Zagadnienia z podstaw prawa (wykłady)

Źródła poznania prawa – informacje o tym co jest treścią prawa, np. dokumenty, akty:
1. kryterium czasu wydania źródła:
· źródła poznania prawa, które obowiązuje aktualnie: (dziennik ustaw – oficjalny dziennik promulgacyjny-ogłoszony akt oficjalnie np. dziennik urzędowy, monitor polski, wojewódzkie dzienniki urzędowe, podręczniki, akty, konstytucja, orzecznictwo sądowe
· pomniki prawa- np. dziennik ustaw jaka została postanowiona np. 1935 roku, czas, który obowiązywał kiedyś
2. zakres poznania prawa:
· źródła poznania prawa w systemie wąskim – oficjalne- dzienniki, akty prawne i normatywne, które obowiązują dziś i kiedyś
dzienniki promulgacyjne -dzienniki ustaw ,prawo miejscowe, wojewódzkie, urzędowe
akty prawne wewnętrznie obowiązujące – monitor polski, monitory gospodarcze
· źródła poznania prawa w znaczeniu szerokim:
oficjalne źródła i inne przekazy o prawie, które obowiązuje aktualnie i to co było w przeszłości np. też gazety prawne

Źródła powstania prawa:
1. znaczenie materialne – okoliczności, które wpływają na treść prawa, czynniki: społeczne, gospodarcze, ekonomiczne, polityczne – pluralizm polityczny (w danym kraju może funkcjonować wiele partii, system wielopartyjny- kiedyś był system monopartjny.)
1989 – transformacja ustrojowa – zamiar, żeby było wiele partii, pluralizm – wprowadzono prawo, że może się tworzyć wiele partii bardzo różnych. Czynnik polityczny, że wprowadzono do konstytucji prawo o tworzeniu wielu partii (art. 11 i 13) tzw. Ustawa partii politycznych- nie mogą tworzyć działalności gospodarczej.
2. znaczenie formalne – fakty uznane w danym systemie prawnym za prawotwórcze, formy działalności.
Dwa rodzaje faktów: *jednostronny akt wydania przepisów prawnych-przez organ kompetentny –parlament – wydawanie aktów, ustaw *umowa o charakterze prawotwórczym – zgodna wola co najmniej dwóch stron, np. traktat międzynarodowy

Stosowanie prawa – praktyczne wykonywanie tego co zostało postanowione:
1. Uznanie pewnych reguł obyczajowych i religijnych -zakaz posiadania narkotyków, np. w jednej społeczności coś wolno, a w drugiej nie; sąd wydaje orzeczenie powołując się na różne obyczaje. Każdy sąd jest niezależny, a sędziowie niezawiśli
2. Stosowanie prawa na podstawie precedensu, tzw. „comon law” –prawo powszechne, źródło w Wielkiej Brytanii

Źródła prawa powszechnie obowiązującego –(kolejność nienaruszalna) – art. 97
1. Konstytucja
2. Ustawy
3. Ratyfikowane ustawy międzynarodowe
4. Rozporządzenia
5. Akty prawa miejscowego

Akty normatywne – zawierają różne normy.

Moc prawna – stosunek pomiędzy normą zawartą w jednym akcie, a normą zawartą w drugim akcie. Może być określona jako siła derogująca: *odporność normy w jednym akcie na jej usuwanie przez normę z innego aktu, *zdolność normy w jednym akcie do usuwania norm, które są zawarte w drugim akcie.
Moc obowiązująca – jakiś przepis może ją mieć lub nie (jeśli został uchylny)

Konstytucja ma największa moc prawną:
· może usuwać normy z ustawy
· nie można z niej usuwać norm przez ustawy, akty.

KONSTYTUCJA – jest to akt prawny, który stał na czele hierarchii, ponieważ ma największa moc prawną. Cechy:
· najwyższa pozycja, nadrzędna nad innymi aktami
· szczególna treść – zawiera najważniejsze kwestie dotyczące ustroju, władzy, suwerena – narodu (podmiot, który ma władzę, wszyscy obywatele danego kraju, wybierają parlament, sposób sprawowania władzy – demokracja
*demokracja pośrednia –wybieranie kandydatów do parlamentu i oni ustanawiają ustawy
*demokracja bezpośrednia – suweren bezpośrednio podejmuje decyzje, referendum art. 90, 125, 235)
- prawa i obowiązki człowieka i obywatela oraz organy władzy
· szczególna nazwa
· szczególny tryb uchwalania i zmiany – tryb uchwalania konstytucji jest inny niż tryb ustawy (trudniejszy: wyższa większość, różne utrudnione wymogi)
· szczególna moc prawna

art. 119, ust 2 obywatelska inicjatywa ustawodawcza
1. SUWEREN
2. PARLAMENT
3. USTAWA

Ustawa – jest aktem zaraz po konstytucji najważniejszym, pochodzi od parlamentu (dostał legitymacje do ustalania władzy od suwerena. Ustawa może derogować rozporządzenia, ustawy międzynarodowe, akty, ale tylko konstytucja może ją usuwać; regulują. Funkcja ustawy: jest po to żeby konkretyzować konstytucję, rozwijać, uszczególniać. Normy ustawy nie mogą być sprzeczne z konstytucją.

Rozporządzenia – akty wydawane przez władzę wykonawczą (art. 92)
1. SUWEREN
2. PARLAMENT
3. RADA MINISTRÓW- RZĄD, władza wykonawcza (prezydent- jest najwyższym przedstawicielem RP.
Akty wykonawcze do ustaw – muszą wykonywać ustawę. Rozporządzenie z mocy ustawy = ustawy.

Akty prawa miejscowego (art.97 ust.2) – są źródłem prawa powszechnie obowiązującego na terenie organów, które je ustaliły- wojewoda może ustalić tylko na terenie danego województwa.

Umowy międzynarodowe – traktaty międzynarodowe – wspólne decyzje dwóch stron, państw, które trzeba ratyfikować przez prezydenta (za zgodą sejmu)
Dwa rodzaje umów: (art.91. ust.2)
· Ratyfikowana za zgodą sejmu – ustawa
· Bez zgody, potrzeby sejmu

DO PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO ZALICZAMY:
· Umowy międzynarodowe– mogą być zawarte pomiędzy państwami, państwem a organizacją, instytucjami. Mogą być dwustronne lub wielostronne. Umowa jest wyrazem zgodnej woli. Treść umowy jest efektem osiągnięcia porozumienia.
· Zwyczaj międzynarodowy – to są reguły postępowania, które są przez dłuższy okres czasu przestrzegane. To nie są normy które są spisane. Są pewne reguły postępowania. Nie są one spisane. Reguły które wiążą wszystkie podmioty prawa. Zwyczaj jest ograniczony do pewnego regionu np. w Europie, między państwami afrykańskimi itp.
· Zasady ogólne – to są zasady, które występują powszechnie w prawie międzynarodowym. Ale trudno określić które są powszechne.(są uznane przez narody)

Prawo międzynarodowe jest coraz bardziej szczegółowe. Zaczyna regulować np. zasady humanitarne (jak organy powinny odnosić się do obywateli), zasady gospodarcze (pomiędzy państwem a podmiotem, które chcą prowadzić działalność gospodarczą.
Transformacja ustrojowa-przeszliśmy zasadę od jednolitości władzy, a teraz mamy zasadę trójpodziału władzy. Przejście od jednego organu do następnego: pierwsze od suwerena a następnie są kompetencje pochodne.


Władza jednolita: (System pionowy – państwo ma też wpływ na gospodarkę – centralna, planistyczna)-na czele stoi jeden organ główny najczęściej to parlament. On przekazuje kompetencje następnym organom niżej i tak dalej. Są to kompetencje pochodne. Natomiast parlament podejmuje decyzje i bierze kompetencje na podstawie głosu narodu czyli suwerena. Jest to centralizacja – wszystkie ośrodki władzy są podporządkowane organowi zwierzchniemu. Stosunki nadrzędności i podrzędności są bardzo silne. Państwo ma wpływ na gospodarkę – gospodarka planistyczna.
Władza trójpodziału: władza ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza są na tym samym poziomie (równorzędne). Nie ma odgórnego decydowania o gospodarce. To gospodarka rynkowa. Państwo nie ma opinii na temat gdzie lokować pieniądze. Jest zasada konkurencji.

Prawo międzynarodowe nie jest nadrzędne nad prawem wewnętrznym. Prawo europejskie to prawo ponadnarodowe. W Polsce funkcjonują te trzy prawa niezależnie od siebie.
Bardziej prawo ponadnarodowe nie zalicza się do prawa międzynarodowego.
Wspólnoty europejskie mają charakter ponadnarodowy. Normy prawa europejskiego regulują stosunki wew. państw członkowskich i wiążą zarówno osoby fizyczne i prawne występujące w tych państwach.
Struktura prawna (wew.) jest inna niż prawa międzynarodowego. W państwie mogą być trzy porządki prawne:
· Prawo międzynarodowe
· Prawo wewnętrzne
· Prawo ponadnarodowe
Wspólnoty europejskie mają charakter ponadnarodowy. Struktura wewnętrzna prawa ponadnarodowego jest inna niż prawa międzynarodowego.

PRAWO WSPÓLNOT EUROPEJSKICH:
· Prawo pierwotne – traktaty, które ustanawiają unie i wspólnoty, modyfikują (zmieniają) pierwotne traktaty, wszelkie traktaty o przystąpieniu jakichś państw do unii, zawierane przez wspólnoty z państwami, które nie należą. – niepisane – ogólne zasady prawa międzynarodowego, ponadnarodowe prawo zwyczajowe.( są pisane i niepisane- ogólne zasady prawa i zwyczaje)
· Prawo wtórne – akty, które są albo stanowione przez organy wspólnot albo akty tworzone na podstawie prawa pierwotnego w celu zrealizowania prawa pierwotnego. Np. rozporządzenia, decyzje, dyrektywy.

PRECEDENS I ZWYCZAJ
Precedens – (dotyczy jednej osoby), pierwotne zachowanie się, które jest podjęte przez takie podmioty, organy, że można przypuszczać, że w przyszłości w takich samych sytuacjach będą zachowywać się tak samo.
Zwyczaj – długotrwała praktyka, powtarzalne zachowanie się w jakiejś sytuacji(coś co jest często powtarzalne). Tak naprawdę nie ma reguł jak się należy zachować.
Precedens daje podstawę do ukształtowania się zwyczaju.
Żeby był zwyczaj musi być wewnętrzne przekonanie, że tak należy postępować i że takie postępowanie jest zgodne z pewnymi normami.[„opinio necessitatis”(łac.) – zachowanie zgodnie z pewnymi normami]. Element zewnętrzny – organy państwowe wykazują chęć stosowania zwyczaju jako normy obowiązującej. Organy administracyjne podejmują postanowienia jak mówi ten zwyczaj. Że sądy dają wyroki to to idzie z zewnątrz.(„ratio decedendi”).
Jak te dwa elementy będą razem funkcjonować to utworzy się prawo zwyczajowe.

NORMY

Normy ogólne(normy powtarzalne):
· generalne
· abstrakcyjne
Normy indywidualne i konkretne(normy jednorazowe).

adresat – cechy wspólne pewne rodzaje zachowań
stanowienie prawa np. ustawy normy generalne normy abstrakcyjne
stosowanie prawa np. zwyczaj, decyzja, wyrok normy indywidualne normy konkretne

Precedens – dotyczy jednej osoby, zdarzyło się jednorazowo. Są to normy indywidualne i konkretne.
Prawo (normy) ogólne jest w głowie i nie jest zapisane.

Stosowanie prawa to jest uznanie przez organ państwowy w odpowiedniej formie, że jakaś norma postępowania o charakterze pozaprawnym jest normą prawną danego systemu.

PRZEPIS PRAWNY
Przepis prawne – zawiera reguły postępowania. Może nim być:
1. jedno zdanie – forma zdaniokształtna
2. cały artykuł
3. cały ustęp
4. sposób redagowania tekstu prawnego, podzielenie tekstu prawnego

Przepis składa się z:
Poprzednika – określa jakie są okoliczności (opisuje jakąś sytuację).
Następnika – określa skutek jakiejś sytuacji.

Norma nie ma kształtu zadania. Przepis jest namacalny. Normę trzeba wywnioskować z przepisu za pomocą reguł interpretacyjnych.

Teoria, że norma jest dwuelementowa:
1. norma sankcjonowana – ma charakter bierny –często przypisujemy normy prawa materialnego
2. norma sankcjonująca – normy prawa formalnego(proceduralne, procesowe)
Norma sankcjonowana określa pewne sytuacje – norma materialna – porządkuje różne sytuacje. Bierna- nic nie robi, określa tylko postępowanie.
Norma sankcjonująca - jej celem jest zabezpieczenie normy sankcjonowanej. Ma za zadanie przywrócić stan pierwotny w razie naruszenia normy sankcjonowanej.
Np. prawo materialne to prawo cywilne więc prawo formalne to kodeks postępowania cywilnego.

1. Hipoteza – w normie sankcjonowanej
2. Dyspozycja – w normie sankcjonującej
3. Sankcja – w normie sankcjonującej
Hipoteza określa pewien stan okoliczności, sytuacje, warunki.
Dyspozycja – nakazany sposób postępowania w danych okolicznościach. Skutek prawny, który jest konsekwencją hipotezy.
Sankcja – kara czyli wyegzekwowanie czegoś, nałożenie kary.

Norma.
1. Adresat – każdy, podmiot.
2. Zakres zastosowania – określa różnego rodzaju sytuacje, okoliczności, czasu, miejsca, sytuacji.
3. Zakres normowania – jest to sformułowanie pewnej powinności, czyli tego w jaki sposób podmiot powinien się zachować. Pojawiają się wtedy słowa np. musi, może, podpisuje, zwraca się, jest zobowiązany.

PRZEPISY
Adresaci:
· Podmioty stosujące i przestrzegające prawo – sądy, prokuratorzy, partie polityczne
· Inne podmioty, których zachowanie regulują przepisy – obywatele, różnego rodzaju spółki.

Rodzaje przepisów:
· „jus cogens” – są bezwzględnie stosowane, tzn. są to takie przepisy, których stosowania nie można wyłączyć, np. przepis mówi o określonych okolicznościach, które jeśli się spełnią należy zachować w określony sposób zawarty w przepisie. Np. nie może zawrzeć małżeństwa osoba pozostająca w związku małżeńskim.
· „jus dispositivum” – możliwość dysponowania, jakieś podmioty wchodzą w pewne stosunki prawne i według umowy regulują te stosunki prawne, np. osoba, która wynajmuje komuś pokój podpisuje umowę z lokatorem; są to przepisy względnie stosowane
· przepisy nakazujące – są pewne zachowania i jeżeli pewien przepis opisuje pewne okoliczności to pewne grupy zachowań lub jedno zachowanie musi się odbyć: jeżeli zosta la złapana pewna osoba na gorącym uczynku, to żeby ta osoba została skazana na areszt tymczasowy, to prokurator musi mieć zgodę sądu. Ten przepis jest nakazany pod rygorem sankcji – są przewidziane skutki jeżeli nie dotrzyma się tego nakazu.
· Przepisy zakazujące – spośród różnych zachowań się w jakiś okolicznościach, jest jedno zachowanie, które jest zakazane – jak postępować nie wolno, osoba, która jest w charakterze świadka ma nakaz złożenia zeznań
· Przepisy uprawniające (dozwalające) – grupa podmiotów, której dozwala się na pewne zachowania (może dana osoba coś zrobić, ale nie musi, nie jest to obowiązek). Rodzaje: *można pozwolić na wiele, a tylko część pewnych przepisów prawnych jest nie dozwolona, *można pozwolić tylko na część, a na całą resztę nie
· przepisy mieszane – łącznie uprawniające i nakazujące; uprawniające i zakazujące
· przepisy odsyłające – w celu żeby uniknąć konstruowania bardzo obszernych aktów prawnych, przepis ten odsyła do innego przepisu z numerem artykułu, który określa pewne skutki prawne lub ich nie określa, ale opisuje zachowanie danego adresata; skierowanie może być do 1 lub kilku przepisów, do aktów
· przepisy blankietowe – różne rodzaje, pewne rodzaje skutków z innych przepisów są w nich uwzględnione, nie funkcjonują wspólnie te dwa przepisy. Określają z góry sankcję – karę, ale nie ma przepisu.
· Przepisy (które mają charakter) zasady – wyznaczają, określają coś co jest ważne, jakie wartości trzeba stosować: życie człowieka, zdrowie. Nie określają tego, jakie są sankcje za naruszenie tych zasad. Pewne zasady można stosować a większym lub mniejszym natężeniem.
· Przepisy (które mają charakter) reguły – ważniejsze od zasady, jeżeli jest niższa w mocy prawnej, to stosuje się zasadę. Jeżeli w przepisie jest zawarta reguła, to jest stosowany albo nie; jeżeli jest określona sytuacja i dane okoliczności się spełnią to musi się spełnić przepis reguła, wiemy co mamy zrobić, nie ma wartości jakie trzeba zastosować.
· Przepisy proste – jeżeli wystąpią jakieś okoliczności to wystąpi skutek, np. kara
· Przepisy złożone – skutki prawne wielu stanów faktycznych
· Przepisy pierwszego stopnia – z pewnym zachowaniem są związane skutki prawne
· Przepisy drugiego stopnia – przepisy są o przepisach pierwszego stopnia
· Przepisy „generalis” – ogólne, powszechnie obowiązujące, które znajdują różne zastosowanie
· Przepisy szczegółowe – ustanawiają wyjątki od powszechnych, inny skutek jest nasuwany.


Akt normatywny – to taki, który zawiera określonego rodzaju normy. W którym jest przynajmniej norma określająca adresata ze względu na to do jakiej grupy adresatów należy osoba.
Występuje norma abstrakcyjna – sposoby zachowań się adresatów. W tym akcie występuje norma konkretna i abstrakcyjna. Nie jest ważne jaki jest tryb aby określić akt normatywny, istotne jest jaka jest treść (czego dotyczy norma), ważne są kwestie materialne (rodzaj i treść umowy). Jest typowym aktem stanowienia prawa (normy abstrakcyjne i generalne), a nie stosowania prawa (normy indywidualne i konkretne).
Gdy normy się mieszają to akt nie jest normatywnym wtedy, gdy są tylko normy indywidualne i konkretne. Jak jest przynajmniej jedna norma abstrakcyjna lub generalna wtedy akt jest normatywnym.
W tych aktach mogą być normy mieszane, jest zachowanie (abstrakcyjne) i dotyczy podmiotu indywidualnego wtedy też jest aktem normatywnym.

Stosunek normy do przepisu:
1. I koncepcja – w zasadzie nie ma doczynienia z normami (bo są przepisy i w tekście nie ma napisane o normach), bo stosuje się przepisy, artykuły, ustępy, punkty. W decyzjach (stosowanie prawa) też jest mowa o przepisach, artykułach. Orzeczenia sądowe też powołuje się na przepisy itp.
2. II koncepcja – stosuje się np. przepis ogólny i normę ogólną, zakładając że są to synonimy, mają to samo znaczenie.
3. III koncepcja – przepis ma strukturę tekstową, a norma – znaczenie przepisu (jak ten przepis należy rozumieć). Żeby zrozumieć przepis trzeba stosować jakieś reguły, interpretacje (wykładnia przepisu). Normę trzeba wywieść z przepisu bo jest to pojęcie abstrakcyjne.

Może być tak, że w jednym przepisie jest jedna norma (adresat, jeden sposób zachowania się itp.). Przepis może też mieć 2, 3, 4 normy (1 adresat ma 2, 3, 4 rodzaje zachowań się albo np. 1 adresat, jeden rodzaj zachowania się ale w różnych okolicznościach). Przepis może mieć tylko część normy (adresat i jego obowiązek) – dopiero w drugim przepisie, artykule jest napisane kiedy, w jakich okolicznościach.

Akty prawa powszechnie obowiązującego Akty prawa wewnętrznie obowiązującego(wewnętrznego kierownictwa)
1. Adresat (zakres podmiotowy)
Każdy, szeroki krąg adresatów Ograniczony krąg adresatów, tylko jakieś podmioty, które znajdują się w strukturze wewnętrznej tego urzędu, który wydal akt.
2. Zakres przedmiotowy (treść aktu)
Jest nieograniczony, mogą regulować wszystkie materie, wszelkie dziedziny, sytuacjeNie mogą regulować praw człowieka bo to robią akty powszechne. Jest ograniczony do tych zagadnień, sytuacji, które odnoszą się do jakiejś struktury wewnętrznej (np. regulamin uczelni określa sytuacje w tej konkretnej uczelni, jest ograniczony tylko do tej struktury)Nie mogą zmieniać struktury wewnętrznej podmiotu, który ten akt uchwala.
3. Akty prawa obowiązującego nie mogą naruszać aktów powszechnie obowiązujących, czyli nie mogą naruszać norm w aktach powszechnie obowiązujących (muszą być zgodne)
4. Publikowanie
Obowiązek opublikowania aktu jest warunkiem koniecznym do jego wejścia w życie (warunek niezbędny , konieczny „sine qua non”.Obywatel musi wiedzieć jakiego rodzaju prawo reguluje jego sytuację. Akty te można opublikować np. w „Monitorze Polskim”, ale nie jest to warunkiem jego wejścia w życie.
5. Katalog źródeł
Zamknięty katalog źródeł (art. 87, art. 234 ust 2), są określone źródła.Wyjątek: czasami źródłem prawa nazywają się układy zbiorowe pracy które dotyczą pracowników i pracodawców (a ich jest w RP bardzo dużo)Np. rozporządzenie art.92 konstytucji Otwarty katalog źródeł. Źródłami mogą być w szczególności regulaminy, statuty, zarządzenia, ogólniki, dyrektywy, informacje (jest bardzo dużo nazw)np. art. 93 konstytucji – uchwały Rady ministrów i zarządzenia

Kolizja norm:
Należy sobie założyć że pracodawca jest racjonalny. Uchwala przepisy, które są zgodne z jakimiś wcześniejszymi normami.
Rodzaje:
· Albo 2 lub więcej podmiotów zostaną uprawnione do podejmowania tej samej czynności
· Np. będzie podana działalność, ale nie będzie podane kto to ma zrobić
· Jedna ustawa, że obywatel coś może, a w drugiej że tego samego nie może
· Inne

Reguły kolizyjne – usuwają sprzeczności;
To jest schemat hierarchii najwyżej jest konstytucja potem ustawa potem rozporządzenia. Kółko z lewej ustawa wcześniejsza, kółko z prawej ustawa późniejsza.
Jeżeli rozporządzenie jest nie zgodne z ustawą (wyższą) to likwiduje tą normę konstytucja (jeszcze wyższa).



Jeżeli prawo wcześniejsze jest sprzeczne z późniejszym to ta norma późniejsza usuwa wcześniejszą.
Prawo szczegółowe uchyla prawo ogólne (ale nie eliminuje), norma szczegółowa ma pierwszeństwo zastosowania przed normą ogólną). Normy ogólnej wtedy nie stosuje się.
Art. 2 ust.87
Obowiązywanie norm prawnych (norma zawiera skutek prawny):
· Obowiązywanie odniesione do terytorium, podmiotów, w stosunku do czasu
· Adresaci norm muszą się do nich zastosować jeżeli okoliczności w tych normach się spełnią. Norma wywiera skutek prawny.

Art. 2 Konstytucji
Zakresy obowiązywania:
· Zakres terytorialny – na jakim terenie to prawo obowiązuje. Każda norma obowiązuje w tym państwie określonym granicami. Terytorium państwa to nie tylko powierzchnia ale i pod ziemią i powierzchnia przestrzenna nad tym terytorium, powierzchnia wodna też.
Wyjątki: terytorium na którym prawo danego państwa nie obowiązuje, obszar misji dyplomatycznych, bazy obcych wojsk, tereny ambasady.
Prawo morskie obowiązuje na terenie statku, samolotu itp. Które są oznaczone godłem (mimo tego, że samolot czy statek jest za granicą swojego państwa)- to rozszerza zakres terytorialny.
Jak są państwa federacji mają 2 systemy prawne: ogólnopaństwowy (na terenie całego państwa) i federacyjne (każda federacja może mieć inne prawo ale musi być zgodne z ogólnopaństwowym). Prawo na federacji obowiązuje tylko na terenie tej federacji. Polska – art. 87 ust.2 - na terytorium RP mamy akty prawa miejscowego (są na terenie np. województwo). Jest właściwość organu który ustanowił te prawo miejscowe, np. wojewoda śląski wydał jakieś prawo to stosuje się je tylko na terenie dolnego śląska.
· Zakres podmiotowy (kogo obowiązuje) – prawo danego państwa obowiązuje wszystkich na terenie danego państwa nawet jak są innego obywatelstwa.
Wyjątek: prawo nie dotyczy dyplomatów innych państw. Dyplomata przyjeżdża do Polski to musi mieć list urzetelniający że jest dyplomatą.
· Zakres czasowy (od kiedy do kiedy) – w jakim czasie normy wywierają skutki prawne, regulują sytuacje adresatów (narzucanie postępowania itp.)
Nabycie mocy (od kiedy do kiedy):
1. może być tak że każda ustawa określa od kiedy nabiera mocy (wchodzi w życie)
2. ogólna zasada w przepisach (w Polsce jest okres 14 dniowy- czyli do wejścia w życie)
3. akt może wejść w życie również z dniem podpisania
4. okres „wakacio legis”
Zasada działania prawa wstecz: wchodzi w życie jakieś nowe prawo, które reguluje w jakiś inny sposób. Może się odnosić do sytuacji wcześniej, teraz lub przyszłej. Jeżeli wchodzi wstecz to tak naprawdę odnosi się do jakiś skutków prawnych tych zdarzeń, które kiedyś miały miejsce. Ustawa nie może działać wstecz jeżeli reguluje zasadę w sposób niekorzystny. Nie wolno wymierzać kary osobie, która kiedyś coś zrobiła zgodnie z prawem wcześniejszym. Co innego jak kiedyś osoba coś zrobiła a teraz można to robić. To wtedy nie jest karany, bo to jest na korzyść tej osoby i prawo działa wstecz.
Utrata mocy obowiązującej:
1. generalnie większość aktów nie określa tego
2. wyjątek: ustawa budżetowa (obowiązuje na rok), art. 234 konst. –rozporządzenie obowiązuje do czasu, kiedy sejm ponownie zbierze się na posiedzeniu
3. wprowadza się nową ustawę, która mówi że z dniem wejścia jej w życie tracą swoją moc przepisy inne (wtedy te wcześniejsze przepisy przestają obowiązywać)
4. moc jakiegoś aktu przestaje obowiązywać na skutek tego, że nie jest on długo stosowany (tak samo jest z normą) „de su etudo”

KOLIZJA NORM PRAWNYCH
Kolizja to oznaczenie tego rodzaju sytuacji, w której dany przypadek jest unormowany przez więcej niż jeden przepis prawa, a przepisy te wyznaczają adresatom wzajemnie wyłączające się sposoby zachowania (skutki prawne)
Rodzaje reguł kolizyjnych:
· „Lex superior derogat legi inferiori” – akt wyższego rzędu uchyla moc obowiązującą aktu niższego rzędu
· „Lex posterior derogat legi priori” – kryterium decydującym jest czas (data) wydania danego aktu prawnego.
Późniejszy akt prawny uchyla moc obowiązującą aktu wcześniejszego, należy zatem kierować się postanowieniami aktu późniejszego, czyli tego który został wydany później.
· „Lex specialis derogat legi generali” – rozróżnienie przepisów prawa o charakterze legis generalis i legis specialis. Lex generalis jest przepisem wiążącym określone skutki prawne z daną klasą faktów prawnych, lex specialis – klasy faktów wydziela pewien ich rodzaj, z którym wiąże odmienne skutki prawne, inne niż lex generalis.
W myśl omawianej zasady: przepisy (akty) szczególne derogują przepisy o charakterze ogólnym.
Kolizje reguł kolizyjnych:
1. Kolizja między kryteriami hierarchiczności i chronologiczności zachodzi wówczas, gdy norma wcześniejsza jest hierarchicznie nadrzędna, natomiast norma późniejsza jest hierarchicznie niższa.
2. Kolizja między kryterium szczególności i chronologiczności występuje wówczas, gdy akt wydany wcześniej jest aktem szczególnym, natomiast aktem wydanym później – lex generalis.

SYSTEMATYZACJA PRZEPISÓW PRAWNYCH

I. Inkorporacja – przepisy różnego rodzaju aktów zbiera się w jedną całość, drukuje się np. w postaci książek, biuletyn
1. Nie zmienia się treść tych aktów – inkorporacja mniej zaawansowana, są dopuszczalne uzupełnienia
2. Inkorporacja zaawansowana – artykuły i przepisy rozmieszcza się w różnych miejscach, zamieszcza się tylko konkretne normy.
Kryteria:
· inkorporacja alfabetyczna – przepisy zbiera się w jednym piśmie według alfabetu (bardzo rzadko stosowane)
· i. chronologiczna – ułożenie przepisów, aktów pod kątem czasu (dzienniki promulgacyjne – Dziennik Ustaw w Polsce), rozmieszczenie z punktu widzenia ważności
· i. hierarchiczna – decyduje ważność aktu prawnego, który ma pozycję wyższą (moc prawną)
· i. rzeczowa – ułożenie treści pod względem przedmiotowym (czego dotyczą, zawartość merytoryczna), bez względu na moc prawną itd. Np. w jakiejś ustawie najpierw są zamieszczone ustawy Sejmu i Senatu, a dopiero później prezydenta. (najważniejsze ustawy są parlamentu)
Inkorporacja może być dokonana przez podmiot oficjalny, ktoś kto ma kompetencje prawodawcze lub przez osobą fizyczną (każdy obywatel)-prywatny wydawca, który decyduje czy to będzie inkorporacja ze względu na kryterium chronologiczne lub rzeczowe.
II. Unifikacja – ujednolicenie. Są dwa rodzaje:
· rodzaj szerszy („sensu largo”) – to nie jest działanie jednorazowe, długotrwały, wieloletni proces, którego twórcami są różne podmioty: prawodawca, profesor, który pisze książkę o prawie, glosatorzy (piszą glosę do orzeczenia, może być pozytywna lub zaprzeczająca opinia na dany temat), sędziowie (praktyk prawny, komentatorzy testów prawnych (teoretyk prawa).
Ujednolica się rozumiane prawo: jakieś pojęcie uzyskuje ujednolicenie znaczenia, w trakcie wydawania orzeczeń dochodzi do nadania jednolitego znaczenia tego samego pojęcia, wprowadza się jednolite instytucje lub likwiduje się pewne instytucje i przekazuje się kompetencje innym instytucjom. Dwa pojęcia – np. nieważność ma różne znaczenie w prawie karnym i w prawie cywilnym, a doprowadza się do ich ujednolicenia.
· Rodzaj wąski („sensu stricto”)
1. odnosi się do państwa, rozciąga się więc moc obowiązującą na pewnym terytorium na większe terytorium (prawo danego prawa przenosi się na inne terytorium). Przyczyny rozciągania- zjednoczenie dwóch państw
2. pewne państwo miało swoje prawo obowiązujące, ale w pewnym momencie odzyskuje pewne ziemie, gdzie obowiązywało prawo okupanta, to teraz obowiązuje to prawo danego państwa.
3. Państwa federalne – obowiązuje prawo ogólne państwa i prawo danego, np. landu to kiedy przestaje istnieć ta federacja to obowiązuje.
III. Konsolidacja – w jednym akcie zbiera się treść dwu lub więcej aktów prawnych, które do tej pory regulowały daną dziedzinę w sposób rozproszony, nie zmienia się sens metaforyczny. Cel – uporządkowanie redakcyjne np. wyeliminuje się niepotrzebne powtórzenia. Akty te mogą być opracowane w sposób wnikliwy, treść może być przeredagowana (czyli bardziej czytelna).
IV. Kodyfikacja – polega na opracowywaniu kodeksu (dotychczas akty prawne tracą moc prawną), reguluje zagadnienia od nowa, należące do różnych dziedzin, kodeks wyznacza nowe funkcjonowanie danej dziedziny, opisuje jedną dziedzinę: „Kodeks prawa cywilnego” – porządkuje różne stosunki pomiędzy podmiotami (prawo materialne) np. pomiędzy wynajmującym, a najemcą. „Kodeks postępowania cywilnego” – kiedy można wystąpić z prawem, kto ma prawo do prawnika z urzędu itp. Kodeks ma większą moc, niż inne postanowienia w pewnej ustawie. Cechy: spójność, jednolitość, zgodność, zupełność (kodeks ma unormować w całości daną dziedzinę). Podmiot, który działa w zakresie „kodeksu cywilnego” nie powinien ingerować w prawo karne. Kodeks nie powinien być zbyt ogólny, ani zbyt szczegółowy. Kodyfikator – ten, który ustala kodeks, powinien mieć wiedzę prawniczą, historyczną, pewne kwalifikacje.
V. Nowelizacja – akt prawny regulujący pewną dziedzinę i jeżeli po upływie czasu coś się zmieniło, to zmienia się pewną część aktu. Jest niezbędna, jest łatwiejszą metodą niż kodyfikacja, nie jest tak dokładna. Tekst pierwotny – najbardziej przestarzała. Akt jednolity – wydaje się wtedy, kiedy pewien akt został znowelizowany wiele razy. Zawiera najbardziej aktualną treść.

PODMIOT PRAWA
Podmiot prawa – jednostka, której przysługują pewne prawa i obowiązki:
· osoby fizyczne
· osoby prawne

1. Osoby fizyczne – ludzie albo istoty ludzkie (nie może być zwierzę ani grupa osób). Cechy:
· Zdolność prawna (charakter bierny) – człowiek może być podmiotem praw i obowiązków w zakresie prawa cywilnego. „Nasciturus” (człowiek nienarodzony) – podmiotowość prawna – zdolność do nabywania praw i obowiązków z innych dziedzin prawa
· Zdolność do czynności prawnych – nabywanie praw i obowiązków na podstawie podejmowanych czynności:
- Człowiek nie ma zdolności do czynności prawnych, nie może samodzielnie nabywać praw i obowiązków (osoby, które nie ukończyły 13 lat)
- 13 – 18 lat – częściowa zdolność do czynności prawnych
- pełna zdolność do czynności prawnych od ukończenia 18 roku życia
Wyjątek: osoby chore psychicznie lub na inne choroby: 13 – 18 lat bez zdolności do czynności prawnej, od 18 lat można ograniczyć zdolność do czynności prawnych
2. Osoby prawne – podmioty, które składają się z kilku osób fizycznych. Dwa rodzaje:
· Korporacje – (stowarzyszenia) związki osób fizycznych, które realizują cele, na których im zależy
· Zakłady (administracyjne, budżetowe) – realizacja celów, które określił założyciel, to też uczelnie wyższe, domy kultury. Środki finansowe, fundator w stosunku do fundacji jest osobą trzecią. (ustawy o fundacjach)

Różnice:
· Korporacje – realizują własne cele
· Zakłady – usługi do innych osób, zaspokajanie różnych potrzeb

· W korporacji trzeba określić członków
· Zakłady – nie można określić kto korzysta z tych usług

· Substratem stowarzyszenia są ludzie
· Zakłady budżetowe – substratem są środki finansowe

· Członkowie korporacji decydują jakie będą jej cele, najwyższe – walne zgromadzenie
· Zakład – jak ma działać o tym decydują właściciele

Tryby powstawania osób prawnych:
1. elekcyjny – osoba prawna powstaje poprzez utworzenie przez organ
2. koncesyjny – jeśli uzyska koncesję
3. spełnienie warunków określonych ustawą – zgłoszenie (wniosek, statut osoby prawnej) i wpis do rejestru – od tego momentu jest osobą prawną

Tryb likwidacji:
1. organ kompetentny rozwiązuje osobę prawną
2. osoba prawna zrealizuje wszystkie cele
3. osoby prawne zostały powołane na określony czas
4. upadłość osoby prawnej
5. osoba prawna może być zlikwidowana

Zdolność do czynności prawnych i zdolność prawną osoby prawne tracą i uzyskują w tym samym momencie. Przy zarejestrowaniu nabywa się prawa i obowiązki.

Osoby prawne – zdolność prawną (bierny podmiot praw i obowiązków) i czynność prawną (zdolność działań czynnych – nabierających prawa i obowiązki) uzyskuje się w tym samym momencie i też się ją traci. Żeby zostać zarejestrowanym trzeba złożyć dokument i uzyskuje statut – źródło prawa wewnętrznie obowiązującego. Każda zmiana musi być zgłoszona i zarejestrowana. Uzyskuje prawa i obowiązki.

STOSUNKI PRAWNE
Stosunki prawne – stosunki występujące pomiędzy różnymi podmiotami np. o charakterze ekonomicznym (dotyczącym finansów, zarządzania), moralnym (pomiędzy podmiotami, czynienie dobra i zła), religijnym (przynależność do grupy religijnej), kulturalnym (były stosunki społeczne –są to pierwotne stosunki, które tworzą się same z siebie)
Stosunek prawny nie powstaje sam z siebie – powstaje dlatego, że jakiś stosunek społeczny jest określony przez normę prawną. Kiedy norma nałoży na stosunek społeczny wymiar prawny to jest to stosunek prawny, np. zapisane jest co jest dobre a co złe (stosunek moralny). Dopiero wtedy możemy powiedzieć że dochodzi do stosunku prawnego. Żeby stosunek społeczny stał się stosunkiem prawnym – zależy to od tego czy i jak zostanie unormowany przez normy prawne. Stosunek prawny powstał w skutek jakiś zdarzeń z którymi norma prawna wywołuje skutki prawne. Nie ma stosunku prawnego bez normy prawnej która regulowałaby określony stosunek społeczny.

4 Cechy stosunku prawnego:
1. jest stosunkiem pomiędzy co najmniej dwoma podmiotami. Jedni mówią, że podmiot= strona ale nie zawsze jest to prawdą, bo strona może składać się z dwóch podmiotów np. małżeństwo jest stroną w sprawie i składa się z dwóch podmiotów (mąż i żona), spółdzielnia jest stroną i składa się z np. dyrektora i innych pracowników
2. jest zawsze ściśle określone jakie są wzajemne zachowania się stron w stosunku do siebie (to norma określa zachowanie)
3. stosunek prawny jest zawsze określony przez normę prawną (ona określa / odnosi się do jakiegoś stosunku społecznego)
4. stosunki prawne są zawsze zabezpieczone przymusem państwowym ponieważ jest norma prawna

Zdarzenie prawne – jest to takie zdarzenie, z którym norma prawna wiąże skutek w powstaniu, zmianie albo ustaniu stosunku prawnego. Ustanie – np. upływ czasu (przedawnienie)
Zdarzenia dzielimy na grupy:
· takie, które są skutkiem działań człowieka - działania prawne
· nie są skutkami działań człowieka (np. uderzenie pioruna, wichura itp.) – fakty prawne

Działania prawne dzielimy na:
· czynienia (podejmowania jakiś działań)
· nie czynienia (zaniechanie podjęcia jakiś działań, to powoduje zaprzestanie jakiejś czynności)
· znoszenie
· oddanie
· zaprzestanie

Czynności prawne dzielimy na:
· nastawione świadomie na wywołanie skutków prawnych (to są czynności). Te czynności dzielą się na:
1. jednostronne (działanie jednej strony żeby powstał stosunek prawny). Dzielą się na:
*akty jakiś osób (np. testament)
*akty władzy (jakiś organ wydaje decyzję administracyjną o powołaniu osoby w wieku poborowym do wojska)
2. dwustronne (dwie strony doprowadzają do stosunku prawnego)
· nastawione nieświadomie na wywołanie skutków prawnych (to są czyny). Dzielą się na:
1. dozwolone (działanie, które wywoła skutek, które nie jest zakazane)
2. niedozwolone (ktoś nieświadomie podjął działanie, które powoduje negatywne skutki, które są karane przez prawo)

W stosunkach prawnych mogą powstawać uprawnienia i obowiązki. Dla kogoś ta sama czynność może być uprawnieniem a dla innego obowiązkiem.
Uprawnienie – powstaje wtedy kiedy przepisy prawa pozostawiają wybór jakiegoś zachowania się.
Obowiązek – przepisy prawne w pewnej sytuacji przewidują, że jakieś działanie jest zakazane lub nakazane. Jeżeli ktoś złamie zakaz lub nie zachowa się zgodnie z nakazem to może być w stosunku do niego zastosowany przymus państwowy.

WYKŁADNIA PRAWA
Wykładnia prawa – interpretacja przepisów prawnych. Istnieją 2 podejścia do wykładni, sposoby interpretacji:
1. Bierze się pod uwagę, że każda czynność, która jest rozumieniem przepisów jest interpretacją (wykładnią), każde czytanie. Jakimś przepisom przypisuje się pewien sens, znaczenia, wywnioskowujemy to co jest jakąś regułą postępowania należy wyinterpretować normę która w przepisie jest zawarta. Nie ma różnicy między przepisem a normą lub normę odczytujemy z większej ilości przepisów. Z różnych przepisów ma być wypowiedź, która nakazuje lub zakazuje podejmowanie jakiś działań. Za każdym razem trzeba dokonywać wykładni z przepisów. Ten rodzaj wykładni jest stosowany przez przedstawicieli nauki prawnej. Wykładnia dokonywana niezależnie od praktyki.
Dyrektywy – założenia, wyznaczniki, wskazówki do postępowania.
· Jeżeli przepis stanowi, że dany czyn podlega karze czyli rozumiemy, że jest to zakaz podejmowania takich czynów (organy państwowe mają nakaz karania tych ludzi, którzy podjęli czyn)
· W jakimś przepisie jest opisane zachowanie (jest opisane jakieś zdarzenie), tzn. że ktoś ma nakaz wykonania takiej czynności
· Jeżeli przepis zawiera nakaz dokonania czynności, która ma duże znaczenie prawne tzn. że nakłada się na kogoś jakąś kompetencje.
2. Nie trzeba interpretować tego co jest oczywiste („clara non sump interpretanta”), ponieważ nie interpretujemy tego co jest oczywiste. Wykładnie przeprowadzamy wtedy, kiedy jest wątpliwy. Wtedy kiedy nie wiadomo jakie znaczenie trzeba przypisać przepisowi. Ten rodzaj wykładni jest stosowany przez organy stosujące prawo, wykładnia w jakiś konkretnych przypadkach.

Dlaczego trzeba przeprowadzać wykładnie:
1. Może być tak, że interpretator ma wątpliwości, trudności ze zrozumieniem języka tekstu prawnego
2. Mogą być inne wątpliwości niezależne od treści, jaki jest zakres zastosowania normy lub zakres normowania.

Otwarta struktura przepisu – w jakimś przypadku jakiś przepis (terminy, zwroty) mogą mieć dodatkowo jakiś inny sens. Pojęcia mogą mieć jakieś podwójne znaczenie.
Klauzule generalne – zasady ogólne w przepisie, odsyła do tego, aby każdy zastosował własną interpretacje- interpretator może sam wywnioskować co jest np. dobrem dziecka

4 rodzaje podziałów wykładni:
1. ze względu na podmiot, który dokonuje wykładni:
· autentyczna – dokonywana przez prawodawcę, wykładnia przepisu = przepis
· legalna – dokonywana przez organ, który ma kompetencje do dokonywania i wykładnia ma moc powszechnie obowiązującą
· operatywna – dokonywana przez organy stosujące prawo (sądy, charakter konkretny)
2. ze względu na sposób jej przeprowadzenia (jakie dyrektywy interpretacyjne zostały wykorzystane)
· językowa (gramatyczna) – osoba interpretująca odczytuje jaki jest kontekst (sens) językowy
· systemowa – kontekst systemowy, jakie są inne normy prawne w danym systemie, należy interpretować przepis tak żeby był zgodny z innymi normami, bierze się pod uwagę miejsce normy
· funkcjonalna – bierzemy pod uwagę kontekst ustrojowy, pewne wartości istotne dla danego ustroju, jakie są podstawowe zasady ustrojów.
3. ze względu na wyniki
· literalna – interpretujemy ani mniej ani więcej niż ona stanowi, opisuje
· rozszerzająca – możemy jakiś przepis (znaczenie) rozciągnąć na jakieś wydarzenia
· zawężająca – przepis mówi więcej niż tak naprawdę można z niego interpretować, przepis mówi więcej a wykładnie mniej
4. podział na materiały wykorzystywane w wykładni.