Unia Europejska - wybrane zasady działania

Jednolity rynek = wspólny rynek – to o co chodzi w UE. Nie polityka ale gospodarka.
Są to 4 swobody - swoboda przepływu towarów, usług, kapitału i ludzi.

Ustalając EWG państwa członkowskie zobowiązały się dążyć do harmonijnego i zrównoważonego rozwoju działań gospodarczych, stabilnego i nieinflacyjnego wzrostu gospodarczego, wysokiego stopnia zbieżności gospodarek oraz do podniesienia stopy życiowej społeczeństw europejskich.
Do realizacji tych celów służyć miało ustanowienie wspólnego rynku oraz prowadzenie wspólnych polityk.
Wspólny rynek czyli strefa gospodarcza wewnątrz której byłyby zniesione wszelkie bariery ograniczające handel między państwami członkowskimi miał być centralnym filarem EWG. Jego idea wiązała się przede wszystkim z usunięciem narodowych ograniczeń prawnych w zakresie swobody przepływu towarów. Dla swojego prawidłowego funkcjonowania wspólny rynek wymagał także efektywnej integracji rynków czynników produkcji czyli rzeczywistej harmonizacji narodowych regulacji dotyczących rynków pracy, kapitałów i usług.
Ponadto pozwalając na realokację (przesuwanie) kapitału i siły roboczej powinien on bezpośrednio wpływać na wyrównywanie ich produktywności krańcowych czyli ich ceny a przez to umożliwiać wzrost dochodów i bogactwa poszczególnych krajów.
Przepływ czynników produkcji z krajów gdzie ich produktywność jest relatywnie niska do krajów gdzie jest relatywnie wyższa miał pozwolić na zniesienie różnic w przynoszonych przez nich dochodach oraz na osiągnięcie wyższego stopnia zbieżności gospodarek tych państw.

Pomimo, iż państwa członkowskie osiągnęły znaczący sukces doprowadzając do pomyślnego zakończenia etapu budowy wspólnego rynku ich działania podejmowane w celu osiągnięcia większej zbieżności gospodarek coraz częściej hamowane były przez kolejne przeszkody.
Pojawiać się zaczęły nowe formy barier. W przepływie towarów to jest różnorodne standardy jakościowe i techniczne, które wraz z istniejącym protekcjonizmem narodowym zahamowały proces integracji w Europie Zachodniej.
Sytuacja ta zmusiła władze wspólnotowe do szybkiego działania. W marcu 1985 roku Komisja Europejska pod przewodnictwem Jacquesa Delorsa przedstawiła na szczycie w Mediolanie tzw. „białą księgę” o budowie jednolitego rynku. Zawierała ona 282 wytyczne, których zastosowanie pozwalało krajom wspólnoty na wejście do prawdziwego wspólnego rynku jeszcze przed końcem 1992 roku.
Ze względu na to, że wszelkie podejmowane do tego czasu decyzje związane z harmonizacją ustawodawstw narodowych wymagały jednomyślności głosów Komisja uzupełniła „białą księgę” propozycjami zmian instytucjonalno – prawnych. Zmiany te zostały zaakceptowane przez rządy państw członkowskich w lutym 1986 roku i weszły w życie 1 lipca 1987 roku jako tzw. Jednolity Akt Europejski.
Oprócz wytycznych dotyczących znoszenia barier miedzy państwami członkowskimi w przepływie towarów, usług, osób i kapitałów JAE skupił również uwagę na kwestii polityki gospodarczo – społecznej krajów.
Problematyce tej zostały poświęcone dwa odrębne rozdziały, z których pierwszy dotyczył współpracy krajów w dziedzinie polityki gospodarczej i pieniężnej, natomiast drugi nadał formalne ramy daleko zaawansowanym działaniom państw członkowskich w zakresie polityki regionalnej.
Postanowienia JAE znalazły odbicie w Traktacie o UE z 1992 roku (Maastricht) rozszerzającym zakres działań wspólnoty na te dziedziny, które mimo iż nie zostały określone przez Traktat Rzymski mianem wspólnych polityk to charakteryzują się wysokim stopniem koordynacji polityk państw członkowskich. Znalazły się wśród nich: ochrona konsumenta, ochrona środowiska naturalnego, badania i rozwój techniczny, polityka współpracy w dziedzinie infrastruktury transportu, telekomunikacja i energetyka.
Uwieńczeniem procesów integracyjnych we wspólnocie miało być utworzenie Unii Gospodarczej i Walutowej, w której obowiązywałyby wspólna waluta oraz jednolita polityka kursowa i monetarna.
Podstawowym elementem jednolitego rynku we wspólnocie są tzw. 4 wolności tj. swoboda przepływu towarów, osób, usług i kapitału.


SWOBODA PRZEPŁYWU TOWARÓW = WOLNOŚĆ OBROTU TOWAROWEGO

Wolność obrotu towarowego ukształtowały:
1. Ustanowienie Unii Celnej – 1968 r.
2. Zniesienie wszelkich ograniczeń ilościowych w handlu między państwami członkowskimi.

Zgodnie z założeniami Unii Celnej obszar, który ona tworzy charakteryzuje się swobodą przepływu towarów niepodlegającym żadnym cłom ani opłatom o podobnym charakterze oraz ustanowieniem wspólnej taryfy celnej na produkty pochodzące z krajów trzecich. Z ta ostatnia ściśle wiąże się prowadzenie wspólnej polityki zewnętrznej w dziedzinie handlu w tym reprezentowanie interesów gospodarczych państw członkowskich na arenie międzynarodowej.
Istotną rolę we współczesnych stosunkach handlowych odgrywają również bariery ilościowe. Im tez zostały poświęcone odrębne postanowienia Traktatu Rzymskiego. Zakazują one stosowania ograniczeń ilościowych w przywozie i wywozie towarów oraz nakazują państwom członkowskim przekształcenie państwowych monopoli handlowych w celu zniesienia dyskryminacji w dziedzinie zaopatrzenia i zbytu.
Wyjątkiem od reguły zniesienia restrykcji ilościowych jest przepis zezwalający na stosowanie ograniczeń uzasadnionych względami moralności publicznej, porządku i bezpieczeństwa publicznego, ochrona własności przemysłowej i handlowej.
Proces liberalizacji obrotu towarowego przebiegał dwuetapowo przy czym pierwsza faza trwała mniej więcej do wczesnych lat 70, w praktyce cła i ograniczenia ilościowe w handlu wewnątrzwspólnotowym zostały zniesione już na 18 miesięcy przed wyznaczonym terminem a bariery ilościowe na produkty przemysłowe nawet przed 1 grudnia 1961 roku.
Liberalizacja przepływu towarów przyczyniła się do ogólnego wzrostu wymiany handlowej krajów EWG, które w okresie 1958 – 1970 rosła o wiele szybciej niż produkcja, w dużej mierze dzięki rozwojowi handlu między państwami członkowskimi.
Należy w tym miejscu jednak wspomnieć, że gwałtowna liberalizacja handlu oraz znoszenie barier celnych i ilościowych w obrotach wewnątrz wspólnotowych w tych latach były w dużym stopniu możliwe dzięki dogodnym warunkom makroekonomicznym panującym w tym okresie, charakteryzującym się wysokim wzrostem gospodarczym oraz niskim bezrobociem.
Wystawienie krajowej produkcji na konkurencję z zewnątrz na ogół niesie za sobą olbrzymie koszty przystosowawcze, które są o wiele łatwiejsze do zaakceptowania przez rynek w warunkach wysokiego wzrostu gospodarczego.
Mimo, iż usunięcie barier celnych i ograniczeń ilościowych przyczyniło się do rozwoju wymiany handlowej między państwami członkowskimi to po 1968 roku nadal istniało wiele przeszkód handlowych tzw. NON TARIFF BARIER (barier poza taryfowych), wprowadzanych przez te kraje jako nowe elementy polityki protekcjonistycznej (ochronnej). Zaliczały się do nich przeszkody handlowe o charakterze fizycznym, technicznym i fiskalnym.
Część z nich po prostu nigdy nie była usunięta a inne zostały stworzone lub wzmocnione w celu ochrony rynków krajowych przed konkurencją z zagranicy. Składały się na nie (na bariery) różnorodne standardy techniczne, zdrowotne, regulacje bezpieczeństwa i higieny, kontrola jakości czy standardy ekologiczne.
Dodatkowo wyróżnić można było różnicę w istniejącym ustawodawstwie odnoszące się do przedsiębiorstw, rynków finansowych, ubezpieczeń i podatków.
Wszystkie te bariery przyczyniły się do hamowania przepływu dóbr i usług. Wprowadzenie ujednoliconych standardów wiązało się z ponoszeniem dodatkowych kosztów przez producentów. Powodowały one obniżenie efektów a także przyczyniły się do zwiększenia nakładów na dodatkowe badania techniczne.
Ponadto wprowadzenie w życie dodatkowych barier handlowych uniemożliwiło w pewnym sensie rozwój ponadnarodowych firm europejskich oraz promocję inwestycji w innych państwach członkowskich.
Wspólnota zaczęła więc podejmować kroki w celu ujednolicenia tych standardów. Początkowo służyło jej ku temu zastosowanie postanowień traktatowych dotyczących harmonizacji prawa państw członkowskich wymagające jednakże jednomyślności głosów.
Dopiero wejście w życie postanowień JAE przyczyniło się do istotnych zmian w tej dziedzinie. Pozwolił on na przyspieszenie procesu usuwania wspomnianych barier głównie poprzez stworzenie możliwości zastosowania zasady kwalifikowanej większości głosów w sprawach dotyczących zbliżania ustawodawstw państw członkowskich wspólnoty europejskiej.
Dużą rolę w ujednolicaniu standardów jakościowo – technicznych odegrał również Trybunał Sprawiedliwości, który zwrócił uwagę na konieczność wzajemnego uznawania standardów technicznych krajów wspólnoty.
Idea to został powszechnie zaakceptowana przez państwa członkowskie i weszła w skład postanowień JAE. Opierała się ona na jednym z orzeczeń TS, który ustanowił zasadę, że wszystkie dobra wyprodukowane, przetworzone i rozprowadzone w jednym państwie członkowskim, zgodnie z obowiązującymi w tym państwie normami technicznymi winny być zaakceptowane przez pozostałe państwa wspólnoty.
Te nowe, bardziej elastyczne podejście do kwestii narodowych standardów było wielkim postępem w harmonizacji ustawodawstw państwa członkowskich, dla których bariery poza taryfowe stanowiły jedną z największych przeszkód w budowie wspólnego rynku.







SWOBODA PRZEPŁYWU OSÓB

Liberalizacja przepływu osób wyraża się w swobodzie przepływu pracowników oraz swobodzie prowadzenia działalności gospodarczej. Ta ostatnia jest również ściśle związana ze swobodą świadczenia usług i odnosi się do osób fizycznych jak i prawnych.
Jeśli chodzi o liberalizację przepływu pracowników Traktat Rzymski zakazuje dyskryminacji ze względu na obywatelstwo. Kraje wspólnoty tylko w niektórych przypadkach zapewniły sobie prawo do rezerwowania określonych miejsc pracy swoim obywatelom (stanowiska, które wiążą się z lojalnością obywatela wobec państwa – służby specjalne, wojskowe itp.)
W celu ułatwienia swobody przepływu siły roboczej wspólnota europejska zapewniła dodatkowo pracownikom zatrudniającym się w innych państwie członkowskim taka samą opiekę socjalną, jaką cieszą się obywatele państwa przyjmującego.
Swoboda prowadzenia działalności gospodarczej zwana też swobodą zakładania przedsiębiorstw odnosi się do znoszenia wszelkich ograniczeń w zakładaniu agencji, oddziałów lub filii przez obywateli jednego państwa członkowskiego działających na obszarze pozostałych krajów wspólnoty.
Liberalizacja przepływu osób w tej sferze miała mniejszy zakres. Główną przyczyną tego stanu rzeczy była nadmierna złożoność przepisów dotyczących uznawania dyplomów i kwalifikacji zawodowych. Uproszczona ona została w pewnym stopniu przez dyrektywy wspólnoty, które w powiązaniu z innymi regulacjami dały prawo tym osobom do prowadzenia działalności gospodarczej na terenie innego państwa członkowskiego.
Ponadto wspólnota podjęła decyzję o wprowadzeniu w życie od 1 stycznia 1991 roku jednolitego systemu wzajemnego uznawania kwalifikacji a przez to umożliwiła swobodne wykonywanie wyuczonego zawodu we wszystkich państwach członkowskich, oczywiście po spełnieniu wszystkich kryteriów.
Do istniejących przez wiele lat barier w przepływie osób można było zaliczyć również kontrole migracyjne i celne. Przed utworzeniem jednolitego rynku kontrole graniczne służyły przede wszystkim egzekwowaniu opłat podatkowych oraz sprawdzaniu paszportów w celu zapobieżenia nielegalnej imigracji. Mimo iż od 1967 roku datuje się zniesienie posterunków celnych na granicach wewnętrznych UE na jej obszarze istniały również różnorodne sposoby kontroli granicznej odmienne dla różnych środków transportu (kolej, samolot, samochód).
Zadaniem JAE stało się więc usunięcie tych barier przed końcem 1992 roku przy pomocy tzw. stopniowej likwidacji przeszkód oraz ujednolicania systemów podatkowych państw członkowskich w UE.
Kolejnym krokiem na drodze uzyskania swobody przepływu osób był układ z Schengen zawarty w czerwcu 1985 roku przez Francję, Niemcy i państwa Beneluxu. W okresie późniejszym został on uzupełniony przez dodatkowe porozumienia i przystąpiły do niego inne kraje. Zgodnie z jego postanowieniami w styczniu 1993 roku zniesiono wciąż istniejące kontrole graniczne tworząc strefę swobodnego przemieszczania (BOREDER FREE ZONE) się obywateli. Jednocześnie wprowadzono w życie ostrzejszą kontrolę imigracyjną w stosunku do obywateli krajów trzecich.
Jako że funkcjonowanie tego systemu już w jego początkowej fazie okazało się sukcesem doprowadzając m.in. do utworzenia scentralizowanej sieci informacyjnej i ponad narodowych połączeń komputerowych policji, propozycje tzw. grupy Schengen stały się podstawą porozumienia osiągniętego w Maastricht. Poszerzyło ono współpracę ponad narodową na tym polu co przejawiło się m.in. w utworzeniu Europolu jako wspólnotowej organizacji dla nawiązywania współpracy policji państwa członkowskich w tym wzajemnego ułatwiania dostępu do baz informacyjnych.
Mimo, iż wspólnocie udało się osiągnąć znaczący postęp w liberalizacji przepływu obywateli przemieszczanie się ludzi było w znacznym stopniu ograniczone przez czynniki kulturowe i językowe a także przez wciąż niedoskonały system przyznawania obywatelom jednego kraju zamieszkałym na terytorium innego świadczeń socjalnych (renta, emeryt.)


SWOBODNY PRZEPŁYW USŁUG

Swoboda przepływu osób odnosi się do obywateli państwa członkowskiego, prowadzących niezależną działalność usługową w innym kraju wspólnoty bez obowiązku zakładania tam swojej siedziby i miała być stopniowo wprowadzana w życie w ciągu okresu przejściowego. W ten sposób przepisy traktatowe, które jej dotyczyły miały stworzyć, łącznie z postanowieniami odnoszącymi się do swobody zakładania przedsiębiorstw, podstawy prawne liberalizacji sektora usługowego we wspólnocie.
Jednakże postęp jakiego dokonano w tej dziedzinie może być porównywalny z tym, który osiągnięto w przypadku przepływu towarów.
Do 1970 roku wspólnocie udało się osiągnąć swobodny przepływ osób i usług w takich sektorach jak: rolnictwo, rzemiosło i handel, natomiast kwestią drażliwą pozostały nie tylko tradycyjne sektory usługowe takie jak banki, ubezpieczenia czy transport ale także usługi powstałe na bazie nowych technologii jak np. usługi audiowizualne, informatyka oraz niektóre formy telekomunikacji. Trudności na tym polu wynikały z braku harmonizacji ustawodawstwa dotyczącego uznania kwalifikacji zawodowych, niedostatecznej integracji rynków kapitałowych oraz samej specyfiki traktatu.
Ponadto niski stopień liberalizacji w przepływie usług wiązał się ze wzrostem protekcjonizmu państwowego w szczególności w dziedzinie zakupów publicznych.
Jednym z ważniejszych priorytetów JAE jeśli chodzi o utworzenie jednolitego rynku była liberalizacja sektora ubezpieczeniowego i finansowego. Właściwie od początku lat 70-tych rynki finansowe charakteryzowały się stałym wzrostem obrotów odzwierciedlając w ten sposób rosnący popyt na ten rodzaj usług. Co więcej usługi finansowe stały się znaczącym źródłem zatrudnienia i exportu netto wspólnoty.
Jednakże termin liberalizacji ich przepływu uzależniony był od programu integracji rynków kapitałowych. Punktem wyjściowym stała się więc specjalna dyrektywa dotycząca liberalizacji przepływów kapitałowych, która weszła w życie 1 lipca 1990 roku.
Ze względu na to, że integracja rynków kapitałowych miała w rzeczywistości nastąpić z dniem 1 stycznia 1992 roku dopiero w 1993 roku wszystkie regulacje dotyczące integracji rynków papierów wartościowych, banków i ubezpieczeń weszły w życie. M.in. pozwoliły one przedsiębiorstwom dowolnie notować swoje akcje na giełdach wspólnoty, natomiast osobom fizycznym nabywać je. Ponadto bankom i firmom ubezpieczeniowym przyznano prawo oferowania swoich usług na rynkach państw członkowskich bez obowiązku zakładania tam swoich siedzib.



SWOBODNY PRZEPŁYW KAPITAŁU I PŁATNOŚCI

Traktat Rzymski zobowiązał państwa członkowskie do stopniowego znoszenia ograniczeń przepływu kapitału do takiego stopnia, który zapewniłby właściwe funkcjonowanie wspólnego rynku. Jednocześnie traktat zapewniał, że w przypadku gdy przepływ kapitału spowoduje zakłócenia w sprawnym działaniu rynku któregoś z państw członkowskich Komisja po konsultacji z Komitetem Walutowym będzie mogła zezwolić danemu państwu na podjęcie środków ochronnych na rynku kapitałowym.
Dodatkowo postanowienia Traktatu odnoszące się do polityki bilansu płatniczego głosiły, że w sytuacji wystąpienia kryzysu w bilansie płatniczym państwo członkowskie miało możliwość podjęcia pewnych kroków zaradczych czyli m.in. wprowadzenia kontroli kapitałowych. W ten sposób autorzy Traktatu Rzymskiego pozostawili krajom pewną furtkę w stosowaniu kontroli nad przepływem kapitałowy. W rzeczywistości do 1986 roku niewiele udało się na tym polu osiągnąć.
Do najistotniejszych osiągnięć można zaliczyć dwie dyrektywy pochodzące z 1960 i 1962 roku, których skutkiem było zniesienie ograniczeń w dokonywaniu inwestycji bezpośrednich niektórych tzw. inwestycji portfelowych, zaciąganiu kredytów handlowych oraz transakcji związanych z kupnem, sprzedażą nieruchomości.
Dopiero w 1986 roku ministrom finansów EWG udało się doprowadzić do poszerzenia dopuszczalnych granic przepływów kapitałowych wyjętych całkowicie spod kontroli walutowej. Był to pierwszy krok ku całkowitemu zniesieniu kontroli przepływu kapitałów oraz ku harmonizacji działań państw członkowskich w tym w zakresie, gdyż część z nich cieszyła się nadal swobodą stosowania takiego nadzoru w ramach prowadzenia polityki ochronnej bilansu płatniczego (Francja, Włochy) podczas gdy inne zniosły wszelkie kontrole kapitałowe wiele lat wcześniej (Belgia, Dania, Luxemurg).
Późne lata 80-te przyniosły konkretne zmiany z postawie państw członkowskich w stosunku do międzynarodowych transakcji kapitałowych. Przemawiało za tą zmianą wiele czynników wśród których najważniejszym była m.in. zbieżność stóp inflacji oraz rosnące znaczenie handlu usługami finansowymi.
Biorąc pod uwagę powyższe czynniki Komisja zaproponowała w 1988 roku realizację wolnego europejskiego rynku kapitałowego. Zgodnie z dyrektywą na ten temat przed 1990 rokiem miała nastąpić całkowita liberalizacja przepływów kapitałowych wszystkich państw członkowskich z wyjątkiem Hiszpanii, Portugalii, Grecji i Irlandii, którym ofiarowano dodatkowe dwa lata na spełnienie wymogów wspólnoty.
Największe zmiany w ustawodawstwie dotyczącym przepływów kapitałowych wprowadził Traktat z Maastricht.
Przede wszystkim anulował on dawne postanowienia wpływające pośrednio na spowalnianie tempa liberalizacji obrotu kapitałowego a także przewidywał, że państwa członkowskie zobowiążą się do znoszenia wszelkich ograniczeń w przepływie kapitału i płatności między sobą oraz pomiędzy nimi a krajami trzecimi.
Mimo, iż Traktat zezwalał na pozostawienie pewnych restrykcji istniejących 31 grudnia 1993 roku w stosunku do krajów trzecich dotyczących inwestycji bezpośrednich, świadczenia usług finansowych oraz dopuszczania papierów wartościowych na rynki kapitałowe, Rada mogła przedsięwziąć środki w celu zwiększenia stopnia swobody przepływu kapitału pomiędzy państwami członkowskimi a krajami trzecimi. Decyzje, które miałyby charakter regresywny na drodze liberalizacji obrotu kapitałowego do lub z krajów trzecich wymagałyby jednomyślności głosów. Jednakże w sytuacji występowania trudności w funkcjonowaniu Unii Gospodarczej i Walutowej Traktat daje możliwości podjęcia odpowiednich środków zabezpieczających w odniesieniu do krajów na okres nie dłuższy niż 6 m-cy.
Podpisują Traktat o UE państwa członkowskie nie tylko zobowiązały się do znoszenia wszelkich istniejących restrykcji związanych z przepływem kapitału i płatności ale zadeklarowały również gotowość przekroczenia stopnia liberalizacji przepływu kapitału przewidzianego w przepisach traktatu w zakresie na jaki będzie pozwalała ich sytuacja gospodarcza a szczególnie stan ich bilansu płatniczego.
Wydarzenia roku 1992 zachwianie Europejskiego Systemu Walutowego spowodowało niestety zastosowanie przez niektórych członków wspólnoty środków zaradczych, w tym ponowne wprowadzenie kontroli walutowych (takie kontrole prowadziła Hiszpania, Irlandia, Portugalia)



WSPÓLNE POLITYKI

W Traktacie Rzymskim z 25 marca 1957 roku, który powoływał do życia EWG, przewidziano prowadzenie wspólnej polityki mającej na celu wspieranie harmonijnego rozwoju wszystkich dziedzin gospodarki, trwałego i zrównoważonego wzrostu gospodarczego, szybkiego wzrostu stopy życiowej i zacieśnianie związków pomiędzy państwami członkowskimi.
Pierwszym etapem realizacji tych założeń było stworzenie wspólnego rynku i stopniowe zbliżanie polityk gospodarczych krajów członkowskich.
Środkiem budowy wspólnego rynku stała się polityka handlowa, polityka konkurencji, wspólna polityka transportowa, energetyczna, podatkowa i społeczna.
Wraz z rozwojem wspólnot europejskich wspólną polityką objęto dziedziny uznane za istotne dla prawidłowego funkcjonowania rynku wewnętrznego, mające zarazem szerszy wymiar społeczny (chodziło o politykę regionalną i strukturalną, politykę walutową, ochronę środowiska, politykę w sferze badań naukowych i rozwoju, politykę w dziedzinie turystyki, politykę przemysłową). Wspólne działania podjęto także w ramach polityki edukacyjnej i kulturalnej, w dziedzinie ochrony zdrowia oraz polityki konsumenckiej.
Stopniowe próby zacieśniania współpracy w sferze politycznej zaowocowały stworzeniem na mocy ustaleń Traktatu o UE z Maastricht z 7 lutego 1992 roku tzw. II filaru UE, który obejmuje wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa. W Traktacie z Maastricht realizując postulat zbliżenia wspólnoty europejskiej do obywateli, ustanowiono obywatelstwo UE (jako uzupełniające do obywatelstwa narodowego). Stworzony też został tzw. III filar UE obejmujący współpracę w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych.
W Traktacie Amsterdamskim zwrócono natomiast szczególna uwagę na wzmocnienie w sferze sprawa socjalnych a przede wszystkim zdecydowano o podjęciu wspólnych działań na rzecz zwiększania zatrudnienia i walki z bezrobociem.
Problematyka III filaru stała się przedmiotem specjalnego szczytu UE w TAMPERE w październiku 1999 roku, na którym wyznaczono kierunki działań w celu stworzenia w ramach UE obszaru wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości.
Z kolei na posiedzeniu Rady Europejskiej w Helsinkach w grudniu 1999 roku podjęto ważne ustalenia dotyczące zarzadzania sytuacjami kryzysowymi w Europie w ramach wzmocnionej wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony.
Wspólna polityka w UE jest stale rozwijana i obejmuje coraz to nowe dziedziny, w których państwa członkowskie chcą współpracować dla wspólnego dobra.
Jest przy tym przestrzegana zasada subsydiarności tzn. na szczeblu wspólnotowym są podejmowane sprawy które można i należy rozpatrywać wspólnie, natomiast inne kwestie które mogą być efektywnej rozstrzygane przez państwa członkowskie pozostawia się w kompetencji władz narodowych, regionalnych lub lokalnych.
Podstawowe wspólne polityki wspólnot europejskich to :
- wspólna polityka handlowa,
- wspólna polityka konkurencji,
- wspólna polityka rolna,
- wspólna polityka walutowa,
- wspólna polityka regionalna i strukturalna,
- wspólna polityka społeczna i wspomagania zatrudnienia,
- wspólna polityka transportowa (w tym działania na rzecz stworzenia tzw. jednolitej europejskiej przestrzeni powietrznej),
- wspólna polityka energetyczna,
- wspólna polityka ochrony środowiska,
- wspólna polityka ochrony konsumentów i zdrowia publicznego,
- wspólna polityka w dziedzinie badań i rozwoju
- wspólna polityka przemysłowa

Wspólna polityka handlowa
Unia Celna obok zniesienia ceł w obrocie wewnętrznym zakłada również prowadzenie wspólnej polityki handlowej wobec krajów trzecich. Proces dochodzenia do Unii Celnej miał trwać na mocy Traktatu o EWG 12 lat (58 – 69). Na półtora roku przed upływem tego terminu 1 lipca 1968 roku zniesiono cła w obrocie między państwami członkowskimi oraz wprowadzono wspólną taryfę celną w stosunku do państw trzecich.
Inne narzędzia polityki handlowej (środki polityki exportowej, ochrona przed dumpingiem oraz nadmiernym subsydiowaniem) ujednolicono zgodnie ze wstępnymi założeniami 1 stycznia 1970 roku. W tym samym momencie wspólnota przejęła od państwa członkowskich uprawnienia w dziedzinie zawierania umów handlowych i współpracy gospodarczej z państwami trzecimi, a stosowne kompetencje zostały przeniesione z rządów krajów na Komisję Europejską. To ona obecnie reprezentuje państwa członkowskie wspólnot europejskich w negocjacjach handlowych z krajami trzecimi i w ramach organizacji międzynarodowych (WTO – światowa organizacja handlu, UNCTAD – organizacja ds. handlu, OECD)
Wspólnoty europejskie zawierają z krajami trzecimi zasadniczo trzy rodzaje umów:
1. umowy gospodarczo – handlowe zwane czasami umowami o partnerstwie i współpracy,
2. umowy o stowarzyszeniu
3. umowy sektorowe (odnoszące się do poszczególnych dziedzin)

Umowy te są negocjowane i zawierane przez wspólnoty europejskie funkcjonujące jako samodzielne podmioty prawa lub w imieniu wspólnot europejskich i państw członkowskich.
Z trzema krajami Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (EFTA) czyli Islandią, Lichtensztajnem i Norwegią łączy Wspólnoty Europejskie układ o stworzeniu EOG – Europejskiego Obszaru Gospodarczego z 1992 roku. Funkcjonowanie EOG opiera się na zasadzie tzw. 4 wolności czyli swobodzie przepływu osób, usług, kapitału i towarów.
Następnym rodzajem umów są umowy o stowarzyszeniu, zawarte przez Wspólnoty Europejskie i ich państwa członkowskie z 10 krajami Europy środkowo – wschodniej, w tym z Polską (umowy te są ratyfikowane przez państwa i Parlament Europejski). Zamysłem tych umów było doprowadzenie do członkostwa w UE. Z Turcją WE mają zawarte porozumienie o Unii Celnej a z krajami Afryki, Karaibów i Pacyfiku łączy je umowa o partnerstwie (zastąpiła konwencję z Lome) jak również z krajami basenu Morza Śródziemnego ma doprowadzić do powstania partnerstwa eurośródziemnomorskiego w okresie do 2010 roku.
Rozbudowana sieć umów łączy też wspólnoty i ich państwa członkowskie ze Stanami Zj. Kanadą, Japonią, krajami ASEA-tu (ASEA – pakt militarno-gospodarczy Azji i Pacyfiku) - MERCOSUR

Polityka konkurencji
Tworzenie wspólnego rynku a następnie dochodzenie rzeczywiście do JAE (Jednolity Rynek Europejski) wymagało ustalenia odpowiednich reguł w dziedzinie konkurencji tak, aby nie mogła ona być sztucznie zakłócana poprzez działania podmiotów gospodarczych lub rządów.
W ten sposób wykształciła się wspólna polityka w sferze konkurencji obejmująca przede wszystkim kontrolę fuzji przedsiębiorstw, porozumień między przedsiębiorstwami i ewentualnego wykorzystania przez nie dominującej pozycji na rynku oraz warunków działania monopoli państwowych, a także reguły rządzące pomocą państwa i liberalizacją rynku zamówień publicznych. Wspólnotowe reguły ochrony zasad konkurencji odnoszą się zarówno do przedsiębiorstw prywatnych jak i publicznych z wspólnotowe prawo w tym zakresie ma pierwszeństwo nad prawem narodowym. Duże uprawnienia w nadzorowaniu przestrzegania zasad konkurencji ma Komisja Europejska (m.in. wydaje ona zgodę na fuzję przedsiębiorstw). Decyzje KE są zaskarżalne w Trybunale Sprawiedliwości, który może je utrzymać w mocy, zmienić lub uchylić. Subwencje lub pomoc państwa mogą prowadzić do zakłócenia konkurencji. Art. 92 do 94 Traktatu o WE przewidują procedurę kontrolowania pomocy publicznej przez KE. Pewne formy pomocy są jednak dozwolone w tym przede wszystkim pomoc o charakterze socjalnym w indywidualnych przypadkach oraz pomoc w celu naprawiania szkód wyrządzonych klęskami żywiołowymi. Ponadto za zgodą KE dopuszczalna jest pomoc w celu wsparcia rozwoju gospodarczego obszarów o szczególnie niskim bezrobociu, pomoc służąca promowaniu, realizacji ważnych w kontekście ogólnoeuropejskich projektów np. na rzecz wspierania Europejskiego Dziedzictwa Kulturowego, postępu naukowo – technicznego czy też mające ułatwić rozwój małych i średnich przedsiębiorstw. Szczególne reguły pomocy na rzecz określonych regionów czy sektorów wynikają ze wspólnej polityki regionalnej i strukturalnej.


Polityka regionalna i strukturalna
Prowadzona przez WE polityka regionalna i strukturalna ma na celu zbliżenie poziomu rozwoju gospodarczego i dobrobytu społeczeństw w poszczególnych krajach i regionach wchodzących w skład Wspólnoty.
Potrzeba prowadzenia takiej polityki uwidoczniła się wraz z rozwojem WE, dochodzeniem do jednolitego rynku europejskiego oraz procesem zwiększania składu członkowskiego. Polityka ta mogła być konsekwentnie rozwijana dopiero do 1972 roku kiedy zapewniono na ten cel odpowiednie środki finansowe. Te środki pochodziły z Europejskiego Funduszu Społecznego oraz z Europejskiego Funduszu Gwarancji i Orientacji Rolnej. Za przełomową datę w tworzeniu nowoczesnej polityki regionalnej WE uważała podpisanie w 1986 roku JAE na mocy którego do Traktatu o Wspólnocie Europejskiej wprowadzono tytuł V – „spójność ekonomiczna i socjalna” Na jego podstawie przeprowadzono reformę trzech wspomnianych powyżej funduszy strukturalnych, które od tego czasu funkcjonują w sposób skoordynowany.
Wprowadzono też zasadę współfinansowania rządowej polityki strukturalnej z kasy wspólnotowej oraz ustalono cele i reguły świadczenia pomocy strukturalnej. Na mocy Traktatu o UE z Mastricht utworzony została Fundusz Spójności przeznaczony na finansowanie projektów z dziedziny ochrony środowiska i inwestycje infrastrukturalne w tych krajach członkowskich, w których poziom PKB jest niższy od 90% średniej dla całej UE.
Obecnie udział środków finansowych przeznaczonych na politykę regionalną w ogólnym budżecie UE sięga ok. 35%.


Wspólna polityka rolna – CAP
Jest jedną z najważniejszych polityka wspólnotową pochłaniającą blisko połowę unijnego budżetu. Jej cele określone w art. 39 Traktatu Rzymskiego są następujące:
- zapewnienie odpowiedniego poziomu życia ludności rolniczej,
- ustabilizowanie rynków rolnych,
- zapewnienie zaopatrzenia w produkty rolne po tzw. rozsądnych cenach,
- modernizacja europejskiego rolnictwa.
W procesie tworzenia CAP przyjęto podstawowe trzy zasady:
1. jednolitości rynku co oznacza brak ograniczeń w handlu towarami rolnymi wewnątrz wspólnoty, wspólny poziom cen, wspólne zasady konkurencji, wspólne przepisy weterynaryjne i fitosanitarne (ochrona roślin), wspólna ochrona rynku przed importem z zewnątrz i wspólne wspieranie exportu do krajów trzecich
2. preferencji wspólnotowych oznacza pierwszeństwo zbytu na rynku własnych produktów
3. finansowej solidarności – koszty prowadzenia CAP są ponoszone przez wszystkie kraje członkowskie ze wspólnego budżetu.
W celu realizacji CAP poczynając od 1962 roku przeprowadzono wspólną organizację rynków rolnych m.in. wieprzowiny, mleka i przetworów mleczarskich, wołowiny, nieprzetworzonych owoców i warzyw, roślin oleistych i wina.
Stworzono też Fundusz Gwarancji i Orientacji Rolnej, z którego pokrywa się wspólne wydatki na rolnictwo. Wspólna polityka rolna okazała się bardzo skuteczna ale zarazem niezwykle kosztowna i trudna do utrzymania w swej pierwotnej formie. Spowodowała ona gwałtowny przyrost produkcji rolnej we wspólnocie przy popycie zwiększającym się w znacznie niższym tempie. Doprowadziło to z czasem do wystąpienia poważnych i trudnych do wyexportowania nadwyżek produkcyjnych, których magazynowanie pochłania wysokie koszty.
W 1992 roku postanowiono dokonać reformy CAP z zamiarem doprowadzenia do maxymalnego zrównania wewnętrznej podaży produktów rolnych z popytem. Służyć temu miał system odłogowania ziemi a także kontyngenty produkcyjne tzw. kwoty oraz wprowadzenie środków skłaniających rolników do przywiązywania większej uwagi do ochrony środowiska i bardziej racjonalnego wykorzystania gruntów. Obowiązujące w UE ceny interwencyjne zostały obniżone, co zostało zrekompensowane rolnikom w drodze bezpośrednich subwencji (premie za odłogowanie, subwencje wyrównawcze i premie zwierzęce – najczęściej spotykane).
Kontynuację reformowania CAP w duchu reformy z 1992 roku uzgodniono na szczęście w Berlinie w marcu 1999 r. jej celem było ustabilizowanie wydatków na wspólną politykę rolną w kontekście zbliżającego się rozszerzenia.


Polityka społeczna i wspomagająca zatrudnienie
Już w Traktacie Rzymskim powołującym do życie EWG przewidziano utworzenie Europejskiego Funduszu Socjalnego mającego wspomagać wzrost zatrudnienia i poprawę standardu życia społeczeństw państw członkowskich. W praktyce fundusz ten został wykorzystany jako narzędzie w prowadzeniu polityki regionalnej mającej na celu wyrównanie różnic rozwojowych na obszarach WE. Osiągnięcia WE w sferze polityki społecznej są najbardziej widoczne w stosownej legislacji o wymiarze wspólnotowym. Dotyczy ona kwestii płacowych, równego traktowania kobiet i mężczyzn, ochrony zdrowia oraz spraw związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy.
W grudniu 1991 rku państwa członkowskie WE (z wyjątkiem Wlk. Brytanii) przyjęły Kartę Podstawowych Praw Socjalnych, która została dołączona w postaci protokołu do Traktatu z Mastricht. Protokół ten obejmuje takie kwestie jak:
- swobodę przemieszczania się pracowników,
- tzw. „uczciwą zapłatę”,
- poprawę warunków pracy,
- ochronę socjalną,
- swobodę stowarzyszeń,
- prawo do zbiorowych negocjacji,
- szkolenia zawodowe,
- jednakowe traktowanie mężczyzn i kobiet,
- ochronę zdrowia i bezpieczeństwo w miejscu pracy.
Wlk. Brytania przyjęła ten dokument na szczycie w Amsterdamie w czerwcu 1997 r.
Nasilenie się bezrobocia w krajach UE sprawiło, że w czasie negocjowania Traktatu Amsterdamskiego kwestia polityki wspierania wzrostu zatrudnienia została uznana za jeden z priorytetów. Znalazło to swoje odbicie w odpowiednich zapisach traktatowych. Od tego czasu państwa członkowskie konsekwentnie wspólnie analizują przyczyny bezrobocia. Starają się wypracować metody jego zwalczania oraz wspomóc proces tworzenia nowych miejsc pracy. Na szczycie UE w Kolonii w czerwcu 1999 roku podpisano pakt na rzecz zatrudnienia zapowiadający dalsze zacieśnianie współpracy w tej dziedzinie. Realizowane są wspólne programy rozwoju szkolnictwa zawodowego oraz w sferze edukacji ułatwiające przekwalifikowanie się i poprawę dostosowania umiejętności do istniejącego zapotrzebowania na rynku pracy.
Poprawa dostępu obywateli UE do pracy oraz zapewnienie im miejsc pracy lepszej jakości jest jednym z priorytetów tzw. Agendy Lizbońskiej z marca 2000 roku.


Wspólna polityka transportowa
Wspólna polityka w dziedzinie transportu została przewidziana w Traktacie Rzymskim z 1957 roku o EWG jako istotny element zapewniający właściwe funkcjonowanie wspólnego rynku jednak jej wdrażanie przebiegało bardzo powoli.
Właściwy program integracji transportu WE został przyjęty przez Radę Ministrów dopiero w 1985 roku a wspólny rynek transportowy zaczął formalnie funkcjonować z początkiem stycznia 1993 roku a więc wraz z dojściem do jednolitego rynku wewnętrznego. Przewidziano także kilka wyjątków opóźniających całkowitą liberalizację rynku transportowego (transport wodny, śródlądowy). W kształtowaniu wspólnej polityki transportowej dużą rolę odegrała Biała Księga KE z 2 grudnia 1992 roku zawierająca scenariusz rozwoju transportu WE z uwzględnieniem problematyki ochrony środowiska. W Traktacie z Mastricht z 1992 r. przewidziano budowę sieci transeuropejskich w tym połączeń transportowych, telekomunikacyjnych i energetycznych.
Na szczycie w Essen w grudniu 1994 roku uzgodniono 14 priorytetowych projektów do realizacji. Program budowy sieci jest zaplanowany do roku 2010. Środki na realizację projektów pochodzą z instytucji wspólnotowych w tym z Europejskiego Banku Inwestycyjnego, po części ze źródeł krajowych- publicznych i prywatnych.
W 1996 roku zapoczątkowano proces TINA czyli program stworzenia do 2015 r. sieci 10-ciu multimodalnych korytarzy transportowych z uwzględnieniem krajów wstępujący do UE (środkowo wschodnie)
Wspólny rynek transportowy obejmuje rynek przewozów drogowych, kolejowych, morskich, żeglugi śródlądowej i lotniczy.
Transport lotniczy został zasadniczo zliberalizowany już od 1993 roku, ale bariery we właściwym jego funkcjonowaniu powodujące bardzo częste opóźnienia w ruchu samolotów skłoniły KE do wystąpienia w grudniu 1999 roku z koncepcją stworzenia jednolitej europejskiej przestrzeni powietrznej. Koncepcja ta zakłada wprowadzenie jednolitego systemu organizacji i zarządzania ruchem powietrznym z wykorzystaniem rozwijanego satelitarnego systemu nawigacyjnego Galileo.




























PROCES BUDOWY UNII WALUTOWEJ I GOSPODARCZEJ

Zniszczenia wojenne i związana z nimi konieczność odbudowy gospodarek jak również pamięć o niekorzystnych skutkach wielkiego kryzysu ekonomicznego lat 30- tych to główne czynniki stymulujące zacieśnienie współpracy mającej na celu stabilizację walutową w skali międzynarodowej.
Rezultatem tych wysiłków było podpisanie porozumienia z BRETTON WOODS w 1944 r. i powołanie Międzynarodowego Funduszu Walutowego – INTERNATIONAL MONETARY FUND.
W krajach Europy Zachodniej, zniszczonych przez wojnę obserwowano pewne działania na rzecz unormowania sytuacji płatniczej niezależnie od ich uczestnictwa w systemie z Bretton Woods. Do najważniejszych przedsięwzięć w tym zakresie należy zaliczyć:
1. dwustronne umowy płatnicze obowiązujące w latach 1945-48,
2. powstanie Europejskiej Unii Płatniczej – EUROPEAN PAYMENT UNION – w 1950 r. (funkcjonowała ona do 27 grudnia 1958 r. kiedy w 6-ciu krajach członkowskich wprowadzono wymienialność zewnętrzną)
3. powołanie w 1958 r Europejskiego Układu Walutowego – EUROPEAN CURRENSY AGREEMENT.

Powyższe działania utorowały drogę współpracy walutowej między krajami europejskimi. W Traktacie Rzymskim z 1957 r. powołującym EWG nie przewidziano utworzenia Unii Walutowej w ramach tego ugrupowania. Ogólnym zagadnieniom współpracy walutowej poświęcono art. 105 – 109 Traktatu. Podkreślono w nich, że problematyka walutowa jest częścią składową współpracy gospodarczej Wspólnoty.
KE otrzymała wówczas pewne kompetencje w dziedzinie kształtowania sytuacji płatniczej krajów członkowskich w UE. Na mocy Traktatu powołano także Komitet Walutowy – MONETARY COMMITTEE – ciało doradcze Rady Ministrów i KE Wspólnot.
Tak ogólne określenie zasad współpracy walutowej między krajami członkowskimi ówczesnej EWG wynikało z faktu, iż istniał już system z Bretton Woods. Nie było więc potrzeby dublowania jego funkcji na tworzenie nowej formy organizacyjnej. Problem ten zaczął być rozważany na nowo dopiero po 1968 r. gdy wprowadzono wspólną politykę rolną oraz Unię Celną między krajami członkowskimi Wspólnoty. Z jednej bowiem strony wymiana handlowa i integracja gospodarcza miedzy krajami WE pogłębiała się co uzasadniało koordynację polityki gospodarczej w tym również walutowej a z drugiej strony natomiast narastające zjawiska kryzysowe w międzynarodowym systemie walutowym stawiały pod znakiem zapytania stabilność kursów wymiany walut europejskich. Zagrażało to swobodzie handlu i postępowi procesu integracji w ramach trzech już istniejących wówczas wspólnot. W okresie tym więc pojawiło się wiele inicjatyw zmierzających do zacieśnienia współpracy walutowej krajów WE a w dalszej kolejności utworzenia Unii Walutowej i Gospodarczej. Największe znaczenie miał raport opracowany w 1970 r. przez Komitet Piera Wernera. Był on odpowiedzią na decyzje szczytu szefów państw i rządów krajów WE w Hadze (grudzień 1969 r.) dotyczącą utworzenia Unii Gospodarczej i Walutowej. Plan Wernera przewidywał dochodzenie do Unii Gospodarczej i Walutowej w kilku etapach do końca 1980 r. Proces ten miał się opierać na następujących zasadach:
- coraz bardziej stałe kursy walut krajów członkowskich, a z czasem wprowadzenie jednej wspólnej waluty w miejsce walut krajów członkowskich o nieodwołalnie ustanowionych parytetach,
- podejmowanie decyzji dotyczących polityki monetarnej na szczeblu ponad narodowym np. określenie wielkości tempa wzrostu podaży pieniądza,
- uzgodnienia z międzynarodowymi instytucjami finansowymi przy uwzględnieniu norm prawnych ustalonych przez Wspólnotę,
- przepływ kapitałów w ramach UE uregulowany na podstawie jednolitej legislacji,
- polityka budżetowa uzgadniana na szczeblu ponad narodowym,
- wdrażanie i umacnianie wspólnej polityki regionalnej,
- powołanie instytucji finansowej początkowo o charakterze konsultacyjnym, która z czasem miałaby przekształcić się we wspólnotowy bank centralny.

W 1971 r. rozpoczęto przygotowania do I etapu planu Wernera, jednakże trwające przez dwa lata próby utworzenia nowego porządku walutowego między krajami WE zostały zawieszone z powodu międzynarodowego kryzysu walutowego.
W wyniku zawieszenia wymienialności dolara na złoto kraje uczestniczące w systemie z Bretton Woods zwiększyły pasmo wahań kurów do +, - 2, 25% kraje europejskie zaś zmniejszyły te wahania o połowę do +,- 1,125% w stosunku do kursów walut uczestniczących w systemie (tzw. wąż walutowy) pozostawiając wyżej wspomniane szersze pasma +, - 2,25% tzw. tunel w stosunku do walut zewnętrznych.
Po kolejnym kryzysie walutowym w 1973 r. zniesiono pasmo tworzące tunel natomiast przedziały węża obowiązywały nadal. Innymi słowy kraje członkowskie zachowały nadal reżim kursowy mimo dewaluacji i faktycznie płynnego już dolara. Wobec tego nie obowiązywały już interwencje banków centralnych dla walut, które wykazywały większe niż graniczne wahania kursu do dolara.
Wobec siebie natomiast waluty europejskie zachowały narzucony margines wahań. W 1973 r. powołano Europejski Fundusz Współpracy Walutowej, którego działalność choć nie zapobiegła odejściu od realizacji planu Wernera to jednak miała istotny wpływ na integrację walutową w przyszłości.
Kolejnym osiągnięciem było ustanowienie w 1975 r. koszyka 9-ciu walut ówczesnych członków WE a następnie wprowadzenie Europejskiej Jednostki Rozrachunkowej – EUROPEAN UNIT OF ACCOUNT przekształconej w 1978 r. w ECU – EUROPEAN CURRENCY UNIT.
Mimo pewnych osiągnięć perturbacje na europejskim rynku walutowym, jak również towarzyszący kryzys gospodarczy spowodowały, iż nie udało się w latach 70-tych w pełni zrealizować założeń Unii Gospodarczej i Walutowej.
Po upadku systemu z Bretton Woods w 1971 r. kursy walutowe na świecie mogły kształtować się na zmiennym poziomie. Przez kilka kolejnych lat plany związania kursów walut w systemy nie znajdowały zwolenników.
Do ponownego zainteresowania się rozszerzeniem współpracy walutowej przyczyniła się wzrastająca podaż dolara amerykańskiego, kryzys naftowy w II połowie 1973 r. i związany z nim kilkakrotny wzrost cen paliw a także ryzyko pojawienia się protekcjonizmu w handlu między krajami członkowskimi WE w warunkach głębokiej recesji gospodarczej w latach 1974-75.
W kwietniu 1978 r. na spotkaniu Rady Europejskiej przedstawiono nowy plan współpracy walutowej, którego autorami byli kanclerz Niemiec i prezydent Francji. Istotną cechą tego projektu była m.in. propozycja ponownego wejścia do węża walut, które z niego wypadły, przy założeniu poszerzenia pasma wahań kursowych do +, - 2,25%.
System, podobnie jak funkcjonujący od 1971 r. wąż walutowy, nie uwzględniałby kursów w stosunku do dolara amerykańskiego. Plan ten zaowocował utworzeniem 13 marca 1979 r. Europejskiego Systemu Walutowego – ESW. W rezolucji towarzyszącej jego powstaniu stwierdzono, iż nie oznacza on utworzenia Unii Walutowej. Sprawne funkcjonowanie ESW i stabilność kursową miały zapewnić jego 3 elementy składowe:
1. Europejska Jednostka Walutowa – ECU
2. Mechanizm kursowy
3. System kredytowy

Szczególne miejsce zajmuje w systemie wspólna jednostka walutowa ECU będąca koszykiem walut.
ECU TO NIE PIENIĄDZ. TO KOSZYK WALUT
Do koszyka walut wchodziły: marka niemiecka, frank francuski, funt brytyjski, lir włoski, gulden holenderski, frank belgijski, frank luxemburski, peseta hiszpańska, korona duńska, funt irlandzki, escudo portugalskie i drachma grecka.
W momencie wejścia w życie ESW w skład wchodziło 9 walut. W 1984 r. dorzucono drachmę grecką a w 1989 r. escudo portugalskie i pesetę hiszpańską.
Zgodnie z Traktatem z Mastricht o UE skład ECU zamknięto w dniu wejścia w życie Traktatu to jest w 1993 r. oznacza to, że trójka krajów przyjętych do UE: Finlandia, Szwecja i Austria nie wprowadziły już swoich walut do koszyka ECU. Wartość ecu określa się w taki sposób aby ilość jednostek poszczególnych walut narodowych tworzących tę walutę była proporcjonalna do udziału emitujących je krajów w PKB i w łącznej wymianie handlowej wewnątrz wspólnoty.
Ilość jednostek poszczególnych walut w koszyku postanowiono poddawać rewizji co 5 lat. Zmiana kursów centralnych może być dokonana szybciej za zgoda wszystkich krajów członkowskich jeżeli udział jakiejś waluty w koszyku zmieni się o co najmniej 25%.


MECHANIZM KURSOWY

Ecu jest też elementem mechanizmu kursowego. Każdego dnia w Dz. U. W. E. Seria C publikowany jest (w tamtym czasie) oficjalny bądź też centralny kurs ecu wobec walut narodowych kalkulowany prze KE.
Każda waluta na ponadto wyznaczony bilateralnie centralne kursy wobec pozostałych walut uczestniczących w mechanizmie.
Cechą charakterystyczną mechanizmu kursowego są kursy stałe ale możliwe do korygowania, wynikające z utrzymywania wahań kursów rynkowych w stosunku do kursów centralnych w określonych granicach.
Od momentu powstania ESW dozwolona marża wahań kursowych wynosiła +, - 2,25% tylko przejściowo lub dla niektórych walut stosowano margines odchyleń +, - 6%.
W latach 1979 – 87 przeprowadzono kilkanaście korekt dostosowawczych kursów centralnych walut krajów WE. Następne lata były okresem stabilności kursowej aż do jesieni 1992 gdy z węża wypadł funt brytyjski i lir włoski. W rok później po zagrożeniu franka francuskiego oraz ze względów politycznych zdecydowano o znacznym poszerzeniu pasm wahań kursowych do +, - 15%.
W celu obrony kursu własnej waluty kraj członkowski obligatoryjnie lub fakultatywnie dokonuje interwencji na rynku. Obligatoryjne interwencje zdarzały się w historii ESW bardzo rzadko, gdyż z reguły dochodziło do nich wcześniej dzięki systemowi wczesnego ostrzegania. Były to tzw. interwencje intramarginalne, to jest jeszcze w ramach dopuszczalnego przedziału wahań. Jeżeli interwencja na rynku nie dawała rezultatu wówczas pozostawało podjęcie działań na szczeblu wspólnotowym, w którym uczestniczą Komitet Walutowy i Komitet Gubernatorów Banków Centralnych oraz ewentualnie Rada UE (Rada Ministrów).
Interwencje na rynku walutowym przez banki centralne są dokonywane za pomocą zasobów ecu na rachunku Europejskiego Funduszu współpracy Walutowej. Zasoby te powstają na skutek wniesienia przez bank centralny kraju WE uczestniczącego w systemie 20% posiadanych przez nie rezerw złota i dolarów na zasadach odnawialnych kwartalnie kredytów sfapowych.
Kredyt sfapowy polega na jednoczesnym dokonywaniu dwóch kontraktów. Pierwszy obejmuje sprzedaż pewnej ilości danej waluty za inną z natychmiastową dostawą. Drugi za zakupie takiej samej ilości waluty za taką samą walutę jak była użyta w poprzednim kontrakcie ale z dostawą za 3 m-ce np. natychmiastowa sprzedaż marek niemieckich za franki francuskie i zakup za trzy miesiące marek za te same franki. Operacje rozliczeniowe między bankami centralnymi a Europejskim Funduszem Współpracy Walutowej realizowane są przez Bank Rozrachunków Międzynarodowych w Bazylei.



PRZYCZYNY TWORZENIA UNII GOSPODARCZEJ I WALUTOWEJ

Pod koniec lat 80-tych we wspólnotach zaczęto obserwować pewne tendencje zmierzające do intensyfikacji i pogłębiania współpracy w zakresie spraw walutowych między krajami członkowskimi.
Na mocy JAE uzupełniono postanowienia Traktatu Rzymskiego o postulaty dotyczące stopniowego dochodzenia do unii gosp. – walut. Miał to być kolejny etap integracji gospodarczej w ramach wspólnot po utworzeniu rynku wewnętrznego z 4 swobodami. Proces ten trwał do 92 roku. Przyczyną powołania przez RE w 89 r tzw. Komitetu Delorsa, który miał opracować program tworzenia unii gosp. – walut., nie była wyłącznie chęć państw członkowskich do wzmocnienia współpracy. Przesłanki do podjęcia takiej decyzji były różne w zależności od kraju. Za bardziej polityczną niż gospodarczą można uznać decyzję Francji, która miała nadzieję że w EMU (unia ekonomiczno - monetarna) osłabieniu ulegnie pozycja Niemiec w Europie, a jeszcze bardziej Niemiec, które przynależnością do EMU chciały poprawić swoją pozycję gospodarczą i wzmocnić markę w systemie.
Inna była motywacja krajów mniejszych i biedniejszych.
Mniejsze tj. Holandia i Belgia skazane były na ściślejszą współpracę handlową z innymi krajami ze względu na ograniczenia własnego rynku.
Biedniejsze (Hiszpania, Portugalia, Irlandia, Grecja) doskonale zdawały sobie sprawę, że większa integracja oznacza większą spójność i jednolitość dzięki większym transferom z budżetu wspólnotowego. Oznacza to też większą wiarygodność, a to dla krajów korzystających z kredytów zagranicznych ma istotne znaczenie ze względu na niższe koszty obsługi zadłużenia.
Oprócz powyższych przyczyn na zainicjowanie procesu budowy unii gosp. – walutowej pozytywnie oddziaływał fakt, że pod koniec la 80-tych Europa przeżywała boom gospodarczy.
Europejski system gospodarczy należycie spełniał pokładane w nim nadzieje, wahania kursów były coraz mniejsze. Wspólna waluta stała się w optyce polityków i ekonomistów naturalną konsekwencją procesu tworzenia jednolitego rynku.
Komitet pod przewodnictwem J. Delorsa zajął się opracowywaniem szczegółowych założeń Unii wraz z harmonogramem wprowadzenia jej w życie oraz określeniem potencjalnych skutków.
Jego przyjęcie nastąpiło podczas grudniowego szczytu RE w 1989 roku. Natomiast opisane w Raporcie założenia w znacznym stopniu znalazły się potem jako zapisy w Traktacie z Maastricht.
Do najważniejszych czynników jakie wpłynęły na intensyfikację procesu budowy unii gospod. – walut. Należy zaliczyć:
1. konieczność sprzyjania rozwojowi handlu towarami i usługami w ramach rynku wewn.
2. potrzebę doprowadzenia do swobody przepływu kapitału a następnie w celu zapobiegania spekulacyjnym ruchom tychże kapitałów i niestabilności walut, wzmocnienia koordynacji polityki gospodarczej i walutowej w krajach członkowskich.
3. Konieczność stworzenia takich ram współpracy, które pozwalałyby na równomierny udział wszystkich krajów w kształtowaniu polityki monetarnej we wspólnotach a przez to ograniczenie dominującej roli Bundes Banku w tym zakresie.
4. Pogarszanie się konkurencyjności wspólnot w stosunku do USA i Japonii, wspólna waluta wraz z poprawą sieci transportowych i telekomunikacyjnych a także uelastycznienie rynków pracy miały być sposobem na poprawę pozycji konkurencyjnej WE na rynkach międzynarodowych.
5. Pojawienie się nowej sytuacji politycznej związanej z radykalnymi zmianami z zewn. otoczeniem wspólnot (upadek komunizmu, zjednoczenie Niemiec)


ETAPY DOCHODZENIA I ZASADY FUNKCJONOWANIA UNII GOSPODARCZEJ I WALUTOWEJ

Na mocy Traktatu z Maastricht, który wszedł w życie 1.11. 1993 roku wprowadzono do Traktatu Rzymskiego o EWG poprawki i uzupełnienia dotyczące budowy unii gospodarczej i walutowej. Do celów UE zaliczono min. „promowanie zrównoważonego i trwałego postępu gospodarczego i społecznego w szczególności poprzez utworzenie obszaru bez granic wewnętrznych, przez wzmocnienie spójności społecznej i ekonomicznej oraz przez utworzenie unii gospodarczej i walutowej bezwzględnie obejmującej wspólną walutę”
W innym art. Traktatu o UE określono etapy dochodzenia do Unii, kryteria jakie muszą spełniać przyszli uczestnicy, zasady wspólnej polityki pieniężnej i funkcjonowania Europejskiego Banku Centralnego. Zakres harmonizacji polityki gospodarczej oraz procedury podejmowania decyzji w kwestiach dotyczących EMU.
Tworzenie Unii walutowej i gospodarczej wg. Traktatu o UE miało przebiegać w 3 etapach i trwać około 8 – 10 lat.


I etap
Trwał od 1 lipca 1990 r. do 31 grudnia 1993 r. Chodziło w tym okresie o utworzenie wspólnego obszaru finansowego a w efekcie o liberalizowanie świadczenia usług bankowych i ubezpieczeniowych a także obrotu papierami wartościowymi.
Z początkiem lipca 1991 r. zostały zniesione wszelkie bariery w przepływie kapitałów w ramach WE. Jedynie słabsze gospodarczo kraje tj. Grecja – 1994, Hiszpania – 1992, Portugalia – 1994, Irlandia – 1992 uzyskały możliwość przedłużenia terminu liberalizacji.
Kraje dokonujące liberalizacji uzyskały prawo wprowadzania pewnych ograniczeń w przepływie kapitału (Dyrektywa RM z 13.06. 1988 r.). na mocy tej Dyrektywy istnieje możliwość klauzuli ochronnej pozwalającej na częściowe przywrócenie ograniczeń w przepływie kapitałów w przypadku poważnych zakłóceń na rynku kapitałowym.
W I etapie wzmocnieniu uległa koordynacja polityki ekonomicznej w szczególności pieniężnej między krajami członk. WE.

II etap
Rozpoczął się 1 stycznia 1994 r. i wiązał się z utworzeniem instytucji potrzebnych do realizacji EMU. Najbardziej istotną instytucją z punktu widzenia przyszłej Unii walutowej był powołany decyzją RE z grudnia 1993 r. Europejski Instytut Monetarny – EMI z siedzibą we Frankfurcie nad Menem. Zastąpił on Komitet Gubernatorów Banków Centralnych stanowiąc zalążek przyszłego Europejskiego Banku Centralnego. Od momentu swego powstania Instytut koncentrował się na poprawie koordynacji polityki pieniężnej krajów członkowskich jak również podejmował działania organizacyjne prowadzące do stworzenia warunków dla funkcjonowania Europejskiego Systemu Banków Centralnych a w późniejszych czasie warunki dla emisji wspólnego pieniądza jakim miał być euro.
Zalecenia wydawane przez EMI zgodnie z Traktatem z Maastricht nie mały mocy wiążącej dla Banków Centralnych, co oznaczało że ich kompetencje zostały przekazane na rzecz Europejskiego Systemy Banków Centralnych w III etapie.
W II etapie miała zostać ostatecznie zniesiona kontrola wymienialności walut i płatności trans granicznych. Pogłębić się miała współpraca między Bankami Centralnymi krajów UE.
W etapie tym wprowadzono także specjalną wielostronną procedurę nadzoru w zakresie realizacji szerokich wytycznych związanych z realizacją polityki gospodarczej i funkcjonowaniem EMU. Komisja Europejska uzyskała mandat do sprawowania stałego nadzoru nad sytuacją w zakresie deficytów budżetowych oraz długów publicznych krajów Unii łącznie ze stosowaniem odpowiednich sankcji. Mandat ten po raz pierwszy został wykorzystany w połowie 1994 roku kiedy to KE sporządziła listę rekomendującą RE kraje spełniające kryteria spójności. Miało to sprzyjać stabilności cenowej w ramach Unii. Kraje członkowskie UE zostały również zachęcone przez komisję do przygotowania tzw. programów spójności ułatwiających przystąpienie do III etapu Unii gospodarczej i walutowej.
Zgodnie z Traktatem z Maastricht w omawianym etapie wprowadzono zakaz zaciągania pożyczek przez rządy w Bankach Centralnych (art. 104 Traktatu o UE). Zniesiono uprzywilejowany dostęp sektora publicznego do inst. finansowych, wprowadzono zakaz wspierania przez wspólnotę oraz jej kraje członkowskie państw, które znalazły się w trudnościach finansowych.
II etap był decydujący jeśli chodzi o kwalifikowanie krajów członkowskich UE do uczestnictwa w Unii gospod. i walutowej. Warunki tej klasyfikacji w postaci tzw. kryteriów konwergencji (zbieżności) określono w specjalnym protokole do Traktatu z Maastricht. Kryteria te dotyczyły stabilności cenowej, deficytu budżetowego, długu publicznego, stóp % oraz udziału w mechanizmie kursowym ESM (europejski system monetarny). Art. 109 j Traktatu o UE mówi, że jeżeli do końca 1997 roku nie zostanie ustalona data przejścia do III etapu Unii ekonomiczno walutowej rozpocznie się on automatycznie 1 stycznia 1999 roku. Na szczycie RE w Madrycie w grudniu 1995 roku potwierdzono wolę przejścia do III etapu w roku 1999.

KRYTERIA ZBIEŻNOŚCI = spójności konwergencji W TRAKTACIE Z MAASTRICHT
Bez spełnienia ich nie ma mowy o przejściu do III etapu

1. Stabilność cenowa. Średnia stopa inflacji w roku poprzedzającym badanie dot. spełnienia kryteriów spójności nie powinna być wyższa niż 1,5 punktu % od wskaźnika odnotowanego w 3 najlepszych pod tym względem krajach. Inflacja powinna być mierzona za pomocą wskaźnika cen konsumpcyjnych ustalonego na porównywalnych zasadach uwzględniających różnice w definicjach narodowych.
2. Deficyt budżetowy. Udział planowanego aktualnego deficytu rządowego w PKB mierzony w cenach rynkowych w roku poprzedzającym badanie nie powinien przekraczać 3%.
3. Dług publiczny. W roku poprzedzającym badanie u8dział tego zadłużenia w PKB mierzonym w cenach rynkowych nie powinien przekraczać 60%.
4. Stopy procentowe. średnia nominalna długookresowa stopa procentowa nie powinna być wyższa więcej niż o 2 punkty % od stopy procentowej w 3 krajach o najniższym poziomie inflacji w roku poprzedzającym badanie. Stopy procentowe powinny być mierzone na podstawie długoterminowych obligacji rządowych lub innych porównywalnych papierów wartościowych przy uwzględnieniu różnic w definicjach narodowych.
5. Udział w mechanizmie kursowym europejskiego systemu walutowego. Kraj członkowski powinien respektować bez szczególnych napięć normalny przedział wahań kursów walut przewidziany w ramach mechanizmu kursowego przynajmniej w ciągu 2 ostatnich lat przed badaniem kryteriów zbieżności. Dewaluacja może być dokonana tylko w razie konieczności za zgodą pozostałych państw członkowskich.

05.06.2004
Rada UE na podstawie propozycji Komisji ma prawo po konsultacji z Europejskim Instytutem Monetarnym lub Europejskim Bankiem Centralnym jednomyślnie zmienić kryteria zbieżności i czas ich obowiązywania. W III etapie na podst. Traktatu z Maastricht nastąpić miało stopniowe wprowadzanie wspólnej waluty przy czym podetapy tego procesu nie zostały określone w Traktacie z Maasticht lecz są wynikiem wielomiesięcznych dyskusji prowadzonych w UE.
Scenariusz dochodzenia do wspólnej waluty przyjęty w Madrycie zakładał, że proces ten rozpocznie się 1 stycznia 1999 roku od usztywnienia kursów centralnych między walutami. To samo stać się miało z kursem centralnym poszczególnych walut w stosunku do ECU, która nie będzie już walutą koszykową lecz samodzielną i pełnoprawną jednostką pieniężną o nazwie euro. Waluty narodowe staną się początkowo jej odpowiednikami po przeliczeniu wg. sztywnego kursu. Emisja euro będzie dokonywana przez Europejski Bank Centralny. Zanim zakończy się 3,5 letni okres przejściowy po którym euro pozostanie już jedynym prawnym środkiem płatniczym, w obiegu będą również waluty narodowe (1 lipca 1992 roku – euro jedynym środkiem płatniczym)
W Zielonej Księdze wyjaśniono wiele sytuacji, które mogą pojawić się w okresie przejściowym np. w jaki sposób będzie wyliczane oprocentowanie kredytów o stałej stopie procentowej, nominowanych w danej walucie krajowej. Zanim jednak do tego dojdzie przez 3 lata nową walutą posługiwać się będą tylko banki, które w rozliczeniach między sobą i Bankami Centralnymi będą tworzyć masę krytyczną umożliwiającą na koniec wprowadzenie euro do powszechnego obiegu najpóźniej do 1 stycznia 2002 roku. Banknoty i monety nominowane w euro muszą znaleźć się w obiegu równolegle do walut narodowych.
Przez kolejne 6 miesięcy czyli do 1 lipca 2002 roku banknoty i monety nominowane w walutach narodowych muszą zniknąć. Data ta oznacza zamknięcie procesu przechodzenia na wspólną walutę i rozpoczęcie rzeczywistej Unii walutowej.
Przejście do III etapu EMU oznacza także przekazanie przez kraje członkowskie UE kompetencji w zakresie polityki pieniężnej (regulacje kursu walut i stopy procentowej), niezależnie od rządów i instytucji wspólnotowych, Europejskiemu Systemowi Banków Centralnych, w którym wiodącą rolę przy uwzględnieniu zasady subsydiarności będzie odgrywał Europejski Bank Centralny.
Traktat z Maastricht nie przewiduje natomiast prowadzenia wspólnej polityki gospodarczej przez kraje należące do EMU lecz jedynie jej koordynację zgodnie z ustaloną procedurą. Polityka ta będzie więc w dalszym ciągu przedmiotem współpracy rządu, gdyż to właśnie Rada Europejska będzie zatwierdzać priorytety polityki gospodarczej krajów Unii po ich przyjęciu przez Radę UE. Rada UE będzie miała prawo wydawania zaleceń krajom, których polityka ekonomiczna będzie niezgodna z przyjętymi kierunkami, na podstawie wniosków komisji sprawującej nadzór w tym zakresie.
Sprawą szalenie istotną z punktu widzenia właściwego działania EMU jest stworzenie systemu bezpieczników. Jest bowiem dość łatwo dokonać przejściowej poprawy wskaźników makroekonomicznych by znaleźć się na liście państw zakwalifikowanych do EMU. Trudniej jednak utrzymać je na zalecanym poziomie. W obawie przed taką sytuacją Niemcy zgłosiły propozycję uzupełnienia postanowień z Maastricht o dobrowolne zobowiązanie się państw uczestniczących w Unii do starań na rzecz utrzymywania gospodarek w dobrej kondycji (aby wszystkie ww. parametry makroekonomiczne zostały na określonym poziomie).
Gdyby system ten został zaakceptowany można by założyć, że w pewnym sensie byłby to dodatkowy sposób na zakwalifikowanie większej liczby krajów do EMU. Zakłada się bowiem, że kraj w którym sytuacja gospodarcza ulegnie pogorszeniu będzie miał możliwość poprawy w pewnym okresie, zanim nie zostaną nałożone sankcje. Można przypuszczać, że ze względów politycznych okres ten byłby dość długi. Jest to szansa na pewien kompromis pomiędzy politykami zwolennikami dotrzymania termin