Społeczne i polityczne konsekwencje II wojny światowej dla Polski

Czy II wojna światowa była klęską czy zwycięstwem państwa polskiego nad III Rzeszą i ZSRR? Tematem niniejszej pracy jest charakterystyka dwóch okupacji ziem polskich - niemieckiej oraz radzieckiej a także odpowiedź na pytanie czy rzeczywiście to My wygraliśmy wojnę? Chcę ukazać losy - traktowanie ludności polskiej przez Niemców oraz przez Sowietów od momentu kiedy obydwaj okupanci uznali, że państwo polskie przestało istnieć.

Straszliwe doświadczenie, jakim dla narodu polskiego była wojna i okupacja hitlerowska w latach 1939 - 1945 odcisnęły piętno na zbiorowej świadomości narodu. Niemieckie plany odnośnie ziem polskich, precyzowane w Głównym Urzędzie Bezpieczeństwa Rzeszy w latach 1939-1941 zakładały prowadzenie intensywnej germanizacji i polityki terroru.
Niemcy jeszcze w październiku 1939 roku przystąpili do rozgraniczania ziem polskich na tzw. wcielone do Rzeszy, obejmujące województwa: pomorskie, poznańskie, górnośląskie, część łódzkiego, warszawskiego i krakowskiego oraz Generalne Gubernatorstwo utworzone dekretem Hitlera 12 października 1939 roku na ziemiach Polski centralnej.
Obszary wcielone do Rzeszy, które objęły powierzchnię 91 974 km2 - terytorium Polski zamieszkiwało 10 139 tys. osób, z tego 607 tys. stanowili Niemcy. Ziemie te zostały podzielone na cztery prowincje. Szybko przystąpiono do ich scalenia ustrojowo-prawnego z III Rzeszą. Ludność polską zaczęto deportować do Generalnego Gubernatorstwa gdzie przestało obowiązywać polskie prawo, zastąpiono je prawem okupacyjnym.
Władze niemieckie uznały, że GG powinno w ciągu 15-20 lat stać się krajem całkowicie zgermanizowanym, a ludność polska miała być przesiedlona na tereny Syberii, wymordowana lub zgermanizowana .By zastraszyć społeczeństwo i sparaliżować wszelkie próby oporu, hitlerowcy w pierwszych tygodniach okupacji przeprowadzili publiczne egzekucje i kontynuowali je w następnych miesiącach. Gubernator Hans Frank, urzędujący w Krakowie na Wawelu, narzucił obowiązek przymusowej pracy ludności polskiej od 16 do 60 lat i ludności żydowskiej w wieku od 14 do 60 lat. Głównymi celami okupanta było spacyfikowanie, a następnie stopniowe wyniszczenie narodu. Planowano eksterminację całych środowisk, znanych ze swej patriotycznej postawy - naukowców, nauczycieli, prawników, duchowieństwa, działaczy politycznych, urzędników i przedstawicieli kultury.
Eksterminacja całych narodów np. Żydów i Romów, germanizacja szczególnie dzieci „rasowo wartościowych” oraz antagonizowanie ludności okupowanych ziem były głównymi założeniami polityki narodowościowej III Rzeszy.Na ziemiach zaanektowanych Niemcy skonfiskowali cały przemysł państwowy, większość przedsiębiorstw należących do Polaków i wszystkie będące własnością Żydów. W Generalnym Gubernatorstwie jesienią 1939 roku w ramach „odprzemysłowienia” wywieziono do Rzeszy wiele urządzeń, maszyn, a nawet surowców. Ograniczono produkcję włókienniczą, chemiczną i papierniczą, przemysł miał służyć jedynie celom wojskowym. Tereny te przez cały okres okupacji były traktowane jako kolonia dostarczająca III Rzeszy żywności, surowców i taniej siły roboczej.
Na obszarach wcielonych do Rzeszy wprowadzono niemiecką markę w relacji 1 marka równa 2 złotym. W Generalnym Gubernatorstwie pieniądze Banku Polskiego zastąpiły tzw. złote krakowskie wydawane przez utworzony Bank Emisyjny.
Wprowadzono zasadę zbiorowej odpowiedzialności, więzienia, obozy koncentracyjne: Majdanek, Oświęcim-Brzezinka oraz obozy natychmiastowej zagłady: Chełmno, Majdanek, Brzezinka, Sobibór, Treblinka, których jedynym celem było masowe uśmiercanie ludzi.

Na wszystkich ziemiach polskich wcielonych do Rzeszy była przeprowadzana germanizacja :
- Na Górnym Śląsku - dążenie do szybkiej germanizacji, opierającej się na założeniu, iż wszyscy mieszkańcy tego rejonu są Niemcami lub potencjalnymi Niemcami,
- Na Pomorzu - germanizacja stopniowa i selektywna
- W kraju Warty (Wielkopolska i część- łódzkiego) - germanizacja poprzez wysiedlanie ludności polskiej

W 1941 roku władze przeprowadziły tzw. Niemiecka Listę Narodowościową (Volkslistę), formalizująca kryteria postępowania z ludnością przewidzianą do zniemczenia.
Polityka niemiecka w dziedzinie kultury na taranie Generalnej Guberni to:
- grabież polskiego mienia kulturalnego,
- likwidacja szkolnictwa wyższego i średniego, polskich placówek kulturalnych i polskiej prasy,
- propagowanie rozrywek o najniższym poziomie artystycznym,
- eksterminacja inteligencji, prześladowania kościoła katolickiego,
- likwidacja swobody informacji - zakaz posiadania aparatów radiowych.
Zmieniono nazewnictwo miast z polskiego na niemieckie, konfiskowano i niszczono polskie książki, szczególnie dzieła Mickiewicza, Słowackiego, Sienkiewicza, Wyspiańskiego i innych. Prowadzono grabież dzieł sztuki i cennych pamiątek narodowych min. Skarbca Katedralnego na Wawelu, Ołtarza Wita Stwosza, zasobów archiwalnych i bibliotecznych.
Cechą polityki niemieckiej na wszystkich zajętych terenach były prześladowania twórczości autorów pochodzenia żydowskiego oraz przeciwników politycznych nazizmu.
Wprowadzono całkowitą kontrolę nad gospodarką, konfiskaty majątków, zarząd nad zakładami, obowiązkowe dostawy żywności, zakaz sprzedaży rynkowej, żywność na kartki oraz wysiedlenia.


Na ludność polską zamieszkującą terytoria przyłączone do ZSRR już w październiku spadły ciężkie represje stalinowskiego aparatu bezpieczeństwa. W atmosferze terroru milicji i NKWD 22 października 1939 roku odbyły się wybory do zgromadzeń ludowych, które „poprosiły” o włączenie do republik radzieckich: Ukraińskiej i Białoruskiej w konsekwencji czego mieszkańcom nadano obywatelstwo ZSRR.
Zaczęło się wyniszczanie Polaków w myśl haseł walki klasowej i dyktatury proletariatu.
W więzieniach znaleźli się przedstawiciele lokalnych władz polskich, ludzie kultury i nauki.
Polacy narażeni byli na konfiskaty i rekwizycje, kolejne fale deportacji w głąb Rosji i osadzanie w łagrach osób uznanych za „antysowieckie elementy”. Setki Polaków zostało rozstrzelanych przez funkcjonariuszy NKWD we Lwowie, Borysławiu, Wilnie, Berdyczowie i Starej Wilejce.
W nieludzkich warunkach deportacji ginęły tysiące osób, które zsyłano do ok. 130 łagrów na terenie ZSRR w rejonach Pólwyspu Kolskiego, Syberii, Kamczatki, Kazachstanu, Kirgizji, czy rejonu jeziora Bajkał do przymusowej pracy w bardzo trudnych warunkach.
Rozwinięta propaganda przeciwko „polskim panom” zachęcała do porachunków osobistych i samosądów.
We wrześniu 1939 roku samosądu na oficerach polskich we wsi Bukowicze k. Brzescia dokonali chłopi Białoruscy. Bezlitośnie rozprawiano się z inteligencją, gdzie niespracowane ręce stanowiły często jedyny powód aresztowań i zsyłek.
Skazywani na przymusową pracę w zakładach przemysłu ciężkiego więźniowie byli zsyłani do obozów o zaostrzonym rygorze - bez szans na przeżycie - na porządku dziennym był terror, bicie, praca ponad siły w trudnych warunkach, brak żywności, lekarstw, butów i odzieży a także leżenie godzinami na śniegu lub stanie w deszczu gdzie strażnicy byli panami życia i śmierci.
W stosunku do żołnierzy i oficerów polskich, radzieckie władze nie przestrzegały żadnych międzynarodowych konwencji dotyczących humanitarnego traktowania jeńców.
Wymordowano wziętych do niewoli oficerów wojska i policji z obozów w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie (zbrodnia katyńska).
Polacy pod okupacją radziecką zostali zmuszeni do przyjęcia radzieckich wzorców w szkolnictwie podstawowym i średnim, wprowadzono komunistyczne podręczniki i programy nauczania.

Bilans strat dla Polski podsumowujący 6 lat okupacji:
W wyniku działań eksterminacyjnych i wojennych straciliśmy 6028000 ludzi, w tym:
– dzieci i młodociani 2 000 000
– w wyniku działań eksterminacyjnych 5 384 000
– w wyniku działań wojennych 644 000
– w tym żołnierze na frontach 123 000
Warszawa straciła 800 000 mieszkańców (więcej niż straty Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych łącznie). Na każdy 1000 mieszkańców straciliśmy 220 osób, tj. najwięcej z wszystkich państw koalicji antyfaszystowskiej.
Ponadto w wyniku działań wojennych i eksterminacyjnych pozostało przy życiu 590 000 okaleczonych i inwalidów, 2 460 000 zostało deportowanych na przymusowe roboty do Rzeszy, a 2 478 000 zostało wysiedlonych ze swoich ziem i miejsc zamieszkania. Wywieziono do Niemiec w celach germanizacyjnych ok. 200 000 dzieci, z których po wojnie powróciło ok. 15%.
Doznaliśmy olbrzymich strat materialnych ocenianych na 38% majątku narodowego:
– spacyfikwano 440 wsi i osiedli,
– zniszczono 162 190 budynków mieszkalnych w miastach,
– zniszczono 353 880 zagród wiejskich,
– uległo zniszczeniu 14 000 fabryk,
– zrabowano 45% dóbr kulturalnych,
– zniszczono 16 000 000 tomów książek,
– uległo zniszczeniu 17 szkół wyższych,
– 271 szkół średnich,
– 4 880 szkół powszechnych,
– 768 szkół innych,
– straciliśmy ok. 12 000 000 sztuk w pogłowiu podstawowych grup zwierząt hodowlanych w tym:
– 908 000 koni
– 3 905 000 bydła rogatego
– ok. 5 000 000 trzody chlewnej
– 755 000 owiec
W lasach wycięto 75 000 000 m3 grubizny, co w przeliczeniu daje obszar 400 000 ha pełnowartościowego lasu.
W niektórych dziedzinach straty te naród polski musiał odrabiać przez następnych kilkadziesiąt lat.


Obydwie okupacje ziem polskich w okresie II wojny światowej, zarówno przez Sowietów jak i przez Niemców cechował wspólny cel okupantów - spacyfikowanie, a następnie wyniszczenie narodu polskiego. Pomimo, że sytuacja Polaków w obu przypadkach była tragiczna to silne poczucie własnej narodowości oraz patriotyzm Polaków oparły się działaniom okupantów, pozwoliły przetrwać do końca. Nie sądzę jednak byśmy mieli tu do czynienia z tą prawdziwą wygraną. Dlaczego? Wystarczająco wiele powodów zostało wymienionych powyżej.


B I B L I O G R A F I A

1. A. Chojnowski, H. Manikowska VADEMECUM - Historia, Warszawa 1995
2. Antoni Czubiński, Wiesław Olszewski Historia Powszechna 1939 - 1994 r., Poznań 1996
3. Andrzej Paczkowski, Pół wieku dziejów Polski 1939 - 1989 r., Warszawa 1995