Wpływ czynników środowiskowych na przebieg procesu starzenia.

Spis treści:
1.Proces starzenia się ? wprowadzenie????????????????????.str.3
2.Struktura antropologiczna????????????????????????..str.3
3. Teorie????????????????????????????????str.4
4.Badania interdyscyplinarne????????????????????????str.4
5.Ontogeneza ? okres starości???????????????????????...str.5
6.Aspekty starzenia się??????????????????????????..str.6
7.Czynniki środowiskowe?????????????????????????.str.8
8.Czynniki hamujące proces starzenia????????????????????.str.10
9.Choroby starcze ? Alzheimer???????????????????????str.13



1. Proces starzenia się - wprowadzenie
Rysunek 1
Proces starzenia się jest doskonale znany we wszystkich populacjach ludzkich, a ujęcie antropologiczne w ramach gerontologii, nauki o starzeniu się i starości żywych organizmów, pozwala poznać naturę i osobliwości starzenia się człowieka, jej źródła i przyczyny oraz implikacje tego procesu dla jednostek i społeczeństwa.
Organizm w trakcie rozwoju osobniczego podlega ciągłym zmianom, których przejawem jest wzrost, rozwój, dojrzewanie oraz starzenie się. Wprawdzie procesy te przebiegają równocześnie, jednakże ze względu na istotę leżących u ich podstaw zjawisk biologicznych przyjęto dla nich odrębne definicje. Wzrost określa się jako nieodwracalne zmiany natury ilościowej ? włączając w to produkcję plazmy ? prowadzące do zwiększania się masy lub wymiarów danego organizmu. Rozwój jest określany jako progresywne zmiany ilościowe lub jakościowe, które prowadzą od formy prostej do wysoko zorganizowanej formy dorosłej. Stan, w którym organizm osiąga formę dorosłą, nazywa się dojrzałością. Tak więc, dojrzałość oznacza funkcjonalną zdolność organów i całego organizmu do pełnienia określonych funkcji. Starzenie się żywego organizmu określa się jako powolne, nieodwracalne zmiany koloidalnej struktury materii. Wyrazem tych zmian są procesy degeneracyjne powodujące osłabienie zdolności funkcjonalnych wszystkich części ciała, na wszystkich poziomach organizacji biologicznej organizmu, począwszy od cząsteczek aż do narządów ciała. Objawem tych zaburzeń są zmiany czynności wszystkich układów ustroju, takich jak układ nerwowy, hormonalny, krążenia, oddychania.
2.Struktura antropologiczna.
Ujmując naturę procesów starzenia się w perspektywie antropologicznej, zjawisko to opisuje się i wyjaśnia na poziomie osobniczym oraz na poziomie populacyjnym. Starzenie się osobnika określa się na podstawie zmian degeneracyjnych, które pojawiają się przede wszystkim w okresie postreprodukcyjnym. Przejawiają się one w stopniowym spadku sprawności różnych funkcji życiowych. Przykładem zróżnicowanego tempa spadku wydolności fizjologicznej niektórych układów jest schemat przedstawiony na rysunku 1.
Jak pokazuje przedstawiony schemat, na starzenie się organizmu wpływa wiele współistniejących procesów o różnym stopniu ich zaawansowania. Drugie ujęcie odwołuje się do poziomu populacyjnego i zgodnie z tym podejściem starzenie się oznacza całość procesów destrukcyjnych, które w efekcie prowadzą do zwiększania się prawdopodobieństwa śmierci. Starzenie się nie jest właściwością immanentną wszystkim organizmom żywym. Prokariota i proste Eukariota nie podlegają procesom starzenia się, gdyż wytworzyły mechanizmy regeneracji, które umożliwiają im nieograniczony rozwój. Populacyjną koncepcję procesu starzenia się organizmu można przedstawić graficznie jako krzywe przeżywania i umieralności. Na rys. 1 zaprezentowano krzywe przeżywania i wymierania w zależności od wieku dla przeciętnej populacji ludzkiej. Krzywe te odzwierciedlają specyficzne dla określonych kategorii wieku tempo wymierania oraz przeżywania. W pierwszym okresie życia człowieka charakteryzuje się ono wysokim stopniem przeżywalności i niską wymieralnością, następnie stopniowym i stałym spadkiem przeżywalności oraz wzrostem umieralności aż do wieku, w którym przeżywalność osiąga zero a wymieralność osiąga swoje maksimum. Ten wiek ma stałą wartość dla określonych gatunków. Można więc powiedzieć, że starzenie się jest procesem przebiegającym w ciągu całego życia osobniczego, wraz z wiekiem rośnie prawdopodobieństwo śmierci osobnika.
3.Teorie
Zaproponowano wiele teorii objaśniających przyczyny procesu starzenia się organizmu, jednak żadna z nich nie jest kompletna i nie wyjaśnia tego zjawiska w pełni. Wszystkie proponowane wyjaśnienia łączy to, że odwołują się do genetycznej determinacji procesu starzenia się, przy czym jedne z nich ujmują ten proces jako deterministyczny, a więc nieunikniony (starzenie się jest procesem endogennym, zaprogramowanym genetycznie), inne jako stochastyczny (starzenie się jest przypadkowym następstwem wyczerpywania oraz nagromadzania produktów przemiany materii). Zgodnie z pierwszym podejściem badawczym proces starzenia się nie jest modyfikowalny i jakiekolwiek działania w kierunku opóźnienia procesu starzenia się człowieka skazane są na niepowodzenie. Przyjmując zaś, iż proces starzenia się ma charakter stochastyczny, jak większość zjawisk biologicznych, należy oczekiwać, że jest on modyfikowalny. Możliwość modyfikacji zależy od stopnia zagrożenia organizmu przez warunki środowiska, w jakim ten organizm się rozwija.
Wśród postulowanych teorii wyjaśniających źródła i przyczyny starzenia się organizmu można wyróżnić trzy kategorie: teorie genetyczne, niegenetyczne i fizjologiczne. Teorie genetyczne upatrują źródło przyczyn starzenia się organizmu w uszkodzeniach materiału genetycznego. Niegenetyczne koncepcje starzenia się postulują, iż przyczyną tego procesu jest nagromadzenie substancji szkodliwych dla organizmu, które w dawkach, w jakich występują, przyczyniają się do rozpadu organizmu. Teorie fizjologiczne sugerują, że starzenie się jest wynikiem degeneracji systemów fizjologicznych (immunologicznego, endokrynnego).
W ujęciu ewolucyjnym starzenie się jest zjawiskiem paradoksalnym, którego biologia ewolucyjna nie potrafi przekonująco wyjaśnić. Istnieją dwa możliwe wyjaśnienia: adaptacyjne lub nieadaptacyjne. Jeśli przyjąć, że proces starzenia się jest korzystny dla populacji, wyjaśnienie będzie miało charakter adaptacyjny. Jeśli u podstaw wyjaśniania leży założenie, że starzenie się jest procesem szkodliwym lub co najwyżej neutralnym, wówczas jest to wyjaśnianie nieadaptacyjne. Wyjaśnianie adaptacyjne opiera się na stwierdzeniu, że starzenie się przyspiesza wymianę pokoleń, tym samym zapobiega przeludnieniu i wyczerpaniu zasobów środowiska. Teorie nieadaptacyjne postulują, że starzenie się jest ubocznym produktem selekcji dla innych dobroczynnych cech (teorie Williamsa, Medawara). Interesującą koncepcją jest propozycja Kirkwooda (disposable soma theory), w której postuluje się, że optymalna inwestycja w zachowanie somatycznej równowagi i reperacji szkód jest zawsze mniejsza niż minimum, które byłoby wymagane do nieskończonego trwania organizmu.
4.Badania interdyscyplinarne
Proces starzenia się organizmu przebiega w różnym tempie i na różnych poziomach, od struktur komórkowych, poprzez całą komórkę, tkanki, poszczególne narządy, organizmy, do poziomu populacyjnego. Tempo procesu starzenia się organizmu ocenia się na podstawie kryterium morfologicznego, fizjologicznego i funkcjonalnego. Stopień wyrażenia cech stanowiących podstawę wymienionych kryteriów oceny procesu starzenia się bada się w ujęciu przekrojowym lub podczas obserwacji długofalowych. Badania przekrojowe pozwalają wnioskować o stanie organizmu w określonym momencie czasowym, natomiast dynamikę procesu starzenia się można określić tylko i wyłącznie na podstawie obserwacji z badań długofalowych. Są one trudne do realizacji, czasochłonne i kosztowne, ale coraz częściej postuluje się tego typu badania, aby móc odpowiedzieć na pytania, np. w jakim stopniu określony styl życia przyczynia się do przyspieszania lub opóźniania procesów starzenia się?
Celem badań podejmowanych przez antropologów jest określenie normalnych wzorców starzenia się człowieka, ze wskazaniem stopnia dymorfizmu płciowego, uwarunkowań społeczno-ekonomicznych oraz wszelkich implikacji tego zjawiska dla jednostki i społeczeństwa. Zrealizowanie tego celu wymaga współpracy z przedstawicielami innych dyscyplin naukowych ? lekarzami, psychologami oraz socjologami.
W Instytucie Antropologii UAM w Poznaniu podejmowane są różnorodne badania dotyczące procesów starzenia się człowieka. Dr Artur Rewekant na przykładzie materiałów kostnych bada procesy inwolucyjne szkieletu ludzkiego i ich uwarunkowania. W swoich badaniach dr Rewekant dokonuje oceny zmian radiologiczno-morfologicznych drugiej kości śródręcza osobników w wieku 15-70 lat, szacuje stopień dymorfizmu płciowego i asymetrię badanych kości oraz dokonuje analizy porównawczej zmian inwolucyjnych tkanki kostnej z wiekiem w populacjach średniowiecznych z danymi dla grup współczesnych. Dr Agnieszka Kozłowska-Rajewicz prowadzi badania na temat dotyku jako kanału komunikacji. Bada m.in. zmiany progowego czucia dotyku wraz z wiekiem. Prof. dr hab. Joachim Cieślik oraz mgr Zbigniew Czapla prowadzą badania nad zastosowaniem nowych, niestandardowych metod, jak elektroforetyczna ruchliwość jąder komórkowych (EMN) oraz magnetyczny rezonans jądrowy (MRJ), do oceny kondycji biologicznej ludzi dorosłych i w podeszłym wieku. Prof. Maria Kaczmarek oraz mgr Anita Szwed prowadzą badania na temat morfologii i fizjologii procesu starzenia się człowieka oraz menopauzy i andropauzy. Celem pierwszego projektu badawczego jest określenie wzorców fizjologicznego starzenia się człowieka, kompleksowa ocena stanu zdrowia, jakości życia oraz stanu odżywienia osób w podeszłym wieku na tle uwarunkowań społeczno-ekonomicznych. Natomiast celem drugiego projektu jest szczegółowa charakterystyka wykładników biologicznych, funkcjonalnych, fizjologicznych, sprawności fizycznej, kondycji psychicznej, a także subiektywnej i obiektywnej oceny stanu zdrowia kobiet i mężczyzn od 35 do 60 roku życia, dla ustalenia kryteriów menopauzy i andropauzy oraz wzajemnych relacji między nimi a niektórymi uwarunkowaniami środowiska społeczno-ekonomicznego.
5.Ontogeneza ? okres starości

Jest to proces starzenia się, który postępuje stopniowo, powodując z wiekiem zmiany w funkcjonowaniu i strukturze organizmu, które powoli powodują ograniczenia i upośledzenia organizmu. Zmiany starcze są wynikiem zmniejszania się masy tkanek na skutek szybciej postępujących procesów niszczenia ( katabolicznych) niż odnowy i regeneracji ( anabolizmu). Przebieg starzenia się jest zależny m.in. od:
trybu życia, jaki dana osoba prowadziła w młodości, wieku dojrzałym,
? nałogów,
? troski o zdrowie,
? aktywności ruchowej,
? racjonalnego odżywiania
? pracy
? umiarkowania liczby stresów,

Szybkość procesu starzenia się ludzi jest związana z wyposażeniem genetycznym, w tym m.in. z właściwościami płci, rasy.


Czas w jakim mają miejsce zmiany inwolucyjne dzielony jest na podokresy:

przedstarczy- trwający od ok. 50 do ok. 60 roku życia. W tym okresie pojawia się
zwiększona troska o zdrowie i przyszłość,

wczesnej starości - mieści się między 65 a 74 rokiem życia. W tym czasie ustaje aktywność
zawodowa, społeczna, nasilają się patologie wielonarządowe, spada sprawność
i aktywność ruchowa,

późnej starości - mieszczący się w granicach 75- 84 roku życia. W tym czasie często
konieczna jest opieka i pielęgnowanie przez osoby drugie, rehabilitacja, socjoterapia
geriatryczna,

sędziwości po 85 roku życia. Ludzie w tym wieku wymagają już intensywnej opieki
geriatrycznej.

6.Aspekty starzenia się
Starzenie się określamy jako postępujące z czasem obniżanie się czynnościowej sprawności ustroju, zmniejszające jego zdolność przystosowania do warunków środowiska oraz stopniowo zwiększające prawdopodobieństwo śmierci. Starzenie się jest prawidłowym procesem w przebiegu życia osobniczego. Możemy trzy aspekty starzenia się:
? fizjologiczne ? po 25 roku życia zdolność uczenia się spada;
? społeczna ? mniejsza ?przydatność? społeczna;
? psychologiczna ? osoby w podeszłym wieku nie lubią nowych kanonów.
W starości człowiek trudno przystosowuje się do zmieniających się warunków życia. Z wiekiem zmniejsza się tolerancja wysiłku fizycznego i niektórych bodźców psychicznych, spada aktywność fizyczna i psychiczna. Występują łatwo dostrzegalne zmiany w budowie ciała i przejawach czynnościowych. Zmniejsza się aktywność zarówno ustroju jako całości, jak i poszczególnych narządów i układów.
Proces starzenia się jest nieunikniony, dlatego niesie ze sobą niektóre z niżej wymienionych cech: uzależnienie się od młodości, brak zainteresowań, unikanie kontaktów, malkontenctwo, uzależnienie psychiczne od innych osób, somatyzacja ? stałe mówienie o swoich dolegliwościach lub zaprzeczanie faktycznym objawom chorobowym oraz izolowanie się od bodźców zewnętrznych, rodziny, utrata sprawności intelektualnej, zmysłów, całego organizmu, sprawności intelektualnej. Każda osoba w podeszłym wieku przyjmuje jedną z postaw przystosowawczych:
- Konstruktywna, optymistyczna postawa wobec życia charakterystyczna dla osób, które pozytywnie oceniają przeszłość, pogodziły się ze swoją starością i ze spokojem spoglądają w przyszłość. Nie wykazują objawów agresji i braku opanowania. Starają się być samodzielni do granic wytyczonych przez stan zdrowia i warunki, w których żyją.
- Postawę zależności wykazują osoby w dużym stopniu oczekujące pomocy i oparcia ze strony innych. Obawiają się zakłócenia spokoju i poczucia bezpieczeństwa. Trafnie oceniają własne możliwości, jednak często wykazują przesadny optymizm i brak realizmu. Lubią zabawy i prowadzą życie na stopie przewyższającej środki, jaki dysponują.
- Osoby opancerzone, samowystarczalne, odrzucające pomoc innych w celu wzmożenia poczucia niezależności, charakterystyczne dla postawy obronnej. Warunki materialne zabezpieczają sobie ciężką pracą, która nie daje im zadowolenia, ale poczucie bezpieczeństwa. Przeraża ich starość i bezczynność; unikają samooceny. Starość pozbawiona jest, według nich, wszelkich pozytywnych aspektów życia, dlatego nie zgadzają się na nią przez niedopuszczanie jej do myśli.
- Postawa wrogości przejawia się obwinianiem otoczenia za własne błędy. Często osoby takie są podejrzliwe i zamykają się w sobie. Są agresywne i wroga nastawieni, szczególnie do ludzi młodych, którym zazdroszczą. Szukają wymówek dla uzasadnienia nierealistycznego zachowania.
- Postawa wrogości skierowanej do siebie charakterystyczna jest dla ludzi, które krytycznie patrzą na historię swojego życia. Uważają się za ofiary, czują się niepotrzebni, smutni. Zdają sobie sprawę z tego się starzeją i godzą się z tym, ale nie potrafią przyjąć optymistycznej postawy. Nie zazdroszczą młodszym, ale też nie przeraża ich śmierć.
Prawidłowa adaptacja do własnej starości pozwala człowiekowi łatwiej znosić zmiany, takie jak pogarszanie się stanu zdrowia czy utrata kogoś bliskiego. Wadliwe przystosowanie sprawia, że w codzienną egzystencję trzeba wkładać o wiele więcej sił. A w sytuacji trudnej całe zachowanie ulega dezorganizacji, ponieważ, jak w przypadku każdej źle przystosowanej osoby, odporność na tego typu zdarzenia jest mniejsza. Znacznie ograniczone są również możliwości radzenia sobie ze stresem

Rehabilitacja jest procesem medyczno- społecznym, który dąży do zapewnienia osobom niepełnosprawnym godziwego życia w poczuciu pożyteczności i bezpieczeństwa społecznego oraz zadowolenia. Jest traktowana jako zespół działań człowieka o niepełnej, ograniczonej sprawności i w stosunku do niego w celu zaadaptowania się przez niego do zaistniałej sytuacji. Działania te są niemal wyłącznie skoncentrowane na osobie niepełnosprawnej. Obejmują one różne wymiary i obszary niepełnej sprawności.
W dzisiejszym ujęciu rehabilitacja osób nie ogranicza się do zajęcia się ich podstawową chorobą czy kalectwem, lecz obejmuje wszystkie skutki, jakie wyłoniły się w związku z ich uszkodzeniem zdrowia. Ostatnio rozszerzyła się definicja rehabilitacji i określenie jej celu.
W Ekspertyzie Komitetu Rehabilitacji i Adaptacji Człowieka PAN z 1984 roku rehabilitacja określana jest jako proces społeczny, który zmierza do koordynacji działań instytucji państwowych, samorządowych, społecznych i inicjatyw indywidualnych w celu przywrócenia ludziom po urazach, chorobach lub z wrodzonymi wadami:
* Samodzielności społecznej
* Zdolności do twórczego życia
* Pełnego uczestnictwa w życiu zbiorowym.
Zatem rehabilitacja współczesna musi być zespolona ( kompleksowa), co oznacza złożony, wieloaspektowy proces społeczny, którego celem jest m. in. integracja społeczna.
Choć podejmowana jest w zespołach medycznych, zakłada współudział innych służb społecznych, a przede wszystkim rodziny i samego podopiecznego.
Przyjęte zostały trzy zakresy rehabilitacji:
1. fizyczna, która przede wszystkim pozostaje w sferze medycyny i współdziałających z nią rehabilitantów, fizykoterapeutów
2. psychiczna, w którą oprócz służby zdrowia włączeni zostali psychologowie oraz osoby mogące pomóc w sposób nieprofesjonalny np. rodzina, przyjaciele
3. społeczna, w ramach, której wyróżnione zostały:
* rehabilitacja zawodowa obejmująca proces reedukacji,
* rehabilitacja rodzinna,
* rehabilitacja środowiskowa prowadząca do ograniczenia izolacji środowiskowo- społecznej.

7. Czynniki środowiskowe

W okresie starości nasila się wrażliwość organizmu na czynniki środowiskowe, zwłaszcza chorobowe.

Do upośledzających zalicza się m.in. zespoły geriatryczne ,w tym:

- niedomogi i trudności ruchowe,
- osłabienie pamięci,
- sprawności narządów zmysłów:
- wzroku ,
- słuchu,
- powonienia ,
- oraz następuje osłabienie wrażeń smakowych i zmniejsza się atrakcyjność potraw.

Sprawność nerek jest znacznie obniżona z uwagi na to iż przepływ krwi przez nerki zmniejsza się o około 60 %, a zdolność filtracyjna około 50%, stąd też często występują zatrucia mocznikiem co powoduje zgon osoby starszej.

Ludzi Starych dotykają choroby, które można zaliczyć do 3 grup:

1a. o największej zapadalności: osteoporoza, zwyrodnienia stawów, choroby wywołane miażdżycą naczyń ( choroby serca, np. dusznica bolesna, zawały) naczyń mózgowych i obwodowych ? zmiany niedokrwienie,

2a. choroby ze wzrastającą wraz z wiekiem zapadalnością ? cukrzyca, nowotwory,

3a. choroby nie związane z procesem starzenia , lecz o cięższym przebiegu np. grypa,
zapalenie płuc

W procesie starzenia się ważna rolę odgrywa tez płeć osobnika. U kobiet przekwitanie zwane okresem klimakteryjnym jest wcześniejsze niż u mężczyzn, Trwa ono ok. 7 lat i kończy się ustaniem miesiączki ok. 50 roku życia i nazywamy to menopauzą. Główną przyczyną klimakterium jest starzenie się jajników. Trzeba jeszcze dodać, że na czas wystąpienia menopauzy wpływają:
- czynniki genetyczne,
- rasa,
- czynniki środowiska,
- klimat,
- tryb życia,
- nikotynizm,
- alkoholizm itd.

W okresie tym funkcje gruczołów płciowych wywołują pewne przejawy ?maskulinizacji? wyglądu czyli - wystąpienie u kobiety cech somatycznych męskich, Występuje zmiana sylwetki ciała, nieprawidłowe owłosienie, obniżenie skali głosu).
Pierwsze oznaki starzenia się zauważalne są w narządzie ruchu. Maleje siła i precyzja ruchów. Cieńsze stają się włókna kolagenowe, zmniejsza się grubość i elastyczność skóry.
W jej obrębie pojawiają się brodawki, naczyniaki, przebarwienia lub bielactwo. Na twarzy powstają zmarszczki, na udach i brzuchu tworzą się fałdy. Piersi kobiet staja się opadające, zmniejsza się również liczba gruczołów potowych .
Ma również miejsce powiększenie się masy ciała w efekcie wzrostu otłuszczenia, jest to np. zwiększenie się obwodu pasa który jest najbardziej widoczny u mężczyzn. Tkanka tłuszczowa przemieszcza się w dolne okolice twarzy, tułowia, kończyn dolnych. U kobiet niekiedy tłuszcz gromadzi się na karku poniżej szyi, tworząc mały garb.
Zaczynają się zmiany w obrębie układu krążenia ? w sercu naczyniach krwionośnych. Zmiany są głównie z powodu odkładania się cholesterolu w ścianach naczyń.Widoczne
są zmiany chodu, postawy, rysów twarzy. Wydłuża się nos i małżowina uszna. Występuje spadek sprawności fizycznej, bardziej u mężczyzn niż u kobiet. Człowiek stary mniej śpi, wentylacja płuc zmniejsza się o 60% .
W razie wytrącenia organizmu człowieka starego ze stanu równowagi powrót do stanu wyjściowego trwa dłużej, mniejsza jest też siła reakcji stresowych.

Opisane zmiany prowadzą w naturalnej postaci do śmierci. Jak wiemy człowiek może żyć ponad 100 lat, jednak najczęściej ginie obecnie nie ze starości, lecz na skutek chorób czy wypadków, a znacznie skraca jego życie nieracjonalny tryb życia i nadmiar stresów życia codziennego.
8. Czynniki hamujące proces starzenia

Starzenie się, fizjologiczny proces pojawiający się wraz z wiekiem, polegający na stałym zmniejszaniu się aktywności biologicznej organizmu, co przejawia się w mniejszej zdolności do regeneracji i adaptacji.
O szybkości i tempie starzenia się decyduje w dużej mierze czynnik genetyczny, determinujący długość życia. Na szybkość starzenia się mają również wpływ czynniki zewnętrzne: przebyte choroby, urazy, nieprawidłowe odżywianie się, niewłaściwy tryb życia, mieszkanie na terenach ekologicznie zniszczonych, praca w szkodliwych warunkach (górnictwo, hutnictwo itp.). Natomiast czynnikami hamującymi proces starzenia się są: aktywny fizycznie jak i psychicznie tryb życia, prawidłowa dieta, wystrzeganie się nałogów.
W procesie starzenia się można wyróżnić trzy główne mechanizmy. Po pierwsze komórki nie rozmnażające się ulegają uszkodzeniu i obumarciu (dotyczy to głównie komórek nerwowych) oraz charakteryzują się znacznie mniejszą aktywnością biologiczną i nieprawidłowościami w funkcjonowaniu (przykładem mogą być komórki odpowiedzialne za odporność organizmu, z czym wiąże się znacznie większa częstość zachorowań na choroby zakaźne, autoalergiczne i nowotworowe). Następują również zmiany w strukturze substancji międzykomórkowej np. kolagenu tkanki łącznej, co objawia się m.in.: zmarszczkami, wiotką i cienką skórą.
Z problemem starzenia się ludności wiąże się kilka pojęć, tj.: gerontologia, geriatria i gerontologia społeczna.
Nazwa gerontologia pochodzi od dwóch słów greckich: geron - starzec i logos - nauka. Geriatria zaś powstała ze słów geron i iatreia - leczenie.
Dyscypliny te poprzez badania chcą poznać tajemnice starości. Poznanie tych tajemnic przyczynia się do przedłużenia życia ludzkiego.
Przedłużanie się życia ludzkiego powoduje nowe problemy natury ekonomicznej i społecznej. Gerontologia to nauka obejmująca kwestie biologiczne, medyczne, psychologiczne, ale też socjologiczne i społeczne oraz ekonomiczne; nie unika nawet spraw odrębności projektowych w architekturze, budownictwie czy projektowaniu użytkowym, jeśli odnoszą się one do osób w starszym wieku.
Można powiedzieć, że gerontologia pomaga zrozumieć proces starzenia w każdym jego aspekcie.
Bliżej samego procesu starzenia biologicznego i chorób współistniejących ze starzeniem ulokowana jest geriatria; dział medycyny wewnętrznej, mający za zadanie ustalanie zasad profilaktyki przed starością patologiczną, zasad rozpoznawania i najskuteczniejszego leczenia chorób, jak również określanie sposobów rehabilitacji - oczywiście, dotyczących ludzi w podeszłym wieku.
Celem wydzielenia geriatrii z interny było skuteczniejsze rozwiązywanie problemów zdrowotnych, psychicznych i społecznych u chorych w wieku podeszłym. Jedynie takie holistyczne podejście do człowieka starego gwarantuje bowiem zrozumienie jego problemów i daje podstawę skutecznej pomocy.
Klimat do powstania i rozwoju geriatria znalazła i znajduje tam, gdzie człowiek stary mieści się w systemie wartości ludzi młodych. Z tego też względu w USA wiedza geriatryczna w środowisku medycznym jest mniejsza niż w Japonii, Włoszech czy Anglii. Z kolei ludzie starzy znajdują w USA spore oparcie w działalności własnych organizacji stowarzyszających seniorów, w organizacjach pozarządowych i ruchach społecznych.
Także opieka zdrowotna staje się przyjazna dla człowieka przewlekle chorego i starego, gdy istnieje system ubezpieczeń pielęgnacyjnych (w Polsce nieobecny), gdy pojawiają się lekarze specjaliści, wspierający lekarzy podstawowej opieki i gdy działalność placówek opiekuńczych jest zintegrowana z systemem ochrony zdrowia
Starzenie może bowiem być modyfikowane, a geriatria uczy, jakich kłopotów zdrowotnych spodziewać się może młody człowiek za lat 60. Uczy też, jak opóźnić niedołęstwo starcze i jak o wiele lat wcześniej unikać przyszłej niesprawności, która nie pozwoli na czynne korzystanie z ostatnich 20 lat coraz dłuższego życia.
Dla osób, które są niesprawne i zniedołężniałe, a ich narządowe niewydolności stają się coraz głębsze, ustala się zasady takiego leczenia i rehabilitacji, aby przywrócić im sprawność lub podnieść jej poziom. Błędem jest jednak kojarzenie geriatrii z chorymi terminalnie czy z chorymi na zespół otępienny. W miarę starzenia się społeczeństwa, przybywa chorych na zespół otępienny, a zatem proporcjonalnie częściej stykają się z nimi również geriatrzy. Jednak podejście geriatryczne musi być oparte na bardzo solidnej wiedzy internistycznej z rozszerzeniem jej w kierunku psychiatrii, neurologii, diabetologii, ortopedii, kardiologii, rehabilitacji i psychologii. Dopiero takie rozszerzenie wiedzy i doświadczeń zawodowych pozwala na prowadzenie osób, u których występują równocześnie niewydolność krążenia z poważnymi zaburzeniami rytmu, cukrzyca typu drugiego w fazie poważnych powikłań narządowych wraz z niewydolnością nerek, depresja, zespół otępienny i parkinsonizm. Bywa, że chory jest nadto mało sprawny i wymaga zaprotezowania w odpowiedni sprzęt ortopedyczny.
Bez megalomanii ręczę, że taki chory, po wizytach u każdego specjalisty oddzielnie, ma szansę tylko na dodatkową jednostkę chorobową, jaką jest geriatryczny zespół jatrogenny. Prowadzenie takiego pacjenta wymaga bowiem dużego doświadczenia i wiedzy ze strony lekarza prowadzącego, tymczasem chory zostaje często uznany za osobę niedołężną i skierowany przedwcześnie na pobyt w zakładzie opiekuńczym. Tacy chorzy wymagają również większych nakładów na poprawę zdrowia niż osoby młode. Jednak obecne czasy, gdy rosną ceny usług medycznych, nowych leków i technologii, a faktyczne potrzeby zdrowotne seniorów - z powodu braku kontaktu z lekarzem przygotowanym do pracy z nimi - są nie rozpoznane stają się mało bezpieczne.
Coraz częściej też spotykamy osoby uznane za chore nieuleczalnie na otępienie - w sytuacji gdy przyczyna zaburzeń świadomości leży w hiponatremii spowodowanej utajoną infekcją. Po leczeniu antybiotykami i wyrównaniu stanu elektrolitowego chorzy ci wracają wyleczeni do domu. A to właśnie jest głównym celem pracy w geriatrii: przywrócić chorego w lepszym stanie funkcjonalnym do własnego środowiska.
We wszystkich krajach uprzemysłowionych zwiększa się średni czas trwania życia ludzkiego i wzrasta liczba osób w wieku starszym. Społeczeństwo naszego kraju, mimo że należy do najmłodszych w Europie, również się starzeje. O ile w roku 1931, 4.8% ludności Polski stanowiły osoby powyżej 65 roku życia, o tyle w roku 1999 już 12%, a przewiduje się, że w roku 2050 21.2% ludności będą stanowiły osoby powyżej 65 roku życia. Czyli, za niecałe 50 lat, co piąty Polak będzie seniorem.Niestety, coraz dłuższe życie ludzkie nie zawsze jest życiem w pełni szczęśliwym i owocnym. Wraz z wiekiem obniża się potencjał biologiczny człowieka. Zmniejsza się wydolność tlenowa (aerobowa) oraz masa i moc mięśni szkieletowych, prowadząc z czasem do niemożności wykonania nawet najprostszych czynności. Odsetek występowania niepełnosprawności gwałtownie wzrasta w starszych grupach wiekowych, osiągając prawie 50% u osób powyżej 80 roku życia. Wzrasta również ilość współistniejących chorób przewlekłych. Czy jesteśmy skazani na ten niezbyt optymistyczny obraz procesu starzenia się i starości, czy też możemy ten proces w jakimś stopniu modyfikować? Wydaje się, że na szczęście chyba tak. Jednym z najważniejszych (a być może najważniejszym) czynników umożliwiających tzw. "pomyślne starzenie się" jest regularna aktywność ruchowa. Głównym korzystnym oddziaływaniem aktywności ruchowej u osób starszych jest wydłużenie okresu fizycznej sprawności i niezależności - poprawa jakości życia. Trening fizyczny zwiększa wydolność fizyczną i opóźnia spadek VO2max o około 10 do 20 lat u aktywnych fizycznie w porównaniu do prowadzących siedzący tryb życia osób. Drugim, obok wydolności aerobowej, podstawowym wskaźnikiem determinującym sprawność fizyczną i niezależność funkcjonalną u osób starszych jest siła mięśniowa. Badania z ostatnich lat wykazują, że możliwy jest wzrost masy i siły mięśniowej pod wpływem treningu o charakterze siłowym u osób starszych, nawet w bardzo zaawansowanym wieku. Aktywność ruchowa odgrywa również istotną rolę w prawidłowym odżywianiu i stanie odżywienia u osób starszych. Regularna aktywność ruchowa u osób starszych poprawia ogólne samopoczucie, polepsza ogólne zdrowie fizyczne i psychiczne. Pomaga zachować niezależny tryb życia. Pomaga opanować określone stany i choroby (stres, otyłość, cukrzycę, hipercholesterolemię). Zmniejsza ryzyko zachorowania na niektóre choroby (chorobę wieńcową, nadciśnienie tętnicze, cukrzycę, osteoporozę). Pomaga minimalizować skutki pewnych niesprawności, może pomagać w leczeniu stanów bólowych. Może pomagać w zmianie stereotypowych perspektyw wieku podeszłego. Oprócz tych korzystnych efektów fizjologicznych i psychologicznych, bardzo ważne są społeczne efekty zwiększonej aktywności fizycznej u osób w wieku starszym, czyli np. zmniejszenie kosztów opieki zdrowotnej czy zwiększenie zdolności do pracy osób starszych oraz promocja pozytywnego i aktywnego obrazu osób starszych. Szczególna ranga i aktualność zagadnienia powodują, że szereg renomowanych organizacji w ostatnim okresie czasu opublikowało rekomendacje dotyczące propagowania i programowania aktywności ruchowej u osób starszych, m.in. WHO i Amerykańskie Towarzystwo Medycyny Sportowej. Należy podkreślić, że regularna aktywność ruchowa jest wskazana u osób w każdym wieku. O ile jeszcze stosunkowo niedawno uważano, że wysiłek fizyczny jest niewskazany u osób powyżej 80-85 roku życia, w chwili obecnej istnieje wystarczająco dużo dowodów na to, by odrzucić te dawniejsze poglądy.

Aktywnośc ruchowa osób starszych powinna oddziaływać na trzy podstawowe elementy:
a) poprawiać wydolność tlenową (aerobową)
b) wzmacniać siłę mięśni
c) poprawiać gibkość, równowagę i koordynację ruchów.
Oczywiście, dobór aktywności ruchowej jest w ogromnym stopniu indywidualny. Zależy on przede wszystkim od stanu zdrowia danej osoby oraz od stopnia sprawności fizycznej. Można jednak sformułować pewne zalecenia ogólne. Regularna aktywność fizyczna u osób starszych powinna zawierać trzy ww. elementy: ćwiczenia wytrzymałościowe, siłowe oraz rozciągające. ćwiczenia aerobowe (wytrzymałościowe), czyli marsz, bieg, pływanie, jazda na rowerze, powinny być wykonywane 2 razy w tygodniu, po co najmniej 20 minut. Intensywność ćwiczeń powinna być taka, aby ćwiczenia odbywały się na poziomie 40-60% rezerwy częstości skurczów serca (różnicy pomiędzy maksymalną częstością skurczów serca w czasie próby wysiłkowej i w spoczynku). Drugą miarą oceny intensywności wysiłku jest tzw. skala Borga, czyli skala ciężkości odczuwania wysiłku fizycznego. W 20-stopniowej wersji tej skali wysiłek powinien być na poziomie 11-13 punktów, to oznacza wysiłek lekki do umiarkowanego. ćwiczenia siłowe (oporowe) powinny być wykonywane 2 razy w tygodniu, po 20 minut, i zawierać 1 zestaw obejmujący 8-10 ćwiczeń angażujących najważniejsze grupy mięśniowe. Intensywność obciążeń powinna być dobierana w ten sposób, aby każde ćwiczenie wykonywać 10-15 razy (10-15 powtórzeń danego ruchu). I wreszcie ćwiczenia rozciągające (gimnastyka, stretching) powinny być wykonywane najlepiej codziennie, 5-10 minut. Korzystając z tych zaleceń zwiększamy szansę nie tylko długiego, ale również aktywnego życia o kilkanaście lat. Nie tylko dodajemy lat do życia, lecz również życia do lat.
9.Choroby starcze - Alzheimer
Choroba Alzheimera jest przewlekłym, postępującym i nieodwracalnym zaburzeniem funkcjonowania mózgu, które prowadzi do demencji, czyli otępienia.
Otępienie to zaburzenia różnych funkcji poznawczych o nasileniu wystarczającym do zakłócenia zajęć życia codziennego, zawodowego, związków międzyludzkich i uczestniczenia w życiu społecznym. Otępienie wiąże się ze zmianami osobowości, utratą pamięci i zdolności oceny sytuacji oraz z trudnościami w myśleniu abstrakcyjnym i orientacji. Słowo demencja dosłownie oznacza ?utrata umysłu? lub ?postradanie rozumu?. Choroby otępienne spowodowane mogą być różnymi procesami, które drastycznie zmieniają zachowanie ludzi i stopniowo doprowadzają do spustoszenia nie tylko w ich umysłach, ale także w życiu ich rodzin. Uważa się, że choroba Alzheimera jest główną przyczyną nieuleczalnego otępienia mężczyzn i kobiet, którzy ukończyli sześćdziesiąty piąty rok życia.

Chociaż nie ma dwóch osób, u których choroba postępowałaby tym samym tempie lub według dokładnie tego samego wzoru, istnieją pewne charakterystyczne zachowania oraz zmiany osobowości właściwe każdemu etapowi choroby. Znajomość tych zmian pomoże w lepszym zorganizowaniu życia i pomocy osobie chorej. Zrozumienie oznak i objawów choroby jest kluczem do sprawowania opieki. Początkowo mogą występować tylko niektóre z niżej wymienionych objawów: utrata pamięci, dezorientacja w miejscu i czasie, zaburzenia mowy i języka, osłabiona zdolność osądu, trudności w wykonywaniu znajomych czynności (gotowanie, sprzątanie, itp.), zmiany osobowości i nastroju, brak dbałości o higienę osobistą. W drugim etapie powyższe symptomy nasilają się się- pogłębia się utrata pamięci, a zachowanie staje się bardziej niepokojące, dziwaczne i nieprzewidywalne. Pojawia się błąkanie i wędrowanie, oraz coraz częściej występują reakcje katastrofalne, które pojawiają się, gdy chory jest sfrustrowany, odczuwa irracjonalny strach, gdy towarzyszą urojenia, kiedy staramy się nakłonić chorego do wyboru między kilkoma możliwościami lub zadajemy kilka pytań jednocześnie. Reakcje katastroficzne wyglądają zazwyczaj jak wyraźne zmiany osobowości. Czasami towarzyszy im potok przekleństw i obelgi słowne, skierowane pod naszym adresem. Zdarza się, że zamieniają się one w przemoc fizyczną.

Wczesne rozpoznanie choroby może w bardziej realny sposób stawić czoło własnym obawom. Powodem, dla którego choroba Alzheimera jest tak przerażająca, jest to, że nad wszystkim tracimy kontrolę. Niestety nie można jej zapobiec, powstrzymać, ani cofnąć. Jedyne, co można zrobić to poznanie i zrozumienie samej choroby. Jednym z najlepszych źródeł jest Polskie Stowarzyszenie Pomocy Osobom z Chorobą Alzheimera, które istnieje od 1992 roku i zrzesza rodziny i opiekunów chorych. Jest członkiem europejskiej i światowej federacji organizacji alzheimerowskich. Dla swoich członków prowadzi m. in. wykłady i pogadanki na temat choroby, sposobów pielęgnacji i opieki; dzielnicowe grupy wsparcia i samopomocy; poradnictwo i pomoc psychologiczną; pomoc rzeczową (sprzęt rehabilitacyjny, środki pielęgnacyjne, itp.). W stowarzyszeniu można otrzymać: poradnik, biuletyn, ulotki, legitymacje oraz wszywki do odzieży (dla osób gubiących się), jak również informacje o innych źródłach pomocy. Chorzy wraz z opiekunami mogą raz w roku uczestniczyć w turnusach rehabilitacyjno- wypoczynkowych.

W Krakowie o pomoc można się zwrócić do:

Fundacji Pomocy Ludziom z Chorobą Alzheimera
Katedra Psychiatrii CMUJ
Poradnia Zaburzeń Pamięci
Kraków ul Kopernika 21b tel. 421- 59- 59

Zaprzeczenie chorobie może stać się niebezpieczne, szczególnie dla osoby chorej, mieszkającej samej, jak wiele osób w początkowym stadium choroby. Jeżeli istnieje ryzyko, że nasz podopieczny upadnie, że z powodu roztargnienia podpali dom lub, że będzie się błąkał i gubił, należy pomyśleć o zapewnieniu bezpieczeństwa.