Podstawy prawne systemu oświaty i wychowania

1.Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej o oświacie

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 roku sprawę edukacji obywateli traktuje jako jedno z ważniejszych praw socjalnych. W art. 70, ust. 1 gwarantuje prawo do nauki. „Każdy ma prawo do nauki. Nauka do 18 roku życia jest obowiązkowa. Sposób wykonywania obowiązku szkolnego określa ustawa”. Państwo gwarantuje młodym obywatelom, prawo do nauki, oni natomiast zobowiązani są do uczestniczenia w tym procesie.
Konstytucja gwarantuje iż „Nauka w szkołach publicznych jest bezpłatna. Ustawa może dopuścić świadczenia niektórych usług edukacyjnych przez publiczne szkoły wyższe za odpłatnością”(art. 70, ust. 2).
Konstytucja daje rodzicom prawo wolności wyboru dla swoich dzieci szkół innych niż publiczne(art. 70, ust. 3), co daje szansę tworzenia rozwiązań alternatywnych, promujących lepsze metody czy warunki nauki uczniów.. Stwarza to szansę tak uczniom uzdolnionym, jak i tym potrzebującym bardziej kameralnych warunków w procesie nauczania.
Władze publiczne zapewniają obywatelom powszechny i równy dostęp do wykształcenia. W tym celu tworzą i wspierają systemy indywidualnej pomocy finansowej i organizacyjnej dla uczniów i studentów. Warunki udzielania pomocy określa ustawa”. Realizacja tego konstytucyjnego zapisu legła u podstaw wprowadzanej od 1 września 1999 r. reformy oświatowej. Ma ona stworzyć wszystkim uczniom jednakowe szanse edukacyjne.
Bardzo ważny jest art. 73 Konstytucji. Mówi on, że „Każdemu zapewnia się wolność twórczości artystycznej, badań naukowych oraz ogłaszania ich wyników, wolność nauczania, a także wolność korzystania z dóbr kultury”.

Ustawa o systemie oświaty po nowelizacji w 2000 r.

Nowa ustawa tworzy pewne warunki umożliwiające rzeczywistą demokratyzację i daleko idący proces uspołecznienia oświaty.
Szkoły publiczne oraz inne szkoły chcące mieć uprawnienia szkół publicznych, muszą stosować ramowe plany nauczania i realizować podstawy programowe przedmiotów obowiązkowych. Uczeń kończący dany typ szkoły winien wynieść określony zasób wiedzy, kompetencji i umiejętności. Prócz podstaw programowych szkoły winny realizować także inne treści wzbogacające podstawy, wychodzące na przeciw zainteresowaniom uczniów, umożliwiające im pełny rozwój intelektualny, fizyczny, artystyczny.
Utrzymano prawo każdego obywatela Rzeczypospolitej Polskiej do kształcenia się wychowania i opieki. Określono istnienie obowiązku nauki do 18 roku życia.
Przyjęto regulacje prawne, które respektując chrześcijański system wartości, zobowiązują szkoły do stworzenia warunków umożliwiających naukę religii jako równoprawnego z innymi przedmiotu nauczania.
Ustawa stwarza większą elastyczność w zakresie organizacji procesów edukacyjnych, doboru metod, środków i stosowanych form organizacyjnych.
Szkoła publiczna umożliwia podtrzymanie tożsamości narodowej, etnicznej, językowej i religijnej.
Ustawa stwarza podstawy prawne do przyjęcia jednolitych zasad nadzoru pedagogicznego i prawnego nad wszystkimi typami szkół i placówek.
W nowy sposób określono zasady finansowania oświaty. Zaznaczono obowiązki państwa, organów samorządowych oraz innych podmiotów prawnych i osób fizycznych prowadzących szkoły.
Najdalej idąca nowelizacja z 25 lipca 1988 roku (Dz.U. nr 117, poz. 759), „Ustawa – o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw”, nie zmieniła ogólnych treści zasygnalizowanych w ośmiu punktach.
1 stycznia 1999 roku jednostki samorządu terytorialnego stały się organami prowadzącymi szkoły. Potrzebna więc była zamiana zapisów ustawy dostosowująca system prawny do założeń reformy ustrojowej i oświatowej. W połączeniu z nowelizacją Karty nauczyciela stworzona została nowa jakość prawna funkcjonowania placówek i nauczycieli.
Ustawa z 8 stycznia 1999 roku – Przepisy wprowadzające reformę ustroju szkolnego (Dz.U. nr 12, poz. 96) weszła w życie 1 września 1999 roku. Ośmioletnie szkoły podstawowe stały się sześcioletnimi szkołami podstawowymi, niektóre z nich także gimnazjami. Szkoły ponad gimnazjalne tworzone są od 1 września 2002 roku.