Wpływ doświadczenia zawodowego na postawy
WSTĘP 5
ROZDZIAŁ I - POSTAWY. MECHANIZM KSZTAŁTOWANIA SIĘ POSTAW
1.1. Postawy i ich istota
1.2. Rodzaje postaw. Cechy
1.3. Źródła postaw
1.4. Doświadczenie jako czynnik istotnie determinujący postawy
ROZDZIAŁ II - SPECYFIKA FUNKCJONOWANIA STARSZYCH OSÓB - PENSJONARIUSZY DOMU POMOCY SPOŁECZNEJ
2.1. Senior w domu pomocy społecznej
2.2. Proces opiekuńczy
2.3. Proces starzenia się organizmu
2.4. Biologiczne i medyczne aspekty starzeni się
2.5. Psychologiczne aspekty starzenia się
2.6. Socjologiczne aspekty starzenia się
2.7. Potrzeby człowieka starzejącego się i lat sędziwych
2.7.1. Rodzaje potrzeb według Brunona Synaka
2.7.2. Rodzaje potrzeb według Abrahama Maslowa
2.8. Znaczenie rodziny w życiu człowieka starszego
ROZDZIAŁ III - METODYKA BADAŃ WŁASNYCH
3.1. Problematyka pracy – Hipotezy badawcze
3.2. Techniki i narzędzia badawcze
3.3. Organizacja i teren badań
3.4. Charakterystyka badanej grupy
3.4.1. Respondenci według wieku
3.4.2. Wykształcenie
3.4.3. Miejsce zamieszkania
3.4.4. Stan cywilny
ROZDZIAŁ IV - WPŁYW DOŚWIADCZENIA ZAWODOWEGO ZESPOŁU TERAPEUTYCZNO OPIEKUŃCZEGO NA POSTAWY WOBEC MIESZKAŃCÓW DOMU POMOCY SPOŁECZNEJ W ŚWIETLE WYNIKÓW BADAŃ WŁASNYCH
4.1. Praca wśród osób starszych w domu pomocy społecznej
4.2. Doświadczenie jako atrybut sprzyjający pracy w domu pomocy społecznej
4.3. Jakim problemom muszą stawić czoło mieszkańcy domu pomocy społecznej
4.4. Indywidualne opinie dotyczące życia w domu pomocy społecznej
WSTĘP
Postawę wobec danego obiektu możemy zmieniać z pozytywnej na negatywną, lub też odwrotnie, poprzez lepsze poznanie obiektu.
Tak więc osoba rozpoczynająca pracę w Domu Pomocy Społecznej, nie mająca wcześniej kontaktu z osobami starszymi może swoją postawę ukształtować poprzez poznanie, funkcjonowania osoby starszej, oraz specyfikę życia i pracy w Domu Pomocy Społecznej.
Postawa danej jednostki będzie też zależna od zgodności i siły znaków: poznawczych, spostrzeganych zachowań się ludzi, oraz emocjonalnego stanu.
Na postawę personelu wobec pensjonariuszy ma też wpływ, ogólna postawa społeczeństwa. Ważną rolę odgrywa tutaj stopień powiązania danej postawy jednostki z postawami społecznymi. Jednak trwałość przekonania, czy wartości, jest w dużym stopniu zależny od osób wywierających wpływ, od uznania danej osoby za godną zaufania. Jej przekonania i wartości poprzez akceptację, włączamy w nasz system wartości.
Dlatego ważnym jest ukazywanie szacunku ,życzliwości, cierpliwości wobec osób starszych, młodszemu personelowi podejmującemu pracę w Domu Pomocy Społecznej, przez personel z większym stażem zawodowym.
Doświadczenie życiowe i zawodowe może być cennym darem ofiarowanym osobom z mniejszym doświadczeniem.
Motyw dążenia do słuszności czyli okazanie należnego szacunku i uznania, oraz pomoc w zaspokojeniu podstawowych potrzeb życiowych mieszkańca, może być samopodtrzymującą się siłą, niezależną od kar i nagród. Np. wynagrodzenia za wykonywaną pracę.
Jak cenna jest dobra opieka świadczona osobom w starszym wieku najlepiej mogą określić sami pensjonariusze. Nie mniej jednak, gdy zespół terapeutyczno- opiekuńczy charakteryzują takie cechy jak, między innymi: poczucie odpowiedzialności za wykonywanie swoich zadań, obowiązków, wówczas dobra atmosfera wspólego zadowolenia jest wyczuwalna. Niekoniecznie musi być określona werbalnie.
Kształtowanie odpowiedniej postawy wymaga od personelu opiekuczego, ciągłego poznawania funkcjonowania osób starszych i doskonalenia swoich postaw.
ROZDZIAŁ I
POSTAWY. MECHANIZM KSZTAŁTOWANIA SIĘ POSTAW
1.1 Postawy i ich istota
Pojęcie postawy ma różne znaczenie oznacza ukierunkowanie myśli, głębokie predyspozycje naszego umysłu, nasze nastawieni na pewne wartości (wysiłek, pieniądze itd.). Istnieją postawy osobiste, dotyczące wyłącznie jednostki (np. preferencje estetyczne), i postawy społeczne, rzutujące na grupy ludzkie (np. wybory polityczne dokonywane przez jednostkę). Jedne i drugie łączy to, że chodzi zawsze o ogół osobistych reakcji na jakiś określony przedmiot: osobę, ideę, czy rzecz. Autor uważa że „każda postawa jest dwubiegunowa (negatywna lub pozytywna, życzliwa lub nieżyczliwa), ma to zawsze pewne natężenie (od miłości do nienawiści, od pasji do obojętności) można zatem mierzyć i porównywać ich intensywność”.
Zdaniem autorów postawy są ważnym kluczem dla zrozumienia długookresowej organizacji zachowania. Podczas gdy uzewnętrznione zachowanie jest obserwowalne bezpośrednio, to nie można tego powiedzieć o postawach. Są postawy zbiorem nagromadzonych dyspozycji, a zachowanie jest uzależnione w pewien sposób od takich dyspozycji”.
Jeżeli więc znamy postawy jednostki, to możemy przewidzieć jej zachowanie w różnych sytuacjach.
Właściwości postaw wg. R.H. Tunera przyjmują określony zespół tj.
- kierunek postawy oraz
- stopień uczuć.
Przez „kierunek” postawy rozumiemy to że uczucie, jakie się w nas wytworzyło wobec danego obiektu może być (jak już wcześniej wspomniałam) pozytywne lub negatywne.
Postawy pozytywne predysponują jednostkę do „zbliżania się” ku obiektowi; postawy negatywne do unikania obiektu.
Natomiast stopień uczuć reprezentowanych przez daną postawę wobec danego obiektu określa się stopniem natężenia (większe lub mniejsze).
Postawę tworzy także składnik poznawczy „przekonania człowieka na temat danego obiektu”.
Zdaniem autora postawa to interakcja procesów poznawczych (myślenie, pamięć) oraz procesów motywacyjnych (obejmujących uczucia i dążenia). Postawy mogą odgrywać dominującą rolę w całokształcie organizacji zachowania jednostki w sposób trwały, podczas gdy stany motywacyjne nie mogą, ponieważ pojawiają się tylko wówczas, kiedy energia została zmobilizowana i skierowana ku osiągnięciu celu.
S. Mika proponuje koncepcję postawy określając postawę jako ”względnie trwałą strukturę procesów poznawczych , emocjonalnych tendencji zachowań, w której wyraża się określony stosunek wobec danego przedmiotu”. Autor ten podkreśla, że takie przedstawienie postawy wymaga komentarza uzupełniającego odnoszącego się do:
1. Przedmiotu postawy,- który zawsze istnieje. Nie ma postaw nie odnoszących się do jakiegoś przedmiotu (fizycznego lub społecznego). Według T. Mądrzyckiego przedmiot, do którego odnosi się postawa nie musi mieć charakteru indywidualnego. Często są to klasy przedmiotów lub przedmioty o charakterze zbiorowym.
2. Definicja ta nie podkreśla rozłącznego traktowania kwestii oceny i przedmiotu.
3. Postawa zawsze zawiera wszystkie wspomniane elementy gdyż trudno jest przeżywać tylko uczucie wobec przedmiotu postawy czy same tendencje do zachowania bez innych elementów,- czyli procesów poznawczych.
4. Stosunek określony w postawie ma kierunek oraz określoną wielkość.
J. Reykowski zwraca uwagę, że stosunek do przedmiotu postawy nie koniecznie musi wyrażać jednego rodzaju emocje - np. to że ktoś bardziej interesuje się chemią nie oznacza że inna osoba nie interesująca się tym przedmiotem nie jest do chemii przychylnie ustosunkowana.
Wiele postaw uaktywnia się w momencie pojawienia się przedmiotu postawy, natomiast w okresie poprzedzającym jej pojawienie takie postawy istnieją również w mózgu człowieka w postaci utajonej. Z tego właśnie względu przy definiowaniu postawy, należy uwzględnić nie tylko strukturę składających się na nią procesów, ale i dyspozycje do występowania takiej struktury.
1.2. Rodzaje postaw. Cechy.
Postawy ludzi są wyraźnie związane z poznawaniem świata zewnętrznego i wpływami płynącymi od społeczeństwa, w którym żyją. Wpływy te przekazywane są za pośrednictwem środków masowego przekazu oraz grup społecznych, których są członkami.
Th. M. Newcomb R H Tuner Ph. E. Converse mówią o kilku rodzajach postaw. Ukazują że postawa jest ściśle związana z obiektem a w szczególności z ilością oraz różnorodnością cech, charakteryzujących dany obiekt.
Postawy:
- uogólniona: jeżeli obiekt nie stanowi dla nas wewnętrznie zwartej całości nie jesteśmy w stanie zająć względem niego jednoznacznej postawy. Natomiast gdy dany obiekt jest postrzegany jako całość, mimo iż zawiera różnorodne cechy, żywimy prawdopodobnie uogólnioną postawę. Szczególnie obiekty społeczne przedstawiają się nam w kontekście bardzo wielu postrzeganych właściwości. Możemy zajmować postawę wobec każdej z tych postrzeganych cech oddzielnie, to jednak kształtujemy w sobie także postawę wobec osoby jako całości, ponieważ poznajemy ją jako całość. Postawa uogólniona może być funkcją różnicy między składnikami pozytywnymi i negatywnymi.
- złożona: związane z szerokim wachlarzem zachowań. Obiekty różnią się między sobą zakresem występujących elementów .Ta różnorodność zakresu jest zarazem obiektywna i subiektywna. Ale nawet w obiekcie o wąskim zakresie – jeden człowiek może postrzegać inną liczbę komponentów a drugi inną.
- ze względu na centralność obiektu: centralność dotyczy bardziej trwałego zainteresowania jednostki określonymi obiektami lub rodzajami obiektów, które nie tracą swojego dla niej znaczenia w rozlicznych różniących się między sobą sytuacjach. Najbardziej oczywistym źródłem centralności wydaje się motywacja: będące celami motywowanego zachowania są dla jednostki, która do nich obiekty dąży, zdecydowanie centralne.
Zdaniem autorów centralność obiektu może również wynikać z dotychczasowych doświadczeń. Tak więc obiekty różnią się między sobą, pod względem ich centralności w świadomości jednostki.
Centralność obiektu ma znaczenie dla kształtowania się postawy oraz jej stabilności.
Tendencje do pozytywnego lub negatywnego odniesienia do przedmiotu postawy to działania ukierunkowane na określone wartości- obiektywne przedmioty postaw.
Przedmiotami postaw mogą być:
- inni ludzie
- wartości materialne (postawy rzeczowe)
- wartości symboliczne(postawy duchowe)
- sam podmiot (wartości interpersonalne)
Wybór przedmiotu postawy zależy od zakresu i specyfiki potrzeb indywidualnych, społecznych. Postawy mogą wyrażać deklaracje, zamiar działania lub potwierdzać rzeczywiste czyny.
Cechy postaw:
- znak: pozytywny negatywny lub neutralny stosunek do przedmiotu postawy. Oceniając przedmiot dodatnio stwierdzamy, że np. X jest bardziej interesujący lub ujemnie –program X jest nudny i nie warto go oglądać. Podobnie emocje pozytywne w związku z przedmiotem postawy można określić jako dodatnie i jako ujemne. Istnieje tendencja do zbliżania się do przedmiotu postawy np. dążenie do lepszego jej poznania oceniając dodatnio. W przypadku znaku ujemnego pojawiają się chęci unikania przedmiotu postawy i tendencje do wyrażania o nim nieprzychylnych opinii.
- siła: ( intensywność motywacji) Ludzie mogą nie lubić jakiegoś przedmiotu w niewielkim stopniu, a w skrajnym przypadku nawet nienawidzić. Podobnie ludzie mogą coś umiarkowanie lubić a nawet za tym przepadać.
- treść: przedmiotowa postawy.
- zakres: przedmiotu postawy (może dotyczyć jednego lub większej klasy przedmiotów).
- zawartość:zgodność znaków i siły komponentów: kognitywnego behawiornego i emotywnego.
- stopień powiązania danej postawy z innymi postawami – mogą być izolowane od innych postaw lub silnie z nimi powiązane.
- trwałość (stopień internalizacji). Internalizacja wartości czy przekonania jest najtrwalszą , najgłębiej zakorzenioną reakcją na wpływ społeczny.
Motywem zinternacjolizowania jest pragnienie by mieć słuszność. Jeśli osobę wywierającą wpływ uznamy za godną zaufania, to głoszone przez nią przekonania akceptujemy i włączamy w nasz system wartości. Internalizacja jest najbardziej trwałą reakcją na wpływ społeczny z tego względu, że motyw dążenia do słuszności jest potężną i samopodtrzymującą się siłą, niezależną od systemu kar i nagród.
J.Trybusiewicz nawiązując do J. Reykowskiego uważa, że światopogląd jest narzędziem nastawionym na zaspokojenie potrzeb. W przeprowadzonych przez siebie badaniach wyróżnił postawy religijne, które wpływają na zaspokojenie określonych potrzeb. Trybusiewicz wyróżnił trzy rodzaje postaw:
- tradycjonalistyczną: jej funkcją jest zaspakajanie potrzeb afiliacji. Trybusiewicz określa ten typ religijności jako religię płytką.
- emocjonalistyczną: umożliwiająca zaspokojenie potrzeby bezpieczeństwa Najważniejszym elementem w tym typie postawy jest przeżycie subiektywne. U osób posiadających ten typ religijności występuje poczucie słabości, lęk a postawa emocjonalistyczna pozwala go zmienić. Trudno zmienić ten typ postawy.
- intelektualistyczną: autentyczna i autonomiczna religia. Osoby, u których występuje ten typ religijności pragną poznać istotę religii.
1.3. Źródła postaw.
Jak to się dzieje że rozwinęły się w nas ogólne postawy wobec innych ludzi wartości duchowych, materialnych, wobec samego siebie?
Ważnym źródłem kształtowania się postaw jest informacja czyli przekaz. Świat zewnętrzny,fizyczne otoczenie,działa na człowieka za pomocą bodźców.
Nadawcą jest zawsze człowiek – np. rodzice kształtujący u dzieci pewne postawy, nauczyciel itp. Posiadają rodzice określony punkt widzenia specyficzne postawy, dążąc do ich przekazania w bardziej lub mniej świadomy sposób. Nadawca tworzy przekaz za pomocą którego pragnie ukształtować określoną postawę lub zmienić dotychczas istniejącą.
Treścią przekazu mogą być zarówno argumenty werbalne, jak i niewerbalne.
Kolejnym elementem schematu jest kanał informacyjny. I.Kurcz określa go mianem narzędzia za pomocą, którego przesyłany jest przekaz. Narzędziem może być np. słowo drukowane, mówione czy obraz w telewizji. Treść, czyli przekaz może się odbyć za pośrednictwem różnego rodzaju bodźców działających na różne receptory. Ostatnim ogniwem procesu jest odbiorca, do którego dociera przekaz nadawcy. Odbiorca zauważa przekaz, dokonuje oceny, niekiedy reaguje emocjonalnie czy zniekształca jego treść. Przekaz może zmienić postawę odbiorcy lub nie. W pierwszym przypadku – gdy nastąpiła zmiana postawy można mówić o skutecznym oddziaływaniu nadawcy. Natomiast gdy zmiana postawy nie nastąpi oddziaływanie nadawcy określane jest mianem nieskutecznego. Ostatecznym efektem oddziaływania nadawcy jest ukształtowanie określonej postawy u odbiorcy, na co wpływają wszystkie elementy przekazu.
Postawy mogą kształtować się w wyniku bezpośredniego kontaktu z przedmiotem postawy, jak również wielu różnych nadawców, wśród których możemy wymienić rodziców, rówieśników, nauczycieli i środki masowego przekazu. W okresie dzieciństwa, na rozwój postaw małego człowieka największy wpływ mają rodzice. W momencie gdy dziecko zaczyna chodzić do przedszkola czy szkoły pojawiają się kolejni nadawcy. Silny wpływ na kształtowanie postaw człowieka wywierają środki masowego przekazu.
1. Wpływ rodziców. Zaobserwowano znaczne podobieństwo między postawami społecznymi rodziców i dzieci.
Co powoduje, że w domu rodzinnym, istotnie zachodzi proces kształtowania postaw i to postaw bardzo trwałych. Próbę na te pytania znajdujemy w pracy E. E Jonesa i H.B. Gerarda. Autorzy ci analizując postawy ukształtowane w domu rodzinnym doszli do następujących wniosków:
- Małe dziecko jest w zupełności zależne od swoich rodziców, zarówno sensie biologicznym jak i w zakresie potrzeb podstawowych.
- Dzieci w wieku poprzedzającym pójście do szkoły są zależne od rodziców w zakresie potrzeb poznawczych, regulujących dostęp do informacji o cechach przedmiotów i relacjach między nimi.
- Dzieci są zależne od rodziców w zaspakajaniu potrzeb poznawczych, rodzice regulują dopływ informacji.
- Rodzice mają możliwość nagradzania i karania, co również może kształtować pożądane przez siebie postawy.
- Nagradzając rodzice kształtują pozytywne relacje miedzy sobą a dzieckiem.
- Przez pewien okres rodzice są jedynymi modelami zachowań dla dziecka, które naśladuje te zachowania, co może być konsekwencją postawy.
Powyższe tezy przyczyniają się do trwałości ukształtowanych w dzieciństwie postaw.
2. Rówieśnicy. Analizując wpływ rówieśników zauważyć należy, iż młodzież wykazująca większą aktywność w grupach koleżeńskich była bardziej podatna na zmiany postaw wyniesionych z domu rodzinnego.
3. Wykładowcy. W literaturze przedmiotu wskazuje się duży wpływ nauczycieli wykładowców na postawy wychowanków słuchaczy.
4. Środki masowego przekazu. Nieco inny, chociaż równie wyraźny jest rodzaj oddziaływania środków masowego przekazu jako nadawcy. Siła przekazu jest zdecydowanie większa – jednocześnie dociera on do wielu odbiorców.
Dla wielu osób radio , telewizja czy internet są wiarygodnymi źródłami informacji, na podstawie których kształtują oni swoje postawy i zachowania. Badania opinii publicznej wykazały, iż większość dorosłych słuchaczy TV wyraża przekonanie, iż reklamy telewizyjne przytaczają argumenty nie zawsze zgodne z prawdą. Wyniki badań świadczą, że im bardziej wykształcona jest dana osoba, tym bardziej jest sceptyczna. A nastawieni sceptycznie twierdzą, że są odporni na przekaz. Niemiej sam fakt, że ktoś się uważa za odpornego na perswazje nie oznacza, iż jest tak w istocie. R. Zajonc wykazał, że w sytuacji, gdy wszystkie czynniki pozostają bez zmiany, np. ta sama cena, gramatura, jakość produktu to im coś bardziej znajome (reklama) tym bardziej atrakcyjne.
Z obserwacji przeprowadzonych przez wielu autorów( Sterlau,2000,s.94-106),odbiór przekazu i zmiana postawy może być uwarunkowana:
- osobą autora (atrakcyjność i podobieństwo do odbiorcy),
- wiarygodnością źródła przekazu,
- językiem jakim posługuje się nadawca,
- intencją nadawcy (co zawiera przekaz chęć pomocy czy, uzyskanie korzyści),
-kompetencją i innymi czynnikami jak np. siła i jakość argumentacji,
a także ważne są czynniki osobowościowe odbiorcy takie jak:
- odbiór aktywny lub bierny,
- skłonność do ulegania wpływom zewnętrznym,
- przystosowanie społeczne,
- samoocena (wysoka lub niska),
- motywacja,
- zdolność przetwarzania argumentów.
Innym źródłem kształtowania się postaw jest stereotyp.
Termin stereotyp zgodnie z wyjaśnieniem słownika psychologii to panująca w danej grupie ustalona opinia oparta nie na sprawdzonych danych, ale na anegdotach i pogłoskach. Nasza znajomość rzeczy opiera się często na obiegowych opiniach: mówimy np. o niemieckiej pracowitości, francuskiej galanterii, chociaż nigdy nie sprawdziliśmy wartości tych frazesów. Wszystkie stereotypy propagowane przez media są nieprawdziwe, twierdzi socjolog R. T. La Piere. Zmieniają się one wraz ze stanem stosunków między grupami. Stają się nieprzyjazne gdy rośnie napięcie ( R. Aron ); stanowią też przeszkodę w porozumiewaniu się, gdyż wywierają wpływ nawet na percepcję.
Analiza tych aspektów doprowadziła do sformułowania twierdzenia, że
stereotypy osiągają taki poziom uproszczenia i nadogólności, że przestają być, albo wręcz nigdy nie były ”całą prawdą” o grupach społecznych czy o jednostkach.
Jedną ze składowych stereotypu jest myślenie schematyczne, myślenie, w którym wiedza szkolna, przesądy i wzorce kulturowe biorą górę nad strukturami intelektualnymi wytworzonymi przez podmiot. Ten sztuczny bagaż, składający się przede wszystkim ze słów i sztywnych schematów, stanowi często dla jednostki obciążenie ograniczające jej zdolności twórcze.
Źródeł stereotypów można szukać w prawidłowościach procesów poznawczych oraz motywacyjnych grup społecznych i jednostek. Stereotypy mogą mieć swoje źródło w pewnych deformacjach spostrzegania cech i związków między nimi.
Ukształtowany stereotyp jest przekazywany z pokolenia na pokolenie, co pozwala określić go mianem przekazu kulturowego.
Lepsze poznanie danej grupy sprzyja łagodzeniu stereotypów, i w dalszym procesie kształtowania się bardziej pozytywnego wizerunku.
1.4 Doświadczenie jako czynnik istotnie determinujący postawy.
Doświadczenie w języku potocznym to każde zdarzenie, które przeżyła dana jednostka, wiedza zdobyta podczas uczestniczenia w takim zdarzeniu. Inaczej definiowane jako całkowita suma zgromadzonej wiedzy. Pamięć i uczenie mają zasadniczy wpływ na proces przyswajania przez organizm nowych doświadczeń.
Doświadczenie człowieka według T. Matuszewskiego możemy rozpatrywać jako ciąg zdarzeń tworzących jego indywidualną historię życiową.
Autor chce przez to wykazać że koncepcja pamięci autobiograficznej opisuje i wyjaśnia, w jaki sposób ludzie przechowują informacje na temat zdarzeń i jak łączą je w ogólniejsze struktury, obejmujące na niższym poziomie ciągi zdarzeń, a na wyższym cały cykl życiowy.
Doświadczenie obejmuje dane zarówno „negatywne”, jak i „pozytywne”. Podział ten oparty jest na bazalnych właściwościach doświadczenia. Zarówno dane negatywne jak i pozytywne występują w trzech następujących obszarach:
Świat zewnętrzny
Własna osoba
Relacja między sobą a światem zewnętrznym
Dziedziny te przeplatają się ze sobą i nawzajem na siebie wpływają- np. to, co wiemy o sobie silnie wpływa na to jak odbieramy informacje dotyczące naszych relacji z ludźmi. Doświadczenia odnoszące się do świata zewnętrznego mogą przenikać do sfery doświadczeń odnoszących się do własnej osoby.
Świat zewnętrzny, fizyczne otoczenie, działa na człowieka za pomocą bodźców i jest najlepiej poznanym obszarem doświadczenia. Składają się nań informacje odbierane od najwcześniejszego okresu życia za pomocą narządów zmysłowych-wzroku, słuchu, węchu, dotyku.
Szczególny charakter mają receptory bólu, które mogą być odbierane przez bodźce płynące z zewnątrz i wewnątrz organizmu. Początkowo informacje dotyczące świata nabywane są podczas bezpośrednich z nim interakcji. Świat zewnętrzny jest źródłem informacji, ale także i człowiek jako całość jest kanałem informacji. Natomiast świat zewnętrzny jest odbiornikiem , na który oddziałuje człowiek swymi czynnościami.
W okresie późniejszym informacje są selekcjonowane i skondensowane. Im człowiek starszy tym mniej informacji dociera do niego drogą bezpośrednią, a więcej pośrednią. W efekcie doświadczenie związane ze światem zewnętrznym zmienia się.
Informacje na temat świata zewnętrznego można podzielić na dwie grupy:
- Informacj pochodzące ze świata społecznego
- Informacje płynące ze świata poza społecznego
Główna różnica między nimi to różnica reguł, jakimi się posługują podczas wyjaśniania zjawisk.
Przez całe życie odbieramy informacje dotyczące naszej osoby, informacje te silnie wpływają na nasze samopoczucie, działania podejmowane w przyszłości- np. jeśli uważamy się za osobę mało zdolną, będziemy podejmować tylko łatwe zadania.
Doświadczenia dotyczące siebie możemy podzielić na dwie grupy- odnoszące sięe do konsekwencji własnych działań oraz do konsekwencji własnych cech.
Te pierwsze obejmują rezultaty własnych czynności. Wyniki własnych czynności oceniamy najpierw jako sukces lub niepowodzenie, dodając później jeszcze inne odniesienia. Sukces w działaniu owocuje satysfakcją, wzrostem własnej kompetencji oraz pojawieniem się tendencji do podejmowania nowych wyzwań. Odwrotnie się dzieje w przypadku niepowodzenia. Wyniki działań własnych informują człowieka o jego atutach i jego słabościach. Doświadczenia dotyczące siebie są też konsekwencją informacji otrzymanych od innych osób. Wśród doświadczeń, dotyczących własnych relacji ze światem zewnętrznym, wyróżniamy doświadczenia pochodzące ze świata społecznego, czyli własne relacje z innymi osobami.
Indywidualne doświadczenie życiowe zapisywane jest w pamięci autobiograficznej. Wydarzenia naszego życia sygnowane są emocjami o charakterze pozytywnym i negatywnym. Pamięć o osobistej przeszłości charakteryzują następujące właściwości:
- Są uporządkowane sekwencyjnie
- Są datowane, czyli lokalizowane czasowo
- Zdarzenia tworzące sekwencje mają określony sens dla człowieka- dzięki temu człowiek uzupełnia brakujące elementy ze swojej przeszłości, przypominając sobie przykładowo to, na czym zależało mu w przeszłości.
Ludzie próbują odtworzyć daty pewnych zdarzeń często odwołują się do różnych okoliczności zewnętrznych np. pogody czy pory roku. Ludzie sądzą, że im głębiej trzeba sięgać w pamięć, tym trudniej odtwarzać pewne treści i wspomnienia.
Ważnym elementem doświadczenia indywidualnego są emocje. Emocje interpersonalne zwłaszcza te, które są przeżywane w rodzinie, stają się podstawą kształtowani inteligencji emocjonalnej.
Pamięć relacji emocjonalnej w rodzinie kształtuje postawę do:
- Trafnej percepcji, oceny oraz ekspresji emocji.
- Uzyskania dostępu do procesów emocjonalnych i generowanie uczuć, gdy ułatwiają one procesy myślenia.
- Rozumienia emocji wiedzy o emocjach. Regulacji emocji i kontroli emocjonalnej.
Zdobywanie wiedzy o emocjach zaczyna się dzieciństwie i trwa przez całe życie. Myśli są świadomymi refleksjami nad reakcjami emocjonalnymi i kształtują określone zachowania w stosunku do osób i zjawisk.
Rozwój psychiczny człowieka nie kończy się wraz z osiągnięciem dojrzałości biologicznej ale trwa .Możliwe jest oddziaływanie modyfikujące przebieg rozwoju ze strony jednostki, jak i jej otoczenia we wszystkich fazach cyklu życiowego człowieka.
ROZDZIAŁ II.
SPECYFIKA FUNKCJONOWANIA STARSZYCH OSÓB –PENSJONARIUSZY DOMÓW POMOCY SPOŁECZNEJ
2. 1. Senior w domu pomocy społecznej
Proces starzenia się jest dynamicznym, nieuniknionym, rozpoczyna się z chwilą narodzin. Jest fizjologicznym etapem przemian w organizmie człowieka oraz jego funkcjonowania w społeczeństwie. Zmieniająca się rzeczywistość uruchamia w człowieku starszym cechy niezbędne dla obrony, nie zawsze akceptowane społecznie. Brak zrozumienia mechanizmu ich powstawania może być źródłem konfliktów i przyczyną izolacji. Zmniejszająca się zdolność do samoopieki, stan poczucia zagrożenia ludzi starszych, staje się potencjalną potrzebą zastosowania różnych form opieki domowej i instytuconalnej.
W świadomości zwykłego człowieka nadal przejście osoby do domu pomocy społecznej ma charakter czegoś tragicznego, determinującego ostatecznego. Nagle całe dotychczasowe życie staje się przeszłością, a nowy etap ma najczęściej niewiele wspólnego z poprzednim stylem życia, aktywnością i kontaktami społecznymi
„Dom starców”, „ulica jednokierunkowa”- to typowe epitety, jakimi osoby nieobeznane z problematyką kwitują wszelkie próby refleksji o spędzeniu starości w domu pomocy społecznej. Z pewnością nie jest to stan normalny i tak być nie powinno, ponieważ takie obiegowe opinie bardzo skutecznie przerażają seniora i paraliżują jego wolę oraz aktywność, tak, że nie ma on już ochoty świadomie i celowo przygotować się do nowego etapu swojego życia.
Dom pomocy społecznej może być przecież rozumiany jako kolejny, w pełnym tego słowa znaczeniu, dom. Taka forma spędzania starości ma także wiele aspektów pozytywnych. Opieka, pielęgnacja i rehabilitacja, prowadzone w DPS, mogą przywrócić seniora do w miarę normalnego życia, nawet jeżeli nie oznacza to powrotu do poprzedniego miejsca zamieszkania. Trzeba pamiętać także o tym, że samotność i brak szczęścia osób starszych nie wynika ze złej pracy personelu, lecz z ucieczki od matki, ojca, babci czy dziadka.(Gielas).
Prawdą jest że dom pomocy społecznej nigdy nie będzie takim domem, jaki miało się wcześniej. Jest to instytucjonalna forma opieki, a więc oprócz zalet, ma pewne punkty odbierane prywatnie jako negatywne.
Jednakże obecne programy postępującej humanizacji DPS-ów, i dążenie do osiągnięcia tego, aby dom był w granicach możliwości przynajmniej po części domem, będą miały pozytywny wpływ na funkcjonowanie domów.
Dom pomocy społecznej jako obiekt powinien spełniać architektonicznie dwie funkcje:
1) Architektura domu powinna gwarantować całościowe podejście do mieszkańca, umożliwiać jego aktywizację i samodzielność, także wspomagać przedłużenie życia rodzinnego i w związkach partnerskich.
2) Ważna też jest lokalizacja miejsca w którym znajduje się dom. Im mniej izolacji, im bliżej przedszkola, kościoła, supermarketu, parku- tym lepiej. Położenie domu powinno umożliwiać zarówno aktywność zewnętrzną mieszkańców, jak zapraszać do ich odwiedzania krewnych, przyjaciół wolontariuszy.
Ważne jest właściwe rozumienie ról zawodowych przez cały personel. Mieszkaniec domu pomocy społecznej powinien być partnerem w dialogu. Nie może być jedynie podopiecznym, pacjentem czy klientem. Podopieczni powinni być na bieżąco informowani o dotyczących ich planach, istotnych zmianach i sprawach bezpośrednio wpływających na ich życie.
Staranie się o mniej sprawnych lub mniej zdrowych mieszkańców nabiera szczególnego znaczenia. O wiele z ich praw zwykle nikt się nie upomni. Znacznie więcej zależy tu od samego personelu, który musi zauważać godność tych osób.
Mieszkańcy domów pomocy społecznej którzy znaleźli się w nich najczęściej z powodu przewlekłych chorób, nieodpowiedniej opieki rodzinnej lub braku stosownych środków do życia. Faktem jest więc, że w porównaniu z większością ludzi starszych są bardziej osamotnieni, mniej sprawni i w rezultacie większym stopniu uzależnieni od innych.
Ważne kto podejmuje decyzję o przeniesieniu się starszej osoby do domu pomocy społecznej. Ona sama czy jej rodzina. A może senior w porozumieniu z rodziną, albo zaalarmowany przez zaniepokojonych sąsiadów ośrodek pomocy społecznej. Istotne jest, do kogo należało ostatnie słowo. Kto był w tej sprawie decydentem. Ma to wpływ na pobyt człowieka starszego w placówce, na jego stosunek emocjonalny wobec sytuacji, w jakiej się znalazł. Osoba zmuszona do przeniesienia się do domu pomocy społecznej – postrzega to miejsce jako zagrożenie.
Pomimo że ludzie starsi przebywający w domach pomocy społecznej mają ograniczoną możliwość podejmowania decyzji, nadal pozostaje spory obszar spraw nad którymi mogą samodzielnie sprawować kontrolę. Pomoc oferowana bez potrzeby jest ingerencją w swobodę działania, jest ograniczeniem tej swobody i naruszeniem autonomii człowieka .
2. 2. Proces opiekuńczy.
„Opieka i pielęgnacja geriatryczna nie są rzemiosłem, którego można się wyuczyć raz na zawsze”
(J.Gielas)
W warunkach domów pomocy społecznej proces opiekuńczy możemy podzielić na poszczególne fazy ściśle ze sobą powiązane i wzajemnie od siebie uzależnione:
- decyzja klienta ośrodka pomocy społecznej o umieszczeniu w domu pomocy społecznej (decydującą rolę na tym etapie odgrywają pracownicy ośrodka pomocy społecznej ).
- właściwa i pełna informacja o warunkach, warunkach jakich przyjdzie mieszkać i żyć przyszłemu mieszkańcowi domu pomocy społecznej, (na tym etapie zadaniem pracowników ośrodka pomocy społecznej jest rzetelne poinformowanie swojego klienta, zarówno o plusach jak i minusach podejmowanej przez niego decyzji).
- wybór domu pomocy społecznej (aby ułatwić adaptację w danym środowisku, jak najbliżej miejsca zamieszkania aby utrzymać kontakty z rodziną i znajomymi).
- przybycie mieszkańca do domu pomocy społecznej, (nowego mieszkańca zapoznajemy z regulaminami i zwyczajami domu, rozkładem pomieszczeń, otoczeniem i personelem. Mieszkaniec zostaje zapoznany z formami spędzania wolnego czasu i z formami organizowanych zajęć. Musi mieć zapewnione poczucie bezpieczeństwa socjalnego i psychicznego).
- aklimatyzacja w nowych warunkach życia (nowo przybyły mieszkaniec domu staje wobec konieczności zbudowania od podstaw kontaktów interpersonalnych, w czym dom powinien pomóc oraz je umożliwić).
- opieka duchowa (religijność sprawia, że w życiu, w starości i śmierci dostrzegamy głęboki sens. Życie jest okresem próby i zasługi, okresem duchowego rozwoju, starość to wykańczanie i udoskonalanie tego życiowego dzieła, a śmieć to przejście do lepszego świata, gdzie nasze cierpienia i zasługi będą hojnie wynagrodzone. Do religijności apelują dwaj autorzy popularnych prac o starości: Jacues Leclerc Radość zmierzchu i Alfons Deeken w pracy Gdy przychodzi starość. Przedstawiając problemy starości w świetle wiary. Jeśli mamy za sobą życie dobre, kierowane miłością do Boga i ludzi, to starość jest pięknym okresem czekania na wspaniałą zapłatę i wieczne szczęście. A jeżeli życie było złe, to tym bardziej starość jest błogosławieństwem, bo daje jeszcze możliwość poprawy, pokuty i zadośćuczynienia).
- opieka medyczna (lekarz dba o stan zdrowia mieszkańca, natomiast pielęgniarka opiekuje się nim , pomaga w codziennej toalecie, kąpieli, pomaga ubrać się, oraz w innych czynności typowo specjalistycznych).
- opieka rehabilitacyjna (rehabilitacja rozpoczęta wcześnie, systematycznie i odpowiednio prowadzona daje efekty, oraz zapobiega różnym powikłaniom związanym ze stałym przebywaniem w łóżku).
- opieka socjalna (pracownik socjalny sprawuje opiekę nad mieszkańcem jest przede wszystkim pierwszą osobą kontaktującą się z podopiecznymi oraz pośrednikiem w załatwianiu i rozwiązywaniu wszelkich spraw mieszkańców).
- opieka paliatywna (celem opieki paliatywnej nie jest wyleczenie, a właściwa opieka, zmniejszenie bólu, zapewnienie najwyższej jakości życia i wreszcie godne umieranie).
- śmierć i ostatnia posługa (pielęgniarka musi dbać o komfort umierania i godną śmierć mieszkańca. W obliczu śmierci ważne jest okazanie szacunku zmarłej osobie w trakcie toalety pośmiertnej i przygotowaniu do pochówku).
2. 3. Proces starzenia się organizmu
Dla obszaru „europejskiego” za okres starzenia się uważany jest wiek kalendarzowy między 40 a 70 rokiem życia. Według WHO:
- od 60 – 75 roku życia wiek podeszły
- od 75 – 90 roku życia wiek starczy
- po 90 roku życia wiek sędziwy
Życzeniem każdego seniora byłaby raczej zdrowa długowieczność, starość sprawna, aktywna twórcza i szczęśliwa, w pełni godna przeżycia. Jednak w zestawieniu z życiowymi realiami jest to cel jeszcze dosyć odległy.
2. 4. Biologiczne i medyczne aspekty starzenia się
Doskonalenie i usprawnianie się ustroju w okresie płodowym i dziecięcym jest przyczyną nieubłaganej po latach jego degradacji i śmierci. W okresie starzenia się coraz więcej komórek obumiera i coraz mniej odtwarza się przez podział, co stopniowo doprowadza do stanu zwanego uwiądem starczym.
Do fizjologicznie koniecznego procesu starzenia dołączają się skutki działających na nas przez długie lata różnorodnych szkodliwości życiowych. Przyśpieszają one starzenie się i stają się przyczyną wielu przewlekłych chorób, w które obfituje „trzeci wiek”.
Olbrzymie znaczenie dla obrazu starości ma miażdżyca, przewlekła zwyrodnieniowa choroba tętnic. Najgroźniejsze powikłania miażdżycowe to udary mózgu, zawały serca, zgorzel stóp prowadząca nieraz do amputacji oraz otępienie miażdżycowe powodujące w starości stany skrajnego niedołęstwa.
Otyłość, cukrzyca i nadciśnienie tętnicze to choroby często spotykane w wieku starszym. W ich powstawaniu dużą rolę odgrywa również przekarmienie, czyli spożyci nadmierne w stosunku do istotnych potrzeb organizmu.
Duże znaczenie wśród ludności w okresie starzenia się ma problem wczesnego inwalidztwa. Najczęstszymi przyczynami są choroby serca i płuc, choroby narządów ruchu (gośćcowe) oraz nowotwory. Nasilają się zmiany reumatyczne, przewlekłe choroby płuc, a także zmiany psychiczne (postępujące otępienie umysłowe) oraz wiele innych chorób. Ta „przewlekła wielochorobowość” jest istotną cechą starczej patologii. Ma ona niemały wpływ na ogólną sprawność i wydolność organizmu już osłabionego przez sam proces starzenia się.
Najczęstsze przyczyny skrajnego niedołęstwa to:
1. stany po udarze mózgu z porażeniem połowiczym,
2. choroba Alzheimera
3. zespół miażdżycowego rozsianego rozmiękania mózgu,
4. ciężki przewlekły gościec stawowy, i inne choroby narządu ruchu
5. parkinsonizm, czyli wzmożone napięcie mięśni, drżenie rąk i nóg, znaczne utrudnienie ruchów,
6. niewydolność krążeniowo - oddechowa,
7. stany po złamaniach zwłaszcza szyjki kości udowej.
Ludzie starzy, którzy nie popadają w niedołęstwo i zdolni są do samodzielnego życia, również często cierpią na różnorodne sprawy chorobowe. Same zmiany starcze nasilające się w różnych narządach mogą powodować dokuczliwe objawy. Najczęstsze dolegliwości trzeciego wieku to bóle reumatyczne, następuje zmiana postawy ciała w wyniku sztywnienia połączeń szkieletu i redukcji płynów smarujących. Zmniejszenie wagi ciała, masy i siły mięśniowej, co jest przyczyną trudności w chodzeniu. Zanikają komórki mózgowe, nasilają się bóle i zawroty głowy, następuje osłabienie pamięci zwłaszcza pamięci świeżej. Obniża się sprawność układu pokarmowego, słabnie ruch robaczkowy jelit co powoduje zaparcia stolca. Obniżona wydolność pracy płuc powoduje ograniczenie witalności , duszność wysiłkową. Pojawiają się trudności w oddawaniu moczu (szczególnie u mężczyzn) nietrzymanie moczu u kobiet . Słabnie sprawność układu krążenia-wzrasta ciśnienie krwi, bóle serca. Zaburzenia i osłabienie widzenia, słuchu, rozpoznawania zapachów i inne jak np. mniejsza sprawność termostatu w utrzymaniu stałej temperatury ciała, spadek efektywności filtrowania nerek, brak uzębienia, zmniejszone czucie i obniżona reakcja na ból. Powinniśmy dołożyć wszelkich starań, by w naszym życiu zarówno indywidualnym jak i zbiorowym realizować geriatryczną profilaktykę. Ważne jest środowisko, tryb życia oraz sposób odżywiania.
2.5. Psychologiczne aspekty starzenia się
Największym nieszczęściem starości i najcięższym jej kalectwem jest głębokie otępienie umysłowe, które wymaga stałego już nadzoru i najczęściej doprowadza do umieszczenia takiej osoby w domu pomocy społecznej.
Otępienie nie jest jakimś nieuchronnym losem człowieka – jest ono jedną z chorób starości, cechuje się postępującym zanikiem pamięci, orientacji i krytycyzmu, co jest spowodowane zmniejszonym „ deficytem” komórek nerwowych mózgu.
Zanik pamięci polega na zanikaniu zdolności spostrzegani i zapamiętywania. Dotknięty nim człowiek nie pamięta co działo się przed chwilą, przed godziną czy w ogóle w ostatnich dniach, za to może dobrze przechowywać w pamięci to, co przeżywał lub czego się nauczył w młodości. Stopniowo jednak, w miarę pogłębiania się otępienia, coraz większe połacie życia stają się dla niego „białą plamą”. U takich ludzi nieraz występuje skłonność do pokrywania luk w pamięci przez zmyślania (konfabulacje) toteż różnym wspomnieniom i opowiadaniom tych osób nie zawsze można wierzyć. Stary człowiek z daleko posuniętym zanikiem pamięci ma trudności w porozumiewaniu i męczy się nie mogąc znaleźć odpowiednich wyrazów na określenie tego, co chce powiedzieć.
Zanik orientacji dotyczy rozeznania w czasie i miejscu. Taki starszy człowiek nie wie np. gdzie się znajduje. Zanik krytycyzmu- mniej lub bardziej posunięty- manifestuje się jako brak rozsądku i niezdolność do krytycznej i prawidłowej oceny sytuacji. Takie zachowanie, te błędy w postępowaniu mogą u otoczenia wywołać zniecierpliwienie, gniew, politowanie a także kpiny.
Inne psychologiczne aspekty starzenia się to: niepokój, bezsenność, zmienność uczuć, poczucie zagubienia, niekorzystna niewłaściwa zależność, rosnąca skłonność do popadania w stany depresyjne, izolacja i alienacja, poczucie zbędności, braku przydatności, poczucie obniżonej wartości a nawet utrata szacunku dla samego siebie.
Przy otępieniu starczym nie występuje zazwyczaj niedołęstwo fizyczne, jednak w ostatnim etapie np. choroby Alzhaimera następuje regresja do okresu dzieciństwa. Niedołęstwo fizyczne natomiast występuje w większości przy otępieniu miażdżycowym (niedowłady, porażenia). Przy posuniętym niedołęstwie tego typu chory nie może już chodzić, a nawet usiąść, trzeba go karmić, nie poznaje najbliższych osób i w dużym stopniu traci kontakt z otoczeniem. U osób tych często dołączają się inne wtórne choroby(zaburzenia krążenia, różne stany zapalne, niewydolność nerek, odleżyny).
Zdaniem autorki mózg człowieka przechowuje pewien zapas komórek nieczynnych, gdyż nie wszystkie są wykorzystywane. Te nieczynne komórki można pobudzić do życia przez wytrwałe ćwiczenia. Toteż człowiek, który nie wierząc pesymistycznym przysłowiowym prognozom pilnie co dzień ćwiczy swe „mięsnie, serce i mózg” buduje sobie wspaniałą starość, która może być dla niego najszczęśliwszym okresem życia.
2.6. Socjologiczne aspekty starzenia się
Osoba starsza jako członek grupy społecznej poprzez zmniejszenie deficytu sprawności fizycznej oraz psychicznej, jest w stanie samodzielnie funkcjonować w społeczeństwie do określonego czasu, zależność występuje szczególnie w okresie wieku sędziwego, w dużym stopniu związana jest też ze stanem zdrowia osoby starszej.
Jednak już przejście na emeryturę pociąga za sobą zmianę w obrębie roli zawodowej, co może być odebrane jako utrata roli społecznej i obniżenie poczucia własnej wartości, tożsamości. Występuje konieczność wypełnienia powiększonego czasu wolnego-problem z właściwym wykorzystaniem czasu. Syndrom pustego gniazda-utrata funkcji opiekuńczej i wychowawczej w stosunku do dzieci. Utrata współmałżonka. Brak silniejszych związków ze społecznością.
Inne aspekty to problemy finansowe-konieczność przystosowania się do życia ze zmniejszonym dochodem. Niedostateczna dostępność świadczeń i usług medycznych.
Problemy z przemieszczaniem się. Występuje większe zagrożenie bezpieczeństwa osobistego-ludzie starsi mogą być obiektem ataków kryminalnych nadużyć. Samotność może doprowadzić do izolacji społecznej.
Ważnym czynnikiem będzie tutaj tworzenie właściwej atmosfery w rodzinie, a także grupy wsparcia w formie dziennych ośrodków pobytu dla seniorów.
Natomiast w Domu Pomocy Społecznej dobra współpraca odpowiednio przygotowanego zespołu terapeutycznego, skierowana na klienta czyli mieszkańca, powinna zapewnić w większości deficyt potrzeb socjalnych.
2.7. Potrzeby człowieka starzejącego się i lat sędziwych
Potrzeb osób starszych nie można rozpatrywać i analizować w oderwaniu od potrzeb w ogóle. Wszystkie dotyczą każdego człowieka. Pewne jest, iż wraz z wiekiem zmienia się siła oraz możliwość i sposoby ich zaspakajania.
Niektóre z nich w pewnych okresach życia nasilają się i odczuwane są bardziej intensywnie, inne zaś słabną, nie mając aż tak wielkiego znaczenia jak w poprzednich etapach. Na przykład w przypadku potrzeby akceptacji, społecznej użyteczności czy więzi emocjonalnej – w starszym wieku są one utożsamiane niemal z sensem życia. Każdy starszy człowiek chce czuć się potrzebny, być docenianym, równym partnersko i nie chce litości.
Starość-podobnie jak młodość-zostały uwolnione od podstawowej konieczności życiowej ,jaką jest praca na własne utrzymanie. Istnieje oczywiście zgoda co do tego, że wolni od obowiązku pracy na własne utrzymanie powinni być ludzie faktycznie jeszcze –i faktycznie już niezdolni do pracy.Tymczasem młodość jak i starość zaczynają się –jak twierdzą niektórzy ponad miarę wydłużać. Młodość przedłuża się poprzez odsuwanie momentu rozpoczęcia pierwszej pracy. Starość-poprzez możliwie jak najwcześniejsze odchodzenie z pracy. Te dwie pokoleniowo wyróżnione grupy społeczne zostają więc odsunięte od głównego realnego nurtu życia. Co ma ujemny wpływ na psychikę oraz na potrzebę samorealizacji. Tak też potrzeba aktywności uznana przez B. Synaka za naczelną powinna być zaspakajana w różnorodnej możliwej formie.
2.7.1. Rodzaje potrzeb według Brunona Synaka
Możliwości zaspakajania potrzeb człowieka starszego są różnorodne. Nie jest to łatwe, bowiem zależą one od cenionych nadal wartości i motywacji.
Wśród potrzeb w podeszłym wieku B. Synak wyróżnia:
- Potrzebę przynależności
- integracji, towarzystwa,
- Potrzebę użyteczności i uznania
- działalność społeczna, wykonywanie różnych zajęć na rzecz rodziny(ważne są subiektywne oceny własnej sytuacji)
- Potrzebę niezależności
-ekonomiczną, przestrzenną
- Potrzebę bezpieczeństwa (fizycznego, psychicznego)
- Potrzebę satysfakcji życiowej:
- subiektywna ocena zadowolenia.
Abraham Maslow prowadząc wieloletnie badania nad potrzebami ludzkimi doszedł do wniosku że: potrzeba to coś takiego, co powoduje, że człowiek będzie robić wszystko, by ją zaspokoić.
Jeśli sam nie jest w stanie jej zaspokoić, będzie oczekiwać pomocy w tym dążeniu. Dopóki ona nie jest zaspokojona, dopóty człowiek nie ma dobrego samopoczucia, nie skoncentruje się na niczym innym. Maslow podkreśla, że potrzeby te układają się w pewną hierarchię, zgodnie z którą są zaspakajane. Gdy zostaną zaspokojone potrzeby podstawowe, pojawiają się kolejne zgodnie z hierarchią. Potrzeby więc rosną w miarę ich zaspakajania.
2.7.2. Rodzaje potrzeb wg. Maslowa
1.Potrzeby fizjologiczne (pragnienie jedzenia, picia, pragnienia seksualne, potrzeba snu, aktywność, zachowania macierzyńskie). Nasz organizm domaga się zaspokojenia tych potrzeb. Dopiero wtedy pojawią się następne.
2.Potrzeba bezpieczeństwa (stabilizacji, zależności, opieka i oparcie w opiekunie, uwolnienie od strach, lęku, chaosu, struktury porządku, prawa). Człowiek woli bezpieczny, uporządkowany ,dający się przewidzieć sprawiedliwy i zorganizowany świat, w którym nie zdarzają się rzeczy nieoczekiwane, nie dające się kontrolować. W którym istnieją silni opiekunowie chroniący przed doznaniem krzywdy. Lękliwość, strach, przerażenie, niepokój, napięcie, nerwowość zdenerwowanie są to stany, które są konsekwencją niezaspokojonej potrzeby bezpieczeństwa. Im bardziej ograniczona jest umysłowo osoba, tym bardziej musi mieć uporządkowany świat, bez nadmiaru chaosu, niespodzianek, bowiem budzi to niepokój nie zapewnia poczucia bezpieczeństwa.
3.Potrzeba przynależności i miłości (dążenie do związków uczuciowych, tęsknota za ukochaną nieobecną osobą, chęć znalezienia swego miejsca w grupie). Istotą potrzeby miłości i przynależności jest dawanie i branie. Człowiek chce kochać i być kochanym, chce przynależeć do jakiejś grupy i zajmować w nie określone miejsce, spełniać określoną rolę. Jak ważna jest potrzeba miłości i przynależności widać na przykładzie mieszkańców dps.(dom pomocy społecznej). To oni mimo wieloletniego pobytu w takim domu, ciągle tęsknią za rodzinami, mówią o swych najbliższych, których czasem nie widzieli przez wiele lat, idealizują swoje rodziny, środowiska, z których się wywodzą.
4.Potrzeba szacunku (potrzeba szacunku dla siebie i szacunku ze strony innych, pragnienie siły, osiągnięć sprostania różnym zadaniom) pragnienie uznania, ważności i godności). Zaspokojona potrzeba szacunku daje człowiekowi pewność siebie i wiarę we własne siły. Człowiek pewny siebie jest w stanie pokonać wiele trudności, stawiać czoła przeciwnościom losu, nie załamuje się. Jest z natury człowiekiem pogodnym, przyjaznym dla innych ludzi, służy im pomocą. Mieszkańcy DPS, a szczególnie ci najbardziej niepełnosprawni chcą być zauważani, doceniani, muszą „zaistnieć”, oczekują pochwał, nagród. Chcą by zwracano się do nich z szacunkiem i w sposób przez nich akceptowany. To pomaga w budowaniu własnego pozytywnego obrazu siebie.
5.Potrzeba samorealizacji (jednostka robi to co daje jej satysfakcję). Potrzeby psychologiczne człowieka są motorem działania z jednej strony, a z drugiej – powodują pragnienie i tęsknotę za tym, by zostały zaspokojone. Ich zaspokojenie daje szansę godnego życia. To właśnie potrzeba psychologiczna powinna wyznaczać cel naszej pomocy mieszkańcom DPS, ten cel ma służyć realizacji potrzeb i z nich wyrastać.
Najbardziej uniwersalną potrzebą ludzi w podeszłym wieku jest zachowanie niezależności i własnej indywidualności. Społeczeństwo kładzie duży nacisk na rozwinięcie tych cech we wczesnym okresie życia, na ich utrzymanie i utrwalenie przez okres dojrzałości, niechętnie rozstając się z nimi w wieku podeszłym. Choć w cywilizowanych społeczeństwach starszy człowiek jest w pewnym stopniu uzależniony od innych, to będąc zdrową, dojrzałą osobą, jest w stanie zaspokoić swe fizyczne i intelektualne potrzeby w dużej mierze we własnym zakresie. Zależność od innych, bardzo duża w dzieciństwie, jest minimalna u pracującej osoby dorosłej. Potrzeba oparcia się na rodzinie, ulega wytłumieniu dzięki swobodnym kontaktom z innymi ludźmi, a występująca u dorosłych ludzi konieczność „przynależności” jest spełniona poprzez włączenie się w organizacje, kluby lub towarzystwo pochodzące z własnego wyboru.
2.8. Znaczenie rodziny w życiu człowieka starszego.
W dziejach ludzkości dominowały dwa nurty postaw społecznych w stosunku do ludzi starszych. Pierwszy z nich charakteryzował się pozbywaniem się starców z powodu ich fizycznego niedołęstwa i wyrzucaniem poza obręb społeczności.
Drugi zaś polegał na okazywaniu im szacunku, a nawet czci z racji ich doświadczenia.
Wiek XX przyniósł zmiany społeczne, które zachwiały dotychczasową pozycję człowieka starszego, zmieniły jego rolę miejsce i status społeczny. Do zmian tych można zaliczyć emancypację i aktywizację zawodową kobiet, która m. in. Sprawiła, że w rodzinach zabrakło osób mogących się opiekować starszymi.
Szybki rozwój nauki techniki pozbawił również możliwości wykorzystania fachowych doświadczeń tej grupy osób, na skutek dezaktualizacji ich wiedzy i nie nadążania za zmianami.
Na skutek szybkiego rozwoju środków masowego przekazu zmieniła się również ich rola jako swoistego łącznika teraźniejszości z przeszłością.
Powstały również istotne zmiany w modelu rodziny. Rodziny wielopokoleniowe, w których starsi mieli swoje miejsce, zastąpiły rodziny dwupokoleniowe. Konsekwencją tego stał się brak wzajemnego zrozumienia i porozumienia miedzy generacjami. Spowodowany on został dynamiką przemian i trudnościami przystosowania się do nich ludzi starszych. Wystąpiła również deprecjacja starości, czego wyrazem są stereotypy myślowe wg, których człowiek stary to osoba chora zniedołężniała nieprzystosowana społecznie.
Jeszcze niedawno głoszono tezę o dezintegrującym wpływie procesów urbanizacyjnych na tradycję strukturę rodziny wielopokoleniowej, przekształcającej się w tzw. rodzinę nuklearną – obejmującą rodziców i dzieci. W rodzinie takiej sytuacja człowieka starszego pogorszyła się, osłabiły się kontakty i więzi z dziećmi, groziła mu izolacja społeczna.
Obecnie coraz częściej mówi się o tzw. Zmodyfikowanej rodzinie szerokiej. Pomimo dążności do przestrzennego separowania się obydwu pokoleń występują w niej silne więzi emocjonalne. Określa się tego rodzaju związki rodzinne jako „intymność wzajemną zależnością”.
Tymczasem rodzina odgrywa najważniejszą rolę w życiu każdego człowieka; tak młodego jak i starego. Gdy człowiek staje się dziadkiem lub babcią i wycofuje się z szerszych kręgów społecznych, wtedy zaczyna odczuwać potrzebę posiadania kogoś bliskiego i w zakresie tej potrzeby rodzina ma ogromne znaczenie. Zaspakaja podstawowe potrzeby człowieka starszego: akceptacji, związków uczuciowych, a także potrzeby fizyczne. Bez rodziny życie starszych staje się nudne, niepełne, często traci sens, a to, niestety przyśpiesza starzenie się. Aktywność, najważniejsza potrzeba w życiu seniorów, może być realizowana również na terenie rodziny. Poprzez opiekę i pomoc na jej rzecz realizowane są takie potrzeby jak: poczucie użyteczności, prestiżu, emocjonalne, wspierające pozycję społeczna, poczucie bezpieczeństwa.
Problem miejsca człowieka starszego w rodzinie nie zamyka się w kręgu rodzice- dzieci. Musi mieć zawsze możliwość zachowania swojego prywatnego duchowego świata. Ważne są jednak relacje między starszymi i najmłodszym pokoleniem. Dziadkowie uczestniczą w wielu ważnych dla najmłodszych sytuacjach, chociaż nie zawsze pełnią w nich pierwszoplanowe role. Na dziadkach spoczywa ogromna rola, jaką jest utrzymanie całego systemu rodzinnego jako całości. W sposób znaczący wpływają na rozwój najmłodszych.
Tak jak człowiekowi starszemu potrzebna jest rodzina, tak i rodzinie potrzebny jest człowiek starszy.
ROZDZIAŁ III.
METODYKA BADAŃ WŁASNYCH
Sytuacja ludzi starszych a szczególnie osób przebywających w Domu Pomocy Społecznej (DPS) jest trudna z bardzo wielu względów. Wiek ogranicza sprawność fizyczną i intelektualną. Obniżający się deficyt sprawności oraz zaburzenia w procesie funkcji poznawczych, prowadzą do dezorientacji czasowej i przestrzennej. Postępuje izolacja socjalna, pogłębia się i rośnie zależność od opiekunów. Stan taki oznacza między innymi, że przebieg i jakość codziennej egzystencji chorego człowieka zależą od tego, jak zachowuje się ,co robi, czego nie robi i co wie jego opiekun. Dlatego ważna jest posiadana przez opiekuna wiedza, motywacje, zgromadzone doświadczenie zawodowe i życiowe. Co ma wpływ na pozytywne lub negatywne odbieranie rzeczywistości przez osoby w starszym wieku a szczególnie osoby z demencją.
3.1. Problematyka pracy – Hipotezy badawcze.
Celem z badania wpływu doświadczenia zawodowego zespołu terapeutyczno- opiekuńczego na postawy wobec pensjonariuszy, sformułowano następujące pytania badawcze.
3. Czy istnieje związek między doświadczeniem a postawą personelu, wobec mieszkańców DPS ?
4. Czy związek ten jest uwarunkowany wiekiem opiekuna?
5. Czy wykształcenie ma wpływ na doświadczenie?
6. Czy doświadczenie jest zależne od stażu pracy?
W toku postępowania badawczego wymienione wyżej problemy przyjęły formę następujących hipotez.
Hipoteza główna: Istnieje związek między doświadczeniem a postawą personelu opiekuńczego wobec pensjonariuszy.
Hipoteza szczegółowa: Związek ten jest uwarunkowany: wiekiem, wykształceniem, stażem pracy.
3.2. Techniki i narzędzia badawcze.
Narzędziem za pomocą którego przeprowadzono postępowanie badawcze był kwestionariusz ankietowy. Zbudowany z 22 pytań oraz metryczki. Pytania te miały charakter zarówno otwarty (5) ,jak i zamknięty (17).
Pytania dotyczyły specyfiki pracy w DPS (dom pomocy społecznej),motywów podjęcia właśnie takiej pracy przez personel opiekuńczy.
Ankietowanych pytano o ich relacje z podopiecznymi i czynniki które na nie wpływają.
Pytania przypadały na poszczególne bloki dotyczące:
- pracy (1, 2, 4, 6, 20, 21, 22);
- doświadczenia jako atrybutu sprzyjającego pracy w DPS (3, 5, 7, 18, 19);
- problematyki dotyczącej podopiecznych oraz rozumienia ich potrzeb (8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16);
- indywidualne opinie dotyczące życia w DPS (17).
3.3. Organizacja i teren badań.
Badania zostały przeprowadzone w dwóch domach pomocy społecznej dla kobiet przewlekle somatycznie chorych na terenie miasta Poznania. Dobór grupy badawczej miał charakter celowy. Rozdano 50 kwestionariuszy ankiet, zwrócono również 50. Ankietowani byli, pracownikami domów pomocy społecznej, w obu środowiskach (personel opiekuńczy, pielęgniarski, terapii zajęciowej, rehabilitacji, pracowników socjalnych, oraz psychologa). Rzetelność statystyczną weryfikowano na zasadzie ponownego przeprowadzenia badań ankiety, na tej samej grupie badawczej po odstępie 6 tygodni.(test- retest).
3.4. Charakterystyka badanej grupy.
Analizą objęto pięćdziesiąt osób. Badaną grupę w całości reprezentował a płeć żeńska, o zróżnicowanym wieku, o różnym poziomie wykształcenia. Innymi czynnikami w badaniu były stan cywilny i miejsce zamieszkania.
3.4.1. Respondenci według wieku.
Najliczniejszą grupę wiekową reprezentowały panie w przedziale wieku od 43 do52 lat. Drugą pod względem liczebnym była grupa pań w wieku od 26 do 33 lat. Następną w kolejności grupę reprezentowały respondentki między 34 a 42 rokiem życia. Najmniejszą grupę stanowiły panie z przedziału wiekowego do25 lat. W badanej próbie 6 osób nie podało swego wieku, co stanowiło 12% badanej grupy.
Tabela: 1
Wiek badanych.
WIEK BADANYCH
W LATACH N %
7 Do 25 14
13 26-33 26
10 34-42 20
14 Powyżej 43 28
6 Brak danych 12
50 Σ 100
Opracowanie: źródło własne
Wykres: 1
Wiek badanych osób.
Źródło: opracowanie własne
Jak wykazują analizowane dane, grupa w wieku od 26 do33 oraz grupa w wieku powyżej 43 lat są w porównywalnej wielkości, nieco mniejszą grupę stanowi procent pań z przedziału wieku od 34 do 42 lat. Najmniej liczną grupę reprezentują osoby do25 lat.
3.4.2. Wykształcenie
Tabela: 2
Wykształcenie.
POZIOM WYKSZTAŁCENIA N %
Wyższe 6 12
Średnie 30 60
Zawodowe/podstawowe 13 26
Brak danych 1 2
Σ 1 100
Źródło: opracowanie własne
Wykres: 2
Wykształcenie respondentów:
Źródło: opracowanie własne
Wykres wykazuje że najliczniejszą grupę stanowią osoby z wykształceniem średnim30 osób, co stanowi 60 % badanej grupy. Druga grupa (pod względem liczebności) to osoby z wykształceniem zawodowym i podstawowym tj.26 %, czyli 13 osób, natomiast 12% badanej grupy posiadało wykształcenie wyższe tj.6 osób, 2 % respondentów, 1 osoba nie udzieliła odpowiedzi.
3.4.3. Miejsce zamieszkania.
Tabela: 3
Miejsce zamieszkania N %
Miasto( powyżej 100 tyś.
mieszkańców) 34 68
Miasteczko(od 20-100tyś.mieszkańców) 6 12
Miejscowość (do 20 tyś.
Mieszkańców) 6 12
Wieś 4 8
Σ 50 100
Miejsce zamieszkania
Źródło: opracowanie własne
Wykres: 3
Miejsce zamieszkania
Źródło: opracowanie własne
Jak widać z powyższej prezentacji, większa część, bo 68% badanych to mieszkańcy miasta.
3.4.3. Stan cywilny.
Stan cywilny badanych respondentów. Analiza uzyskanych wyników przedstawia się następująco.
Tabela: 4
Stan cywilny
Stan cywilny N %
wolny 24 48
zamężna 26 52
Razem 50 100
Źródło:opracowanie własne
52% personelu to osoby zamężne, natomiast 48% to osoby wolne.
Wykres: 4
Stan cywilny
Źródło: opracowanie własne
Wykres w graficzny sposób obrazuje otrzymane wyniki badania.