Ewolucje teorii zarządzania i organizacji

Aby móc opisać ewolucje teorii organizacji i zarządzania należy najpierw wyjaśnić, co oznaczają podstawowe pojęcia związane z tym problemem:
Zarządzanie to szczególny sposób kierowania działalnością ludzi zatrudnionych w podmiotach gospodarczych, obejmujący tworzenie, kontrolę, oraz ciągłe dostosowanie reguł postępowania( norm, planów, instrukcji itp.) w danym przedsiębiorstwie( zakładzie, dziale, filii) do aktualnych potrzeb. Zarządzanie jest potrzebne wszędzie tam gdzie ludzie podejmują zespołową i zorganizowaną pracę, aby osiągnąć wspólny cel. Zapotrzebowanie na teorię zarządzania powstało w połowie XIX w. Gdy procesy koncentracji doprowadziły do zwiększenia rozmiarów przedsiębiorstw, a osobiste doświadczenie właściciela, wystarczające do zarządzania małym przedsiębiorstwem, stały się niewystarczające do zarządzania dużym
Dziś zarządzanie stanowi odrębną dziedzinę wiedzy, która ewaluowała w ciągu ostatniego stulecia i cały czas ulega udoskonalaniu. Istnieje bardzo dużo poglądów dotyczących zarządzania, które wpływają na kształtowanie się tej dziedziny wiedzy.

Kierowanie- jest pojęciem dość trudnym do zdefiniowania, ale mówiąc najogólniej jest to sztuka wpływania na pracę innych ludzi, aby osiągali oczekiwane przez nas rezultaty. Kierowanie ma, więc przede wszystkim pobudzać do działania. Kierującym będzie ten, który stoi na czele danej grupy może to być: kierownik, dyrektor, prezes…Kierowanie wiąże się, więc także z przewodzeniem. Często uznaje się wyrazy kierowanie i zarządzanie za synonimy, jednak należy zauważyć, że kierowanie ma szersze pole semantyczne. B. Gliński, stwierdza, że: zarządzanie to rodzaj kierowania, przy którym kierujący (zarządzający) ma uprawnienia zwierzchnie w stosunku do podległych mu pracowników lub instytucji, wynikające bezpośrednio z własności środków produkcji. Jest to pojęcie szersze, bo dotyczy wszystkich stanowisk w przedsiębiorstwie. Zgodnie z celem osoby kierującej wyróżnia się następujące kierunki działalności kierowniczej:
1) dyrektywna (inicjowanie działania) polegająca na określeniu celu działania osób kierowanych, wydaniu poleceń wykonania określonych zadań,
2) informacyjna polegająca na przekazaniu danych i przesłanek, które potrzebne są do wykonania zadania,
3) motywacyjna polegająca głównie na nagradzaniu lub karaniu,
4) oceniająca, polegająca na sprawdzaniu i ocenianiu wykonawców zadań, porównywaniu wyników, określaniu pozycji poszczególnych osób.

Organizacja natomiast jest terminem wieloznacznym stosuje się go tam gdzie wyodrębniona grupa ludzi podejmuje określone działanie w celu realizacji jakiegoś celu lub celów. Podstawowymi właściwościami każdej organizacji będą, więc:
Celowość- istnienie celu i dążenie do jego realizacji
Złożoność- wiele różnych części składających się na całość
Odrębność- wyodrębnienie celów i struktury z otoczenia.

Termin "organizacja" można rozumieć w trzech zasadniczych znaczeniach:
- rzeczowym (instytucjonalnym) - jako całość złożoną z ludzi wyposażonych w środki rzeczowe (aparatura), a więc w narzędzia, maszyny, materiały, które łączą określone więzi;
- atrybutowym (strukturalnym) - oznaczającym cechę przedmiotów złożonych,
- czynnościowym - stanowiącym rodzaj działania zorganizowanego, skierowanego na osiągnięcie określonych celów; chodzi w tym przypadku o samą czynność organizowania.
Organizacja jest potrzebna by lepiej osiągać cele, efekt pracy zespołowej jest wyższy niż pojedynczej jednostki, zjawisko to nazywamy efektem synergicznym. Zjawisko to stanowi sens rozwoju i tworzenia wszelkich organizacji.

Powracając do ewolucji teorii organizacji i zarządzania wyróżniamy następujące „etapy”

 Naukowa Organizacja pracy- nurt technologiczny
W XX wieku w Stanach Zjednoczonych brakowało wykwalifikowanej siły roboczej szukano, więc sposobu na podwyższenie sprawności robotników. Prekursorami tej szkoły byli:
Adam Smith(1723-1790)- postulował podział procesu pracy i przez to zwiększenie wydajności
Robert Owen(1771-1858)- rolą kierownika jest wdrażanie reform, zapewnienie mieszkań dla robotników, chciał skrócenia czasu pracy do 10,5 godziny oraz wprowadzenia zakazu zatrudniania dzieci poniżej 10 lat. Kierownik ma inwestować w ludzi jak w żywe maszyny, codziennie powinien przeprowadzać jawne oceny pracowników
Charles Babbage(1792-1871)- do pracy należy zastosować metody nauk ścisłych w celu podwyższenia wydajności pracy i obniżenia kosztów. Każdy robotnik powinien być wyszkolony w określonej umiejętności i tylko ją wykonywać- miało to zapewnić zwiększenie wprawy i wydajności robotników- linia montażowa. Stworzył pierwszy kalkulator na taśmę perforowaną
Najbardziej znanym przedstawicielem szkoły był Federick W. Taylor(1856-1915)- tajloryzm. Kierunek ten chciał ustalić jak najlepsze metody wykonywania prac, szkolenia i motywowania pracowników. Badania dotyczyły także doboru pracowników na podstawie ich umiejętności. Taylor stworzył zespół zasad stanowiących istotę naukowej organizacji pracy. Oparł system zarządzania na pomiarach i analizie czasu pracy przy linii produkcyjnej. W Simonds Rolling Machine company( 1983) mierzył czas ruchu robotników przy pracach, rozkładał każde zadanie na elementy, opracowywał najszybsze metody wykonywania poszczególnych zadań. Wprowadził przerwy na odpoczynek. Chciał, aby pracodawcy płacili więcej bardziej wydajnym pracownikom. Jego teorie opierały się na czterech zasadach:
1) Opracowania prawdziwej nauki zarządzania, aby można było ustalić najlepszą metodę wykonania każdego zadania,
2) Naukowego doboru robotników, aby można było każdemu z nich przydzielić pracę, do której najbardziej się nadaje,
3) Naukowego wyszkolenia i doskonalenia robotnika,
4) Bezpośredniej, przyjaznej współpracy między kierownictwem a robotnikami.

Henry L. Gant(1861-1919) wprowadził premię – miała ona stanowić zachętę dla pracowników. Wyniki pracy każdego pracownika były przedstawiane publicznie. Gant opracował tez system graficznego przedstawiania programów produkcji.

Kolejni przedstawiciele naukowej organizacji pracy to Frank(1868-1924) i Lilian (1878-1972) Gilbrethowie. Badali problematykę zmęczenia i ruchów. Stworzyli tzw. Trójpozycyjny plan awansów miał on doskonalić pracowników, plan ten polegał na tym, że pracownik miał wykonywać swoją pracę jednocześnie przygotowywać się do awansu i szkolić na swoje miejsce następcę.
Lilian Gibreth przede wszystkim dążył do ułatwienia robotnikom realizacji w pełni ich potencjału jako istot żywych i polepszenia dobrobytu poszczególnych robotników.
Frank Gilberth dążył do wyeliminowania zbędnych ruchów w pracy dla zminimalizowania zmęczenia i wzrostu wydajności.
Karol Adamiecki(1866-1933)- polski inżynier, współtwórca systemu racjonalizacji procesu produkcji. Stworzył:
Prawo harmonii- należy dobierać elementy procesu produkcyjnego zgodnie z ich specyfiką i następnie te elementy powinny oddziaływać ze sobą w ścisłym związku, tak, aby każda czynność odbywała się w swoim czasie i w harmonii
Harmonia doboru- to taki dobór, przy którym wykresy charakterystyczne(harmonogramy) wszystkich elementów procesu produkcyjnego,(czyli maszyn i urządzeń) będą ze sobą uzgodnione, czyli gdy każdy z elementów pod wpływem produkcyjnym będzie najdoskonalszy
Harmonia produkcji- każdą pracę zbiorową przedstawia się w formie wykresów w taki sposób, że elementy prac poszczególnych elementów procesu produkcyjnego ustawione będą w jednym szeregu, np. poziomym a czas trwania każdego elementu pracy, wykazany kreskami, odkładany będzie na skali czasu idącej pionowo
Są to tzw. Trzy prawa ekonomi, które uznawane są za podstawę nauk organizacji

Henry Ford(fordyzm) jest twórcą Ford Motor Company. Jako pierwszy wprowadził produkcję taśmową. Masowa produkcja była jednak zbyt wyczerpująca dla pracowników. Zakazał tworzenia związków zawodowych i powołał służby nadzoru i bezpieczeństwa, które miały informować o zachowaniach pracowników. Poszerzył rynek samochodowy i wprowadził sieć usług naprawczych

Osiągnięcia naukowej organizacji pracy:
Badania pozwoliły to na zredukowanie personelu i zapewnienie wyższego wynagrodzenia tym, którzy zostali. Lepiej wykorzystywano zasoby firmy, zauważono jak ważna jest dobra organizacja, dobór dobrych pracowników i szkoleń. Graficzny system Ganta jest wykorzystywany do dziś. Zapoczątkowali drogę do profesjonalizmu kierowników, którzy szukali najlepszych metod do realizowania swoich zasad. Wprowadzili nowoczesną linię montażową.
Ograniczenia:
Wzrost wydajności prowadził do zwolnień robotników. Taylor pominął potrzeby społeczne pracowników, pominął także inne czynniki motywacyjne niż pieniężne. Człowiek ekonomiczny, czyli traktowanie ludzi jak narzędzia. Metoda przedstawiania publicznie wyników pracy jest metodą wprowadzającą stres w miejscu pracy. Często metody NOP natrafiały na opór pracowników.


 Klasyczna teoria organizacji- nurt administracyjny
Została stworzona, aby ułatwić zarządzanie tak dużymi przedsiębiorstwami jak np. fabryki. Najbardziej znany teoretyk tej szkoły to Henri Fayol, był on francuskim przemysłowcem. Zajmował się badaniem procesów kierowania. Stwierdził, że kierowanie jest umiejętnością i można się go nauczyć. Wyróżnił 5 funkcji zarządzania:
1) Organizowanie-zmobilizowanie wszystkich potrzebnych zasobów
2) Planowanie- obmyślanie kierunku działania
3) Rozkazywanie- wyznaczanie kierunków działania i czuwanie nad ich realizacją
4) Kontrolowanie- sprawdzanie przebiegu realizacji planów
5) Koordynowanie- zapewnienie harmonijnego funkcjonowania zasobów dla osiągnięcia zamierzonych celów
Podzielił działalność gospodarczą na 6 czynności:
1) Techniczne-wytwarzanie wyrobów
2) Handlowe- kupowanie surowców i sprzedawanie wyrobów
3) Finansowe- pozyskiwanie i użytkowanie kapitału
4) Ochronne- strzeżenie pracowników i ich własności
5) Rachunkowe- rejestrowanie i obliczanie kosztów, zysków, bilanse itp.
6) Kierownicze- najważniejsze
Wyróżnił 14 zasad zarządzania
1) Podział pracy
2) Autorytet
3) Dyscyplina
4) Jedność rozkazodawstwa- każdy pracownik powinien otrzymywać polecenia tylko od jednego zwierzchnika
5) Jednolitość kierownictwa- podobne czynności w organizacji powinny być zgrupowane i podległe tylko jednemu kierownikowi
6) Podporządkowanie interesu własnego interesowi ogółu
7) Sprawiedliwe wynagrodzenie
8) Władza autorytet na szczycie- centralizacja
9) Hierarchia
10) Zasoby ludzkie i rzeczowe powinny być we właściwym miejscu i czasie
11) Ludzkie traktowanie pracowników
12) Stabilizacja personelu
13) Podwładni powinni mieć swobodę inicjatywy
14) Zgranie personelu
Most Fayola- kierownicy równorzędni niższych szczebli mogą nawiązywać ze sobą więź bezpośrednią(, czyli nie służbową przez swoich zwierzchników) w ten sposób znacznie skracają obieg informacji, muszą jednak otrzymać na to zezwolenie od swoich zwierzchników i muszą informować ich w wszystkich ustaleniach.
Mary Parker Follet uważała, że zarządzanie to „sztuka osiągania celów za pośrednictwem innych ludzi”. Zajmowała się stosunkami międzyludzkimi, wierzyła w moc grupy. Badała wpływ na ludzi takich czynników jak polityka, ekonomia i biologia, badała jak otoczenie zewnętrzne wpływa na to, co dzieje się wewnątrz przedsiębiorstwa
Kolejny przedstawiciel to socjolog Max Weber ustalił wytyczne do kształtowania biurokracji w jak najbardziej efektywny sposób. Idealna biurokracja posiadała dla niego 5 cech:
1) Wyraźny podział pracy, a każde stanowisko jest zajęte przez eksperta
2) Ustalony, spójny zestaw zasad działania
3) Hierarchiczna struktura, tworząca linię podporządkowania od góry do samego dołu
4) Bezosobowe prowadzenie przedsiębiorstwa przez managerów (dystans do podwładnych)
5) Przyjmowanie i awansowanie jest oparte na technicznej wiedzy fachowej; pracownicy są chronieni przed arbitralnym zwolnieniem
Osiągnięcia klasycznej teorii organizacji: Wykształcono podstawowe obszary kierowania i zauważono potrzebę szkolenia kierowników. Zasadami skutecznego kierowania były te stworzone przez Fayola i wystarczyło się ich nauczyć. Ograniczenia: Dla dzisiejszych teoretyków ta koncepcja jest zbyt stateczna, i do dzisiejszych organizacji nie pasuje.
 SzkoLa Behawioralna
Jest to koncepcja, która przede wszystkim zwraca się w kierunku człowieka. Jest to nurt psychosocjologiczny. Dla nich najważniejsze było stworzyć takie warunki pracy, aby każdy pracownik chciał pracować. Przestają być najistotniejsze aspekty techniczne przeciwstawia im się człowieka. Zalicza się do tego nurtu Eltona Mayo. Badał jak ważne są stosunki w kształtujące się w czasie pracy. Organizacja to człowiek i jego problemy i one są najważniejsze. Kadra kierownicza powinna skupiać się na problemach pracowników, poświęcać im czas i to przyczyni się do zwiększenia wydajności ich pracy.
Eksperyment Hawthore- próba ustalenia wpływu oświetlenia na wydajność robotników nie było to jednak przyczyną wzrostu wydajności. Większa wydajność była spowodowana tym, że zwrócono na grupę większą uwagę. Nieformalne grupy robotnicze- środowisko pracowników wywiera wielki wpływ na pracę poprzez naciski grupy
Zalety ruchu stosunków współdziałania: Podkreślono potrzeby społeczne pracowników. Wprowadzono koncepcję człowieka społecznego- motywowanego przez chęć wchodzenia w związki z innymi. Ważny stał się styl kierowania. Wzrosło zainteresowanie dynamiki grupy Wady: Koncepcja człowieka społecznego nie dawała oczekiwanych rezultatów- wzrostu wydajności. Badania miały wady, co do ich zaprojektowania, analizy i interpretacji
Hugo Munsterberg(1883-1916) aby osiągnąć wydajność zastosował narzędzia psychologii np. eksperymentalnej przez przeprowadzanie testów, szkoleń. Uważał, że wydajność można podnieść trzema sposobami:
• Przez dobór najodpowiedniejszej osoby- dobieranie pod względem psychologicznym
• Przez stwarzanie najlepszych warunków psychologicznych do wykonania danej pracy
• Przez wywieranie wpływu psychologicznego- motywowanie
Stosował nowoczesne techniki poradnictwa zawodowego do rozpoznania umiejętności potrzebnych w danej pracy oraz przydatność kandydatów na dane stanowisko
Abraham Maslow skupiał się przede wszystkim na zjawiskach interpersonalnych. Człowiek jest motywowany przez dążenie do zaspokajania potrzeb. Przedstawił hierarchię potrzeb człowieka zaczynając od podstawowych
• Fizjologiczne
• Bezpieczeństwa
• Przynależności
• Uznania
• Samorealizacji

Duglas Mc Greror stworzył „teorię X” i „teorię Y”- modele człowieka.
Teoria X
• Człowiek nie lubi pracować i unika pracy
• Do wysiłku może być tylko zmuszony karami
• Jest pasywny i trzeba mu mówić, co ma robić
• Niechętnie przyjmuje odpowiedzialność
Teoria Y
• Człowiek uważa pracę za coś naturalnego
• Motywuje go satysfakcja
• Nagrody za inicjatywę sprawiają, że angażuje się w osiąganie celów
• Przyjmuje i dąży do odpowiedzialności

Osiągnięcia szkoły nauk behawioralnych:
Dzięki behawiorystom zauważono jak ważne są stosunki międzyludzkie i że człowiek jest istotą złożoną, a więc nie do każdego można wykorzystać te same metody kierownicze.
Ograniczenia:
Zbyt duże znaczenie przypisali zadowoleniu- czynnik motywujący. Przy rozpowszechnianiu swojej teorii behawioryści używali żargonu naukowego, co ograniczyło rozpowszechnienie tej teorii. Wysnuli zbyt wiele rozwiązań na rozpatrzenie danego problemu, co utrudniało decyzję, do której rady się stosować

 Szkoła ilościowa(Po II wojnie światowej)
W tym typie zarządzanie stosuje się techniki ilościowe oparte na obliczeniach i modelach komputerowych. Wyróżnia się tutaj dwa kierunki:
Badania operacyjne- naukowcy różnych dziedzin wspólnie osiągają przełomy technologiczne i taktyczne
Szkoła teorii decyzji- powołuje się zespół różnych naukowców z odpowiednich dziedzin do przeanalizowania danego problemu. Buduje się model symulujący problem i komputerowo opracowuje różne modele zachowania i wybiera najlepszy
Osiągnięcia szkoły ilościowej:
Największe osiągnięcia to planowanie i kontrola. Programowanie produkcji, opracowywanie strategii wprowadzania na rynek nowych produktów, programowanie rozkładu lotów
Ograniczenia:
Nie rozwiązuje skutecznie problemów dotyczących człowieka w przedsiębiorstwie. Koncepcje są zbyt trudne, aby można je było łatwo wdrożyć.

 Podejście Systemowe(od około 1947-1950)
Podejście to kładzie nacisk na związki między częściami organizacji( system składający się z wzajemnie powiązanych części). Traktują człowieka wielostronnie i wieloaspektowo. System powinien być otwarty na interakcje z otoczeniem. Podstawowe pojęcia związane z tą teorią to:
• Synergia- wzrost wydajności dzięki współdziałaniu
• Systemy otwarte i zamknięte
• Granice systemu
• Przepływ np. materiałów, informacji, energii
• Sprzężenie zwrotne- klucz do systemów


 Podejście Sytuacyjne(lata 60 i 70)
Koncentruje się na istocie związków między częściami organizacji. Stara się wyjaśnić, które czynniki mają podstawowe znaczenie dla określonego zadania lub zagadnienia i wyjaśnić funkcjonowanie współzależności między powiązanymi czynnikami. Skuteczność danej metody zarządzania zależy od sytuacji- tą powinien ocenić manager i na tej podstawie wybrać najlepsze rozwiązanie. Charles Kindelberger- w ekonomi wszystko jest zależne i to kierownik powinien wyjaśnić, od czego zależy i w jaki sposób.
Dziś większość kierunków jest zorientowanych systemowo i sytuacyjnie

Przewiduje się, że dalszy rozwój teorii zarządzania i organizacji może rozwinąć na jeden z poniższych sposobów:
• Nastąpi dominacja jednej szkoły nad innymi, jak dotąd nie nastąpiła
• Każda ze szkół pójdzie „swoją drogą” i nie będzie wyraźnej dominacji jednej nad drugą
• Szkoły będą się upodabniać i zacierać różnice między sobą
• Następnie nastąpi synteza istniejących szkół
• Będą powstawały coraz to nowsze teorie

Teoria organizacji i zarządzania jest bardzo ważna w każdym przedsiębiorstwie. Jak widać jest bardzo dużo koncepcji dotyczących tego zagadnienia i niewątpliwie dobór metody jest bardzo trudny. Szczerze mówiąc nie wiem czy prowadząc przedsiębiorstwo potrafiłabym wybrać najodpowiedniejszą i najbardziej wydajną metodę uważam, że jest to wielka sztuka i kwestia talentu.


Bibliografia:
Szelągowska K., Podstawy Zarządzania- wykład.
Nowa Encyklopedia Naukowa PWN.