienia i innych wielkości ekonomicznych. Instrumenty te niejako samoczynnie, bez potrzeby podejmowania konkretnych decyzji dostosowawczych, reagują na zmianę koniunktury. Określa się więc je jako automatyczne stabilizatory koniunktury: podatki od dochodów ludności, podatki od przedsiębiorstw, podatki pośrednie (nakładane na artykuły konsumpcyjne), zasiłki dla bezrobotnych i inne formy świadczeń społecznych oraz programy dla rolnictwa.
Aktywna polityka fiskalna polega na świadomym interwencjonizmie, wymagającym każdorazowo podejmowania decyzji o wykorzystaniu konkretnych instrumentów fiskalnych, takich jak: zwiększenie lub ograniczenie wydatków budżetowych na określone cele, zmiana stawek i zasad opodatkowania, zmiana zasad subwencjonowania przedsiębiorstw, oraz określenia sposobu, zakresu i terminu, w jakim instrumenty te zostaną wykorzystane.

Ad 11

Ze względu na przedmiot opodatkowania wyróżnia się:

a. podatki dochodowe- naliczane przez od dochodu osiągniętego przez dany podmiot gospodarczy lub pracownika, to PIT i CIT
b. podatki majątkowe-podstawą ich naliczenia jest posiadany majątek, podatek od nieruchomości i os spadków i darowizn
c. podatki przychodowe- podstawą ich naliczenia jest osiągany potencjalny przychód z posiadanych zasobów, podatek rolny
d. podatek od wydatków konsumpcyjnych, naliczane SA od wartości nabywanych dóbr i usług i płacone w momencie dokonywania zakupu, VAT, akcyza
Za względu na stosowane przedmioty opodatkowania wyróżnia się źródła podatków:
- bezpośrednie, płacone są od dochodów przedsiębiorstw i od dochodów indywidualnych ludności, np. CIT i PIT, maja charakter progresywny to znaczy że wzrastają wraz ze wzrostem dochodów.
- pośrednie są jednym ze składników cen produktów i są płacone w momencie dokonywania zakupów np. VAT

Ad 12

Kryterium podziału dochodów podatkowych:

Państwowe – trafiają do Centralnego Budżetu Państwa. Zasilane wpływami z podatków budżetu państwa i budżetów gmin
a)podatek od towarów, usług.
Samorządowe – trafiają wyłącznie do Kasy Samorządu.
podatek rolny, podatek leśny, podatek od nieruchomości, podatek od środków transportowych.
Podatki wspólne – trafiają częściowo do Centralnego Budżetu Państwa, częściowo do Samorządowego.
podatek od osób fizycznych (85% przypada budżetowi państwa, 15% gminom),
podatek od osób prawnych (95% państwo, 5% gminy)

Ad 13 i 14

Rodzaje polityki pieniężnej stosowanej przez Bank Centralny :

EKSPANSYWNA – miękka polityka pieniężna – polega na zwiększaniu podaży pieniądza poprzez obniżenie stopy redyskontowej , zakup wyemitowanych przez rząd papierów wartościowych na otwartym rynku obniżenie wskaźnika rezerw obowiązkowych .
RESTRYKCYJNA – twarda – polega na zmniejszeniu podaży pieniądza przez podwyższenie stopy redyskontowej , sprzedaż publicznych papierów wartościowych i podwyższeniu rezerw wskaźnika obowiązkowych .

Przykład ekspansywny :
W okresie recesji charakteryzującej się spadkiem tempa wzrostu gospodarczego i wzrostem bezrobocia zalecana jest ekspansywna polityka pieniężna . Działania w celu zwiększenia podaży pieniądza powodują obniżenie w przynajmniej krótkim okresie stopy %. Wzrost podaży pieniądza i obniżenie podaży pieniądza zwiększają popyt globalny w konsekwencji inwestycje , zatrudnienie oraz poziom działalności gospodarczej .

Przykład restrykcyjny w Polsce :

Innego rodzaju działania podejmuje Bank Centralny gdy inflacja osiąga wysoki poziom . Uznając że jest ona spowodowana nadmierną kreację pieniądza Bank Centralny w celu jej opanowania zmniejsza stopę wzrostu podaży pieniądza stosując restrykcyjną politykę pieniężną . Jej konsekwencją jest obniżenie także rozmiarów inwestycji i produkcji oraz zatrudnienia .

Ad 15

Popyt jest to ilość dobra , jaką nabywcy są w stanie nabyć po określonej cenie i w określonym czasie.
Zależność miedzy popytem a ceną jest zależnością odwrotną, gdy popyt rośnie to cena maleje, i odwrotnie, gdy popyt maleje to cena rośnie.

Ad 16

Podaż jest to ilość dobra do zaoferowana przez producenta do sprzedaży po danej cenie w określonym czasie.
Podaż i cena zmieniają się w jednakowym kierunku.

Ad 17 i 18

Dobra finalne to dobra, czyli produkty i usługi nabywane przez ostatecznego użytkownika.
W ich skład wchodzą produkty i usługi konsumpcyjne nabywane przez gospodarstwa domowe oraz produkty i usługi inwestycyjne, czyli maszyny nabywane przez przedsiębiorstwa.
Dobro pośrednie to dobro w całości zużywane przez przedsiębiorstwa przy wytwarzaniu innych produktów.
Np. Zboże i mąka to będzie to dobro pośrednie, a chleb będzie dobrem finalnym.

Ad 19

Popyt konsumpcyjny-to preferencje ludności dotyczące dóbr konsumpcyjnych przy istniejących cenach tych dóbr i mające pokrycie w ich funduszu nabywczym.

Ad 20

ZASADY BUDŻETOWE, są to zasady umożliwiające władzy wykonawczej prowadzenie polityki finansowej państwa:

1. Zasada rocznego budżetowania-plan dochodów i wydatków budżetowych obejmuje okres jednego roku (przy czym rok budżetowy nie musi pokrywać się z rokiem kalendarzowym),
2. Zasada zupełności- budżet obejmuje wszystkie dochody i wydatki państwa(żadna z dziedzin działalności finansowej państwa nie może być pominięta lub wyłączona z planu budżetowego),
3. Zasada jedności-budżet państwa powinien tworzyć jedną całość, tzn. wszystkie dochody i wydatki państwa powinny być ujęte w jednym zestawieniu (poszczególne pozycje mogą być sporządzone jako odrębne dokumenty, muszą jednak łączyć się w całość),
4. Zasada jawności-BP powinien być podany do publicznej wiadomości (dot. To zarówno tworzenia i uchwalania, jak i jego wykonywania),
5. Zasada równowagi budżetowej-polega nadążeniu do tego, by bieżące dochody z podatków i z innych źródeł napływające do budżetu centralnego były wystarczające na pokrycie płatności za produkty i usługi finansowane przez rząd, płatności transferowych i innych wydatków budżetowych.

Ad 21

Wydatki rządowe są to takie wydatki, które są przeznaczone na:

- administracje państwową i finansowane przez nią podmioty, obronę narodową i wymiar sprawiedliwości,
- realizację celów społecznych, (oświata, kultura, ochrona zdrowia, świadczenia socjalne itp.),
- pełnienie funkcji interwencyjnych w gospodarce (oddziaływanie na inwestycje produkcyjne i infrastrukturalne, subsydia dla rolnictwa, przedsiębiorstw państwowych i prywatnych oraz wydatki transferowe).
Wydatki te są częścią globalnego popytu, dlatego ich wysokość wpływa na kształtowanie się popytu.

Ad 22

Narzędzie kreowania podaży pieniądza, to:

1. zmiany stopy rezerw obowiązkowych-ustalenie minimalnej relacji rezerw w gotówce do ogólnej sumy wkładów zgromadzonych w banku:
-podwyższenie stopy wywołuje następujące efekty w sektorze bankowym: ogranicza możliwości ekspansji kredytowej banków, obniża potencjale zyski banków komercyjnych, mobilizuje banki komercyjne do ściągania wierzytelności od dłużników, zachęca banki komercyjne do sprzedaży papierów wartościowych i tym samym zmniejsza się podaż pieniądza.
-zmniejszenie stopy rezerw obowiązkowych: większa możliwość kredytowa banków komercyjnych, tańsze kredyty, zwiększa się podaż pieniądza.
2. zmiany stopy redyskontowej-jest stopą % pobieraną przez bank centralny od pożyczek udzielanych bankom komercyjnym pod zastaw weksli lub innych papierów wartościowych:
- wzrost stopy redyskontowej zmniejsza wartość redyskontowanych weksli i podnosi koszt kredytu, spadają rezerwy banków komercyjnych i zostaje ograniczona ich działalność kredytowa,
-zmniejszenie stopy redyskontowej-banki sprzedają więcej weksli bankowi centralnemu, wzrastają ich rezerwy ,rozszerza się działalność kredytowa banku.
3. operacje otwartego rynku.-polegają na sprzedaży lub zakupie papierów wartościowych:
-pośrednie oddziaływanie banku centralnego- poprzez zmianę stopy rezerw obowiązkowych i zmianę stopy redyskontowej.
-bezpośrednie oddziaływanie banku centralnego-sprzedając lub kupując papiery wartościowe na otwartym rynku.