Diagnozowanie pomocy społecznej.

DIAGNOZOWANIE POMOCY SPOŁECZNEJ

Diagnoza to możliwie wszechstronny opis cech i objawów badanego zjawiska uzyskany w drodze obserwacji, badań specjalnych i eksperymentów, mających na celu zabranie danych dotyczących badanego przedmiotu i jego otoczenia. Proces diagnozowania jest w pracy socjalnej niezwykle ważny i ściśle łączy się z procesem skutecznej interwencji. Procesy diagnozowania pomagają pracownikowi socjalnemu zrozumieć system kliencki i jego interakcje ze środowiskiem. W pracy socjalnej stykamy się z diagnozowaniem osób indywidualnych, grup, rodzin oraz organizacji.

I. DIAGNOZOWANIE OSÓB INDYWIDUALNYCH
Klient zawsze musi być aktywnym partnerem w procesie rozumienia i rozwiązywania swego problemu, ma angażowacć się w działalność pomocową. Istotę diagnozowania stanowi zbieranie danych. Pracownik socjalny w zdobywaniu informacji o klientach i ich sytuacji opiera się głównie na bezpośrednich wywiadach. W ich trakcie zadaje się zwłaszcza pytania otwarte, zaleca się unikania pytań typu ?dlaczego? w zamian na ?jak?, co pozwala uniknąć reakcji obronnych klienta. Należy używać pytań nawiązujących, mających charakter empatyczny oraz systematycznych, których zadaniem jest utrzymanie uwagi klienta na przedmiocie rozmowy. Pracownik socjalny powinien być ponadto doskonałym obserwatorem, gdyż duża część informacji wymieniana jest poza kanałem werbalnym. Ma to szczególne zastosowanie w trakcie wizyt w domu, w szkole, kiedy diagnozujemy system kliencki w interakcji ze środowiskiem. Dane można gromadzić także za pomocą kwestionariuszy, które zbierają dane dotyczące wieku, adresu, stanu cywilnego itp. Oraz kwestionariuszy biograficznych. Jednak podstawowym źródłem problemów i informacji o nich jest zawsze klient. Innym źrodłem są ?znaczący inni? tzn. osoby które klienta znają i orientują się w jego problemach. Można kontaktować się z tymi osobami, ale tylko za zgodą klienta, gdyż klient zawsze ma prawo do kontroli gromadzonych i ujawnianych informacji o nim. Zebrane informacje można podzielić na dwa typy: obserwacyjne i dedukcyjne. Te pierwsze prezentują świat doświadczeń, drugie subiektywny świat obserwatora. Oba rodzaje występują w profesjonalnej dokumentacji. Diagnozując indywidualne przypadki zawsze musimy patrzeć na jednostkę z perpektywy rozwojowej i ekologicznej. Człowiek może być zrozumiany tylko wtedy gdy oba te wymiary zostają uwzględnione w procesie diagnozy.

II. DIAGNOZOWANIE GRUP
Zawsze należy diagnozować podstawowe czynniki rodzinne, grupowe i organizacyjne klientów, a w uzasadnionych przypadkach pogłębiać analizę jednego z nich. Przy diagnozowaniu grup należy zastanowić się, czy traktujemy ją jako system kliencki, czy też klientami są poszczególni członkowie grupy. Przy pierwszym podejściu diagnoza koncentruje się na warunkach płynnego i demokratycznego funkcjonowania grupy, przy drugim skupia się na warunkach podtrzymujących lub hamujących osiąganie indywidualnych celów.
Każda grupa posiada określone cele i zadania, przy ich diagnozowaniu należy ustalić:
- czy w kwestiach ich ustalania grupa osiągnęła zgodę, osiągamy to poprzez indywidualne zadawanie pytań (np.kwestionariusz)
- czy członkowie grupy mają ?prywatne? zapatrywania na cele i zadania, a nie dzielą ich z innymi, osiągamy to poprzez obserwację zachowań, lub w trakcie indywidualnych spotkań z pracownikiem socjalnym
- stopień szczegółowości w ustanawianiu zadań grupy
Każda grupa posiada swoją kulturę, wpływa na nie pochodzenie etniczne członków grupy, ich religia, a także ceremoniały, tradycje, które pomagają w nawiązywaniu większych więzi. Kulturę grupową diagnozuje się, pytając uczestników o uzasadnienie ich zachowania, podobieństwa w ich przestrzeganiu sugerują przewagę czynników kulturowych nad jednostkowymi. Normy grupowe diagnozujemy, obserwując poziom spójności wzajemnych zachowań w grupie i zadając pytania o powody tych zachowań. Diagnozowanie struktury komunikacyjnej (poszukujemy osób izolowanych) odbywa się np. poprzez zapisywanie wypowiedzi pracownika- P i członków grupy -C wg wzoru CCCPCPCC, służy to sprawdzeniu czy członkowie grupy komunikują się częściej z proacownikiem czy między sobą. Strukturę socjometryczną (kto kogo wybiera, a kogo odrzuca w interakcjach grupowych) diagnozujemy używając kwestionariuszy socjometrycznych lub obserwując , kto zasiada w pobliżu kogo itp. Strukturę ról diagnozujemy określając czy grupa stworzyła wymagane role, czy pojawiły się role destruktywne, w takim diagnozowaniu jest zawarta ocena ról formalnych i nieformalnych, rozpoznanie takie realizujemy za pomocą kwestionariuszy lub rozmów indywidualnych. Procesy grupowe, czyli zmiany zachodzące w grupie diagnozuje się za pomocą pytań np. czy działania grupy przyczyniają się do realizacji jej celów? Diagnozować trzeba też zewenętrzne kontakty grupy, można np. zaprosić uczestników grupy do opisu kontaktów grupy, można też posłużyc się kwestionariuszami do badania wzajemnych interakcji. Granice grupy diagnozuje się różnymi sposobami np. poprzez obserwację reakcji członków grupy, kiedy ktoś przybywa do grupy lub ją opuszcza.

III. DIAGNOZOWANIE ORGANIZACJI
W diagnozowaniu organizacji należy pamiętać, że jest ona zawsze systemem działania albo systemem celów tzn układem, w którym pracownik z klientem starają się wprowadzać zaplanowane zmiany. Wiele organizacji ma strukturę biurokratyczną, cechy takich systemów powinny być znane pracownikowi socjalnemu. Diagnoza celów i zadań organizacji następuje poprzez badanie jej dokumentów, są one ujęte w protokołach zebrań zarządów, cele rzeczywiste można identyfikować w wywiadach z przedstawicielami pracowników i administracji. Diagnoza kultury organizacji nie jest łatwa, gdyż nie istnieje w oficjalnych dokumentach, wyraża się ona w przekonaniach i działaniach personelu, informacje na ten temat uzyskujemy w czasie wywiadów, również techniki pracy organizacji należy uwzględnić w diagnozie. Organizacje posiadają kanały komunikacyjne, role i strukturę władzy, w procesie diagnozy ustalamy sumę władzy delegowanej, informacje zbieramy w wywiadach z przedstawicielami organów wykonawczych. Diagnozujemy sposoby podejmowania decyzji odnoszących się do spraw klienta. W diagnozie organizacji należy badać jak dokonywany jest podział zasobów oraz czy sa one prawidłowo wykorzystywane. Należy zdiagnozować naturę powiązań międzyorganizacyjnych, konfliktowe okoliczności. Diagnozie podlega także zakres władzy organizacji. Granice organizacji diagnozuje się poprzez badanie oficjlanych ustaleń kwalifikujących do otrzymania usługi, a także informacje określające czas jej trwania.Aby przeprowadzić diagnozę klimatu organizacji należy obejść placówkę i zanotować wrażenia, można też zapytać klientów o ich wrażenia.

IV. DIAGNOZOWANIE RODZINY
Warunki rodzinne klienta interesują pracownika socjalnego zawsze. Naczelnym aspektem diagnozowania celów rodziny jest ustalenie, czy rodzina je precyzuje i czy są one rozumiane i podzielane przez jej wszystkich członków. Cele te mogą być doraźne lub długoterminowe. O celach dowiadujemy się poprzez zadawanie pytań jej członkom, pytania te zadajemy indywidualnie, a potem w obecności pozostałych członków. Pracownik zmierza do zdiagnozowania w jaki sposób cele rodzinne wpływają na inne obszary rodzinnego funkcjonowania. Strukturę rodziny pracownik ustala w drodze obserwacji rodzinnych wzorców interakcji, a także dzięki informacjom dostarczanym przez członków. Mamy do dyspozycji ilościową analizę częstotliwości kontaktów wzajemnych, angażowania się we wspólne zadania, próśb o porady lub instrukcje. Pracownik socjalny powinien także zdiagnozować krótkotrwałe procesy zachodzące w rodzinie, które należy zmienić z uwagi na ich dysfunkcjonalność. Pracownik diagnozuje adekwatność osiągania zadań rodzinnych najpierw identyfikując te zadania, następnie bada, czy i w jaki sposób członkowie rodziny je wypełniają. W diagnozowaniu zasobów rodziny należy uwzględnić krewnych, trzeba dostrzec czy rodzina otrzymje od nich wsparcie, wpływa to na wysokość zasiłku wydawanego przez pomoc społewczną. O warunkach rodziny decydują też jej interakcje z innymi systemami takimi jak lokalne instytucje, grupy osób bliskich, miejsca pracy zawodowej itp. Do diagnozowania tych interakcji stosuje się często dwa rodzaje instrumentów ? ekogram i tablicę genealogiczną, w ekogramie prezentowane są relacje rodziny z innymi systemami, natomiast tablica genealogiczna uwydatnia interakcje z rodziną rozszerzoną. Diagnozowanie klimatu rodziny odbywa się za pomoca obserwacji życia uczuciowego rodziny i zadawniu jej członkom pytań o postrzeganie klimatu rodzinnego.

na podstawie: ?Działania interpersonalne w pracy socjalnej - część 1?; Charles D. Garvin, Brett A. Seabury