Wieś i rolnictwo polskie w integracji z Unią Europejską - zagadnienia prawne i ekonomiczne

Rolnictwo polskie stoi dziś w obliczu integracji z wysoko rozwiniętym i subsydiowanym rolnictwem Unii Europejskiej. Dostosowanie rolnictwa i gospodarki żywnościowej odbywa się w wielu płaszczyznach. W niniejszym pakiecie skupiono się głównie nad kwestiami prawnymi oraz omówiono aspekty ekonomiczne procesu integracji. Sfera prawna procesu dostosowawczego jest w przypadku prawa rolnego niezwykle istotna, ponieważ ponad 40% całego dorobku prawnego WE związane jest bezpośrednio z rolnictwem. Z tego względu w pakiecie zamieszczono ocenę stopnia harmonizacji polskiego prawa rolnego z prawem Unii Europejskiej.
Odnośnie zagadnień ekonomicznych procesu integracji pod uwagę należy wziąć wynikające z procesu transformacji gospodarki zmiany w poziomie i strukturze popytu na produkty rolne i konieczność wzrostu powiązań polskiego rolnictwa z rynkiem. Tymczasem obecnie około 50% gospodarstw w Polsce nie ma charakteru towarowego i produkuje żywność głównie na własne potrzeby. Dochody rolników indywidualnych są wyłączone spod podatku dochodowego co pociąga za sobą zmniejszenie dochodów budżetowych. Charakterystyczna dla polskiego rolnictwa jest także rozdrobniona struktura agrarna. Rolnictwo zatrudnia około 26% ogółu zatrudnionych, którzy wytwarzają około 6% dochodu narodowego. Wydajność zatrudnionych w rolnictwie jest zatem mała w porównaniu z UE. Jednocześnie jednak w Polsce trwa proces przekształceń własnościowych sektora państwowego, zmierzających do poprawy struktury agrarnej.
Istotnym czynnikiem efektywności rolnictwa jest poziom zaopatrzenia w środki produkcji i usługi. Polskie rolnictwo zużywa mniej nawozów sztucznych i pestycydów niż rolnictwo UE. Może stać się to naszym atutem eksportowym a także przyczynić się do lepszego stanu środowiska naturalnego. Reforma rolnictwa nie może bowiem przebiegać bez poszanowania zasad zrównoważonego rozwoju. Kwestiom ochrony środowiska rolnego poświęcono zatem odrębną informację. Należy podkreślić, że procesy dostosowawcze obejmują nie tylko sferę produkcji rolniczej, ale także regulacje rynku rolnego. W związku z tym w pakiecie zamieszczono dane prezentujące zasady regulacji rynków rolnych w Polsce i w Unii Europejskiej. Na uwagę zasługują także zmiany w polskim przemyśle rolno-spożywczym, jakie dokonały się po roku 1989. Zmiany te są istotnym czynnikiem podniesienia konkurencyjności polskiego eksportu produktów rolno-spożywczych, przy czym istotną rolę odgrywa duże zainteresowanie firm zagranicznych inwestycjami w tą gałąź przemysłu.
Dołączone do pakietu "Materiały i Dokumenty" stanowią zbiór artykułów prezentujących ogólne założenia Wspólnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej, z uwzględnieniem poziomu finansowania rolnictwa unijnego, zmian Polityki Rolnej oraz prognozy dotyczących skutków włączenia do Unii państw Europy Środkowo-Wschodniej. Materiały zawierają również dane dotyczące stanu polskiego rolnictwa w przededniu integracji z UE, a mianowicie: dane statystyczne, skalę finansowania rolnictwa z budżetu oraz rozmiary i zakres kredytów z dopłatami Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (w latach 1994-1996). W materiałach zawarto także ocenę wyzwań stojących przed polskim rolnictwem w związku z integracją z Unią Europejską.


Popytowe czynniki w rolnictwie

Transformacja gospodarki w kierunku systemu rynkowego wyzwoliła w Polsce czynniki wzrostu gospodarczego. Od 1992 roku gospodarka polska wykazuje trwałą tendencję wzrostu PKB, produkcji przemysłowej, spożycia indywidualnego, inwestycji, importu oraz od 1994 r. - eksportu.
Co to oznacza dla sektora rolniczego?
Rynkowy mechanizm regulacji i trwałe tempo wzrostu gospodarczego przy zmieniającej się strukturze wytwarzania wymaga głębokich zmian w procesie produkcji rolniczej. Konieczność zmian wynika przede wszystkim z tego, że zmieniające się warunki otoczenia rolniczego w Polsce będą wymagały adaptacji rolnictwa do zmian w poziomie i strukturze popytu na produkty pochodzenia rolniczego.



Determinanty popytu na żywność
Popyt na żywność w otwartej gospodarce rynkowej kształtowany jest głównie przez następujące czynniki:
1) dochodu na osobę,
2) cen żywności i produktów rolniczych,
3) cen innych artykułów konsumpcyjnych oraz ich ogólnej dostępności (zjawisko substytucyjności),
4) cen produktów importowanych,
5) preferencji konsumenta, w tym zmian zachodzących w strukturze konsumpcji i w popycie na towary przetworzone i estetycznie opakowane.
Wpływ tych czynników obrazują wskaźniki elastyczności popytu na produkty rolnicze, w tym elastyczności krzyżowej (mieszanej), a więc związanej z towarami substytucyjnymi.
Dochód na osobę (ad. 1)
Istnieje statystyczne zjawisko, określane w ekonomii jako prawo Engla, że wzrostowi dochodów (per capita) w społeczeństwie towarzyszy mniej niż proporcjonalny wzrost wydatków na żywność. Chociaż konsumpcja liczona na jedną osobę kształtowana jest również przez inne czynniki (przede wszystkim przez ceny i preferencje konsumenta), statystyczna zależność między dochodami na osobę a wydatkami na żywność jest na tyle istotna, że przedstawiana jest w postaci elastyczności dochodowej popytu. Dla wydatków na żywność typowa jest sytuacja mniej niż proporcjonalnego wzrostu popytu na żywność w stosunku do wzrostu dochodu. Wskaźnik tej elastyczności dla wydatków żywnościowych jest więc na ogół mniejszy od jedności i dodatni. Dla niektórych artykułów żywnościowych wydatki mogą nawet spadać w miarę wzrostu dochodów, gdy następuje zmiana struktury konsumpcji (np. dotyczy to ziemniaków, chleba, tzw. produktów niższego rzędu). W tym przypadku wskaźnik elastyczności dochodowej wydatków na żywność ma wartość ujemną. W I- III kwartale 1996 roku w porównaniu z analogicznym okresem roku poprzedniego zmniejszyły się wydatki w większości grup badanych gospodarstw domowych w Polsce przeznaczone na mąkę, kasze, ryż, płatki, ziemniaki, warzywa, a nawet na śmietankę, a we wszystkich grupach ponadto na mleko i jaja.3)
Obliczanie wskaźników elastyczności dochodowej produktów żywnościowych jest podstawą projektowania trendów kształtowania się przyszłego popytu na żywność. Niezbędnym w tym przypadku jest dobre oszacowanie prawdopodobnych dochodów ludności.
Od 1994 roku systematycznie poprawia się sytuacja gospodarstw domowych w Polsce i rosną ich dochody. W 1994 roku przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny (po opodatkowaniu) przypadający na jedna osobę był realnie o 0,6% wyższy niż przed rokiem, w 1995 roku już o 1,9%, a w 1996 roku o 6,4%, w tym w gospodarstwach pracowniczych o 9,4%, a w gospodarstwach emerytów i rencistów o 5%. W 1996 roku, po raz pierwszy od kilku lat, wzrosły realnie przeciętne wydatki na osobę o 5,9%. Najwyższe dochody i wydatki realizowały gospodarstwa domowe osób pracujących na własny rachunek. Wraz z rosnącymi dochodami zmniejsza się natychmiast udział wydatków na żywność w gospodarstwach domowych

Należy odróżniać dwa rodzaje zmian popytowych. Jeden polega na zmianie ilości nabywanych dóbr na skutek zmian cen i na przesuwaniu się po tej samej krzywej popytu. Drugi rodzaj zmian polega na przesunięciu położenia krzywej popytu na skutek zmian w poziomie dochodu konsumentów. Reakcja zmiany popytu na zmianę cen określana jest jako cenowa elastyczność popytu i ma charakter w zasadzie ujemny. Jej miarą jest wskaźnik cenowej elastyczności popytu jako stosunek względnej zmiany popytu do względnej zmiany ceny. Możliwe są jednak przypadki, kiedy współczynniki elastyczności cenowej są dodatnie. Dzieje się tak przy występowaniu tzw. efektu dochodowego zmiany cen oraz zjawiska substytucji towarowej. W tym drugim przypadku zmiana cen na jedno dobro może prowadzić do zmian w popycie na dobro substytucyjne. W przypadku popytu na produkty żywnościowe efekt substytucyjny może wystąpić nie tylko w stosunku do innego dobra konsumpcyjnego, ale w wyniku znaczącego wzrostu ceny może nastąpić zmiana struktury konsumpcji w kierunku zwiększenia wydatków na nieżywnościowe artykuły konsumpcyjne (modelem takiej substytucji było kiedyś zestawienie "smalec czy garsonka"). Zaznacza się również wpływ na popyt produktów pochodzenia rolniczego innych czynników związanych z wyższym poziomem dochodów, które można uznać za konkurencyjne wobec wydatków na żywność, takich jak: wydatki na samochód, zakup mieszkania, uczestnictwo w kulturze, czy przeznaczenie rosnących dochodów na wkłady oszczędnościowe (w miarę wzrostu dochodu, maleje krańcowa skłonność do konsumpcji, rośnie do oszczędzania).

Wynikająca z otwarcia gospodarki, regulacji rynkowej i wzrostu gospodarczego bogata oferta nieżywnościowych produktów konsumpcyjnych zachęca do ograniczania wydatków na żywność i przeznaczania dochodów na inne kierunki wydatkowania. Również w obrębie wydatków żywnościowych możliwa jest substytucja pomiędzy produktami mniej i bardziej przetworzonymi oraz krajowymi i zagranicznymi. Reakcja wielkości popytu na jeden produkt, będąca efektem zmiany ceny innego produktu, nosi nazwę krzyżowej lub mieszanej elastyczności popytu. Większość artykułów żywnościowych znajdujących się w koszyku zakupów gospodarstw domowych ma charakter substytucyjny o dodatniej elastyczności krzyżowej. Jest to ważna przesłanka, która musi być brana pod uwagę w Polsce jako czynnik ograniczający popyt na produkty żywnościowe w wyniku wzrostu cen lub nieatrakcyjnej jakości produktów pochodzenia rolniczego. Wrażliwość substytucyjna wydatków na artykuły żywnościowe zwiększa się zwłaszcza wraz ze wzrostem poziomu średnich dochodów, z czym mamy do czynienia od 1994 roku.
Preferencje konsumenta
Zmiana struktury konsumpcji następuje również na skutek zmian czynników demograficznych i społecznych prowadzących do zmian gustów i preferencji konsumentów, takich jak:
- starzenie się ludności,
- zmniejszanie się liczebności przeciętnej rodziny,
- wzrost aktywności zawodowej kobiet,
- względy zdrowotne i dietetyczne.
Wymienione czynniki prowadzą do ograniczeń poziomu wydatków na żywność i do wzrostu udziału wysokoprzetworzonych i o wysokiej jakości produktów pochodzenia rolniczego w ogólnych wydatkach żywnościowych gospodarstw domowych w Polsce.
Wynikające ze spadku stopy urodzeń i zwiększania się przeciętnej długości trwania życia, starzenie się ludności będzie prowadzić do zmniejszania się popytu na żywność. Na zjawisko to ma również wpływ opóźnianie wieku zawierania małżeństw i zmniejszanie w rodzinach przeciętnej liczby dzieci. Natomiast wzrost aktywności zawodowej kobiet wpływa na zmianę struktury konsumpcji w kierunku zwiększenia udziału gotowych lub wysokoprzetworzonych produktów żywnościowych o dużej wartości dodanej powiększonej w fazie przetwórstwa i dystrybucji. Wraz z tymi społecznymi zmianami będzie się też upowszechniać zwyczaj spożywania posiłków poza domem. W zmianach struktury konsumpcji należy też uwzględnić wpływ wzrostu znaczenia czasu wolnego, jako czynnika ograniczającego popyt na proste, nie przetworzone produkty pochodzenia rolniczego.
W ostatnich latach na zmiany w poziomie i strukturze wydatków na żywność mają również względy dietetyczne prowadzące do spadku popytu np. na cukier, mięso, masło i ogólnie tłuszcze zwierzęce.
W przypadku integracji gospodarki polskiej z rynkiem europejskim, produkty żywnościowe produkowane w Polsce będą musiały również spełniać standardy prawa żywnościowego i standardy jakościowe obowiązujące w krajach Unii Europejskiej. Dotyczy to również oferty eksportowej polskich produktów rolniczych.
Wnioski
1. Zmiany w rolnictwie polskim będą przede wszystkim wymuszane przez konieczność jego dostosowania do czynników popytowych krajowych i zagranicznych. Wzrost gospodarczy i rynkowa regulacja gospodarki wymusi na sektorze rolniczym opcję popytową, a nie potażową! Wzrost popytu na produkty pochodzenia rolniczego w kraju jest stosunkowo stabilny mimo wzrostu gospodarczego i wzrostu ludności (ca 1% rocznie). Producent rolny będzie się musiał dostosować do zmieniającej się struktury konsumpcji, a nie dostarczać produkty, na które nie ma zapotrzebowania na rynku oraz wymuszać ich skup drogą administracyjną. Szczególnie istotne będzie działanie czynnika substytucyjnego popytu na żywność ograniczającego wielkość wydatków gospodarstw domowych na produkty niskoprzetworzone, o niskiej jakości i nie uwzględniających zmian w strukturze konsumpcji.
2. Towar pochodzenia rolniczego musi być wysokoprzetworzony, o odpowiednich standardach jakościowych i odpowiednio sprzedany (przy zastosowaniu marketingu i uwzględnieniu gustów konsumenta). Powadzić to będzie do sprzedaży głównie wysoko przetworzonej żywności i spadku udziału wartości surowców rolniczych w ogólnej wartości produktów pochodzenia rolniczego, co będzie skutkować (ceteris paribus) zmniejszaniem się dochodów rolników. Ograniczenia popytowe na rynku krajowym powinny stymulować działania producentów rolnych i rządu w kierunku rozwoju eksportu produktów pochodzenia rolniczego.
Jednak na wzrost eksportu można również liczyć głównie w przypadku artykułów spożywczych o dużym stopniu przetworzenia i odpowiednich standardach jakościowych.5) Niespełnienie tego warunku staje się barierą wzrostu eksportu artykułów rolno-spożywczych do krajów UE. Czynnikami ograniczającymi wzrost eksportu do krajów b. ZSRR są natomiast trudności płatnicze tych krajów, jak również konkurencja ze strony producentów z krajów UE. Powoduje to określone trudności Polski w rozwoju eksportu artykułów pochodzenia rolniczego.
3. Ograniczona chłonność krajowego rynku żywnościowego, przy trudnościach eksportowych, wysokich kosztach produkcji (spowodowanych m.in. przez niekorzystne relacje cenowe środków produkcji do surowców i artykułów rolnych) będzie powodować zmniejszanie dochodowości zwłaszcza małych i nie wyspecjalizowanych gospodarstw rolnych. Wzrost dochodów rolniczych będzie możliwy przede wszystkim poprzez adaptację samych producentów rolnych do zmieniającego się popytu, a więc przez uczestnictwo w procesie przetwarzania surowców rolniczych. Wymaga to łączenia się rolników i inwestowania w stadia poprodukcyjne procesu wytwarzania rolniczego, głównie w zakresie rozwoju przetwórstwa surowców rolniczych, ale także usług związanych z obsługą rolnictwa, czy agroturystyki. Przykłady rozwoju rolnictwa duńskiego i holenderskiego są godne uwzględnienia.
4. Wzrost dochodów rolniczych powinien więc przede wszystkim wynikać z zachowań produkcyjnych, a nie opierać się na dofinansowaniu z budżetu państwa. W tym przypadku, prowadziłoby to do sytuacji, w której rolnictwo będące produkcyjną gałęzią gospodarki, stałoby się w pewnym zakresie częścią sfery socjalnej, obciążającą nierolniczego podatnika. Należy natomiast uruchomić wszystkie instrumenty finansowe wspomagające proces unowocześniania produkcji rolniczej: zmiany w technologii, technice i organizacji procesu wytwarzania, jak również wprowadzanie opcji marketingowej, prowadzące do wzrostu dochodów rolniczych. Poza tym, współczesne rolnictwo staje się dziedziną gospodarczą coraz bardziej zintegrowaną z całością gospodarki. Jego modernizacja staje się więc warunkiem harmonizacji rozwoju makroekonomicznego. Modernizacja stwarza również szanse dla realizacji aspiracji i wysokiego poziomu życia samych rolników. Istotne w tym zakresie są takie instrumenty finansowe jak preferencyjne kredyty dla rolników przeznaczone na modernizację i inwestycje w gospodarstwach rolnych (np. istniejące już inwestycyjne kredyty dla młodych rolników - do 40 lat - z dopłatą do oprocentowania udzielaną przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa). Obecne zadłużenie polskich rolników, którzy w 1995 roku zaciągnęli kredyty inwestycyjne jest ogółem bardzo niskie (średnio 12,9% wartości majątku), co wskazuje na nikłą tendencję zmian gospodarczych w rolnictwie.
5. Konieczność wzrostu powiązań z rynkiem polskiego rolnictwa, wynikająca z rosnących wymagań popytowych na produkty pochodzenia rolniczego, wzmocnionych koniecznością sprostania konkurencji rolników z krajów UE, wynika konieczność koncentracji produkcji rolnej w Polsce (niekoniecznie agrarnej) i wzrost wydajności. Obecnie, około 50% gospodarstw w Polsce nie ma charakteru towarowego i produkuje żywność głównie dla własnej rodziny. Powoduje to konkretne skutki finansowe dla budżetu państwa, chociażby w postaci wydatków na emerytury rolnicze z jednej strony i brak potencjalnych wpływów dochodowych - z drugiej. Koszty utrzymywania nierynkowego sektora w rolnictwie są więc bardzo duże.
6. Z konieczności dostosowania polskiego sektora rolniczo-spożywczego do procesu integracji z Unią Europejską i sprostaniu wymogom konkurencyjności na rynku europejskim wynika, że polityka rolna powinna przede wszystkim wspierać rozwój gospodarstw efektywnych, powiązanych z rynkiem. Jak było powiedziane, około połowy gospodarstw rolnych nie ma związku z rynkiem. Rolnik, który produkuje żywność tylko dla swojej rodziny nie jest producentem, tylko działkowcem. Nie ma więc podstaw, by oczekiwał wzrostu cen na swoje produkty, ponieważ ich nie sprzedaje i dofinansowania swej działalności ze środków państwowych, czy unijnych.
7. Przebudowa rolnictwa wiąże się również z koniecznością dostosowania producentów rolnych do rynku konsumenta i wzrostu ich wydajności pracy w warunkach integracji z Unią Europejską. Proces ten wymagać będzie rozwoju instytucji rynkowych w rolnictwie (rynku ziemi i rozwoju giełd towarowych), prywatnych spółdzielni marketingowych, prywatyzacji agroprzemysłu oraz poprawy i rozwoju infrastruktury podstawowej na wsi. Rola państwa w rozwoju rynku rolnego nie ma więc polegać na bezpośredniej interwencji (uczestnictwie w rynku, wspieraniu cen, dotowaniu produkcji), ale na tworzeniu bodźców do rozwoju stosunków rynkowych w rolnictwie, wspieraniu rozwoju instytucji rynkowych, ułatwianiu harmonizacji technicznej z Unią Europejską, zapewnieniu kontroli jakości produktów rolnych na poziomie standardów europejskich, wspieraniu rozwoju infrastruktury i usług dla wsi, zapewnianiu szkoleń i innych działań edukacyjnych, zwłaszcza promujących mobilność zawodową na wsi. Szczególnie pożądana jest redukcja interwencji ze strony Agencji Rynu Rolnego i działania zwiększające bodźce do inwestowania przez sektor prywatny w przechowywanie zboża i jego obrót. Ogólnie, działania Agencji Rynku Rolnego powinny być w dużej mierze sprywatyzowane i zharmonizowane z jej odpowiednikami w Unii Europejskiej6).
8. Trzeba jednak przyznać, że w przypadku zmian w rolnictwie, nie wszyscy rolnicy będą jego beneficjantami. W procesie niezbędnej transformacji polskiego rolnictwa część producentów rolnych wypadnie jednak z rynku i gospodarowania rolniczego. Proces ten będzie się więc wiązał z uwalnianiem, dotychczas utajonej, wolnej siły roboczej z rolnictwa o najniższych kwalifikacjach i będzie wymagał działań ochraniających z zakresu polityki rolnej, zwiększających miejsca pracy na wsi poprzez rozwój usług rolniczych czy bazy infrastrukturalnej, ze strony administracji i samorządów lokalnych. Modernizacja rolnictwa będzie się więc wiązała z koniecznością absorbcji zbędnej w rolnictwie siły roboczej. Procesy modernizacji rolnictwa powinny być zwłaszcza wspierane odpowiednią polityką regionalną skierowaną na promocję wzrostu miejsc pracy, zwłaszcza w rejonach południowo-wschodniej Polski, gdzie problem przeludnienia wsi jest najbardziej dotkliwy i ujawni się jeszcze ostro podczas procesu koncentracji gospodarstw rolnych.

Problemy opodatkowania rolnictwa

Rolnictwo w Polsce podlega szczególnym rozwiązaniom podatkowym. Najważniejszym składnikiem tej odrębności jest wyłączenie rolników indywidualnych spod podatku dochodowego od osób fizycznych. Stanowi to istotne odstępstwo od zasady powszechności tego podatku. Innym elementem podatkowej specyfiki rolnictwa są podatki gruntowy i leśny - lokalne podatki majątkowe. Poniższy tekst stanowi próbę oceny skutków owych szczególnych rozwiązań, w tym oszacowania zmian w budżecie państwa i budżetach gmin w sytuacji hipotetycznego objęcia rolnictwa regulacjami o charakterze powszechnym.
Podatek dochodowy a budżet państwa i budżety gmin
Wyłączenie dochodów rolników indywidualnych spod podatku dochodowego pociąga za sobą odpowiednie zmniejszenie dochodów budżetowych. Przyjmując, iż dochody w indywidualnych gospodarstwach rolniczych stanowią 6% dochodów nominalnych do dyspozycji brutto w sektorze gospodarstw domowych1), oraz zakładając, iż poziom ich opodatkowania byłby równy średniej stopie opodatkowania innych dochodów osób fizycznych (a więc rzeczywiste wpływy z podatku dochodowego od osób fizycznych stanowią 94% potencjalnych wpływów obejmujących dochody rolników), uzyskujemy dla roku 1996 umniejszenie wpływów z tytułu podatku dochodowego w wysokości 2.128,8 mln. zł2). Przy założeniu utrzymania rzeczywistej proporcji podziału tej kwoty pomiędzy budżet państwa i budżety gmin na budżet państwa przypadałoby 1670,5 mln. zł, a na budżety gmin 294,9 mln zł. Kwota 2.128,8 mln. zł stanowiłaby ok. 2% rzeczywistych dochodów budżetowych w 1996 r.

Podatek dochodowy a podatki rolny i leśny
Umniejszenie dochodów gmin z tytułu należnego im na mocy ustawy o finansowaniu gmin udziału w podatku dochodowym dotyka przede wszystkim gminy o dominującej działalności rolniczej. Gminy otrzymują także wpływy z podatków lokalnych, w tym z podatku rolnego i leśnego. W 1996 r. wyniosły one odpowiednio 671,4 mln zł oraz 98,3 mln zł. Jak widać z przytoczonych danych podatek rolny i leśny z nadwyżką pokrywają umniejszenie dochodów gmin z racji braku opodatkowania dochodów rolniczych. Nie są one jednak równoważne całkowitemu (obejmującemu budżet centralny) umniejszeniu dochodów podatkowych z tytułu wyłączenia dochodów rolniczych spod podatku dochodowego. Wpływy z podatku rolnego i leśnego są ułamkowe w stosunku do potencjalnych wpływów z podatku dochodowego.
> Inne gospodarcze i społeczne skutki podatkowej specyfiki rolnictwa
Wyłączenie dochodów rolników indywidualnych spod podatku dochodowego ma nie tylko swoje istotne konsekwencje finansowe, lecz także społeczne. Zwolnienie pewnej grupy społecznej z ponoszenia kosztów utrzymywania państwa na zasadach powszechnych i przerzucenie tego ciężaru na inne grupy kłóci się istotnie z zasadą równości obywateli.
Istniejący stan w zakresie opodatkowania dochodów rolniczych ma także istotne pozabudżetowe konsekwencje gospodarcze. Przede wszystkim wpływa on na opłacalność produkcji rolnej w gospodarstwach indywidualnych. Wyłączenie spod podatku dochodowego jest bowiem tożsame ze zwolnieniem od niego, lub z wypłatą równoważnej subwencji (w warunkach opodatkowania na zasadach powszechnych). Kwestia ta jest całkowicie pomijana w dyskusjach na temat poziomu subwencjonowania rolnictwa w Polsce. A zatem obecne rozwiązania podatkowe można uznać za równoważne subwencji w wysokości odpowiadającej średniej rzeczywistej stopie opodatkowania dochodów osób fizycznych, czyli ok. 20%.
Rozwiązania w zakresie podatku dochodowego wypaczają także konkurencję w ramach samego rolnictwa, pomiędzy rolnikami indywidualnymi nie płacącymi podatku dochodowego oraz gospodarstwami płacącymi odpowiedni podatek (w tym specjalistycznymi gospodarstwami indywidualnymi).
Konieczne działania towarzyszące ewentualnemu objęcia rolnictwa powszechnymi regulacjami podatkowymi
Z powyższych uwag wynika potrzeba szybkiego objęcia rolników indywidualnych powszechnym podatkiem dochodowym. Oczywiście oznaczałoby to zmiany w sytuacji dochodowej rolników. W przypadku zamożnych, dochodowych gospodarstw byłoby to przejawem pożądanej normalizacji. W przypadku gospodarstw, z których dochody są niewielkie i stanowią jedynie uzupełnienie budżetów domowych ich właścicieli oraz gospodarstw deficytowych zmiany miałyby odpowiednio mniejsze znaczenie lub wcale nie następowałyby.3) Należy liczyć się jednak z możliwością pogłębienia wraz z wprowadzeniem podatku dochodowego sfery ubóstwa na wsi. Wymagałoby to przeciwdziałania w drodze pomocy społecznej ukierunkowanej podmiotowo w stosunku do osób rzeczywiście potrzebujących wsparcia.
Patrząc od innej strony na to samo zagadnienie, spadek rolniczych dochodów rolników indywidualnych oznaczałby spadek opłacalności ich produkcji. Jak zostało to bowiem powyżej zauważone, obecne rozwiązanie jest tożsame z jej subwencjonowaniem. Wydaje się zatem, że objęciu rolników podatkiem dochodowym mógłby, a zapewne nawet powinien, towarzyszyć pewien wzrost dotowania produkcji rolnej. Odpowiednie wydatki budżetowe znalazłyby pokrycie w wyższych dochodach z podatku dochodowego od osób fizycznych.
Należy przy tym zauważyć, że ujawnienie subwencjonowania rolnictwa indywidualnego ukrytego dotychczas pod postacią wyłączenia spod podatku dochodowego zapewniałoby jego czytelność, w tym stawałoby się wyraziste dla samych zainteresowanych oraz pozostałej części społeczeństwa ponoszącej ów koszt. Jedną z konsekwencji takiej zmiany powinno być zatem silniejsze bodźcowe działanie subwencji. Ponadto subwencjonowanie rolnictwa mogłoby być przedmiotem operacyjnego zarządzania nim, w zakresie takich decyzji jak łączny poziom subwencji, jej podział na poszczególne produkty, regionalne zróżnicowanie wsparcia. Podkreślić warto, że dokonanie odpowiedniej reformy powinno stanowić zbliżenie rozwiązań polskich do zasad wspólnej polityki rolnej Unii Europejskiej oraz mogłoby opierać się w części przynajmniej na funduszach przedakcesyjnych, a następnie funduszach strukturalnych Unii Europejskiej.
Wraz z objęciem rolnictwa indywidualnego podatkiem dochodowym należałoby objąć produkty rolne podatkiem VAT (choćby o stawce zerowej). Pozwoliłoby to rolnikom na uzyskiwanie zwrotu tego podatku płaconego od dóbr i usług, których zakupy stanowią koszty ich produkcji. Tym samym zniesiona zostałaby dyskryminująca dla odmiany polityka wobec rolnictwa w tym zakresie.
Oczywiście zarówno wprowadzenie podatku dochodowego, jak też objęcie podatkiem VAT, wymagałoby od rolników prowadzenia odpowiedniej rachunkowości. Mogłoby to stać się poważnym czynnikiem racjonalizacji gospodarki rolnej. Z drugiej strony napotykałoby to na poważne bariery psychologiczne i braku kwalifikacji. Z tego względu wydaje się więc, że niezbędne byłyby uprzednie działania w zakresie kształcenia i stworzenia odpowiedniej infrastruktury. Już obecnie powinien zostać opracowany odpowiedni program.
Ujednolicenie reguł podatkowych w skali społeczeństwa i gospodarki wymagałoby także - wraz z postulowanym upowszechnieniem podatku dochodowego - zmian w zakresie podatków majątkowych, do których zaliczyć należy podatek rolny i leśny. Zasadna byłaby albo likwidacja tych podatków, albo dostosowanie ich do szerszego systemu podatków majątkowych.
Wreszcie w ramach porządkowania systemu finansowania i opodatkowania rolnictwa należałoby poddać weryfikacji obecny system ubezpieczeń społecznych rolników. Wydatki rolniczego Funduszu Emerytalno-Rentowego zostały w 1996 r., podobnie jak w latach ubiegłych, w 93,3% sfinansowane z dotacji budżetowej, a tylko w pozostałej części ze składek ubezpieczonych. Proporcja taka czyni samo określenie "ubezpieczenie społeczne" nieadekwatnym, należałoby raczej mówić o zapomodze społecznej. Czyni ona ze wsi sferę socjalną, działa antymotywacyjnie i rozdzielana jest zupełnie niezależnie od granic przebiegających między zamożnością a ubóstwem. Są to przy tym kwoty niebagatelne. Wysokość dotacji FER wyniosła w 1996 r. 7.544,5 mln zł, co stanowiło blisko 7% wydatków budżetowych.



Rolnictwo Ekologiczne - określane również jako: biologiczne, organiczne lub biodynamiczne oznacza system gospodarowania o zrównoważonej produkcji roślinnej i zwierzęcej w obrębie gospodarstwa oparty na środkach pochodzenia biologicznego i mineralnego nieprzetworzonych technologicznie. Podstawową zasadą jest odrzucenie w procesie produkcji żywności środków chemii rolnej, weterynaryjnej i spożywczej. Jest to system trwały , samowystarczalny i ekonomicznie bezpieczny .


I . Rolnictwo zintegrowane ( proekologiczne ) Ten kierunek gospodarowania należy przewidywać jako dominujący w naszym regionie . Postuluje on znaczące obniżenie nawożenie mineralnego i pestycydów pochodzenia chemicznego . Szczególnego znaczenia nabiera płodozmian , jako środek poprawiający strukturę i żyzność gleby oraz jego środek profilaktyczny - ograniczający zachwaszczenie oraz pojawianie się chorób i szkodników. Żyzność gleby w tym rolnictwie zwiększa się poprzez stosownie wszystkich dostępnych nawozów organicznych , nawozów zielonych, uzupełniając brak składników pokarmowych w nawożeniem mineralnym . Ochrona roślin prowadzona jest metodami mechanicznymi i uzupełniana pestycydami . W rolnictwie zintegrowanym uzyskuje się niższe plony niż w rolnictwie intensywnym . Ze względu na znaczące oszczędności po stroni nakładów rolnictwo zintegrowane może skutecznie rywalizować z rolnictwem intensywnym.
II . Rolnictwo ekologiczne Rolnictwo ekologiczne niezależnie od metody ( organiczna , organiczno-biologiczna i biodynamiczna ) daje plony najwyższej jakości , a jednocześnie zapewnia maksymalną ochronę środowiska naturalnego . Wymaga jednak większego nakładu pracy , dobrej organizacji , sporej wiedzy ( nie tylko rolniczej ) i stałego jej pogłębiania . Dlatego jest to rolnictwo elitarne . Nastawienie się w tym rolnictwie na bylejakość , łatwiznę , maksymalny zysk doraźny wyklucza prowadzenie gospodarstwa metodami ekologicznymi.Gospodarstwa ekologiczne mogą być nie tylko dobrą najlepszą szkołą nie tylko optymalnych sposobów gospodarowania , ale także wychowania w duchu współpracy człowieka z przyrodą , rozwijania humanistycznej myśli , osiągania moralnego zadowolenia . Mogą być szkołą kultury dla mieszkańców wsi i całego społeczeństwa . Na bazie gospodarstw ekologicznych można rozwijać tzw. agroturystykę. W rolnictwie ekologicznym najbardziej rozpowszechnione są dwie metody gospodarowania : metoda organiczno-biologiczna i biodynamiczna .
1. Metoda organiczno - biologiczna Metodę organiczno - biologiczną zainicjował Hans Muller - działacz społeczny w latach 30 -tych w Szwajcarii . Teoretyczne podstawy sformułował niemiecki lekarz i mikrobiolog Hans Peter Rusch w latach 50 - tych . Agrotechnika według tej metody ma na celu uzyskiwanie optymalnych plonów , o wysokiej jakości , bez zastosowania nawozów syntetycznych i chemicznych środków ochrony roślin . Cel ten jest możliwy do osiągnięcia pod warunkiem otrzymania maksymalnej żyzności gleby . W gospodarstwie należy stosować właściwe następstwo roślin przy maksymalnie wydłużonym płodozmianie . Powinno się uprawiać rośliny na zielony nawóz z uwzględnieniem motylkowych w plonie głównym oraz jako wsiewkę. Należy w pełni wykorzystać nawozy organiczne wytwarzane w gospodarstwie w tym gnojówkę i gnojowicę oraz właściwie uprawiać glebę ograniczając orkę na rzecz spulchnienia gleby. W metodzie tej dopuszczalne jest stosowanie naturalnych minerałów . Glebę przed erozją chroni się poprzez ściółkowanie . Szkodniki i choroby zwalcza się stosując środki biologiczne, chwasty zwalcza się mechanicznie.
2. Metoda biodynamiczna Autorem metody jest Rudolf Steiner ( 1861 - 1925 ) austryjacki filozof i przyrodnik . Biodynamiczna koncepcja przyrody akcentuje ścisłą zależność Ziemia - Człowiek - Kosmos oraz zapewnia obecność " sił " w materii. Utrzymując także że za pośrednictwem określonych preparatów i działań człowiek może te siły aktywizować w kierunku podwyższenia biologicznej jakości produktów rolniczych. Poza ogólnymi zasadami ekologicznego gospodarowania , jako podwyższania jakości gleby , nie stosowania nawozów syntetycznych i chemicznych środków ochrony roślin , metodę biodynamiczną wyróżnia stosownie preparatów biodynamicznych ; krowieńca na glebę , krzemionki na rośliny oraz sześciu preparatów do dynamizowania kompostów . Drugim wyróżnikiem jest przekonanie o wpływie rytmów księżyca na wzrost i rozwój roślin.



Rolnictwo
Poniatowa jest także Gminą rolniczą. Przy powierzchni całkowitej, liczącej 8416 ha na tereny wiejskie przypada aż 6896 ha. Użytki rolne stanowią około 75% ogólnej powierzchni Gminy. Ich struktura przedstawia się następująco:

Teren wiejski Teren miejski
Grunty orne 5621 ha 425 ha
Sady 187 ha 30 ha
Pastwiska 57 ha 18 ha

Charakterystyczne dla Gminy jest wyjątkowo silne rozdrobnienie gospodarstw rolnych, spośród których około 75% ma powierzchnię do 5 ha. Natomiast dużych gospodarstw, powyżej 15 ha jest niecały 1%. Wśród gleb dominuje III klasa bonitacyjna (około 56%). Jakość gleb wpływa na strukturę upraw, w której dominują zboża (gł. pszenica i żyto), rośliny pastewne oraz ziemniaki. Specyficzny dla tego regionu, jest również stosunkowo wysoki udział produkcji owoców jagodowych: porzeczek, truskawek oraz nowoczesnych odmian malin. W hodowli, najważniejszą rolę odgrywa trzoda chlewna (około 6000 szt.) i bydło (około 2000 szt.).




Literatura:

Pakiet informacyjny nr 75 G - „ Wieś i rolnictwo polskie w integracji z Unią Europejską - zagadnienia prawne i ekonomiczne”
Czasopismo EKOLOGIA nr 1/2002 - „EKOINFORMACJE” - autor Hanna Milewska
Wielka encyklopeplia dla Młodzieży – wydawnictwo MUZA S.A.