Mikroekonomia - podstawy

EKONOMIA ? zajmuje się zaspokajaniem potrzeb materialnych ludzi przy pomocy ograniczonych zasobów, które można wykorzystać w różny sposób; nauka o gospodarowaniu, procesach gospodarczych (produkcja, podział, wymiana konsumpcja), dokonywaniu wyborów, alokacji zasobów.
ZASOBY ? materiał, narzędzia, itp.
MIKROEKONOMIA zajmuje się 3 zagadnieniami: rynkiem, przedsiębiorstwem, konsumpcją.
RYNEK ? miejsce gdzie dokonuje się kupna bądź sprzedaży towarów, ciąg działań, w trakcie których kupujący i sprzedający określają warunki na jakich chcą coś sprzedać lub kupić, zakończony transakcją.
PRZEDSIĘBIORSTWO ? prowadzenie działalności gospodarczej.
KONSUMPCJA ? spożycie
DOBRA
? ?
konsumpcyjne inwestycyjne
? ?
bezpośrednie zaspakajanie potrzeb służą do wytworzenia dóbr konsumpcyjnych
EKONOMIA
? ?
pozytywna normatywna
? ?
opisowa; informacje o stanie faktycznym postulatywna; bliska polityce
gospodarczej; ocena różnych działań
TOWAR ? każde dobro lub usługa przeznaczone na sprzedaż
DOBRO ? przedmiot, który ma postać fizyczną / USŁUGA - niematerialna
POPYT - zapotrzebowanie, chęć nabycia, która ma zabezpieczenie ze środków finansowych
POPYT
? ?
zabezpieczenie ze środków ? efektywny potencjalny ? marzenia, w danym
finansowych momencie nieosiągalne
PODAŻ ? ilość dóbr lub usług dostępna w danym czasie na rynku

Rynek jest w równowadze, gdy popyt jest taki sam jak podaż. Mechanizmem regulacyjnym poziomu popytu i podaży jest cena.
Gdy cena rośnie to popyt maleje / podaż rośnie, gdy natomiast cena maleje popyt rośnie /podaż maleje (prawo popytu/ podaży):
PRAWO POPYTU: jeśli wielkość popytu rośnie to cena maleje i jeśli wielkość popytu maleje to cena rośnie przy założeniu, że inne czynniki nie uległy zmianie (w danym czasie).
PRAWO PODAŻY: wraz ze wzrostem/spadkiem wielkości podaży rośnie/maleje cena przy założeniu, że inne czynniki nie uległy zmianie (w danym czasie).
Popyt ? (D) demand Podaż ? (S) supply Cena ? (P) price E-pkt. Równowagi (equilibrium)

PODSTAWOWE PROBLEMY EKONOMICZNE:
a) rzadkości ? zapotrzebowanie* > zdolności** (*ilość dóbr/rok które chcemy mieć; **ilość dóbr/rok które ludzie są zdolni wytworzyć)
b) alokacji ? decyzyjny ? jakie dobra i w jakiej ilości produkować, jak i gdzie produkować, jak dzielić?
KOSZT ALTERNATYWNY ? jest równy korzyści jaką można było uzyskać w wyniku innego zastosowania zasobów do wytwarzania dóbr lub usług (utracona korzyść na rzecz alternatywy).
ZASOBY EKONOMICZNE
? ? ?
naturalne ludzkie kapitałowe
- pow. ziemi - ludzie wraz z ich umiejętnościami - finansowe
- złoża mineralne i doświadczeniem ? praca, wiedza, - rzeczowe - w
- lasy, rzeki, bogactwo mórz zasoby (do) pracy celach produk.
EKONOMIA ZAJMUJE SIĘ:
? analizą zjawisk gospodarczych (są rezultatem działań człowieka
? opisem kategorii ekonomicznych (są abstrakcyjnymi pojęciami wyrażającymi pewne wspólne wartości określonej zbiorowości zjawisk gospodarczych
PRAWA EKONOMICZNE
? ? ?
przyczynowe funkcjonalne współistnienia
(zależność (związki zdarzeń wyrażone (2 lub więcej zdarzeń
przyczyna ? skutek) za pomocą f. matemat.) występujących łącznie -
jedno wynika z drugiego)
Prawa ekonomiczne ? trwałe związki i współzależności zachodząc między kategoriami ekonomicznymi w procesie gospodarowania.
FUNKCJE MIKROEKONOMII
? ? ? deskryptywna prognostyczna metodologiczna opis procesów przewidywanie formułowanie i stosowanie
gospodarczych zachodzących zmian określonych sposobów analizy
zmian zachodzących w procesach
gospodarczych
GOSPODARKA ? stworzony przez człowieka system wydobywania przyrody i zaspokajania potrzeb
SYSTEM NATURY SPOŁECZEŃSTWO = GOSPODARKA
GOSPODAROWANIE ? wielopłaszczyznowy proces, polega on na ciągłym dokonywaniu wyborów (związanych z problemem alokacji) w sferze produkcji, podziału, wymiany, konsumpcji.

WPŁYW NA POPYT: cena, gusta konsumentów, popyt na inne dobra (komplementarne*, substytucyjne**), jakość produktu. (*uzupełniające się, ** zamienne)
WPŁYW NA PODAŻ: cena, koszty wytwarzania, ceny substytutów, formy monopolizacji

PARADOKS GIFFENA: cena rośnie, popyt także (dobra podstawowe)
PARADOKS VEBLENA (EFEKT SNOBA): cena rośnie i popyt także (dobra ekskluzywne ? futra, samochody itp.)

EFEKTYWNOŚĆ ? przedmiot zainteresowania ekonomii ? gospodarka efektywna znajduje się na krawędzi możliwości produkcyjnych.
KRAWĘDŹ (GRANICA) MOŻLIWOŚCI PRODUKCYJNYCH ? wskazuje na alternatywne kombinacje dwóch grup produktów, które społeczeństwo jest zdolne wytworzyć w ciągu danego okresu, wykorzystując do tego w całości posiadane zasoby (lecz ograniczone) oraz technologie produkcji.
KRZYWA MOŻLIWOŚCI PRODUKCYJNYCH ? reprezentuje na całej swej długości najlepszą możliwą do wytworzenia strukturę produkcji przy danym zasobie czynników wytwórczych

Y ? ilość dóbr konsumpcyjnych; X ? ilość dóbr produkcyjnych
Najwyższe tempo wzrostu gospodarczego ? punkt G
ZASADA RACJONALNEGO GOSPODAROWANIA:
? zasada największego efektu (największej wydajności, maksymalizacji zysku) przy danym nakładzie środków
LUB
? zasada najmniejszego nakładu (oszczędności lub minimalizacji nakładów) przy danym stopniu realizacji celów

RACJONALNOŚĆ POSTĘPOWANIA:
? rzeczywista ? dobór środków odpowiada prawdziwej, obiektywnie istniejącej sytuacji (utożsamiana z działaniem skutecznym)
? metodologiczna ? działanie racjonalne z punktu widzenia jednostki podejmującej decyzję, bez względu na to, czy wiedza ta jest całkowicie zgodna z obiektywnym stanem rzeczy
RACHUNEK EKONOMICZNY ? podstawa każdej decyzji ekonomicznej ? porównanie nakładów z efektami:
? różnicowy = efekty ? nakłady
? ilorazowy = efekty / nakłady >1
? ilorazowo ? różnicowy = (efekty ? nakłady)/nakłady >r*
* procentowa stopa kapitałów długoterminowych systemu finansowego
CENA ? jest równa użyteczności krańcowej towaru, ilość pieniędzy potrzebna do zakupu towaru lub usługi (użyteczność krańcowa ? liczba będąca oceną wartości towaru; ilość pracy potrzebna do wytworzenia danego towaru).
TEORIA UŻYTECZNOŚCI ? określony konsument potrafi określić wartość preferencji.
CENA musi być uczciwa a towar powinien być dobrej jakości, produkt może szokować pod względem ceny ? nie dlatego, że wykonanie go jest drogie, ale dlatego, że przed wprowadzeniem go na rynek trzeba było wykonać dużo badań i eksperymentów (np. leki).
CENY URZĘDOWE ? ustalone przez państwo ? może być to podanie konkretnej ceny lub ustalenie minimalnej lub maksymalnej (postępowanie takie uzasadnia się względami społecznymi).
PRZYCHÓD ? kwota pieniędzy uzyskana ze sprzedaży towarów/usług w danym okresie (utarg, obroty).
ZYSK = PRZYCHÓD ? KOSZT CAŁKOWITY?
MARŻA HANDLOWA = KOSZT KUPNA ? KOSZT SPRZEDAŻY
ZYSK BRUTTO ? przed opodatkowaniem
ZYSK NETTO ? po opodatkowaniu (podatkiem dochodowym)



PODATKI
? ? ?
dochodowy VAT akcyzowy
od dochodu od wartości towarów i usług na niektóre towary

BILANS ? na określony moment, nie za dany okres
AKTYWA ? majątek z punktu widzenia jego składników rzeczowych (to co posiada przedsiębiorstwo)
PASYWA ? zobowiązania wobec otoczenia
GOSPODARKA NARODOWA ? całokształt działalności gospodarczej prowadzonej na terytorium danego kraju przez naród. Obejmuje zbiór wszystkich podmiotów gospodarczych i różnych organizacji współpracujących, a także zależności i sprzężenia zwrotne między nimi.

SYSTEM GOSPODARCZY ? zorganizowany sposób podejmowania i realizacji decyzji ekonomicznych przez organy publiczne, instytucje i podmioty gospodarcze.
GOSPODARKA GOSPODARKA GOSPODARKA
WOLNORYNKOWA RYNKOWA - mieszana KIEROWANA**
? ? ?
własność prywatna ? posiada cechy obydwu grup ? własność publiczna
wolność wyboru planowana produkcja
interes własny planowana dystrybucja
mechanizm rynkowy cele określone przez rząd
ograniczona rola rządu (socjalizm rynkowy; ZSRR, Chiny)
? ?
reprezentuje różne sposoby rozwiązywania podstawowych problemów ekonomicznych:
Co produkować? Jak produkować? Dla kogo produkować?


KLASYFIKACJA RYNKU:
? WEDŁUG PRZEDMIOTÓW WYMIANY
RYNEK
? ? ?
dóbr i usług czynników produkcji finansowy
- pracy - pieniężny
- ziemi - kapitałowy
- dóbr produkcyjnych - walutowy

? WEDŁUG OBSZARU: lokalny, krajowy, zagraniczny, światowy
? WEDŁUG ZAKRESU KONTROLI: wolny, regulowany
? WEDŁUG BRANŻY, np. ziemniaków, samochodów, itd.

KONKURENCJA
? ?
cenowa pozacenowa (np. jakość, wygląd, forma
(za pomocą ceny) zachęty, promocja sprzedaży)

KOSZTY
? ?
niezależne od rozmiaru produkcji ? stałe zmienne ?zależne od wielkości produkcji
(z punktu widzenia ich wysokości) (im wyższy poziom produkcji tym większe koszty)

KOSZTY STAŁE:
? czynsz ? z tytułu użytkowania maszyn, działki, budynku
? spłata kredytu
? zatrudnienie pracowników
KOSZTY ZMIENNE: zużycie materiałów do produkcji
KOSZTY CAŁKOWITE = KOSZTY STAŁE KOSZTY ZMIENNE (TC=FC VC)


KOSZT PRZECIĘTNY I KRAŃCOWY
Koszt przeciętny ? koszt łączny podzielony przez wielkość produkcji
Koszt krańcowy ? powiększenie się kosztu (łącznego lub zmiennego) w przypadku powiększenia się produkcji o jednostkę
MC ? marginal cost ? koszt krańcowy
q ? produkcja MC = TC?(q) MC = ?TC / ?Q

AC ? average cost ? koszt przeciętny
ATC = TC/Q AVC = VC/Q AFC = FC/Q

AC(q) = TC(q)/q ? min
Kiedy koszt przeciętny jest minimalny?

[TC?(q) * q ? TC(q)]/q2 = 0
TC?(q) * q = TC(q) TC?(q) = TC(q)/q = AC(q)
MC(q) = AC(q)
WNIOSEK: Koszt przeciętny jest minimalny, gdy zrówna się z kosztem krańcowym:


KOSZT (C) ?wyrażona w pieniądzu wartość zużytych czynników wytwórczych w produkcji.
KOSZTY
? ? ?
materialne osobowe finansowe
na czynniki rzeczowe, np. surowce zatrudnienie koszty operacji finansowych
materiały, amortyzacja (wynagrodzenia, premie, (odsetki od kredytów, czynsz,
nagrody, delegacje) prowizje)
KOSZTY: (podział wg analizy mikroekonomicznej)
(a) STAŁE (F) ? na stałe czynniki produkcji i niezależne od jej rozmiarów
(b) ZMIENNE (V) ? rosną lub maleją wraz ze zmianą wielkości produkcji
(a) CAŁKOWITE (TC) ? poniesione na całkowitą produkcję
(b) PRZECIĘTNE (ATC, AVC, AFC, AC) ? poniesione na jednostkę wytwarzanego wyrobu
KOSZT MARGINALNY (MC)


Ile na rynku jest producentów i jaka jest ich siła?:
? konkurencja doskonała ? żaden z dostawców nie ma wpływu na cenę; rynki artykułów nieprzetworzonych (art. rolnicze surowce)
? konkurencja niedoskonała:
? pełny monopol (jeden producent/dostawca; brak substytutów produktu)
? oligopol (porozumienie kilku producentów/dostawców)
? konkurencja monopolistyczna (wiele firm)



CENA ABSOLUTNA ? liczba jednostek pieniądza za jednostkę towaru
CENA WZGLĘDNA (relatywna) ? stosunek ceny jednego towaru do cen innych
Determinanty (wpływ na popyt):
1. rodzaj dobra
2. cena
3. obecność substytutu (dostępność, zastępowalność)
4. znaczenie dobra dla konsumenta
5. długość okresu, jaki mają konsumenci na przystosowanie się
ELASTYCZNOŚĆ CENOWA POPYTU ? stosunek procentowej zmiany wielkości popytu do procentowej zmiany ceny.

EDP = % ?QD / % ?P = ( ?Q*100/Q) / (?P*100/P)


ELASTYCZNOŚĆ KRZYŻOWA (MIESZANA) POPYTU:
Stosunek względnej zmiany popytu na dane dobro A do względnej zmiany ceny na dane dobro B pozostających ze sobą w związku substytucyjnym lub komplementarnym:
? dobra substytucyjne ? zmiany ceny i popytu w tym samym kierunku (współczynnik dodatni)
? dobra komplementarne ? zmiany są różno kierunkowe (współczynnik ujemny)

EMP = % ?QDA / % ?PB

ELASTYCZNOŚĆ DOCHODOWA POPYTU ? siła reakcji popytu na dany towar wynikający ze zmiany dochodu realnego ludności. Y ? dochód

EDY = % ?QD / % ?Y

EDY = 0 ? popyt sztywny
EDY = 1 ? taka sama % zmiana dochodu jak i % zmiana wielkości popytu


Prawo Engla
W miarę wzrostu dochodów procentowe wydatki na żywność maleją, natomiast rośnie na dobra trwałego użytku (np. meble), a następnie na dobra wyższego rzędu (luksusowe).
ELASTYCZNOŚĆ CENOWA PODAŻY ? siła reakcji podaży na zmianę ceny.
ESP = % ?QS / % ?P

Podaż jednostkowa ESP =1 Podaż elastyczna ESP >1 Podaż nieelastyczna ESP <1

Podaż sztywna ESP =0 Podaż doskonale elastyczna ESP? ?

Determinanty podaży:
1. zdolności produkcyjne
2. możliwość przestawienia produkcji (inny towar)
3. zapasy / dostępność materiałów
4. możliwości importowe
5. długość okresu dostosowania podaży (do zmiany ceny)


MONOPOLIZACJA
u ? przychód
k ? koszty
q ? ilość towaru
c ? cena towaru
u(q) ? k(q) ? max
u?(q) ? k?(q) = 0 u?(q) = k?(q) ? punkt Cournota
u(q) = c*q ? bez monopolu u?(q) = c ? c = k?(q)
u(q) = c(q)*q ? z monopolem u?(q) = c?(q)*q c(q) = k?(q)
SEGMENTACJA RYNKU ? dostawca/producent dzieli rynek na swoje potrzeby na segmenty ? grupy nabywców ? z punktu widzenia chęci nabycia danego towaru.
RÓŻNICOWANIE ? DYSKRYMINACJA CENOWA:
I stopnia: pierwsza jednostka towaru oferowana po innej cenie niż druga czy trzecia (kolejne jednostki taniej).
II stopnia: zróżnicowanie cen i warunków zakupu (różne ceny ? różne warunki: dostawy, formy płatności, terminy).
III stopnia: od samego początku sprzedaż towarów po różnych cenach (np. zniżki dla dzieci, studentów, osób starszych).
działanie w różnych krajach ? RÓŻNICOWANIE ? w skali jednego kraju (np. Warszawa
a małe miasto)
JAK MIERZYĆ STOPIEŃ MONOPOLIZACJI RYNKU?
stopa koncentracji N firm (jak duża część sprzedaży przypada na jedną daną firmę)
N
? xi, xi ? udział w rynku firmy i.
i = 1
indeks Herfindahla ? Hirschmana
n
HH = ? xi2, n ? łączna liczba podmiotów na rynku
i =1
indeks Lernera
IL = (p-MC) /p ?(0,1) p ? cena MC ? koszt krańcowy
Jednym z zadań państwa jest ochrona konkurencji, czyli przeciwdziałanie monopolizacji
(urzędy ochrony konkurencji / rynku):
ograniczenie zjawiska fuzji (łączenia) i przejęć firm
zakwestionowanie porozumienia firm
zakupy publiczne przez instytucje (np. remonty dróg)
PRZEDSIĘBIORSTWO:
wyodrębniony podmiot gospodarczy stanowiący jednostkę gospodarczą, organizacyjną i prawną.
może posiadać wiele zakładów produkcyjnych, które nie są samodzielne w sensie ekonomicznym.
TYPY PRZEDSIĘBIORSTW:
jednoosobowe ? działalność gospodarcza indywidualna (takich przedsiębiorstw jest najwięcej)1
rodzinna działalność gospodarcza1
spółki:
jawna (nie posiada osobowości prawnej2, wspólnicy odpowiadają całym swym majątkiem za podejmowane działania).
z ograniczoną odpowiedzialnością (ma osobowość prawną, wspólnicy odpowiadają tylko tą częścią majątku, którą włożyli do tej spółki, określony majątek spółki ? min. 5 tys. zł).
akcyjna (zasada ograniczonej odpowiedzialności, udziały w spółce mogą być przedmiotem sprzedaży np. przez giełdę)
1mały zakres działalności gospodarczej
2firma nie jest podmiotem prawnym, jest nim oddzielnie każdy wspólnik
SPÓŁKA AKCYJNA
CIAŁA SA: walne zgromadzenie akcjonariuszy 1
|
Rada Nadzorcza 2
|
Zarząd 3
|
centrala, oddziały, zakłady 4
Kompetencje:
1 może wziąć udział każdy, kto jest posiadaczem akcji, głosuje się proporcjonalnie do liczby posiadanych akcji, wybiera Radę Nadzorczą (blokami utworzonymi przez grupy akcjonariuszy, spotkania ? raz na rok
2 nieliczna, składająca się z fachowców (znają się na zarządzaniu przedsiębiorstwem, na czym nie musi się znać WZ, jest to zbiór pełnomocników właścicieli, wybiera Zarząd, spotkania ? raz na kwartał.
3 nieliczny: prezes i kilku członków Zarządu

! Przeciwieństwem SA jest spółdzielnia ? na walnym zgromadzeniu każdy ma jeden głos niezależnie od posiadanych udziałów.
DECYZJE PRODUCENTA dotyczą:
wyboru formy organizacyjno ? prawnej przedsiębiorstwa
poziomu i struktury produkcji
kosztów czynników produkcji
PRODUCENT (w założeniu behawioralnym) ? jednostka potrafiąca:
analizować wewnętrzne czynniki i otoczenie przedsiębiorstwa
analizować poziom cen i dynamikę
wyznaczyć taką wielkość produkcji, która dla niego daje MAKSYMALNE ZYSKI
ANALIZA
?
KRÓTKI ? OKRES ? DŁUGI ? wszystkie czynniki są
liczba przynajmniej jednego czynnika zmienne
wytwórczego nie może ulec zmianie ?
czynniki dzielimy
? ?
zmienne stałe
praca (pracownicy) maszyny, budynki
surowce urządzenia, technologie
materiały ziemia
ZYSK
? ?
BILANSOWY (księgowy) EKONOMICZNY ? różnica między
- różnica między przychodami a kosztami przychodem a całkowitymi kosztami
księgowymi (jawnymi, zapisanymi ekonomicznymi (koszty księgowe
w księgach rachunkowych) koszty ukryte1)
1 alternatywne, np. kapitał początkowy ? włożony w przedsiębiorstwo, koszty pracy)
Zek = P ? Kek Kek = Kk Ku

PRODUKCJA ? wytwarzanie dóbr i usług przy użyciu stałych i zmiennych czynników produkcji.
Producent poszukując optymalnej wielkości produkcji analizuje zależności między kombinacją różnych czynników produkcji a uzyskanym efektem.
PRODUKCYJNOŚĆ ? jest miarą efektywności z jaką dobra i usługi są produkowane
PRODUKCYJNOŚĆ = wielkość produkcji / wielkość nakładu


PRODUKT
? ? ?
całkowity (Qt) przeciętny (Qa) marginalny (Qm)
Qt ? całkowita ilość dóbr i usług wytworzonych w określonym czasie; krzywa produktu całkowitego wyraża zależność wielkości produkcji od jednego ze zmiennych czynników produkcji.
Qa ? ilość produktu całkowitego przypadająca na jednostkę czynnika zmiennego (na jednego pracownika).
Qm ? określa zmianę produktu całkowitego spowodowaną zwiększeniem o jednostkę nakładu zmiennego czynnika produkcji.
Z ? zatrudnienie, ?Z ? przyrost zatrudnienia
Qm = ?Qt / ?Z Qa = Qt / Z

FUNKCJA PRODUKCJI ? funkcja jednoczynnikowa, przedstawia jak zmienia się wielkość produkcji w miarę zwiększania ilości zmiennego czynnika produkcji (np. zatrudnienia).
PRAWO MALEJĄCEGO PRODUKTU MARGINALNEGO (prawo malejących przychodów) - zmniejszenie się wielkości produktu marginalnego w wyniku powiększania nakładu jednego czynnika produkcji przy równocześnie niezmiennych innych czynnikach i niezmienionej technologii.
Rosnąca produkcyjność oznacza, że koszty przypadające na jednostkę produktu będą maleć, malejąca natomiast, ż koszty przeciętne produkcji będą rosły.

na konsumpcję ? CZĘŚCI DOCHODU ? oszczędzana (inwestycje)
! Konsumpcją nie jest zakup mieszkania lub domu ? jest inwestycją.
INWESTYCJA ? działania na rzecz rozbudowy kapitału ? burzące wyrzeczenie dla przyszłych korzyści.
REPRODUKCJA
? ? ?
prosta rozszerzona zwężona
aparat wytwórczy na poziomie potencjał wytwórczy się nie można utrzymać potencjału
stałym dzięki inwestycji powiększa (np. wydajniejsze wytwórczego na obecnym
maszyny) poziomie, np. popyt maleje
KAPITAŁ ? aparat wytwórczy, fizyczny i inny, który służy do wytwarzania dóbr i usług.
Kapitał: finansowy, fizyczny, ludzki (ludzkie umiejętności), publiczny (instytucje itp., które stanowią własność publiczną i jednocześnie służą do wytwarzania dóbr i usług (telekomunikacja, drogi)
DOCHÓD ? CZĘŚĆ ? INWESTYCJA ? KAPITAŁ
Element finansowy ? banki ? operacje pozwalające na przemieszczanie się oszczędności (takich instytucji jest więcej ? nazywane one są instytucjami rynku kapitałowego).
Samofinansowanie ? wykorzystanie własnych zysków.

PIENIĄDZ ? każdy przedmiot, który wypełnia 3 funkcje (ma 3 cechy):
jest miernikiem wartości (służy do wyrażenia ceny, wartości towaru.
jest pośrednikiem wymiany
umożliwia wykorzystanie dochodu później ? gromadzenie dochodu (środek tezauryzacji).