Polityka społeczno-ekonomiczna

I. Przedmiot i części składowe polityki społeczno-ekonomicznej

1. Termin polityka pochodzi od słowa greckiego politike, które oznacza sztukę rządzenia państwem. Współcześnie terminu "polityka" używa się głównie do określenia:
- działalności władz państwowych w kształtowaniu stosunków wewnętrzny w państwie oraz
- stosunków państwa z zagranicą

2 Podmiotem polityki w tym znaczeniu jest więc nie tylko władza państwowa, lecz także każda organizacja (w tym międzynarodowa), grupa społeczna, czy osoba fizyczna podejmująca działania, których celem jest wywarcie określonego wpływu na tok spraw publicznych.

3 Uzupełniając termin "polityka" odpowiednio dobranym określeniem, wskazujemy bliżej na jej przedmiot, czyli rodzaj spraw, których interesująca nas działalność dotyczy (n p polityka zagraniczna wojskowa, kulturalna itp )

4 Gdy chcemy analizować działalność państwa odnoszącą się do gospodarki, używamy pojęcia polityka gospodarcza, które często jest zamiennie używane z pojęciem polityka ekonomiczna

5 W użyciu jest także termin polityka społeczno-ekonomiczna, wprowadzony w celu podkreślenia konieczności łączenia społecznych oraz ekonomicznych celów i przesłanek ingerowania organów państwa w sprawy gospodarcze.

6 Zazwyczaj jednak wiele osób posługuje się terminem polityka gospodarcza (ekonomiczna) zakładając, że obejmuje ona także wpływ państwa na rozwiązywanie problemów społecznych

7 Każda polityka gospodarcza opiera się na określonej teorii ekonomicznej, która jest podstawą do dokonywania diagnozy, czyli rozpoznania i oceny stanu wyjściowego


W literaturze polskiej możemy znaleźć wiele definicji polityki ekonomicznej:

„bezpośrednie kierowanie gospodarka narodową lub pośrednie odziaływanie państwa na jej funkcjonowanie i rozwój tej gospodarki" – S. Kruszczyński

"działalność państwa polegająca na określaniu bieżących i perspektywicznych celów społeczno-gospodarczych oraz ich realizacji za pomocą metod i środków wynikających z zasady racjonalnego gospodarowania”- K. Secomski.

" działalność państwa lub innego organu publicznego, zmierzająca do osiągnięcia konkretnych celów społeczno-ekonomicznych w ściśle określonych warunkach i określonym horyzoncie czasu" . "Jest sposobem działania i rozwiązywania problemów gospodarczych z punktu widzenia interesu publicznego” – M. Nasiłowski.

„ świadome oddziaływanie władz państwowych na gospodarkę narodową – na jej dynamike, strukturę i funkcjonowanie, na stosunki ekonomiczne w państwie oraz na jego relacje z zagranicą” – B. Winiarski.

„określanie celów danego systemu gospodarczego oraz stosowaniu metod środków i sposobów (procesów regulacyjnych) prowadzących do osiągania tych celów zgodnie z regułami nauk ekonomicznych" – H.Ćwikliński


Polityka społeczna jako działalność praktyczna jest także różnie definiowana

"działalność państwa i organizacji społecznych w dziedzinie kształtowania l warunków bytu i pracy, zmierzająca do optymalnego zaspokajania indywidualnych i społecznych potrzeb ludności" - J.Rosner.

" część ogólnej społeczno-gospodarczej polityki w dziedzinie kształtowania warunków życia społeczeństwa, stosunków międzyludzkich oraz przemian struktury społecznej” – A. Rajkiewicz.

"celowe oddziaływanie państwa, związków zawodowych i innych organizacji na istniejący układ stosunków społecznych, zmierzające do poprawy warunków bytu i i pracy ludności - usuwania nierówności społecznych oraz podnoszenia kultury życia" – W. Szubert.


Polityka ekonomiczna a polityka społeczna.

- Istnieje ścisła współzależność między polityką społeczną a polityką gospodarczą. Można nawet mówić o sprzężeniu zwrotnym między polityką społeczną a polityką gospodarczą.

- polityka gospodarcza organizuje środki służące reprodukcji społecznej i polityce społecznej ,

- polityka społeczna te środki dzieli, a przez to przyczynia się jednocześnie do ich pomnażania w sferze gospodarczej (n p kwalifikacje i wypoczynek a wzrost wydajności pracy).



System ekonomiczny - określenie

System ekonomiczny - zbiór powszechnie obowiązujących norm prawnych oraz ogólnie akceptowanych zasad, regulujących postępowanie wszystkich uczestników procesu gospodarczego.

System ekonomiczny określa:
- kto i jak decyduje, jakie dobra i w jakich ilościach winny być wytwarzane?
- w jaki sposób wytwarzanie uzupełniających się dóbr ma być bilansowane i koordynowane?
- w jaki sposób ma być dokonywany podział PKB miedzy członków społeczeństwa?


Klasyfikacja (podział) systemów ekonomicznych *)

1. Ze względu na własność środków produkcji
- ustroje kolektywistyczne, w których dominuje własność państwowa, I
- ustroje indywidualistyczne {kapitalistyczne), w którym podstawowa formą własności dóbr produkcyjnych i trwałych dóbr konsumpcyjnych jest własność jednostkowa, a decyzje co i ile wytwarzać są osoby fizyczne - właściciele.

2. Ze względu na sposób regulacji procesu gospodarczego
- systemy kompetytywne (konkurencyjne), zwane też systemami gospodarki rynkowej, w ! których działania mających swobodę w podejmowaniu decyzji ekonomicznych uczestników ,
procesu gospodarczego regulowane są przez mechanizmy rynku: grę sił podaży, cen i popytu- określaną mianem "niewidzialnej ręki"
- systemy gospodarki regulowane administracyjnie, przez władze administracyjne, nazywane systemami gospodarki planowej, gdzie rozmiary i kierunki produkcji oraz sposoby jej podziału ustalane są w drodze administracyjnej decyzji organów władzy.

3. Ze względu na formę własności środków produkcji oraz sposób regulacji gospodarki.
Indywidualistyczno - kompetytywny (kapitalizm rynkowy),
Indywidualistyczno - planowy (gosp.kapitalistyczna regulowana przez centralny plan)
Kolektywistyczno – planowy (realny socjalizm)
Kolektywistyczno – planowy (socjalizm rynkowy)

Korygowanie działań mechanizmu rynku


Doktryna a polityka

Na kierunki i treść oddziaływań władz państwowych na sprawy gospodarcze duży wpływ wywierają oprócz nauki, założenia wynikające z formułowanych w poszczególnych okresach doktryn społeczno-ekonomicznych.


DOKRTYNY- definicja, cechy, rodzaje

1. Definicie określenia "doktryna
- zbiór uporządkowanych w pewien sposób założeń i poglądów na temat określonej dziedziny wiedzy lub działalności - B. Winiarski
- ideologia o bardzo wysokim stopniu usystematyzowania z reguły wyłożona w postaci uogólnień teoretycznych - St. Czajka

2. Cechy charakterystyczne doktryn
- doktryny podejmują problemy, wobec których nauka nie czuje się w pełni kompetentna,
- wskazują i wartościują cele działań, zwłaszcza cele niejednorodne i ilościowo trudno wymierne,
- od teorii naukowych doktryny różnią się też brakiem pełnego uzasadnienia całości przyjmowanych przesłanek i wyprowadzanych wniosków.

3. Rodzaje doktryn
3.1. Doktryny - ujęcie historyczne, główne nurty
- starożytność - traktowanie zagadnień gospodarczych jako polityczno moralnych
- średniowiecze - traktowanie zagadnień gospodarczych z punktu widzenia moralności
- XVII w- merkantylizm
- XVIII w- liberalizm
- XX w - interwencjonizm
- Koniec XX w - nawrót neoliberalizmu

3.2. Doktryny partii politycznych
Partie komunistyczne,
Partie socjaldemokratyczne,
Partie liberalne i konserwatywne,
Katolicka nauka społeczna,

3.3. Doktryny dotyczące wybranych kierunków i zagadnień gospodarki
Doktryna wolnego handlu
Doktryna industrializacji (b.ZSRR)
Funkcje polityki gospodarczej w różnych systemach społecznych

1.Kapitalistyczna gospodarka mieszana
- przestrzeganie ustrojowych i systemowych zasad porządku społeczno-gospodarczego
- zapewnienie bezpieczeństwa zewnętrznego, wewnętrzego, utrzymanie sądownictwa,
szkolnictwa oraz kształtowanie systemu pieniężnego,
- korygowanie słabości oraz niedostatków mechanizmu rynkowego

2. System realnego socjalizmu
- organizowania gospodarki, tworzenie i zmienianie jej struktury organizacyjnej,
- planowanie i ustalanie rozmiarów i kierunków produkcji oraz inwestycji,
- zapewnienie realizacji wyznaczonych planów poprzez wpływanie na zachowanie się ich wykonawców oraz kontrolę wydanych poleceń,
- rozdzielnictwo czynników produkcji wytworzonych produktów.

3. System socjalistyczny częściowo zreformowany
częściowa odbudowa rynku i ograniczenie administracji centralnej poprzez wprowadzenie tzw 3S:
- samodzielność, pojawiają się pierwsze firmy "polonijne
- samorządność
- samofinansowanie

4. Okres transformacji – przebudowa ustroju społeczno- ekonomicznego
- przestawienie na funkcje wlaściwe gospodarce rynkowe,j
- demontaż instytucji i struktur nakazowo-rozdzielczych systemu kierowania gospodarką,
- kreowanie warunków umożliwjających uruchomienie i działanie mechanizmów regulacji rynkowej
- przekształcenia własnościowej struktury gospodarki - prywatyzacja,



GŁÓWNE DZIEDZINY POLITYKI SPOŁECZNO - GOSPODARCZEJ
(wg podstawowych kryteriów podziału)



1. Wq obszaru oddziaływania
polityka makroekonomiczna,
polityka mikroekonomiczna,

2. Wq wpływu na dłuqookresowy rozwój qospodarczy
polityka wzrostu,
polityka strukturalna polityka rozwoju społeczno-gospodarczego
polityka regionalna
polityka ekologiczna

3. Wq kryterium podmiotoweqo
polityka przemysłowa,
polityka rolna,
polityka handlowa, polityka sektorowa
polityka komunikacyjna,
polityka komunalna itd.

4. Wq kryterium przedmiotoweqo
polityka oświatowa,
polityka ochrony zdrowia,
polityka mieszkaniowa, polityka społeczna
polityka demograficzna itd.


5. Wq rodzajów instrumentów oddziaływania
polityka pieniężna,
polityka fiskalna, polityka finansowa





Układy strukturalne gospodarki narodowej

l. Układ rodzajowy (przedmiotowy rodzaj działalności gospodarczej, działowo - gałęziowy)
1 Sektor I - produkcja pierwotna
2 Sektor II - przemysł przetwórczy
3. Sektor III - usługi

II. Układ przestrzenny (rozmieszczenie elementów gospodarki w jednostkach terytorialnych kraju)
1 Makroregion
2 Województwo
3. Powiat

III. Układ własnościowo - podmiotowy (grupowanie elementów gospodarki wg rodzajów własności)
1 Sektor prywatny
2. Sektor publiczny
- własność Skarbu Państwa,
- własność komunalna

IV. Układ instytucjonalny (grupowanie podmiotów wg celów i wiodących funkcji)
1 Sektor przedsiębiorstw
2. Sektor Instytucji rządowych i samorządowych
3 Sektor instytucji finansowych i ubezpieczeniowych 4 Sektor gospodarstw domowych
5. Sektor instytucji niekomercyjnych




CELE POLITYKI SPOŁECZNO - GOSPODARCZEJ

I. Cele generalne
1. Suwerenność narodowa
2. Sprawiedliwość
3. Postęp społeczny
4. Prawa człowieka

II. Cele ustrojowo - polityczne
1. Umacnianie istniejącego ustroju
2. Zapewnienie jego ewolucji

III. Cele ekonomiczne
1. Sprawiedliwy podział dochodu
2. Gwarancja zatrudnienia ( pełne zatrudnienie )
3. Wyrównanie szans rozwoju
4. Dostęp do dóbr kulturalnych i oświaty
5. Zapewnienie ochrony zdrowia
6. Zabezpieczenie społeczne

IV. Cele ekologiczne
1. Ochrona środowiska naturalnego
2. Rekultywacja

V. Obronno - militarne
1. Powiększenie potencjału gałęzi o znaczeniu obronnym
2. Zapewnienie niezbędnych rezerw mocy produkcyjnych i środków produkcji


SEKTORY INSTYTUCJONALNE/ wg ESA 95 oraz SNA 93 /

1. Sektor przedsiębiorstw - jednostki instytucjonalne , których podstawowym celem jest produkcja wyrobów i usług na rynek.

2. Sektor instytucji finansowych i ubezpieczeniowych – jednostki, których podstawowym przedmiotem działalności jest pośrednictwo finansowe , różnego rodzaju ubezpieczenia oraz gromadzenie funduszy emerytalno – rentowych.

3. Sektor instytucji rządowych i samorządowych – organy władzy, administracji i kontroli państwowej, organy samorządu terytorialnego oraz wszystkie jednostki tworzone przez te organy określane jako jednostki budżetowe.

4. Sektor gospodarstw domowych – obejmuje osoby indywidualne lub grupy osób jako konsumwentów , a także jako producentów – quasi przedsiębiorstwa.

5. Sektor instytucji niekomercyjnych – sektor prywatnych instytucji , które wytwarzają wyroby i usługi nierynkowe, przeznaczone dla poszczególnych grup gospodarstw domowych. Ich przychody pochodzą z dobrowolnych składek gospodarstw domowych jako konsumentów oraz dochodów z własności.

6. Zagranica – reszta świata, jest to sektor składający się z jednostek zagranicznych o ile prowadzą one transakcje z instytucjonalnymi jednostkami krajowymi.
GOSPODARKA NARODOWA = suma sektorów 1 do 5

Jednostki instytucjonalne – podmioty prowadzące działalność produkcyjną, posiadające autonomię podejmowania decyzji.
Sektory instytucjonalne – grupy działających na terenie kraju jednostek instytucjonalnych , różniących się:
- typami zachowań
- odmiennymi celami ekonomicznymi
- pełniącymi funkcjami w procesie produkcji i podziału

UWARUNKOWANIA POLITYKI SPOŁECZNO - GOSPODARCZEJ


I. Uwarunkowania zewnętrzne
1. Położenie geograficzne
2. Sytuacja międzynarodowa ( polityczna i gospodarcza)
3. Przynależność do organizacji międzynarodowych
4. Warunki wymiany handlowej (terms of trade)
5. Zadłużenie zagraniczne
6. Stan i struktura zagospodarowania regionów przygranicznych

II. Uwarunkowania wewnętrzne
1. Ustrój polityczno społeczny
2. Struktury państwowo - administracyjne i społeczne
3. Rozwiązania instytucjonalno systemowe
4. Stan i struktura zasobów kraju ( przyrodniczych , majątkowych, ludzkich )
5. Zagospodarowanie przestrzenne kraju i regionów
6. Stosunki narodowościowe
7. Stosunek społeczeństwa do władzy
8. Układ sił politycznych w kraju
........................................................................
rozszerzona wersja z ramkami i wykresami itp w załaczniku